1. Бие байларда қандай ырым Мәтіннің бірінші бөліміне жасалады? лайықты такырып
жүктеу/скачать 6,49 Mb.
|
OKU SAUAT 2019 (1)-2 (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- «Ай тұяқты тұлпарым, Aй мүйізді ақ серкем» деп мадақтау төрт түліктің қайсысына
- Тұжырымдардың дұрысын табыңыз
- Күн мен Айдың көлемін мәтіннің 6-азатжолымен сәйкестендіріңіз
- Елдегі үлкен ақсақалға Айға бата қыл дегенде: «Ай шалқасынан туыпты, бұл мен бата қылмайтын Ай екен» деуінің сыры
- Айдың тууына байланысты халық
- 1. Екінші азатжолдың бірінші азатжолға 2. Мәтінге сәйкес мақал-мәтел қатысы қандай
- 3. Мәтінді жазудағы автордыц басты ойы 4. Автордың бағбанға қатысы қандай
- 5. Бұл кімге/неге айтылған сөз
- 6. Мәтінде не туралы айтылған
- Патшаның құлағына сыбырлай айтқан сөзіне ұстаздың таңғалу себебі
- 9. Мәтіннің стилі қандай A. Ауызекі сөйлеу стилі 10.Мәтіндегі негізгі ойға кай мақал сәйкес келеді
- 11. Патша баласы қандай еді
Ай бетіндегі дақтар A. Төбешіктері B. Қыраттары C. Күнгей жерлері D. Тегістеу жерлері E. Ойпаттау жерлері
Қазақ халқының «Жаңа ай жарылқа, Ескі ай есірке» деп тілеуінің себебі A. Жаңа туған ай жақсылық әкелсін деген ниет B. Жаңа айдың жарығы мол болсын деген тілек C. Ескі ай мен жаңа айды салыстыру D. Күн жылы болады деген сенім E. Жаңа ай туғанда ескі айды ығыстырады деген ұғым «Ай тұяқты тұлпарым, Aй мүйізді ақ серкем» деп мадақтау төрт түліктің қайсысына қатысты айтылған? A. Жылқы мен қойға D. Түйе мен қойға B. Жылқы мен сиырға E. Қозы мен ешкіге C. Жылқы мен ешкіге Тұжырымдардың дұрысын табыңыз: 1.Кеш туған не кеміген айды халық «Ай қорғалады» дейді. 2.Ай тігінен туса, «Өзіне жайлы, шаруаға жайсыз» дейді. 3.Шалқасынан туған айға ақсақалдар бата бермейді. A. ЕкІнші мен үшіншісі B. Екіншісі D. Үшеуі де C. Үшіншісі E. Бірінші мен үшіншісі Күн мен Айдың көлемін мәтіннің 6-азатжолымен сәйкестендіріңіз A. Бура мен құмырсқа B. Жылқы мен кұлын C. Өгіз бен бұзау D. Түлпар мен серке E. Қой мен ешкі
Елдегі үлкен ақсақалға Айға бата қыл дегенде: «Ай шалқасынан туыпты, бұл мен бата қылмайтын Ай екен» деуінің сыры A. Айға бата беру - надандық B. Толған айға қатысты беріледі
Айдың тууына байланысты халық
190
1412 нұсқа 1-мәтін
Қазақ халқының ұлттық дәстүрлерінің ішінде бата беру ерекше орын алады. Халықтың тілек-бата сөздері жас ұрпақты әдепті, сабырлы, зерделі, арлы болып өсуге баулиды. Дәулетті, бақытты, кешірімді болуын тілейді. Тілек-бата сөздер халықтың өзімен бірге жасасып келе жаткан ежслгі мұрасы. Бұлар - оның рухани өмірінде тұтастығын, бірлігін, салт-дәстүрін, адамгершілік өсиеттерін сақтауға ерекше қызмет атқарады. Болашақтың иесі - ұрпағына амандық, парасаттылық, өнер-білім, құт- береке, ұзақ өмір, үлкен табыс тілеу - ежелден азаматтың асыл мұраты болса керек. 
1. Екінші азатжолдың бірінші азатжолға 2. Мәтінге сәйкес мақал-мәтел қатысы қандай? A. Халық каласа, хан тағынан түседі. A. Ойды сипаттайды B. Батамен ер көгерер, жаңбырмен жер B. Ойды салыстырады көгерер. C. Ойды қорытындылайды C. БІрлік болмай, тірлік болмас. D. Ойды суреттейді D. Көп - корқытады, терең - баттырады. E. Ойды дамытады E. Тіл тас жарады, тас жармаса, бас жарады. Ерте көктем шығысымен-ақ әкем қыс бойы көміліп жатқан жүзім бұтақтарын ашып, оны ағаштан иіп жасалған арнайы белдеулерге асып қоятын. Бұл өте күрделі, нәзік жұмыс. Қысымен жер астында жатқан жүзім бұтақтары кейде топырақ астында жатып-ақ бармақтай-бармақтай бұртік шығарып қалады. Оны абайсызда жұлып түсіруге болмайды. Әкем топырақ астында көзге көрінбей жатқан адам саусақтары секілді жүзім бұтақтарының қай тұста, қалай жатқанын алақанымен сипалап білетін. Сол себепті көктемдегі жүзім ашу ісіне өзінен басқа тірі пендені жолатпайтын. Мұндайда әкем жүзімнің әр бұтағын қолымен сипалап, «Ә, оянып қалдың ба, жарайды, сен де жарық дүниеге шыға ғой», - деп өзінен-өзі күбірлеп сөйлеп жүретін. Әкем үш гектардай жерді алып жатқан жеміс бағындағы алма, өрік, шабдалы, тағы басқа мыңдаған түп ағаштардың әрбіреуінің кай жерде, қалай тұрғанын, неше жаста екенін, өткен жылы неше бұтағы кесілгенІн, қанша жеміс бергенін, биыл кайсысына күтім кажеттігін жатқа білетін. Сол себепті ол бақты аралап жүрмей-ақ өзі көздеген жеміс ағашын бірден тауып, оның артық бұтақтарын кесіп, құрт түскен жапырақтарына дәрі сеуІп жүретін. 3. Мәтінді жазудағы автордыц басты ойы 4. Автордың бағбанға қатысы қандай? A. Жеміс бағының пайдасы туралы айту A. Немересі B. Әкесі туралы естелік B. Інісы C. Жеміс ағаштарының түрлерін C. Баласы жарнамалау D. Ағасы D. Жеміс бағының күтімі бойынша кеңес E. Шөбересі E. Жүзім түрлерін жарнамалау
5. Бұл кімге/неге айтылған сөз? «Ә, оянып қалдың ба, жарайды, сен де жарық дүниеге шыға ғой», A. Алмаға B. Өрікке C. Балаға D. Әкеге
1. бақты күту шеберлігі 2.Бау-бақшаны баптау сыры 3.Бақтағы жемістердің өнімінің көптігі. A. Екіншісі мен үшіншісі дұрыс B. Барлығы бұрыс C. Біріншісі мен үшіншісі дұрыс
Баяғыда өз империясын гүлдендірген, жарқын жеңістерімен тарихта өшпес із қалдырған, өте батыр, өте ақылды және өте керемет жетілген саясаткер патша болыпты. Ол бала кезінде тым ерке болса керек. Сабақ кезіндегі еркелігімен ұстазын шаршатып жіберетін. ¥рысқан жағдайда: «Мен патшаның баласымын, маған ештеңе істей алмайсың»,- деп қорқытатын. ¥стаз патшаға шағымдану әдепсіздік болар деп бІраз уақыт сабыр сақтап жүреді. Алайда еркелігі тым шектен шыға бастағанда, амалсыз әкесінің алдына кіруді ұйғарады. Патшаға келіп жағдайды айтқанында, ол ұстаздың құлағына бұл жағдайдың шешімін сыбырлайды. Ұстаз патша сөзіне таң қалады. Мұндай әрекетке бара алмайтындығын айтса да, патша осы жоспарды орындау керектігіне сендіреді. 191 Ертеңіне кІшкентай ханзада тағы бұрынғыша еркелейді. Ұстазы доғаруын айтқанында тағы да әкесімен қорқыта бастады. Сол сәтте ішке патша кіріп келеді. ¥стаз ашуланып патшаға ұрсып береді, бұлай жайбарақат кіруге болмайтындығын, есікті қағып рұқсат сұрап кіру керектігІн айтып қуып шығады. Патша басы салбыраған күйде кешірім сұрап шығып кетеді. Бұл жағдайды бақылап отырған ханзаданың тілі тұтылып не айтарын білмей абдырап қалады. Сеніп отырған әкесі көз алдында ұрыс естіген еді. Көздері алақ-жұлақ етіп отырғанында, есік қағылып патша кешірім өтініп, рұксат сұрап ішке кіредІ. Жоспар керемет түрде жүзеге асқан еді. Осы күннен бастап ханзада еркелігін доғарып, ұстазының айтқанын екі етпейтін болыпты.
ұстаз бен патшаның мақсаты не еді? Патша бұйрығын бәрінің орындау керектігін ұғындыру Балаға әкесін сыйлау керектігін түсіндіру Балаға барлық адамдарға тәртіп бірдей екендігін ұғындыру Балаға патшаның ұстаздан қорықпайтындығын көрсету Ұстаздың патшаны ерекше құрмет тұғатындығын дәлелдеу Патшаның құлағына сыбырлай айтқан сөзіне ұстаздың таңғалу себебі A. Патша ұсынысын ақымақтық деп санады B. Патша ұсынысы қатал көрінді C. Патша ұсынысы әділетсіз көрінді D. Патша ұсынысы оғаш көрінді E. Патша үсынысынан қорқып кетті 9. Мәтіннің стилі қандай? A. Ауызекі сөйлеу стилі 10.Мәтіндегі негізгі ойға кай мақал сәйкес келеді? B. Публицистикалық стиль C. Ресми іс-қағаздар стилі D. Көркем әдебиет стилі E. Ғылыми стиль 11. Патша баласы қандай еді? A. Ата - баланың қорғаны B. БІлім - бріақ
D. Әке балаға сыншы E. Алып - анадан
A. Ашуланшақ B. Шолжаң C. Айлакер D. Сыпайы
B. Сабақты жақсы оқу керектігін C. Ұстазы білімді екендігін D. Ұстазының әкесінен қорқатыны E. Әкесінің талап қойғыштығын
Төрт түлік малды тіршілік-тынысына тірек еткен көшпелілер кәдімгі сүттен небір тамаша тағамның түрін жасай білген. Солардың бірқатарын атап өтуге болады: қымыз, шубат, айран, қатық, қаймақ, балқаймақ, кілегей, ақ қаймақ, ақ ірімшік, қызыл ірімшік, сусыз сүт, сыпырма сүт, кұрғақ сүт, койыртпақ, іркіт, сарысу, тасқорық, шалап, сүт кеспе, сүт салма, уыз, сірне, құрт, торақ құрт, сықпа, сузбе т.б. Міне, бұлар жылқы мен түйенің, қой мен ешкінің, сиырдың сүтінен жасалған тағамдар. Осылардың ішінде таза көшпелі өмір салтының сұранымы дүниеге әкелген тағамнын бірі - құрғақ сүт.... От қуалаған малдың тісіне ерген елдің көші-қон кезінде төрт түліктің аяғын көштен бұрын қимылдататын әдеті. Ақар-шақар елдің «әуп» деп тұрып кете коюы оңай емес, артынын-тартынын жүріп сауын малынан екі-үш күн кейіндеп калатын жайы жиі болады. Өмірдің осы бір сұраным-мұқтажы құрғақ сүт дайындауды дүниеге келтірген сияқты. Сәрсенбінің сәтіне көшеміз деген хабар тиісімен-ақ, әр шаңырақтың ас- суына ие отанасы қолы епсекті біреудің тілін таба жүріп, жаңадан сойылған қойдың терісін түгінен арылттырып алады. Теріні түгінен айырудың мұндайда екі тәсілі қолданылады. Бірі - и салу тәсілі. Тек иі өтіп кетпейтіндей, идің быршығн дәмі мен өткір иісі теріге сіңбейтіндей болуы керек. Екіншісі - теріні жібітіп отырып, өткір ұстарамен түгін қырып тастайды. Сонан соң түксіз теріні суға салып, шуашы мен шайырынан айырғанша әбден сапсын жуады. Ақжемделіп май-сөлінен арылған тері шүберектей болып тазарған кезде, керегеге жая салады. Келесі күні қой-ешкіні қосақтап жібереді де, мол етіп сүт сауады. Ол сүтті мүмкіндігінше үлкен қазанға толтыра құйып, әлгі теріні соған салада да, астына маздатып от жағады. Біраздан соң тері салған сүт шымырлал қайнай бастайды. Қайнаған сайын қойыла бастайды, Қайнаған сайын суттің бар маңызын тақыр тері бойына сіңіре береді. Бір мезгілдер болғанда, сүт қойыртпақтанады. Тері болса ағара бөртіп, әбден ісінеді. Содан қоюланған сүт сарқыла таусылып, енді сарғайып күйеді-ау дегенде от үзіледі де, тері қазаннан алынады. Тері түнімен жел қағып тобарсып, ертеңіне күнімен тұрса кеуіп-ақ қалады. Келесі күні тағы да қой-ешкі 192
қосақталып , дәу қара қазан сүтке толады. Тағы да астына жайнатып от жағып, әлгі сүт сінді теріні тағы да салады. Осы жағдай үшінші рет қайталанады. Сол кезде сүт сіңген терінің қалыңдығы бармақ елі болып, өн-бойына уыз сүттің маңызы тұтылады. Үшішпі peт жайылған тері тобарсын кебе бастаған кезде қойыршықтап орайды да, маңызы үшып кетпес үшін қарынға немесе бүйенге сала салады. Келесі күндері тең буылып, үй жығылып, таң құланиектенгенде моншақтай тізілген көш те қозғалады. Бие сауым өтеді.,. Ет асым өтеді... Күн иыққа көтерілген кезде түйе қомында тербеліп келе жатқан балалардың мандайын күн шалып, таңдайы кеберсіп, қыңқылдай бастайды. Мұндайда езуінен мәйегі кетпеген ерке балаға қымыз береді, ішпейді... Айран береді, ішпейді... Қойыртпақ береді, іпшейді... Су береді, ішпейді. Оған керегі - тіл үйірген уыз сүт. Сонда балажан ана қарынның ауызын шешіп, сүт сіңген теріден алақандай ғана кеспі алады да, тостағанға құйған суға тастап жібереді. Сол-ақ екен уыз иісі бұрқ етіп тәбет шақырып, тостағандағы су жаңа сауған сүттей болып шыға келеді. Тек қана сүт ішіп үйренген ұл дем аямастан тостағанды басына бір-ақ көтереді. Сол кезде тостағанның түбінен бір жапырақ «бірдеңені» көреді де «бұл не?» дегендей анасына қарайды. Анасы болса, «жей ғой, боташым!» дейді. Сары атанды бесік еткен ерке ұл бал татыған уыз құйқаны жайлауға жеткенше ермек етеді.
жүктеу/скачать 6,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||