ДАМУ  (күрделі жүйелі объектілердің бағыттық, сапалық

156 

 

94 - кесте 

 

ДИАЛЕКТИКАНЫҢ БАСТЫ ЗАҢДАРЫ МЕН ИДЕЯЛАРЫ 

__________________________________________________________________ 

 

 

 

 

 

 

 

ИДЕЯЛАРЫ 

 

 

ЗАҢДАРЫ  

 

ДАМУ КӨЗІ 

(СЕБЕПТЕРІ) 

 

Табиғаттағының 

барлығы 

өзгерістерге 

ұшырайды және 

даму үстінде болады 

 

Бірліктің және 

қарама-

қайшылықтардың 

заңдары 

 

Қарама-

қарсылықтардң 

өзара қайшылықты 

қозғалыстары 

 

Табиғаттағының 

барлығы полярлық 

және қайшылықта 

болады 

 

Саннан сапалық 

өзгеруге ауысудың 

заңы 

 

Табиғатта бір-

бірімен байланысты 

және бір-біріне 

ықпал ету заңы бар 

 

Мойындамау 

заңы 

ДАМУ КӨЗІ 

(СЕБЕПТЕРІ) 

 

ЗАҢДАРЫ  

 

ИДЕЯЛАРЫ 

 

ДИАЛЕКТИКА 

(даму және қарама–қарсылықтар туралы философиялық ілім) 

 

 

 

157 

 

95 - кесте 

 

ДИАЛЕКТИКАНЫҢ КАТЕГОРИЯЛАРЫ 

___________________________________________________________ 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ДИАЛЕКТИКАНЫҢ КАТЕГОРИЯЛАРЫ

 

МӘН 

Сущность 

ҚҰБЫЛЫС 

Явление 

МАЗМҰН 

Содержание 

ПІШІН 

Форма 

СЕБЕП 

Причина 

САЛДАР 

Следствие 

ҚАЖЕТТІЛІК 

Необходимость 

КЕЗДЕЙСОҚТЫҚ 

Случайность 

МҮМКІНДІК 

Возможность 

ШЫНДЫҚ 

Действительность 

БӨЛІК 

Часть 

БҮТІН 

Целое 

ЖЕКЕ

 

Единичное 

ЕРЕКШЕ

 

Особенное 

ЖАЛПЫ 

Общее

 

 

158 

 

96 - кесте 

 

ДЕТЕРМЕНИЗМ, ОНЫҢ ҚАҒИДАЛАРЫ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ 

_________________________________________________________________ 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                          

 

 

 

 

 

 

 

ДЕТЕРМЕНИЗМ 

(философиялық тұжырымдама) 

 

СЕБЕПТІК 

 ҚАҒИДА 

ЗАҢДЫЛЫҚ  

ҚАҒИДА 

ТЕОЛОГИЯЛЫҚ 

ДЕТЕРМЕНИЗМ 

МЕХАНИКАЛЫҚ 

ДЕТЕРМЕНИЗМ 

КАРМИКАЛЫҚ 

ДЕТЕРМЕНИЗМ 

СТАТИСТИКАЛЫҚ 

ДЕТЕРМЕНИЗМ 

     

ДЕТЕРМЕНИЗМНІҢ 

ФУНДАМЕНТАЛЬДІ 

ҚАҒИДАЛАРЫ 

 

 

 

ДЕТЕРМЕНИЗМ 

-НІҢ ТҮРЛЕРІ 

159 

 

97 - кесте 

 

ГЕОРГ ГЕГЕЛЬДІҢ ДИАЛЕКТИКАСЫНА СӘЙКЕС 

БОЛМЫСТЫҢ ОНТОЛОГИЯЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ 

____________________________________________________ 

 

 

 

 

ӨЗ–ӨЗІНДІК АБСОЛЮТТІК 

ИДЕЯ 

( ӘЛЕМДІК ОЙ=ҚҰДАЙ ) 

 

 

Абсолюттік идеяның     

дамуындағы 

ЛОГИКАЛЫҚ ДЕҢГЕЙ 

 

ТАБИҒАТ АБСОЛЮТТІК   

ИДЕЯНЫҢ 

БОЛМЫСТАН ТЫС РЕТІНДЕ 

 

 

Абсолюттік идеяның     

дамуындағы 

ТАБИҒИ ДЕҢГЕЙ 

 

АДАМЗАТТЫҚ РУХ    

АБСОЛЮТТІК 

ИДЕЯНЫҢ КӨТЕРІЛУІ    

РЕТІНДЕ 

 

 

Абсолюттік идеяның    

дамуындағы 

АДАМИ ДЕҢГЕЙ 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

160 

 

98 - кесте 

 

САНАНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫНЫҢ БАСТЫ 

ФИЛОСОФИЯЛЫҚ ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ 

____________________________________________________________ 

 

 

 

 

ТҰЖЫРЫМДАМА 

 

 

БАСТЫ ИДЕЯЛАРЫ 

 

ӨКІЛДЕРІ 

 

 

ИДЕАЛИСТІК 

ТҰЖЫРЫМДАМА 

 

 

 

САНА – адамның және  

материяның 

пайда болуынан бері бар 

 

 

Платон,  

Аристотель, 

Аврелий Августин, 

Фома Аквинский, 

Георг Гегель 

 және т.б. 

 

 

 

 

МАТЕРИАЛИСТІК 

ТҰЖЫРЫМДАМА 

 

 

 

САНА – жоғары дәрежеде 

ұйымдастырылған материямен    

туындайды, адамның пайда 

болуына дейін сана болған жоқ. 

 

 

 

Людвиг Фейербах,  

Карл Маркс, 

Фридрих Энгельс,  

Владимир Ленин, 

Огюст Конт,  

Чарлз Дарвин 

 

 

 

 

 

 

 

ПАНТЕИСТІК 

ТҰЖЫРЫМДАМА 

 

 

 

САНА – ғарыштық 

субстанцияның ажырамас 

(имманенттік) бөлігі.  

Ол мәңгілік, бірақ әр  түрлі   

жағдайда, көбінесе  

материалдық  формада көрініс  

беріп,  әр түрлі даму дәрежеде 

 болады. Сана   ғарыштық 

эволюция үрдісінде  даму  

үстінде  болады. 

 

 

 

 

 

 

Махатма,  

Е.Блаватская, 

Ла  Дью,  

Н.Рерих 

 

 

 

 

 

 

                                                         

 

161 

 

99 - кесте 

 

ХРИСТИАН ДОГМАТТЫҚ ТЕОЛОГИЯСЫНА СӘЙКЕС 

БОЛМЫСТЫҢ ОНТОЛОГИЯЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ                   

__________________________________________________________________ 

 

 

 

 

АСПАН ӘЛЕМІ 

 

 

Рухани болмыс 

 

ЖҰМАҚ 

 

ЖЕР ӘЛЕМІ 

 

 

Табиғи болмыс 

 

ӨМІРДІҢ ОБЪЕКТИВТІ 

ФИЗИКАЛЫҚ САЛАСЫ 

 

 

КҮНӘҺАРЛАР  

ӘЛЕМІ 

 

 

Төменгі болмыс 

 

ТОЗАҚ 

 

 

 

162 

 

Қосымша сұрақтар: 

 



 

Жаңа замандағы дүниеге көзқарас болмыс проблемасымен қандай 

байланыста?

 

 



 

XX - ғасыр философиясындағы болмыс проблемасының тағдыры 

қандай? 



 

Заң қажеттілік ретінде, заң және мән. 



 

Дүниенің бірлігі және көптүрлілігі, 



 

Монизм. Дуализм. Философиялық плюрализм. 



 

Тірі және өлі материяның ұйымдасуының негізгі деңгейлері. 



 

Материяның философиялық және жаратылыстану-ғылыми түсінігі. 

Субстанция мәселесі. 



 

Жаңа заман философиясындағы сананың түсіндірілуі. 



 

Ойлау мен сананың арасында қандай байланыстар бар? 



 

Сана мен болмыстың арасында қандай байланыс бар? 



 

Мифтік сана - дегеніміз не?, сананың қалыптасу жолдары қандай? 



 

Сана – дегеніміз не? 



 

Сана және шығармашылық. 



 

Қоғамдық сана – дегеніміз не? 



 

З.Фрейдтің санасыздық туралы ілімі. 



 

XX - ғасырдың соңғы кезеңінде сананы түсіндіруде қандай 

тенденциялар пайда болды? 



 

Әлеуметтік шығармашылықтың ерекшеліктері. 



 

Табиғат – дегеніміз не? 



 

Адам өмір сүруінің табиғи жағдайы дегеніміз не? 



 

«Жасанды орта» дегеніміз не? 



 

Табиғат пен адамның ерекшеліктері қандай? 



 

Адам мен табиғат байланысын қалай түсінесің? 



 

Экология – дегеніміз не? 



 

Қоршаған ортаны қорғаудың қажеттілігі неден туындайды? 

 

 

Нақыл сөздердің мән-мағынасын түсіндіріп беріңіз! 

 



 

Тәжірибие  –  адамның  болмыс  туралы  білетінінің  бәріне  жанып-күйіп 

тұрып һәм әлдебір мұңмен күдік келтіру (Ж.Батай). 



 

Уақыт  –  шындық  сияқты,  көрінгеннің  бәрінің  тұра  қашуынан  басқа 

түкті де білдірмейді (Ж.Батай). 



 

Ешкімде жападан жалғыз болмыстың шегіне шыға алмайды (Ж.Батай). 



 

Болмыс  алдындағы  қорқыныш  адамды  саудагерге  айналдырып 

жібереді (Ж.Батай). 



 

Билікте  болмыс  деген  болмайды:  өйткені,  ол  жылдам  қимылдайды 

(Ж.Делез).  

163 

 



 

Материя асқақ мүмкіндіктерге толы (П.Т.де Шарден). 



 

Материя бізді жербауырлатып, қимылдатпай тастайды, әлсіз һәм күнәлі 

қылып  қояды.  Бірақ  сонымен  бірге  материя  дегеніміз  –  бұл  бар  болу 

қуанышы,  сезіну  бақыты,  жеңіске  жеткізер  күші,  өсу-өркендеу 

ғанибеті! (П.Т.де Шарден). 



 

Заттың бәрінде де сыртына қоса онымен қатар өмір сүріп жатқан іші де 

бар (П.Т.де Шарден). 



 

Уақыт кеңістікті жеңеді (О.Шпенглер). 



 

Сана  инстинкттен  босап  қалған  жерлерді  ғана  қоныстайды 

(Э.Дюркгейм). 



 

Сана  –  болмыстың  терең  түкпірінде  болып  жатқан  құбылыстарға  әділ 

қазы бола алмайды: өйткені ол онда жете алмайды (Э.Дюркгейм). 



 

Психологиялық талдау – мәнге психологиялық талдау жасау деген сөз 

(Ж.Делез). 



 

Тілге бұйырған тағдырдың өзі – тәннен бөлініп шығу (Ж.Деррида). 



 

Эволюция  –  сананың  артуы.  Сананың  артуы  дегеніміз  –  бірлесу  үшін 

әрекет жасау (П.Т. де Шарден). 



 

Қазіргі  сана  өзін  «Адам-Табиғат»  жүйесін  түсінуге  тым  қауқарсыз  да 

қабілетсіз сезінеді (А.Адлер). 



 

Табиғатта  идеал  жоқ.  Ол  өзінен-өзі  моральді  де,  моральсіз  де  бола 

алмайтын фактілер мен қайталаулардан тұрады (К.Поппер). 



 

Біз  –  табиғаттың  өніміміз,  бірақ  сол  табиғат  бізге  дүниені  өзгертуге, 

келешекті  алдын-ала  болжап  жоспарлауға  және  сол  үшін  бізге 

моральдік  жауапкершілік  жүктелетін  маңызды  шешімдер  қабылдауға 

мүмкіндік туғызатын билік те берген (К.Поппер). 



 

Табиғатта  –  бастаудан  асқан  нәзік  әрі  ұшқыр  ештеңе  жоқ  (П.Т.де 

Шарден). 



 

Табиғатта денсаулық болса, дерттің де болғаны (Э.Дюркгейм). 



 

Табиғатты  ғылыми  тұрғыдан  түсіндіру  керек,  ал  тарихты  түсіндіру 

үшін поэтикалық творчество қажет (О.Шпенглер). 



 

Біздің тәніміз жанымыздан бөлек қоректене алмайды (П.Т. де Шарден). 

 

 

 

 

164 

 

жүктеу/скачать 6,3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: