№1 дәріс тақырыбы. Қазіргі әлеуметтік-мәдени жағдайдалардағы білім берудің рөлі мен ерекшеліктері

3. ХVII  ғасырдағы  Я.А.Коменскийдің  дидактикалық  жүйесiнiң  негiзгi 
қағидаларының бiрiнде де баланың ақыл-ой күшiн, қабiлеттерiн дамыту олардың 
бiлiмге деген құштарлығын оятып, лаулата түседi делiнген. 
И.Т.Песталоцци  баланың  ақыл-ойын,  барлық  қабiлет-қасиеттерiн  дамыту 
идеясымен арқауланған бастауышта оқыту әдiстемесiн жасауға әрекет етедi. 
Дамыта  оқыту  ұлы  немiс  педагогы  А.  Дистервегтің  әйгiлi  “Немiс 
мұғалiмдерiнiң  бiлiм  беру  iсiне  басшылылық”  (Руководство  к  образованию 
немецких учителей) атты еңбегiнің де негiзi болып табылады. Дамыта оқыту деп 
ол  баланың  бiлiм  алуға  әрекет  етуін  ұйымдастыратын  оқытуды  атаған.  “Жаман 
мұғалiм  ақиқатты  өзi  айтып  бередi,  ал  жақсы  мұғалiм  оқушының  өзiн  iзденуге 
жетелейдi” - деген. 
Орыстың  ұлы  ағартушысы  К.Д.Ушинский  де  өз  дидактикалық  еңбектерiнде 
бастауыш  мектеп  жасындағы  балаларды  оқыта  отырып  дамыту  мєселелерiне 
ерекше тоқталып, арнайы әдiстеме жасаған. 
“Дамыта  оқыту”  деген  термин  психология  ғылымының  қойнауында  туып, 
баланың дамуын қарастырған (Ж. Пиаже), ойлаудың әртүрлi деңгейiн, типтерiн (Л. 
В.  Выготский,  А.  Н.  Леонтьев,  С.  Л.  Рубинштейн)  және  басқа  да  психиканың 
функциясын  зерттеген  (Б.  Г.  Ананьев,  Г.  С.  Костюк,  А.  А.  Люблинская,  Н.  А. 
Менчинская)  және  т.б.,  iс-әрекет  теориясының  психологиясын  жасаған  (А.  Н. 
Леонтьев, П. Я. Гальперин) еңбектерiнде жан-жақты талданды. Нәтижеде дамыта 
оқыту  проблемасына  арналған  екi  iлгерi  эксперимент  жасалып,  оның  бiрiн  Д.  Б. 
Эльконин, В. В. Давыдов, ал екiншiсiн Л. В. Занков басқарады. 
Дамыта  оқытуды  1950  жылдың  аяғынан  бастап  Л.В.Занков  (1901-1977)  және 
Д.Б.Эльконин (1904-1984) зерттей бастады. Дамыта оқыту оқушыны оқу пәндерін 
оқып үйренуден теориялық ойды дамытатын оқу іс-әрекетіне көшірді. Ол оқушыны 
жан-жақты дамыту міндетін қойды (Л.В.Занков).  
  Дамыта оқыту арқылы оқушыға берілетін білім бұрынғыдай репродуктивтік 
жолмен  емес,  арнайы  ұйымдастырылатын  баланың  жан-жақты  «теориялық»  іс-
әрекеті арқылы берілетін болды.  
  Дамыта  оқытудың  екі  жүйесінің  де  оқу  бағдарламалары,  оқулықтары  бар. 
Олар  Ресей  мектептерінде  кең  қолданылуда.    Көбіне  бастауыш  мектепте 
қолданылады.  
  «
Жақын даму аймағы
». Көрнекті психолог Л.С.Выготский (1896-1934) оқыту 
мен  дамудың  байланысын  зерттеп,  егер  оқыту  баланың  актуалдық  аймағында 
жүрсе, онда ол баланы дамытпайды деді.  
 
Актуалды даму аймағы
  –  баланың  өз  бетімен  істей  алатын  жұмыстары.  Ал 
ересектермен ынтымақта істей алатыны – 
жақын даму аймағы
. 
Мысалы, баланың 
сөйлей  алуы  актуалды  даму  аймағы.  Бұл  жерде  даму  жүрмейді.  Сондықтан  бала 
мектепке  келген  күннен  бастап  «жақын  даму  аймағында»,  дәлірек  айтқанда 
баланың  жазба  тілін  қалыптастыруға  кірісу  керек.  Ол  үшін  алдымен  жеңіл 
тапсырмалар беріледі. Мысалы, Ш.А.Амонашвили және оның мұғалімдері әріптер 
мен  сөздерді  белгілеуге  Д.Б.Эльконин  жасаған  шартты  белгілерді  қолданады. 
Тақтаға сөйлем, оның астына шартты белгісі жазылады.  

  «Жақын  даму  зонасында  »  жұмыс  жасаған  В.Ф.Шаталов  әлі  өтпеген 
ережемен  есеп  шығартады.  Е.Ильин  оқушыларға  мұғалімнің  өзі  біржақты  жауап 
бере алмайтын сұрақтар қояды.  
  Сонымен  жақын  даму  аймағы  баланың  ақыл-ой  жұмысы  басталайын  деп 
тұрған  жер.  Мұғалім  осы  жерде  жұмыс  істеп  оқушыға  тапсырма,  әдістемелік 
нұсқау  береді.  Мұғалімнің  жақын  даму  аймағындағы  жұмысының  тиімділігінің 
көрсеткіші - әр оқушының мұғалімнің көмегін алуға әзір тұруы.  
  Қазіргі мектептің ірі кемшілігі мақсаттың жалпылама қойылуы. Түпкі мақсат 
–  адамды  жан-жақты  және  үйлесімді  дамыту.  Мақсаттың  оқыту  мазмұнын 
іріктеуге, педагогикалық процессті құруға ықпалы әлі де жеткіліксіз.  
  Мақсат  бізге  керекті  түпкі  нәтиже,  нәтижені  көріп  «Мақсатқа  жеттік  пе?»  - 
деген сұрақтарға жауап беру. Мұндай мақсатты педагогикада «диагностика арқылы 
анықталған  мақсат»  дейді.  Диагностика  арқылы  оқушылардың  білім,  іскерлік, 
дағды деңгейлері және қабілеті анықталады, нәтижесінде оқушыға тағы да қандай 
білім, іскерлік, дағдылар беру керектігі жоспарланады. 
  Дамыта  оқытуда  мұғалім  жақын  даму  зонасында  жұмыс  істеуі  керек.  Ол 
оқушыға  ақпараттар  беруші,  ынталандырушы,  образдар  туғызушы,  баланың 
кемшіліктері  мен  табысына  назар  аударушы,  себебі  әр  оқушының  өзінің «жақын 
даму аймағы» бар, онда жалпы тәсілмен жұмыс істеуге болмайды.  
 
Л.В.Занков жүйесі.  
Оның тұжырымдамаларының дидактикалық принциптері: 

 
оқытуды түсінуге қиын етіп жүргізу. 

 
Теориялық білімнің жетекші ролі. Теорияны құрғақ жаттамай ондағы мәнді 
байланыстарды, заңдылықтарды ашу. 

 
Оқушының ізденуі. Мұғалімнің өзінің түсіндіруі – дамудың қауіпті жауы.  

 
Оқу  процесін    оқушылардың  сезуі.  Оқушы  өзін  оқу  іс-әрекетінің 
субьектісімін деп сезінеді. Материал қайткенде есімде жақсы қалады, жаңа не нәрсе 
білдім,  менің  дүние  туралы  түсінігім  қалай  өзгерді,  мен  қалай  өзгердім  деген 
сұрақтарға өзіжауап береді.  

 
Барлық  оқушыларды  дамыту  үшін  жүйелі  түрде  жұмыс  істеу.  Қабілетке 
қарай бөлуге жол берілмейді. Бала басқа балалармен ынтымақта дамиды.  
  Л.В.Занков  жүйесінде  бастауыштағы  білім  мазмұны  бай,  ғылым,  әдебиет, 
өнер  туындыларынан  білім  беріледі.  Оқушыларды  дамытатын  дұрыс  жазуға 
дағдылану,  санау,  оқу,  бейнелеу  өнері,  өнер  шығармаларымен  жұмыс,  қолмен 
жұмыс істеуге үйрену. Л.В.Занков жүйесінде экскурсия кезінде алынатын білімнің 
салмағы көп.  
 

жүктеу/скачать 2,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: