1 Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі

 «ІЛИЯС МҰРАСЫ ЖӘНЕ АЛАШТАНУ МӘСЕЛЕЛЕРІ» 
атты республикалық ғылыми-тәжірибелік студент жастар конференциясының материалдары 
 
11 
ӘОЖ 001. 
 
ІЛИЯС ЖАНСҮГІРОВ – ПРОЗАИК 
 
Ағзамбеков Ә., Оразалиева Т.Н. 
«Білім» гуманитарлы-техникалық колледжі, Талдықорған қ, 
tolganay_orazalieva@mail.ru 
 
Бұл мақалада Ілияс Жансүгіровтің «Күң өлімі» қазақ әйелдерінің аянышты, 
жалшылық, күңдік өмірі туралы жазылғаны, сюжеттік және композициялық 
тұтастықты сақтағаны, тілі шұрайлы образдары дараланған шығармасының бірі десек, 
жаңсақ кетпеген болары айтылған.
Кілттік сөздер: 
кеңес үкіметі, әлемдік әдебиет, коммунизм кезі, ойлы авторлар. 
В этой статье «Рабское убийство» Ильяса Жансугурова - это трагедия казахских 
женщин, рассказ об извращенце, оживленности, жизни горничной, сюжетной линии и 
композиционной целостности, а также один из самых замечательных произведений языка. 
Ключевые слова:
советское правительство, мировая литература, коммунизм, 
продуманные авторы. 
Ілияс Жансүгіровтің алғашқы әңгімелері - «Күң өлімі», «Шешілмеген жұмбақ», 
Саудагердің тамашасы», «Мерген бөкен», «Ташкенттікке тарт»-1920 жыл мен 1928 
жылдардың ортасында жазылды. Бұл еңбектерінің ішінде соғыс коммунизмі кезі, сол 
дәуірдегі қазақ елінің басынан кешкен жағдайлардың өзгешелігі бейнеленген. Солардың бір 
сыпырасы өзі көрген-білген белгілі дәрежеде өзі сүйетін, өзі ардақтайтын мазмұндар. Сонда 
да болса болашақ жазушы бірден жазушылық жолға түспейді. Әлі де байқап көрейінші 
дегендей өмірден де кітаптан да көп қазынаны ойға түйе береді.
«Білім мөлшерім, өмір соқпағым, шет жұрттың әдеби қазынасымен танысуға әлі де 
мүмкіндік бермей келеді.» деуіне қарағанда, әлі де болса өзіне қанағаттанбағандығын 
байқаймыз. 
Дегенмен, Ілиястың сол тұста өзінің хал-қадірінше әлемдік әдебиеттен хабардар 
болған төмендегі деректер жоққа шығармайды. 
Мәрзия Ильдарова –кеңес өкіметі тұсында түрлі қызметте болған, көз қарақты, 
білімді адам. Өз естелігінде Ілиясты 1918 жылы Ақсудың батысындағы Қайнар дейтін елдің 
мешітінде орыстың және батыстың атақты классиктерін оқып отырғанын көреді. Кейін сол 
кітаптардың бірқатарын аударып қазақша сөйлетеді. 
Ол кітаптар XIX ғасырда жарық көрген озық ойлы авторлары Л.Н.Толстойдың 
«Семья», «Бақыт неде?», Салтыков–Щедринның он екі томдық жинағы, сол сияқты И.А. 
Гончаровтың, А.П. Чеховтың, И.С. Тургеневтің, К.С. Григоровичтың, М.А. Лесковтың, В.А. 
Жуковскийдің, А.К. Шиллер-Михайловтың, Ф.М. Достоевскийдің, В.Г.Белинскийдің 
т.б.ақын –жазушы, сыншылардың шығармалары болған. Сонымен қатар XIX ғасырдың 
аяғына дейін және ХХ ғасырдың алғашқы он жылы ішінде орыс тіліне аударылып үлгерген 
әлемдік әдебиет өкілдерінің де шығармалары көп кездескен. Мысалы, Г.Гейненің алты 
томдық жинағы, сол сияқты Вальтер Скоттың он төрт томдық жинағы, М.Сервантестың 
«Дон-Кихоты», Фердаусидың «Сохрабтың тарихы», А.Доденнің повестері мен әңгімелері, 
бір ғана Жюль Вернның шығармаларынан жиырма төрт кітап болған. 
Сөйтіп, мұсылман дінін уағыздауға арналған Қайнар құмындағы мешіт әлемдік 
әдебиеттің асыл қоймасы болып шыққан. Мұны судан сүзіп ішкен тума талант Ілияс әлемдік 
әдебиеттің түрлі әсем үлгілерін өз қолына ұстап, өнегесінен үйренген, еркінше оқып, еміне 
сусындаған. 
Жетісудың жергілікті халықтарының ішінде ертеректе оқып, білім алған ұлт 
өкілдерінің бірі-Барлыбек Сыртанов. Ол өткен XIX ғасырдың соңғы жылдарында орысша 
оқуға 
шақырылап, 
Верный 
гимназиясын 
алтын 
медальмен, 
Санк-Петербург 

жүктеу/скачать 1,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: