№1 дәріс тақырыбы. Қазіргі әлеуметтік-мәдени жағдайдалардағы білім берудің рөлі мен ерекшеліктері

ұстанымын 
қалыптастырады.  
 
Сурет 2. Оқушылардың ғылыми дүниетанымды калыптастыру процесі. 
Маңызды 
педагогикалық 
мәселелердің 
бірі 
болып 
оқушылардың 
дүниетанымын қалыптастыруға байланысты оқушылардың  сенімдері мен өзіндік 
көзқарасының заңдылықтарын  ашу.    
 Ғалымдардың  көзқарасы  бойынша  табиғат  және  қоғам  туралы  ғылыми 
білімдерді  меңгеру  –  ғылыми  дүниетанымды  қалыптастыру  негізінің  маңызды 
шарты болып табылады.   
Бірақта  табиғат  пен  қоғам  дамуының  заңдылығын  білу  жеткіліксіз.  Саналы 
көзқарас,  сенім  ойдың  болмауы  адамда  формальды  түрде  деректерді  меңгеруге 
және дүниетанымдық сипатты жалпылауға әкеп соғады. Тек қана білімді «аудару» 
және  өзіндік  сезінген  тәжірибесін,    әр  түрлі  іс-әрекеттерден  қамтылған  тұрақты 
көзқарастарын,  негізіне  тұлғаның  идеялық    мақсаты  жататын  сендіру  және 
идеалынан тұрады. Олардан  адам мінез-құлқына бағыттайтын дүниетаным пайда 
болады. 
Білімді аудару тұрақты сендіру, мінез-құлық мотивтері, принциптері болатын,  
тұлғаның дүниетанымын қалыптастырудың шарты болып табылады.  
Педагогтар мен психологтардың зерттеулері бойынша білім оќушылардыњ іс-
әрекетiнiң  басты  нәтижесi,  олардыњ  бойында  теориялық  сана  мен  ойлаудың 
қалыптасуы  болып  табылады.  Оқу  іс-әрекетiнiң  психологиялық  мазмұны  –  iс-
әрекеттiң жалпы тәсiлдерiн, бiлiмдердi меңгеру.  
И.Я.  Лернер  танымдық  тапсырмалардың  рөлін  зерттей  келе,  оқушылдардың 
өздігінен жетістіктерге жету жолындағы бағдары және білімді пайдалануы сезінуге 
жол ашады, яғни бiлiмдер сенiмге айналу үшiн, жеке тұлғаның қажеттiлiктерiнен, 
әлеуметтiк үмiт пен құндылық бағыттарынан биiк болып тұрған көзқарастарының 
жалпы  жүйесiне  және  оның сезiмiне  айналуы  қажет  дейді  (түсінік,  баға,  өлшем). 
Дүниетанымды 
 қалыптастыру
 
Білімдер  жүйесін меңгеруідің 
нұсқауы, оны тәжірибеде  қолдана 
білу іскерлігі 
Бұрынғы мәдени мұралармен, 
ғылымдар негізінің  білімдерімен 
қаруландыру 
Іс-әрекетке дайындық 
Бағыттылық және өмірлік 
ұстанымдар    
Білімді іс-әрекет арқылы тұрақты 
және терең сенімге аудару 
Сенімдерді қағидаларға, іс-әрекет 
қызығушылықтарына және мінез-
құлықа өзгертуі 

Оқушылардың  жағымды  эмоционалдық  күйi,  олардың  жеке  тәжiрибесiне, 
әлеуметтiк-психологиялық жағдайына сүйенеді.   
Бірақта танымдық тапсырмалардың рөлі ғылыми сенімділіктерді қалыптастыру 
жолында  да  өз  маңызын  жоймайды.  Танымдық  тапсырмаларды  бір  мезетте 
қалыптастыру диагностикасы мен сенімнің тәсілі болып қызмет етеді. 
Психология-педагогикалық  әдебиеттерге  талдау  жасай  келе,      тұлғаның 
дүниетаным  ұйытқысын  құру,  ғылыми  сенімді  қалыптастыру  құбылыстарының  
мәселесін мынындай етіп бөлуге мәжбүр етеді: 
–
 
объективті мазмұны, маңызды қасиеті бар сыртқы дүние туралы дүниетаным 
білімі болуы және оны  меңгеру; 
–
 
олардың мағынасы мен құндылығын түсіну; 
–
 
олардың талаптарынан шығатын міндеттерге, шынайылыққа сенімділік; 
–
 
индивидтің қажеттілігі мен қызығушылығын есепке ала отырып, меңгерілген 
білімді  негіздеу; 
–
 
құбылыстар  мен  әлеуметтік  фактілерді  бағалау  және  ғылыми  талдаудың 
тәсілдерін  меңгеру,  білім  берудің  біліктілігін  жаңғырту,  адамдардың  іс-әрекетін, 
өмір  құбылыстарын,  әлеуметтік,  саяси,  экономикалық  және  басқа  да  құбылыс 
фактілерін талдау және бағалау; 
–
 
өмірде осы білімдер арқылы  басшылық жасай білу ұмтылу; 
–
 
белсенді іс-әрекетке субъект ретінде дайындық (шешім қабылдау,  іс-әрекет 
жоспарын  жасау  және  негіздеу,  бағалау,  қабылданған  шешімнің  дұрыстығын 
дәлеледеу). 
Білімді сенімге айналдыру және дүниетанымды қалыптастыру тұлғаның жалпы 
бағытта  қалыптасуымен  яғни    іс-әрекет  қарым-қатынасының  жүйесімен  тікелей 
байланысты.  Психологиялық-педагогикалық  зерттеулер  көрсеткендей  баланың 
жеке тұлғасы оның жүйеде алатын орнымен, жеткілікті адами қарым-қатынаспен, 
соның  ішінде  өмірде  қойылатын  талаптардың  дәл  сол  кездегі  психологиялық 
ерекшеліктерімен байланысты болады.  
Дәл  осы  сәйкестіктен  баланың  қажеттілігі  мен  тілегі,  мақсаты,  ұмтылысы 
туындайды  және  сол  арқылы  жаңа  психологиялық  сапаларының  қозғалыс  күші 
дамиды.  Өмірдің    шарты  оқушы  жеке  тұлғасының    қалыптасуын  тікелей 
анықтамайды, ал оның тәуелділігі сонда, өзара қатынасымыз бен әрекеттерімізде 
осы шарттармен оқушының өзі болады. 
  Оқушының  дүниетанымын  қалыптастыру      мiнез-құлқының  ең  маңызды 
қозғаушысы болып табылады, оның іс-әрекетiнiң себеп-салдарын анықтайды  
Оқушылардың  дүниетанымын  қалыптастыру  іс-әрекеті  жетістігінің  маңызды 
шарты   тәжірибелік іс-әрекеттер мен сенімдер, білім бірлігімен қамтамасыз етілген 
педагогикалық процесс болып табылады. Бұған тек қана педагогикалық процесте 
«логикалық тізбені»  ойластырғанда  және  іске  асырғанда  ғана  жетуге  болады.  Ол 
жүйелер:  танымдық  көзқарасы  бар  білім  жүйесі,  зерттеліп  жатқан  фактілерге, 
құбылыстарға тұлғалық қарым-қатынас, тәжірибеде ойластырылған және алынған 
жеке іс-әрекеттік жоспардағы білім. 
Адамдардың  көзқарастары  мен  сенімдері  әрқашан  уақытта  жеке  тәжірибеде 
ойластырылған. Тәжірибе негізіне сүйене отырып, олар жеке тұлғаның діни әлемін, 
оның қажеттілігін, сезімін, мінез-құлық мотивін анықтайды,  сонымен қатар  тек 

қана оқушылардың танымына, сезіміне, еркіне әсер етеді, бірақ мінез-құлық және 
іс-әрекет  тәжірибесінде  оған    белгіленген  әлеуметтік-мәнділігін  анықтауды  және 
жинақтауды ұйымдастырады.  
 Г.Н.Филонов  бойынша  тұлғалық  іс-әрекеттік  тұрғыдан  оқушылардың 
дүниетанымын қалыптастыруды төмендегідей  қарастырады: 
–шынайы  дүниені  жеке  тұлғаның  рухани-тәжірибелік  тұрғыдан  меңгеру 
негізіндегі    іс-әрекетін  мойындауы  және  оның  адам  санасындағы  адекватты 
бейнеленуі; 
–тұтастықтықтың  жеке  тұлғаның  интеллектуальдық  эмоциональды-еріктік 
және іс-әрекет тәжірибе саласына әсерін іске асыру; 
-  жеке  тұлғаның  дүниетанымын  қалыптастыру  жүйесінде  тәрбие  процесін 
дараландыру,  еңбек  және  оқытуда  жеке  тұлға  мен  ұжымның  өзара  әсерінің 
органикалық біртұтастығы; 
Оқытудың өмірмен, еңбекпен, тәжірибемен тығыз байланысына негізделген іс-
әрекет  тәжірибе  факторының  белсенді  қызметі    –  оқушылардың  дүниетанымын 
қалыптастырудың міндетті шарты. 
Оқушылардың  дүниетанымын  қалыптастыру  процесінде  мысалы,  оқушының 
ішкі  позициясындағы  бұрын  қалыптасқан  және  қалыптасып  отырған  әрекеттің 
арасында,  оған  деген  мұғалімнің  қойып  отырған  талабымен    және  оны 
орындаудағы дайындық деңгейі арасында қарама-қайшылықтар туындауы мүмкін. 
Өз уақытында пайда болған қарама-қайшылықтың көзін және сипатын ашу керек, 
тәрбие процесінде оны жеңу жолдарын анықтау – мұғалімнің басты міндеті.  

жүктеу/скачать 2,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: