1. Бие байларда қандай ырым Мәтіннің бірінші бөліміне жасалады? лайықты такырып

жүктеу/скачать 6,49 Mb.

бет	56/122
Дата	06.04.2020
өлшемі	6,49 Mb.
	#61631

1 ... 52 53 54 55 56 57 58 59 ... 122

Байланысты:
OKU SAUAT 2019 (1)-2 (1)

1.Ұрыс сәрсенбі күні таң ата басталды. Абылай да, Цеван-Доржи да елшілер арқылы уәделескен мезгілдерінде өз әскерлеріне «Аттан!» деп бұйрық берді. Көлденеңі он шақырымдай жазық далада қан төгіс қырғын тез-ақ қызып кетті. Алып майданның екі жақ шетіндегі Сырынбет пен Батыр Баян бастаған казақ әскері қиын да болса алға қарай жылжып бара жатқаны сезіледі. Тек екі жақтың екі бас қолбасшысы тұрған майданның орта шебі мызғыған жоқ. Тағы:

2.- Аттан! Аттан! - деген ұран шықан. Сол сағатта-ақ Сеңгірбай, Сағымбай, Қанай бастаған сұлтанның мың жігіті зеңбірек оғы жетпейтін қалың жыңғылды сайдан шыға сала Цеван-Доржидың тұрған төбесіне қарай лап қойған. Бірақ бір шақырымдай шапқан кезде кенет гүрсілдей жөнелген зеңбіректерден жауған жойқын оқтар дәл аттарының мандай алдынан кеп гүрс- гүрс жарылған. Алдыңғы шептегі жүз қаралы ер жүрек жігіттер ат-матымен омақаса жер қауып, заматта арттарында келе жатқан жауынгерлерге бөгет болды. Амал жоқ, лапылдап келе жаткан қалың қол еріксіз кейін шегінді. Абылай бұйрықпен жігіттер тағы шапқан. Бұл жолы да жүзге таяуы қаза тауып, қалғаны кейін серпілді. Зеңбіректі Цеван-Доржиды бұлай ала алмайтынын білген Абылай, енді шабуыл шебін басқаша құрды. Зеңбіректерге тікелей шаппай, оны ат тағасындай қоршап, жан-жағынан анталауды бұйырды. Бірақ ұш рет шабуылға шығып, ең батыр деген үш жүзге тарта ер жігіттерінен айрылған әскер не істерін білмей, тағы дағдарып қалды. Бұған Абылай:
3.- Япырмай, осыншама, қазақтан жауға шабар бір еркек кіндікті тумаған ба? - деді қатты дауыстап. - Қайсың барсың? Осы кезде топ ішінен «Абылай!» деген дауыс шықты. Бұл ұран салған Абылайдың он жеті жасар баласы Жанай еді. Ол тебініп қап, зеңбіректерге қарай атой салды, Бірақ бұдан бұрын гүрсілдеген тажалдардан әбден үркіп қалған астындағы басы қатты кертөбел, бала жігітті жау шебіне емес, бір бүйірдегі жиде тоғайына қарай ала жөнелді. Жұрт тағы Tынa қалды. Дәл осы кезде, Абылайдың зеңбіректерді қоршаған жігіттерінің оң жақ тұсынан Цеван-Доржи тұрған төбеге қарай, басында үкілі камшат бөркі бар, ақбоз атты бір қыз бала «Қабанбай! Қабанбай!» деп ұран тастап, суырылып шыға берді. Ақбоз ат көсіле сермеп келеді. Қыздың қолында не сойыл, не найза жоқ, бар болғаны тобылғы сапты қамшы. Осынау қарусыз қыздың ерлігін көрген қызба қалың топ, енді шыдай алмады, лап қойды.
4.- Абылай! - Атығай! - Ақжол! - Қарақожа! - Қабанбай - Абылай! Абылай! «Қабанбай» аты аталған тұстағы Найман жігіттері гуілдей шапқан топтың алдарында келеді. Зеңбіректер ортадағы топтың алдыңғы қатарына ғана оқтарын жіберіп үлгерді. Бірақ екі бүйірдегі сойылгерлер сапы тез-ақ жетіп қалды. Ар жағындағы жоңғар атты әскері келіп үлгергенше, түйелі зеңбіректерді түйе-мүйесімен таптап кетті, Ақ болат сауыты жарқылдап, Жалынқұйрығын көсілте Абылайдың өзі де шапты. Төбе басындағы қонтайшы көк шатырын жинай бастады. Сөйткенше болған жок, Жоңғардын шаян құйрықты сары жібек жалауы шығысқа қарай шегіне берді...
5.Осылай жоңғар мен қазақ арасындағы қанды айқастардың жаңа белесі ашылды. Бұл қазақ елінің жоңғар коңтайшыларын мүлдем жеңіп, атамекен жерінен қуудың ең алғашқы айқасы еді. Абылай өз шатырына келгеннен кейін, бағанағы қалмақ зеңбіректеріне жападан-жалғыз қарсы шауып, бүгінгі жеңіске жол салған қызды іздетті. Бұл Қабанбай батыр мен қазақтың батыр қызы Ғауһардан туған жас Назым екен. Бүлдіршіндей жас қыздың осыншама ерлік
156

көрсеткеніне риза болған Абылай, беліндегі сом алтыннан соғылған жаңа белбеуін шешіп берді. Абылай басқарған осы соғыс екі айға созылды.

13.Неліктен қазақ жауынгерлері	14.Мәтіндегі негізгі ой қандай?
тығырыққа тірелді?	A) Қазақ батырларын таныстыру
A) Қолбасшылары болмады	B) Соғыс әдістерін үйрету
B) Аттары шабан болды	C) Қазақ пен жоңғар арасындағы соғысты
C) Қалмақтын қаруы басым болды	дәріптеу
D) Қорғандары болмады	D) Қазақ батырларының ерлігін дәріптеу
E) Дұрыс ұйымдаса алмады	E) Жоңғардың соғыс күшін суреттеу
	E) Қабанбай әрекеті арқылы
	16.Мәтіннің	төртінші	азатжолының
15.Автор қазақ халқының	түйіні
ержүректілігін қалай жеткізгісі келді?	A) Жаудың жеңілісі
A) Қыз әрекеті арқылы	B) Хан сыйлығы
B) Қолбасылар әрекеті арқылы	C) Жау шебінің мықтылығы
C) Батыр Баян әрекеті арқылы	D) Жау зеңбірегінің жеңісі
D) Қанай әрекеті арқылы	E) Жаудың шабуылға шығуы
17.Ақбоз атты қыздың ұраны	18.Абылай	неге	жауынгерлеріне
A) «Қарақожа!»	ренжіді?
B) «Атығай!»	A) Жауынгерлері алға жылжи алмады
C) «Ақжол!»	B) Әскерлері соғыс алаңынан қорықты
D) «Абылай!»	C) Әскерлер бас амандығын ойлады
E) «Қабанбай!»	D) Шабуылды жаңаша жоспарламады
	E) Қан төгіс қырғын қыза түсті
19.Абылай неге қызға белбеуін сыйға	20.Жанайдың жауға қарсы шыға алмау
тартты?	себебі
A) Шыққан тегіне риза болғандықтан	A) Астындағы аты үрікті
B) Қабанбайдың қызы болғандықтан	B) Жауға жалғыз беттей алмады
C) Ерлігіне риза болғандықтан	C) Қолында қаруы болмады
D) Шабандоздығына риза болғандықтан	D) Соңыс әдіс-тәсілін білмеді
E) Қыздың жастығына сүйсінгендіктен	E) Аты үйретілмеген болды

1175 нұсқа

1-мәтін
Құмда өсетін сексеуіл орман ағаштарына ұқсамайды. Онда жапырақ жоқ. Оның орнына жасыл шашақ, бұтақтар өседі. Жапырақ аз болған сайын ылғалдың булануы көп болмайды. Өсімдіктер осылайша ыстыққа да қалыптасады.

Құмайт дала өсімдіктері ылғалдың мол кезі - ерте көктемде немесе қүз түскенде тіршілік етуге бейімделген. Ерте көктемде құмның арасы бірнеше аптадай кілемше күлпырады. Қияқ арасынан қызыл гүл шығады. Шөл даланы бір сәт алауға бөлейді. Көп ұзамай күн ысиды. Жасыл кілемді сарғайтады, өсімдіктерді күйдіріп жібереді. Алайда өсімдіктер гүлдеп, тұқым шашып үлгереді.

1. Сексеуіл гүлі
A) Түрлі түсті
B) Қызыл

C) Жапырақты

D) Жасыл
E) Гүлдемейді
2. Сексеуіл кандай жерде өседі?
A) Тоғай ішінде
B) Орманды алқапта

C) Шөлейт жерде

D) Көл жағасында
E) Егінді далада

Әлемдегі ең үлкен шөл - 9 000 000 шаршы км аумақты қамтитын Сахара шөлі. Бұл құмды шөл Солтүстік Африканың бүкіл жазығын апып жатыр. Туаректік диалектіде «Сахара» сөзі «шөл» деген мағынаны береді,

Құмды, шөлейтті аймақтың жаз мезгіліндегі температурасы 58 градусқа дейін көтеріледі, ал қыста 15-28 градус аралықты ұстап тұрады. Шөл даланың кейбір бөліктерінде бірнеше жылдар бойы жаңбыр тамшысы тимеген жерлер де бар.
Сахарадағы жалғыз су көзі - Ніл өзені. Шығысқа қарай ағатын аталмыш өзен құмды аймақтың басым бөлігін басып өтеді, Дегенмен Сахараның кей бөлігінде ылғалды алқаппен жер астындағы бұлақтан шығатын құдық бар. Бұл ерекше құмды аймақта жол талғамайтын көлікпен серуендеуге келген туристер үшін арнайы бөлімшелер орналасқан. Сахара шөліңде құмға ағаштары мен дәмі тіл үйірер жүзім өседі екен.
157

Құмды аймақта Тегази деп аталатын қала бой көтерген. Мұндағы үйлер тұзды тастардан салынған. Бұл қала - ғаламшарымыздағы сусыз, кұрғақ, шөлейтті орындардын бірі.
Орг-эр-равиден келетін керуеншілер ылғалды алқап жақын маңда деп ойлап сағымның құрбанына айналып жатады.

Мәтін қандай үлгіде жазылған?

A. Ақпаратгық үлгіде B. Көзқарас негізінде

C. Пікір негізінде D. Болжам негізінде

E. Талқылау негізінде

Қай сөйлем екінші азатжолдың мазмұнына сәйкес?

A. Ең үлкен аймақты қамтитын жер - Сахара шөлі. B. Суы жоқ аймақ болса да кұрма жемісі өседі.

C. Даланың біраз аймақтарында жауын жаумаған жерлер кездеседі. D. Керуеншілер су іздеу барысында сағымға алданады.
E. Құмды аймақтарда жол талғамайтын көлікпен жүруге болады.

Мәтін мазмұнның реттілігін көрсетіңіз,

Шөлдегі ауа райы.

Сағым құрбаны.

Шөлдегі құрылыс.

Сахара шөлі. 6. Мәтінге атау беріңіз

Су - тіршілік көзі. A. Тегази қаласы туралы

A. 1.2.3.4.5. B. Ніл өзені туралы

B. 3.5.2.1.4. C. Оңтүстік Африка

C. .І.5.З.2. D. Caxapa шелі туралы

D. .3.4.2.1. E. Сахара ағаштары туралы

E. 2.4.1.3.5.
Қызылорда қаласының “Халық" ғазеті өзінің оқырмандарының арасында сауалнама жүргізген болатын. Сіздерге сауалнамаға қатысқан респонденттердің ойымен танысу үшін келесі мәтін ұсынылады.

Раушан, архитектор: Қобыз кейіпіндегі көпір
Бізге қобыз бейнесіндегі көпір жасауға болады. Ол қаланың қос бөлігін байланыстырып, шаһарға ерекше көрік беріп тұрар еді. Мұнда келетін демалушылар саны да үзілмейтін болады. Сонымен қатар, үлттық нақыштағы нысан, яғни, ерекше назар аудартатын көпір болмақ. Енді бұл ұсынысты облыс әкімінің назарына ұсынсам ба деп отырмын. Бұқаралық ақпарат құралдарында қолдау тапса, тіпті жақсы.
Сәкен, жүрналист: Қымызханалар
Бізге ұрпақ саулығы керек. Қалада ашылатын әр қоғамдық орынның барынша пайдалы болуын ойластыру керек деп ойлаймын. Айталық, қымыз қырық аурудың алдын алады екен. Салауатты емір салтын қалыптастыру іс- шараларының бірі ретінде қымызханалар ашуды ұсынып отырмын. Әрине, қымызхана қандай болу керек деген сауал туады. Ол заман талабына сай кафе типтес болу керек. Мұны аз десеңіз, ішіне жалт-жұлт еткен шамдар жақсын, әйтеуір елді өзіне тартсын. Сол арқылы ауылшаруашылығы өнімін өткізсін. Ондай жерлерде терме, түрлі аңыз -әңгімелер айтылып тұрса, нұр үстіне нұр. Қазір қоғам соған сусап отыр. Ең бастысы, денсаулық пен ауылшаруашылығының дамуына үлес қосатын, рухани күшейтетін дүние - осы демалыс орындары.

Динара, қала тұрғыны: Кемпинг
Ашық аспан астындағы спортық ойын алаңдары салынса жақсы болар еді. Халық сондай орындарға зәру. Бұл бір жағынан бұқаралық спортты дамытуға сеп болса, екіншіден, бос уақытты өткізетін керемет орын болар еді. Содан соң қала сыртында демалыс орындарын көбейткен дұрыс. Мәселен, кемпинг (автотуристергс арналған демалыс орны) түріндегі орындар бой көтергенін қолдаймын.

жүктеу/скачать 6,49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 52 53 54 55 56 57 58 59 ... 122