1-2 ДӘріс : уақыт қатарларын талдау: экономикалық МӘні мен түсінігі және түрлері

• 
  уақыт қатарлары детерминистік және кездейсоқ болып табылады: біріншісі кездейсоқ функцияның мәндеріне негізделген (айлардағы күндер саны туралы бірқатар мәліметтер); екіншісі-кездейсоқ шаманы жүзеге асырудың нәтижесі.
  

• 
  Уақыт қатарларының жеке бақылаулары осы қатардың деңгейлері деп аталады. Әрбір уақыт қатары екі элементтен тұрады: 1) уақыт мәндері; 2) оларға сәйкес келетін қатар деңгейлерінің мәндері.
  

1. 
   бір айнымалыға тиесілі
   
2. 
   бірнеше айнымалыға тиесілі
   

1. 
   Бірдей аралықта
   
2. 
   Бірдей емес аралықта
   
3. 
   Моменттік
   
4. 
   Интервалды
   

1. 
   Бір өлшемді
   
2. 
   Көп өлшемді
   

1. 
   Абсолютті
   
2. 
   Салыстырмалы
   
3. 
   Орташа мән
   

1. 
   Толық
   
2. 
   Толық емес
   

1. 
   Кездейсоқ
   
2. 
   Детерминацияланған
   

1. 
   Стационарлық
   
2. 
   Стационарлық емес
   

1. 
   Тренд - қатарлар деңгейінің бірқалыпты ұзақ мерзімді өзгеруі
   
2. 
   Маусымдылық – тұрақты кезеңі бар қатар деңгейінің циклдік өзгеруі
   
3. 
   Циклділік – ауыспалы кезеңмен қатар деңгейінің өзгеруі(экономикалық циклдер, күн белсенділігінің кезеңдері)
   
4. 
   Қате (Е) – қатардың болжанбайтын кездейсоқ компоненті
   
5. 
   Ақ шуыл (кездейсоқ ауытқу)- Уақыт бойынша үздіксіз және тұрақты амплитудасы бар, жоғарғы және төменгі шектермен шектелген, құрамы кең жолақты жиілікте біркелкі таралған шуыл түрі.
   

Сурет-1.Тренд

Сурет-2.Маусымдылық

Dow Jones индексі— американдық нарықтық индекстердің ең көнесі. Ол американдық қор нарықтарының өнеркәсіптік компонентінің дамуын бақылау үшін құрылды

1. 
   Детерминистік уақыт сериясы-кездейсоқ аспектілері немесе көрсеткіштері жоқ серия: оны формуламен білдіруге болады. Бұл дегеніміз, біз көрсеткіштердің бұрын қалай әрекет еткенін талдап, болашақта олардың мінез-құлқын дәл болжай аламыз.
   
2. 
   Анықталмайтын (детерминистік емес) уақыт қатарының кездейсоқ аспектісі бар және болашақ әрекеттерді болжау қиындай түседі. Мұндай көрсеткіштердің табиғаты кездейсоқ
   

• 
  стационарлық уақыт қатары – Стационарлық уақыт қатарларында статистикалық қасиеттер уақытқа тәуелді емес, сондықтан нәтижені болжау оңай. Мысалы, ҚР туу көрсеткіші. Әрине, бұл көптеген факторларға байланысты, бірақ оның төмендеуін немесе өсуін болжауға болады: туудың айқын маусымдылығы жоқ.
  
• 
  Стационарлық емес уақыт қатары – статистикалық қасиеттер уақыт өте келе өзгереді. Олар маусымдық әсерлерді, трендтерді және уақыт көрсеткішіне байланысты басқа құрылымдарды көрсетеді. Мысалы, авиакомпаниялардың халықаралық ұшулары. Белгілі бір бағыттардағы жолаушылар саны маусымға байланысты өзгереді.
  

• 
  Модели ARMA и ARIMA
  
• 
  Prophet
  
• 
  Facebook Core Data Science
  
• 
  Экспоненциалды тегістеу әдісі бойынша болжам
  
• 
  Аддитивті және мультипликативті модельдер