14. Мәтін бойынша халық санасында ақылды әрі әділетті әмірші ретінде таңбаланған хан
A) Әз-Тәуке хан
B) Кенесары хан C) Әз-Жәнібек хан Д) Әбілқайыр хан Е) Абылан хан
16.Мәтіндегі ойға сай мақалды анықтаңыз.
A)Хан екі айтса. қадірі кетеді, Қараша екі айтса, ары кетеді. B)Ұят - елімен кушті.
Е) Ел ерімен, ер елімен мыкты.
17.2010 жылы Қазақстанда Қысқы Азияда ойындарының өтуі
Елімізде еңбекқор жастардын көп екенін дәлелдейді.
57
Қазақстан климатының қысқы ойындарға қолайлы екендігін дәлелдейді.
Еліміздегі өскелен ұрпақтың салауатты өмір салтын қолдайтынын дәлелдейді. Д) Азия жерінің ұлан ғайыр екенін дәлелдеді.
Е) Бірлігі жарасқан ұйымшыл, төзімді, толерантты мемлекет екенін дәлелдеді.
18. Өткен тарихымызға тағзым, бүгінгі 19. Қозыбасы атауының түп мағынасы
бақытымызға мақтаныш білдіру A)Қозының жайылым орынын біддірсе
идеясы керек.
A) «Мәңгілік Ел» B) Қозы көш жерден көрінгендіктен
B) «Қасым ханның қасқа жолы» C) Қой қоздаған аласа шоқы болса керек.
C)«ЕХРО-2017» Д) Қозы ербіткен жер болса керек.
Д) «Қазақстан - 2030 стратегиясы» Е) Қозының басындай ғана төбені
Е) «Қазақстан-2050» білдірсе керек.
Мәтін мазмұнына сай тақырып
Д) Күшті бірді, білімді мыңды жеңер.
Е) Ел боламын десең, бесігінді түзе!
1151 нұсқа
1-мәтін
Тасып жүргенім жоқ...
Сырым Нұралыга наразы болып жүргенде: «Аз бен көпті, ақ пен қараны, нашар мен мықтыны теңгере алмадың, біреу біреуді шауып жеп жатыр, оны басқара алмадың», - деп өкпелепті. Нұралыға бір кез келгснде Сырым амандаспай жүре береді. Сонда Нұралы:
Батыр, қайырылып сәлем бергің келмейді, тасып жүрсің-ау! - депті. Сонда Сырым:
Хаң, тасып жүргенім жоқ, алты алаштың басын қоса алмай сасып жүрмін, - депті.
1 Мәтінде қолданылмайтын қарама- 2. Сырым Нұралы ханның қандан
қарсы ұғымлар әрекетіне өкпелі?
А) Нашар мен мықты А) Тілінің қыршаңдығына
В) Тату мен араз B) Өктемдігіне
С) Ақ пен қара C) Әділетсіздігіне
D) Аз бен көп D) Көпшілдігіне
Е) Тасу-сасу Е) Қаталдығына
2- мәтін
Албанның Айжан руынан шыққан көкжал Хангелді батырдай атасынан тәлім алған Райымбектің жаужүректілігі жастайынан байқалган. Жиендерінің жанарынан от байқаған Жалайыр Орақ батыр ұрпақтарына бәсіреге жүйріктің тұқымын, қолга ұстарға шымболаттан құйылған қылыш сыйлауы содан болса керек. Әке, баба. нағашы жұрт ортасында бұлаң салған баланың бәйгеде өз атын өзі ұрандағаны жұртқа аян. Осы өр рух кейіннен жоңғарға қарсы алдаспан боп сермелді. Он жеті жасынан Көкойнағын ойнатып. қалмаққа қырғын салған Райымбек Түкеұлы ерліктерінің арасында ерекше аталатыны - қазірде Алматы- Нарынқол тасжолының 167 шақырымында тұрған Ойрантөбеде қалын қалмақгы жекпе-жекке шакырып, бөрі тиген қойдай дүрліктіруі.
Бадам өзені туралы естігендер көп. Бірақ, соның Райымбек батырдан жеиілген қалмақ нояны Балам-бахадүрдің есімімен байланысты екенін көп адам біле бермейді. Кеген деген жер атауын да қалмақ тайшысы Гегенге теңейді. Кей деректерде Геген діни лауазым дейді.
Райымбек батыр 1729 жылы Аңырақайдағы шайқаста Наурызбай, Өтеген, Қабанбай, Богенбай сынды қазақ ерлерімен үзенгі түйістіре отырып, Сары Мыңжанын әскерін талқандаған.
Мәтіннін екінші азатжолы бойынша түйін
Қазақтың көптеген жер атауларына елін қорғаған батырлар есімі берілген.
58
Алматы-Нарынқол тасжолының бойында тарихи деректер көп.
Райымбек батырдың жастайынан байқалған жаужүректілігі.
Қазақтын кейбір жер атаулары жоңғар-қалмақ шапқыншылыгымен байланысты.
Е) Алматы жақта Райымбек есімімен аталатын елді мекен бар.
4. Райымбектің ерекше ерлігін 5. Баланың бәйгеле өз атын өзі
танытқан шайқас ұрандаған әрекеті нені білдіреді?
A) Аңырақай шайқасы A) Баланың атаққұмарлығын
B) Сары Мыңжанмен шайқас B) Баланың өзімшілдігін
C) Бадам-бахадүрмен шайқас C) Баланың бәйгеде озғандығын
D) Ойрантөбедегі шайқас D) Баланын бәйгеге деген сүйіспеншілігін
Е) Гегенмен шайкас Е) Баланың өрлігі мен рухының биіктігін
Орақ батыр Райымбекке кім болады?
A)Бала С) Нағашы Е) Аға
B)Жиен D) Әке
3- мәтін
Бақытсыз бай
Ертеде бір бай өмір с.рді. Оның туысқаны да, баласы да - жинаған мал- мүлкі мен ақшасы еді. Соларды баладай мәпелеп күтетін. Бір күні ол жалшысының көңілді күлкісін естіп, оның үйін айналшықтап тың тыңдады. Бірақ мардымды ештеңе ести алмады. Ол ертесіне жалшыны түннің ортасына дейін босатпай әбден жұмысқа салды. Бірақ кешегі күлкі тағы қайталанды. Дегбірі қашып шыдамсызданған бай енді: "Мынау менің қазынамнан ұрлап жүр, сол үшін үйіне барып мәз болып жатыр,"- деген жаман ойға кетті. Ол жалшысының есігін бір теуіп кіріп барды. Сөйтсе, жалшысы екі баласын арқасына мінгізіп алып, өзі ат болып ойнап жүр екен.
Ақымақ, бүгін қиралаңдап дұрыс жұмыс істемедің! Түнімен балаларыңды ойнатамын деп шаршайды екенсің ғой! - деп ақырды.
Қожайын. осы екі балапанымды көргенде шаршау, уайым дегенді ұмытып, тыңайып, сергіп қалам,-деп байыпты қалпынан жазбай жауал берді жалшысы.
Нагыз ақымақ екен! - деп, үйден атып шыққан бай енді: “Мен кеш кіріп қалдым ба екен, ол ұрлаған акшасын тығып үлгерді де, маған сыр бермей отыр сұмпайы,’’-деп күдігінен арыла алмай-ақ қойды.
Екінші күні жалшы таң атқанша жұмыс істейді. Бірақ ол еш реніш білдірмей үйіне қайтты. Бай сонынан бұқпантайлап барып тагы тың тыңлады. Құлағына шықырлаған акша мен сылдырлаған күміс теңгені жалшысы санап жатқандай естіліп кетті. Ол тагы да есікті бір теуіп кіріп барды. Екі баласын екі жагына алып рахаттанып уйықтап жатқан жалшысын көргенде не істерін білмей қалды. Үн-түнсіз үйден шығып кетті. Сонда да күдігі сейілер емес. Ертесіне жалшысының көңілді, сергек қалпы байға өзін мазақ қылып тұрғандай керінді. Бай ақыры:
Менің казынамнан біраз қаражат жоғалды. Соны сен алдың. Себебі сен үнемі көңілді жүресің, тыққан акшаң болған соң көңілің тоқ боп жүр, - деді. Сонда жалшысы:
Қожайын. жағдайың сорлы құлдан да жаман-ау. Күнде кешке үйімді торуылдайсың. Менің байлығым - екі балам мен жан жарым және денсаулығым мен қара күшім. Құланиектеніп таң атқаннан кеш батқанша тәңірімнен осы байлығымнан айыра көрме деп тілеймін. Сондықтан мен бақыттымын, көңілдімін, - деп жауап берді.
Не дерін білмеген бай үн-түнсіз қалды, “Япырмай, шынында да мына қара құл бақытты. Мен сиякты қызганатын байлығы да жоқ. Байлық маган бақытсыздық үшін біткен бе? Басым ауырып кетті”.
Осы күні жалшы үйіне ерте қайтты. Онын сыртынан қарап тұрган бай алдынан жүгіріп шыққан екі баласына қызыға карап калды...
7. Әңгіменің түйіні 8. Кедейдің тілегі
A) Балалы үй - базар А) Жақсы жұмыс бер
B) Бай байға құяды, сай сайга құяды В) Бар байлыгымнан айырма
C) Жаңа бай мақганшақ келер С) Байдын кұлдығынан құтқар
D) Байға құл болганша, байғұсқа ұл бол D) Мол байлықка жолықтыр
Е) Қайырсыз байдан қайнатқан су артық Е) Өміріме жеңілдік бер
59
9. Байға күдік тудырған нәрсе
A) Шықырлаган ақша
B) Сылдыраган күміс
C) Кедейдің сөзі
D) Кедей балалары
Е) Көңілді күлкі
11. Жалшының бақыты
A) Байлығы
B) Ақшасы
C) Жұмысы
D) Казынасы
Е) Балалары
10. Байдың бойындағы қасиет
А) Қызғаншақгық
B) Адалдық
C) Мақтаншақгық
D) Тәкаппарлық
Е) Еңбекқорлық
12. Байдын бақытсыздығының себебі
A) Байлығының молдығы
B) Кедейдің еңбегі
C) Кедейдің тілегі
D) Жинаған мүлкі
Е) Отбасының жоқтығы
Достарыңызбен бөлісу: |
