1-билет.Цитология және гистология негіздері.
Цитология — жасушаның жалпы морфологиялық. құрылысын, ішіндегі болатын зат алмасу процессі, сыртқы ортамен қарым қатынасын зерттейтін гылым. Жануарлар жасушасы плазмалық мембранамен шектел-ген ядро мен цитоплазмадан түрады. Цитоплазма негізгі заттан (гиалоплазмадан), органоидтардан және кірінділерден түзіледі. Кірінділер немесе параплазмалық қүрылымдар дегеніміз жасушалық метаболизмге қатыспайтын, жасушалардың кепшілігінде байқалатын ал-масу енімдерінің жиынтығы. Бүған жататындар майдың тамшылары, гликогеннің түйіршіктері, белоктардың кри-сталдары және пегменттік кірінділер. Органоидтар жасуша-лардың барлығыда дерлігінде кездеседі және заттар алмасуында маңызды функция атқарады. Бүларға эндоплазмалық тор, Гольджи аппараты, митохондриялар, тағы басқалары жатады.
Цитологияның әдістері. Жасушаның жалпы морфологиясын оқып-үйрену зерттеу әдістерінің дамуьша тығыз байланысты. Цитологиядағы негізгі зерттеу әдісі — жасушаларды микроскопиялау. Қазіргі кездің өзінде де жарық мик-роскопы зерттеу қүралы ретінде өзінің маңызын жойған жоқ. Бірақ та тірі материал өзінің мөлдір және жеке клет-калардың қалың болуына байланысты зерттеуге қолайсыз. Сондықтан көбінесе фиксацияланған (бекітілген) матери-алмен жүмыс істелінеді. Одан жүқа кесінділер дайындап, оларды түрлі бояғыштармен бояиды. Қалыңдығы 5-10 мкм кесіндіні арнаулы қүрал микротом арқылы дайындайды. Сапалы бекіткіш объектінің тірі күйіндегі қүрлымын кеп өзгертпейді. Бекіткіш үлпаны тығыздайды және автолиз процестерін тоқтатады. Кейбір бекіткіш сұйықтар белгілі құрылымдардың бояулармен боялу қабілетін арттырады.
Микроскоп. Электроңды микроскопты 1931 жылы Девиссон мен Калбек
|
Германияда шығарған. Жасушаның біршама анық көрінісін Руска мен Кнолль 1934 жылы алған болатын. 1950 жылы алғаш рет ультражүқа кесінділер алынған. Электронды микроскопқа препарат дайындайтын күралды ультрамикротом деп атайды. Электроңды микроскоптың көрсету мүмкіндігі ете жоғары. Электронды микроскоп жарық микроскопына қарағаңда жасушаны 100000 есе артық үлкейтеді. Қазіргі электронды микроскоптың көрсеткіштік мүмкіңдігі 0,1-0,3 нм-ге дейін жетеді. Жасушаның барлық ультрақүрылысын молекулалық деңгейде зерттеуге мүмкіншілік береді. Электроңды микроскопта жарық сәулесінің орнында электрондар ағысы қолданылады. Жа-рық микроскопыңдағы объектив пен окулярдың ролін элек-троңды микроскопта электромагниттік линзалар атқарады. Сейтіп объектінің бейнесі экранға түседі.Электронды микроскоппен зерттеу үшін үлпалар бөліктерін негізінде жарық микроскопымен зерттегендей өңдеуден өткізеді. Бекітуді ерекше үқыптылықпен жүргізу керек, себебі макромолекулалық деңгейге дейінгі жасуша-ның қүрылысын сақтау қажет. Көбінесе екі рет бекітуден өткізеді — алдымен глутаральдегидте немесе формальде-гидте. Кейін осмий ангидритының ерітіндісінде бекітеді. Сіңіру ортасы ретіңде жасанды смола, аралдит немесе эпон қолданылады. Қалыңдығы 50-100 нм кесіндіні әйнек пы-шактармен дайындайды. Радиоавтография әдісі метаболизмдік процестердің динамикасын зерттеуге мүмкіншілік береді.
|
2-билет.
|
|
