49.Серпімді шашыратылу.Серпімді шашыратылу деп әсерлесу нәтижесінде бөлшектердің тегі мен ішкі күйлері өзгермейтін соқтығысуды атайды. Соқтығысқа дейін де, одан кейін де бөлшектердің ара қашықтығы шексіз үлкен деп есептеледі. Осыдан олардың өзара әсерлесулерінің бастапқы және ақырғы потенциялық энергиялары нөлге тең. Демек, әсерлесу нәтижесінде олардың кинетикалық энергияларының қосындысы өзгермейді, сақталады: біреуінікі өссе(кемісе) екіншісінікі кемиді (артады).8.3.1. Инерция центрі санақ жүйесі.Бөлшектердің соқтығысуы туралы есептерді инерция (массалар) центрі санақ жүйесінде (ИЦЖ) қарастырған ыңғайлы. Инерциялық санақ жүйесінің (ИЦЖ-нің) бас нүктесі соқтығысатын бөлщектерінің массалар центірімен бірге орналасып, онымен бірге қозғалады. Лабораториялық деп аталатын, бақылаушы мен соқтығысатын бөлшектердің біреуі тыныш тұратын жүйеде, массалар центрінің (ИЦЖ-нің бас нүктесінің) радиус вектор (8.30)өрнегімен анықталады. Мұндағы mі мен і – і- бөлшектің массасы мен лабораториялық жүйедегі радиус векторы. m=∑mіИЦЖ- лабораториялық жүйенің (ЛЖ) қозғалысының жылдамдығы (8.31)Мұнда – жүйенің толық импульсы. Онда ИЦЖ-нің анықтамасына сәйкес =0; =0;Осыдан =0,немесе (8.32)Ал, ИЦЖ-нің ЛЖ-дегі жылдамдығы (8.33)Бөлшектердің ИЦЖ-ндегі жылдамдықтары мен импульстері (8.34) (8.35) (8.36)
(8.37) (8.38) (8.39)
Жүйенің толық кинетикалық энергиясы (8.40)
8.3.2. Импульстық диаграмма әдісі. Импульстық диаграмма әдісі екі бөлшектің соқтығысуына импульс пен энергияның сақталу заңдарын қолдану кезіндегі есептеулерді жеңілдетеді және көрнекілендіреді.
. Кинетикалық энергия сақталатындықтан . P’=m1P/ (m1+m2) шеңбердің бойында жатады.Импультық диаграмма тұрғызу үшін лабораториялық жүйеде қозғалыстағы бөлшектің бастапқы импульсын оның қозғалысына сәйкес бағытта таңдалған масштабпен векторымен кескіндейді (8.6-сурет).
a) б)Оның бойына оны ОС:СА=m1:m2 қатынасымен бөлетін С нүктесін салады. 8.6-суретте m1:m2=1:2 (а) және m1:m2=2:1 (б) жағдайлары салынған. Центрі С нүктесі, радиусы P’=ОА болатын шеңбер жүргізеді. Сонда , бірінші бөлшектің, екінші бөлшектің ИЦЖ-ндегі импульстерін береді. Соқтығыстан кейін оқ-бөлшек лабораториалық жүйеде θ, ИЦЖ-нде θ’ бұрыштарына бұрылсын. Онда оның ЛЖ-дегі импульсы =ОД, ИЦЖ-ндегі импульсы , импульстың өсімшесі болады. Нысана бөлшек үшін болады. ACD үшбұрышы тең бүйірлі (P’1=P’). Осыдан (8.44)
P1sіn θ= P’1sіn θ’; P1cos θ=P-∆P1 cosφ
