1. Электрлік кедергі қалай сипатталады?
жүктеу/скачать 390,7 Kb.
|
1. Электрлік кедергі ?алай сипатталады?
2222
- Бұл бет үшін навигация:
- Бос жүріс Егер желілік сымдағы амперметр 20 А ток корсетсе, үшбұрыштап жалғағанда бір фазадағы амперметр қандай ток көрсетеді 11,55 А
| Түйіндік кернеу әдісі
Ток көзінің ЭҚК 16 В, ішкі кедергісі 1Ом, ал тізбектің толық қуаты 16 Вт тең. Осындай жағдайда сыртқы тізбектің кедергісі қандай? 15 Ом Тізбектің I=0 күйіндегі режимі қандай? Бос жүріс Егер желілік сымдағы амперметр 20 А ток корсетсе, үшбұрыштап жалғағанда бір фазадағы амперметр қандай ток көрсетеді? 11,55 А Амперметр 5 А тоқ күшін өлшей алса, 30 А тоқ күшін өлшегендегі аспаптың кедергісі 0,15 Ом. Шунттың кедергісі қанша? 0,03 Ом 1. Реттегіштің жұмысын көрсететін сипаттамалар А) +статикалық және динамикалық Б) вольтамперлік В) әсерлік Г) сызықтық Д) динамикалық 2. Датчик дегеніміз-өлшеуші және ....... құрылғы А) +түрлендіруші Б) көрсеткіш В) релелік Г) сызықтық Д) басқарушы 3. Технологиялық процестің өтуін қамтамасыз ететін басқару сигналын өндіруге арналған құрылғы А) реттегіш Б) +датчик В) манометр Г) түрлендіргіш Д) дроссель 4. Автоматиканың кемшілігі А) +жұмыссыздық Б) өнімділік артады С) роботтар көбейеді Д) сапа артады Е) жылдамдық артады 5. Алгоритм дегеніміз А) +белгілі бір мақсатқа жету жолындағы іс –әрекеттер тізбегі Б) есеп құрастыру С) есеп шығару Д) натежиені сараптау Е) зертхана жасау реті 6. Алгортимдер ...... бөлінеді: А) 4 Б) +3 С) 2 Д) 5 Е) 6 7. Сигнализация түрлері: А) +дыбыстық, жарықтық Б) сандық, импульсті С) дискретті, импульсті Д) аналогты, дискретті Е) шулы, тыныш 8. Алгоритмдер қолданылатын сала А) +ЭЕМ, математика, компьютер Б) медициа, программалау С) ақпарат,радиоэлектроника Д) автоматтандыру, энергетика Е) математика, медицина 9. Сигнал бұл өзгермелі ...... шама А)+ физикалық Б) қарапайым С) электрлі Д) гидравликалық Е) принципиалды 10. Сигнал түрлері А)+ аналогты, дискретті Б) сандық, импульсті С) дискретті, импульсті Д) дыбыстық, жанып-өшу Е) шулы, тыныш 11. Функционалды диэлектрлік электроникада контуалды орта болады: А) Белсенді диэлектриктер. В) Пьезожартылайөткізгіштері. С) Элементарлы жартылайөткізгіштер D) Ақпаратты беру каналдары. Е) Берілгендері бойынша молекуласы 12. Функционалды акустоэлектроникадағы контуалды орта болады: А) Пьезоэлектрика, пьезожартылайөткізгіштер, қабатты орта. В) Пьезоэлектрика, пьезожартылайөткізгіш,жоғарғы тор. С) Элементарлы, аморфлы, органикалықжартылайөткізгіштер. D) Белсендіжәнепассивтіоптикалық орта. Е) Берілгенқасиеттері бар молекулярлы жүйе 13. Функционалды жартылайөткізгіш электроникасында континуалды орта болады: А) Элементарлы, аморфлы, органикалық жартылайөткізгіштер. В) Тек органикалық жартылайөткізгіштер. С) Пьезожартылайөткізгіштері мен пьезоэлектрикасы. D) Ақпаратты беру каналдары Е) Берілгенқасиеттегімолекулярлыжүйе. 14.Функционалды оптоэлектроникада континуалды орта болады: А) Белсенді және пассивті оптикалық орта. В) Белсенді диэлектрика. С) Күрделі қабатты орта. D) Аморфлы жартылайөткізгіштер. Е) Берілген қасиеттегі молекулярлы жүйе. 15. Функционалды молекулярлы электроникады континуалды орта болады: А) Молекулярлы жүйе – берілген қасиеттері бар арнайы құрылған органикалық молекулалар. В) Қасиеттері бар органикалық молекулалардағымолекулалардықжүйе С) Күрделі қабатты орта. D) Органикалық жартылайөткізгіштер мен жоғарғы тор. Е) Ақпаратты беру каналдары 16. Түрлі физикалық өрістердің өзара әрекеттесуінің нәтижесіндегі динамикалық әртектілік: А) Тоқтауы мүмкін немесе континуалды ортаның жұмыс көлемі бойынша ауысады. В) Қозғалыссыз қалады, континуалды орта динамикалық әртектілікке қатынасты ауысады. С) Континуалды орта көлемінде тек тоқтауы мүмкін D) Контуалдыортаменбіргетоқтауы мен ауысуымүмкін Е) Континуалды орта ауысуынақарсыауысуымүмкін. 17. Динамикалық әртектіліктің ауысу процессі кезінде болады: А) Ақпаратты көшіру. В) Электрлік өрістің потенциалының түзетілуі. С) Электр өрісінің күштік сызығының түзуленуі. D) p-n ауысуының пайда болуы. Е) p-nауысуының потенциалды кедергісінің азаюы. 18. Нанотехнология, микроэлектрониканың бағыты ретіндегі – бұл элементтер мен құрылғылардың тәсілдері мен амалдарының жиынтығы: А)Нанометрикалықөлшемдер, оғанқосажеке молекула мен атомдар. В) Динамикалық әртектілікті қолданудағы нанометрикалық өлшемдер. С) Криссталды тор шеңберіндегінанометрикалық өлшемдер. D) Динамикалық әртектілікпен өзара әрекеттесуімензарядталғанбөліктердіңағымыменөзараәрекеттесунегізі. Е) Оптикалықдиапазондағымагниттіжәнеэлектрлісәулеліктіңөзараөзгеруінегізінде. 19. Микроэлектрониканың бағыты микроминитюаризация принципінің элементтер мен құрылғыларды өңдеуді, оған қоса жеке атомдар мен молекулалар аталады: А) Нанотехнология. В) Микротехнология. С) Минитехнология. D) Наноминитехнология. Е) Микроминитехнология. 20.Жұмысықатты денеде электр тоғының өтуіне негізделетін құрал аталады: А) Электрлі В) Электронды. С) Ионды D) Жартылайөткізгішті. Е) Газзарядтаушы. 21. Жұмысыгазда электр тоғының өтуіне негізделетін құрал аталады: А) +Ионды. В) Электронды. С) Электрлі. D) Жартылайөткізгіш. Е) Газзарядтаушы. 22 Жұмысывакуумда электр тоғының өтуіне негізделетін құрал аталады: А) +Электронды. В) Ионды. С) Электрлі. D) Жартылайөткізгіш. Е) Газзарядтаушы. 23.Жартылайөткізгіш, электронды және ионды құралдардың біріктіретін белгісі: А) +Элементтердің бейсызықтығы В) Элементтердің сызықты болуы. С) Диэлектрлі қасиеттерінің жақсы болуы. D) Өзара өзгеруі. Е) Тоқ өтетін орта. 24. Элементтердің бейсызықты болуының өзгешелігіне тән: А) +Жартылайөткізгіш, электронды және ионды құрылғыларға В) жартылайөткізгіш құралына С) Электронды құралына. D) Ионды құралына. Е) Жартылайөткізгіш және электронды құралдар. 25. Электрон – электрлі зарядқа ие кішігірім материалды тасушы, және оған тән: А) +Өзіндік магнитті және механикалық моменті бар және динамикалық әртектілігі. В) Өзіндік электромагнитті моменті бар және «өмір» уақытының шексіздігі. С) Өзіндік механикалық және магнитті моменті бар және «өмір» уақытының көп болуы. D) Динамикалықәртектілігі мен механикалықмоменттер Е) Динамикалық әртектілігі мен «өмір» уақытының көптігі . 26. Тізбектің бір ток жүретін бөлігі А) +тармақ В) электрлік аспап С) сұлба Д) элемент Е) түйін 27. Электр тізбегінің шартты белгілер арқылы графикалық бейнесі: А) +сұлба В) тармақ С) түйін Д) элемент Е) сызба 28. Ток жоқ кезінде қысқыштарында кернеуі бар элемент ...... элемент, ал ток жоқ кезінде кернеуі де жоқ элемент ..... элемент деп аталады А) +активті, пассивті В) пассивті, активті С) индуктивті, сыйымдылықты Д) кедергісі көп, кедергісі аз Е) сыйымдылықты, индуктивті 29. Үш немесе оданда көп тармақтардың бірігу нүктесі A) +түйін B) өнбой C) тармақ Д) сұлба E) бөлік 30. Индуктивтің жүктеме кезіндегі синхронды генератордың якорь реакциясы әсер жасайды: А) Бойлай-магнитсіздендіретін В) Магнитсіздендіретін С) Бойлай магниттейтін Д) Магниттейтін Е) Қорытқы магнит өрісі өзгермейді 31. Егер полюстердің МқК-і 100 А,якорь реакциясындағы МқК-і 80 А-ге тең болса,онда қысқа тұйықталу тәжірибесі кезінде машина ағынын тудыратын қорытқы МқК-і анықтаңыз. А)+20 А В)80 А С)70 А Д)60 А Е)100 А 32. Екі немесе бірнеше трансформаторлардың параллель жұмысы дегеніміз: А) +Біріншіреттік және екіншіреттік жақтағы ормалардың парллель қосқандағы жұмысы В) Екінші реттік орамаларының және желі сымын параллель қосқандағы жұмысы С) Тек екінші реттік жақтағы оамалардың параллель қосқандағы жұмысы Д) Тек қана біріншіреттік жақтағы орамалардың параллель қосқандағы жұмысы Е) Бірінші реттік оамаларының және желі сымын параллель қосқандағы жұмысы 33. Сигналды күшейтуге арналған өндіргіш генератор режимде жұмыс жасайтын электрлік машина А) +Электрмашиналық күшейткіш В) Орындаушы қозғалтқыш С) Контактсысыз қозғалтқыш Д) Жетекті қозғалтқыш Е) Тахогенератор 34. Синхронды қозғалтқыш білігіндегі механикалық жүктемені көбейткенде оның айналу жиілігі: А) +Өзгермеді В) Біршама төмендеді С) Жауап үшін берілгендер жеткіліксіз Д) Төмендеді Е) Жоғарылады 35. Активті-сыйымдылықты жүктемені арттырған кезде өндіргіш қысқышарындағы кернеу өзгеріссіз қалу үшін қоздыру тогын қалай өзгертуге болады А) Қоздыру тогын азайту керек В) +Қоздыру тогын арттыру С) Қоздыру тогын сол қалпында қалдыру керек Д) Қоздыру тогын ажыратады Е) Қоздыру тогын алдымен арттыру ,сонан соң азайту керек 36. Электр қабылдағыштардың фазаларының аяқтарының нольдік нүктеде бірігіп жалғануы A) +жұлдызшалап B) тізбектей C) аралас Д) үшбұрыштап E) параллель 37. Аспаптың бетіндегі 1,5 саны A) +дәлдік класы B) шығарылған уақыты C) пайдалану группасы Д) тоқтың түрі E) өлшенетін шама 38. Электр тогы A) +зарядталған бөлшектердің реттелген қозғалысы B) бөлшектер ағыны C) бөлшектердің қозғалысы Д) заряд қозғалысы E) дененің қозғалысы 39. Автоматтық реттеу теориясының негізгі мәселелері А) дәлділік, орнықтылық және сапа Б) өлшеу, реттеу В) +бақылау, басқару Г) жұмыстың толықтығы, өлшеу Д) дискреттік процесс, үздіксіздік 41.Электроника – аспаптырдыңфункционалдауын, физикалық негіздерд ізерттеу мен айналысатын ғылым мен техниканың саласы, оның жұмысы электрлік тоғының қайда өтуінде негізделеді А) Қаттыденеде, вакуумда, газда В) Қаттыденеде, сұйықтықта, вакуумда, газда С) Сұйықтықта,қаттыденеде, вакуумда, газда D) Сұйық және газтәріздес ортада Е) +Молекулярлы физикада айтылатын кезкелген ортада 42.Электроника –аспаптырдың функционалдауын физикалық негіздерді зерттеумен және нелердің зерттеуімен, жасалуымен және қолдануымен айналысатын ғылым мен техниканың саласы А) +Жартылай өткізгіштерді,электрондыжәнеиондықұралды В) Жартылай өткізгіштіқұралдарды С) Электронды құралды D) Ионды құралды Е) Жартылай өткізгіш пен электронды құралды 43. Жартылай өткізгіш, электронды және ионды құралдарды өндірісте қолдауны мен айналысатын өндірістік электроника бөлінеді А) +Ақпараттық және энергетикалық электроникаға В) Ақпараттық және электрлікэлектроникаға С) Ақпараттық және жаңартуэлектроникасына D) Электрлік және энергетикалықэлектроникаға Е) Жаңарту және энергетикалық электроникаға 44. Ақпараттық электроника –бұл өндірістік электрониканың қандай құрылғыларымен айналысатын бөлігі А) +Ақпаратты бейнеленуі, өңдеуі мен берілуі. В) Электроэнергияның бір түрден екіншітүрге ауысуымен. С) Электрлік энергияның өңделуімен, беруімен. D) Ақпаратты бейнелеуі мен берілуі. Е) Қондырғы мен құрылғылардың жиелігінің өзгеруімен. 45. Энергетикалық электроника – бұл өндірістік электрониканың қандай қондырғылармен айналысатын бөлігі А) +Электроэнергияның бір түрден екінші түрге ауысуымен. В) Ақпаратты бейнелеуі, өңделуі мен берілуі. С) Электрлік энергияны өңдеумен, берілуімен. D) Ақпаратты бейнелеуі мен берілуі. Е) Қондырға мен құрылғылардың жиелігінің өзгеруімен. 46. Вакуумды электроника – бұл бос электрондар ағымының әсерінің нәтижелерін, көріністерін зерттейтін электроника бөлімі А) Вакуумдағы электромагниттік өрістермен . В) Вакуумдағы жылу магниттік өріспен. С) Вакуумдағы жарық энергиясының ағымымен. D) Вакуумдағы электр өрісімен. Е)+ Вакуумдағы электромагнитті көрістің энергия ағымымен. 47.Плазмалық электроника –бұл электрониканың нелердің ұжымдық өзара әрекет ететін нәтижелері, көріністерін зерттейтін бөлігі А)+ Зарядталған бөліктердің ағымымен плазманың және иондалатын газдың. В) Зарядталмаған бөліктердің ағымымен плазманың және иондалатын газдың. С) Электромагниттік қуатты мәжбүр сәулеленудің плазмалық және иондалған газбен. D) Газтәріздес ортадағы электромагниттік сәулеленудің электрлік сигналдарымен. Е) Динамикалық әртектіліктің электромагниттік өрістің әсерімен газ тәріздес ортамен. 48. Квантты электроника – бұл электрониканың ненің негізіндегі электромагниттік тербелістің күшейтуі мен генерациясының көрінісін зерттейтін бөлігі А) Кездейсоқ сәулелігі мен бейсызықтық сәулеліктің өзара әрекеттестігінің заттекпен әсері В) +Ішкі мәжбүр сәулелену мен бейсызықты сәулеліктің өз ара әрекеттестігінің нәтижесінің заттекпен әсері С) Өзіндік сәулелік пен бейсызықтық сәулелік өзара әрекеттестіктің нәтижесінің заттекпен әсері . D) Ішкі мәжбүрлі сәулелік нәтижесі мен сызыықтық өз ара сәулеліктің өз ара әрекеттестігінің заттекпен әсері. Е) Өзіндік сәулелік пен сызықтық сәулелік өзара әрекеттестіктің нәтижесінің заттекпен әсері. 49. Оптоэлектроника – ненің негізінде ақпаратты сақтау мен өңдеу, генерациялау сұрақтарын зерттейтін электроника бағыты А) Электр сигналдарының оптикалық сигналдарға өзгеруі және кері В) Оптикалық диапазон жиелігінлегі электр сигналдарының күшеюі. С) Оптикалық диапазон жиелігінлегі электр сигналдарының дискретті түрленуі. D) Оптикалық сигналдардың тек электр сигналдарына өзгеруі. Е)+ Оптикалық диапазондағы электрлік сигналдарының жиелік түрленуі 50.Функционалды электроника – бұл микроэлектрониканың қандай ақпараттық сигналдарды қолданатын бағыты А) Кантуалды ортадағы статистикалық әртектілік В) Контуалды ортадағы динамикалық әртектілік. С) Кантуалды ортадағы динамикалық біртектілік D) Контуалды ортадағыстатистикалық біртектілік Е) +Әртекті ортадағы динамикалық біртектілік 51. Кіріс сигналының белгіленуі А) х Б) у С) f Д) r Е) t 52. Токты өлшейтін аспап А) амперметр Б) термометр С) вольтметр Д) тахометр Е) омметр 53. Кернеу өлшейтін аспап А) вольтметр Б) термометр С) амперметр Д) тахометр Е) омметр 54. Кедергі өлшейтін аспап А) омметр Б) термометр С) амперметр Д) тахометр Е) вольтметр 55. Энергия шығынын өлшеуші аспап А) счетчик Б) термометр С) амперметр Д) тахометр Е) вольтметр 56. Бақылаушы құрылғы: А) компьютер Б) амперметр В) салыстырушы элемент Г) тіркеуші Д) контроллер 57. Параметрлердің белгіленген шектен шығып кеткен жағдайында: А) ЭЕМ- ның экранына шығарылады Б) процесс тоқтайды В) дабыл қағылады Г) зауыт жұмысы тоқтайды Д) басқару пультының жұмысы тоқтайды 58. Технологиялық жабдықтардың параметрлеріне диагностикалық бақылау жүргізетін жүйені таңдаңыз: А) автоматты бақылау жүйесі Б) автоматты басқару жүйесі В) автоматты реттеу жүйесі Г) сызықты жүйелерді автоматты бақылау жүйесі Д) бейсызықты жүйелерді автоматты басқару жүйесі 59. Электрондық реттегіштің негізгі элементтері А) өлшеу датчигі, өлшеу схемасы және реттегіш блок Б) орындаушы механизм, реттеуші орган, күшейткіш В) датчик, сезгіш элемент және өлшеу схемасы Г) орындаушы механизм, серпінді, компенсатор Д) стабилизатор, түзеткіш және өлшеу схемасы 60. Объектінің температурасын өлшеу кезінде пайдаланады А) температура датчигі Б) термометр В) түрлендіргіш Г) счетчиктер Д) термомагнит 61. Электр жетегін басқару схемаларында келесі тежегіш құрылғылар пайдаланады А) +электромагниттік тежегіштер Б) гидротурбодетандер В) электромеханикалық контакторлар Г) электродинамикалық ысырғыштар Д) пневмоқозғалтқыштар 62. Реттеуші орган дегеніміз А) реттеу кезінде заттың көлемін өзгертетін құрылғы Б) +бақыланатын параметрді тұрақты ұстайтын құрылғы В) реттелетін шаманың мәнін алатын құрылғы Г) басқарушы әсерді өндіретін құрылғы Д) шығыстық шамаларды тұрақтандыратын құрылғы 63. Автоматтық ажыратқыштардың қызметі А) электр жетегін қолдан іске қосу мен ажырату Б) найзағайдан сақтау В) жылулық қорғау Г) +минималды-тоқ қорғауы Д) нөлдік қорғаныс 64. Нөлдік қорғаудың қызметі А) кернеудің едәуір азаюын болдырмау Б) жүктемеден қорғау В) қысқа тұйықталудан тізбектерді сақтау Г) +кернеу қалпына келгеннен кейін өздігінен іске қосылудан Д) тоқ үзілісінде іске қостыру 65. АРЖ классификациясына байланысты автоматтық реттегіштер А) сызықтық және сызықтық емес Б) құрылымдық В) статикалық Г) +пропорционалдық Д) күшейткіш 66. Реттеу заңдары А) сызықтық және сызықтық емес Б) +статикалық және динамикалық В) қадағалаушы және қадағалаушы емес Г) бағдарламалық Д) қадағалаушы 67. Бұл - электронды немесе электромеханикалық ауыстырып қосқыш А) +коммутатор Б) күшейткіш В) счетчик Г) счетчик Д) инвертор 68. Максималды ток қорғанысының қолдануы А) ірі және орташа қуатты электржетекте Б) кіші қуатты ЭЖ В) электртізбектерде Г) 1000 В төмен қорғанысы Д) +1000 В жоғары тізбегінде 69. Электр жетегін дистанциондық басқаруға арналған аппарат А) +контактор Б) басқару кілті В) командоконтроллер Г) басқару кнопкасы Д) рубильник 70. АҚ басқару үшін арналған жиынтықты аппараттың атауы А) магниттік қосқыш Б) шаппа қосқыш В) түйістіргіш Г) басқару кілті Д) +автоматтық өшіргіш 71. Басқарушы сигналдар әсерінен кейбір тізбектерді жабық немесе ажырататын құрылғыны айтады А) Электронды кілт В) +Диод С) Резистор Д) Конденсатор Е) Генератор 72. Ақпаратты тасымалдаушы физикалық процесс А) +Сигнал В) Тербеліс С) Жарық Д) Сәуле Е) Толқын 73. Өткізгіштің көлденен қимасы арқылы бірлік уақыт ішінде қандай ∆q заряд өтетінін көрсететін физикалық шама: A) +Ток күші B) Қуат C) Кернеу Д) Электр энергия E) Потенциал 74. Автоматты ажыратқыштың әріптік шартты белгісі A) +QF B) QK C) QS Д) Q E) QM 75. Транзистордың әріптік шартты белгісі A) +VT B) VD C) VS Д) VL E) VM 76. Кернеу трансформаторына қандай құрылғыны қосуға болмайды: А) Амперметр В) Жиілік өлшегіш С) Санауыштың (счетчик)кернеу шарғысын (катушка) Д) Вольтметр Е) Кернеу релесі орамаларын 77. Ваттметрді жоғары вольтті желіге қосу үшін қандай өлшегіш трансформаторлар қажет: А) Кернеу және ток трансформаторы В) Күштік трансформаторы С) Ток трансформаторы Д) Кернеу трансформаторы Е) Дәнекерлегіш трансформаторы 78. ЭҚК-ң өлшем бірлігі A) +В B) А C) Ом Д) См E) Кл 79. Электрондарды қабылдайтын қоспа A) диод B) өзіндік C) +акцептор Д)иондық E) қабылдағыш 80. Акцепторлы қоспасы бар Ж.Ө-те негізгі және қосымша ток тасымалдаушылар A) электрондар B) оң және теріс иондар C) кемтіктер және электрондар Д) кемтіктер 81. Басқарушы сигналдар әсерінен кейбір тізбектерді жабық немесе ажырататын құрылғыны айтады А) +Электронды кілт В) Диод С) Резистор Д) Конденсатор Е) Генератор 82. Бірінен кейін бірі жүріп отыратын электрлік импульстер тобы А) +Импульстер тізбектемесі В) Шеп С) Импульстің төбесі Д) Құлау Е) Периодтылық 83. Жүктеме тізбегін басқарушы кіріс сигналдар арқылы қосып-айырып тұратын транзисторлық құрылғы А) +Транзисторлық кілт В) Диод С) Резистор Д) Конденсатор Е) Генератор 84.Электр сигналының параметрін (ток, қуат, кернеу) көбейтетін құрал А) +Күшейткіштер В) Регистр С) Санауыш Д) Шифратор Е) Дешифратор 85.Кернеуді тұрақты шамада ұстайтын диодтар A) варикаптар B) +стабилитрондық диодтар C) импульс диодтары Д)түзеткіш диодтары E) тиристорлар 86.Орындалу және жіберу/босату кернеуінің қосындысы А) +Гистерезис кернеуі В) Тірек кернеуі С) Шығыс кернеуі Д) Кіріс кернеуі Е) Тұрақты кернеу 87.Көрсеткіштері бірдей біртекті транзисторлар құрайтын триггер А) +Симметриялы триггер В) Асинхронды триггер С) Асимметриялы триггер Д) Синхронды триггер Е) Каскадты триггер 88.Үлкен сыйымдылықты диод A) транзистор B) импульсті диод C) тунельлді диод Д) түзеткіш диод E) +варикап 89.Транзисторлық кілттің тұйықталған күйі мына режиммен сипатталады А) қанықтыру режимімен В) инверсті режиммен С) терең қима режимімен Д) белсенді режиммен Е) +қима режимімен 90. Бірнеше тізбектелген импульстерді өндіретін генераторлар аталады А) көп фазалы В) көп импульсті С) +автогенераторлар Д) тежелген Е) жиілікті бөлу режимінде жұмыс жасайтын генератор 91.Операциондық күшейткіштер мыналарда қолданылады А) +активті сүзгілерде В) пассивті сүзгілерде С) айнымалы тоқ генераторларында Д) оптоэлектрондық құрылғыларда Е) релейлік механизмдерде 92. Элемент корпусында "КР140УД8" жазуы бар, бұл: А) +аналогтық микросхема В) транзистор С) логикалық микросхема Д) тиристор Е) резистор 93.Айнымалы ток күшейткішінде міндетті түрде болады: А) +бөлетін конденсаторлар В) светодиодтар С) электролиттік конденсаторлар Д) айнымалы резисторлар Е) айнымалы конденсаторлар 94. Түзеткіштің көпірлі сызбасы құрайды: А) төрт диод В) екі стабилитрон С) екі светодиод Д) бір диод Е) +екі диод 95. Түзеткіш сызбалардың қайсысы тегістелген түзетілген кернеуді береді: А) +көпірлі В) кернеу көбейтуімен түзеткіш С) көпірлі және екі жартылай периодты орташа нүктесімен Д) екіжартылайпериодты Е) біржартылайпериодты 96. ОК кірістерін қалай атайды А) +инвертирлейтін, инвертирлемейтін В) логарифмдейтін С) дифференциалдайтын Д) инвертирлейтін, конвертрлейтін Е) симметриялы 97. Токты күшейтетіндер арналады А) +аз тоқты үлкен тоққа айналдыру үшін В) кедергіні тоққа айналдыру үшін С) кернеуді тоққа айналдыру үшін Д) тоқты түзету үшін Е) аз тоқты кернеуге айналдыру үшін 98. Жиілік өлшемділігін білдіретін ОК-нің параметрлері А) +генерациялау жиілігі, өткізу жолағы В) шекті кернеу С) кіріс тоқтарының айырымы Д) кернеу жеткізу коэффициенті Е) бірлік күшейту жиілігі, есептеу уақыты 99. Өлшеу шунтының әріптік шартты белгісі A) RS B) RP C) RU Д) RK E) +R 100. Датчиктің анықтамасы: А) +өлшеуіш, түрлендіргіш құрылғы Б) салыстырушы құрылғы С) реттеуші құрылғы Д) орындаушы құрылғы Е) басқаружы құрылғы 2 вариант 1.Бір минуттағы ротордың айналым саны. Один вариант. (Баллов: 2) + 𝑛2=𝑛1(𝑠−1)=60𝑓1(1−𝑆)𝑝n2=n1(s−1)=60f1(1−S)p 𝑛2=𝑛1(𝑝+2)=60𝑓1(1−𝑆)𝑝n2=n1(p+2)=60f1(1−S)p 𝑛2=𝑛1(𝑝+2)=60𝑓1(1−𝑆)2sin𝜋n2=n1(p+2)=60f1(1−S)2sinπ 𝑛2=𝑛1(𝑠+2)=60𝑓1(1−𝑆)𝑝𝜋n2=n1(s+2)=60f1(1−S)pπ 𝑇=1𝑓T=1f 2.Трансформатордың бірінші реттік орамасы кернеу көзіне қосылған кезде, екінші реттік орамасы электр қабылдағышқа қосылмай тұрған болса (І = 0), онда трансформатордың мұндай жұмыс қалпын не деп атайды?. Один вариант. (Баллов: 2) активті жүріс пассивті жүріс нөлдік жүріс желілік жүріс + бос жүріс 3.Токтың лездік мәні I = 16 sin 157 t. Әрекет етуші токтың мәні мен амплитудасын анықтаңыз. Один вариант. (Баллов: 2) 16 А ; 157 А 17 А ; 156 А 157 А ; 16 А 11,3 А ; 16 А + 16 А ; 11,3 А 4.Синусоидалы токтың әрекеттік мәні мен амплитудасының арасындағы ара-қатынасы. Один вариант. (Баллов: 2) + 𝐼=𝐼max2√I=Imax2 𝐼=𝐼max×2−−√I=Imax×2 𝐼=2𝐼max−−−−−√I=2Imax 𝐼=𝐼maxI=Imax 𝐼=2√𝐼maxI=2Imax 5.Синусоидалы ток көзіне сыйымдылығы С конденсатор жалғанған. Егер синусоидалы токтың жилігі 3 есе азайса, токтағы конденсатордың өзгеру. Один вариант. (Баллов: 2) + A) 3 есе азаяды B) 3 есе артады C) 4 есе артады D) өзгеріссіз қалады E) ток конденсаторы жиілігіне байланысты емес. 6.Конденсатордың сыйымдылығы С=10 мкФ, жапсарларындағы кернеу U=220кB. Конденсатордың зарядын тап.. Один вариант. (Баллов: 2) 450 Кл 2,2 мКл 0,045 мКл + 2200 мКл 22мкКл 7.Электр тізбегінің қысқыштарына қосылған вольтметр U=36B қолданыстағы кернеуді көрсетеді. Осы айнымалы кернеудің максималдық мәні (амплитуда) есептелсін.. Один вариант. (Баллов: 2) A) 78,10 А B) 32,6 А C) 78,20 А + D) 50,8 А E) 14,14 А 8.Үшфазалық тізбектің сызықтық кернеуі 220 В, сызықтық ток 2А, белсенді қуаты 380 Вт. қуат коэффициентін табыңыз. Один вариант. (Баллов: 2) 𝐴)+ cos=0.8A)cos=0.8 𝐵) cos=0.6B) cos=0.6 𝐶)𝑐𝑜𝑠=0.5C)cos=0.5 𝐷)𝑐𝑜𝑠=0.4D)cos=0.4 𝐸)𝑐𝑜𝑠=0.41E)cos=0.41 9.Ток және кернеу берілген. i = max * sin ( t) u = umax * sin( t + 400). Ығысу фазасының бұрышын анықтаңыз.. Один вариант. (Баллов: 2) 𝐴)00A)00 𝐵)+400 B)400 𝐶)600C)600 𝐷)150D)150 𝐸)700E)700 10.Сызықтық тогы 2,2 А тең. Симметриялық жүктемесі жұлдыз тәрізді қосылса, ток фазасын есептеңіз. Один вариант. (Баллов: 2) +A) 2,2 А B) 1,27 А C) 3,8 А D) 2,5 А E) 5,5 А 11.Индуктивтілігі L=0,5 Гн индуктивтік шарғы жиілігі f = 50 Гц айнымалы ток көзіне қосылған. 1) f = 80 Гц жиілігіндегі шарғының индуктивті кедергісін табу керек; 2) f = 500 Гц-ке тең осы шарғының айнымалы токқа индуктивті кедергісін табу керек.. Один вариант. (Баллов: 2) +1) 251,2. 2)1570 1) 325,4. 2) 2270 1) 241,7. 2) 28770 1) 378,4. 2) 11570 1) 187,4. 2) 1370 12.Үшфазалы генератордың негізгі бөлігі. Один вариант. (Баллов: 2) A) коллектор + B) статор, ротор C) статор, ротор ,коллектор D) ротор коллектор E) статор коллектор 13.Сыйымдылығы С= 4мкФ конденсатор жиілігі 50 Гц айнымалы ток тізбегіне қосылған. 1) Жиілігі f = 50 Гц –гі конденсатордың сыйымдылық кедергісін табу керек. 2) Осы конденсатордың жиілігі 500Гц-ке тең айнымалы тоғына сыйымдылық кедергісін табу керек.. Один вариант. (Баллов: 2) +1) 796, 2) 79,6 1) 896, 2) 89,6 1) 282, 2) 39,8 1) 997, 2) 99,4 1) 756, 2) 78,5 14.Үш фазалы жүйелер көмегімен өндірілетін электротехникалық жабдықтар. Один вариант. (Баллов: 2) A) электрлік өлшеуіш аспаптар +B) электр қозғалтқыштары, генераторлар, трансформаторлар т.б. C) Қыздыру аспаптары D) пештер, қыздыру шамдары E) ауа тазартқыштары 15.Үшфазалы синхронды қозғалтқыштың пайдалы әрекет коэффициенті. Один вариант. (Баллов: 2) cosφ=𝑃1𝑆1=𝑃1𝑃21+𝑄21√cosφ=P1S1=P1P12+Q12 𝑛=60𝑓𝑝n=60fp ŋ=𝑃2𝑃1=𝑃2𝑃2+∑𝑃ŋ=P2P1=P2P2+∑P + ŋ=𝑃2𝑃1=𝑃2−∑𝑃𝑃1ŋ=P2P1=P2−∑PP1 𝑛=sinφ60𝑓n=sinφ60f 16.Ауыспалы ток тізбегіндегі тізбекті тҥрде белсенді кедергі R = 3 Ом, индуктивтілік L = 0.005 Гц және сыйымдылық C = 63.5 мкФ сериясы біріктіріледі. Тізбекке қосылған генератор ауыспалы кернеу резонанстық жиілігі f = 285 Гц ауыспалы кернеу U = 2,5 В шығарады. Индуктивті және сыйымдылық кедергіні, тізбектегі толық кедергіні, тізбекте өтетін токты, сыйымдылық пен индуктивтіліктегі кернеуді анықтау керек.. Один вариант. (Баллов: 2) +UL=7.4B, UC=7.4B UL=8.4B, UC=9.4B UL=6.4B, UC=5.4B UL=6.4B, UC=4.4B UL=3.4B, UC=5.4B 17.Жоғарлатқыш трансформатор U1=220B кернеумен жұмыс істейді Екінші реттік орамда трансформатордың бос жүрісінде кернеу 880В болғандағы трансформация коэффициентін анықтаңдар.. Один вариант. (Баллов: 2) +0,25 0,9 0,23 1,3 4,32 18.Бірінші реттік орамда ток күші J=1A, ал ұшындағы кернеу U1=220B болса, ал екінші реттік орамда J2=10A, U2=16 B. Трансформатордың п.ә.к.-ін табыңдар.. Один вариант. (Баллов: 2) +0,727 3,9 0,23 4,3 4,98 19.Қозғалтқыштың типтің белгіленуі: 4АН160М4УЗ, мұндағы 4 саны және А таңбасы нені сипаттайды?. Один вариант. (Баллов: 2) 4-магнит полюстерін, А-ерекшеліктерін +4-сериясын, А-түрін 4-орам санын, А-өлшемін 4-магнит полюстерінің санын, А-климаттық дайындалуын Вариант 2 20.Айналып тұрған бөліктерден индукциялық токты шығарып алатын немесе электромагниттерге қоректенетін ток беретін қондырғылар не деп аталады?. Один вариант. (Баллов: 2) ротор индуктор +щеткалар мен сақиналар якорь статор 21.Ток жоқ кезінде қысқыштарында кернеуі бар элемент ...... элемент, ал ток жоқ кезінде кернеуі де жоқ элемент ..... элемент деп аталады.. Один вариант. (Баллов: 2) +активті, пассивті пассивті, активті индуктивті, сыйымдылықты кедергісі көп, кедергісі аз сыйымдылықты, индуктивті 22.Электролит арқылы 0,5 А ток күші өткенде, 20 минут ішінде катодта 236 мг мыс жиналды. Мыстың электрохимиялық эквиваленті:. Один вариант. (Баллов: 2) +0,394 мг/Кл; 0,207 мг/Кл; 0,126 мг/Кл; 0,238мг/Kл; 0,112 мг/Kл. 23.Реактивті қуат?. Один вариант. (Баллов: 2) +Энергияның қайтымды түрі Энергияның қайтымсыз түрі Механикалық түрі Жылу энергиясы 24.Контур дегеніміз не?. Один вариант. (Баллов: 2) Тұйықталған жол Түйіндердің қосылған нүктесі +Тізбек бөлігі Тармақтардың қосылған нүктесі Екі түйінді қосатын тармақ 25.Желілік сым дегеніміз не?. Один вариант. (Баллов: 2) +Генератор мен жүктемені қосатын сым Нөлдік нүктемен жүктеменің нөлдік нүктесін қосатын сым Фазалар арасындағы сым Дұрыс жауап жоқ Бəрі дұрыс 26.Жұмысықатты денеде электр тоғының өтуіне негізделетін құрал аталады:. Один вариант. (Баллов: 2) Электрлі Электронды. +Ионды Жартылайөткізгішті. Газзарядтаушы 27.Сигналды күшейтуге арналған өндіргіш генератор режимде жұмыс жасайтын электрлік машина. Один вариант. (Баллов: 2) +Электрмашиналық күшейткіш Орындаушы қозғалтқыш Контактсысыз қозғалтқыш Жетекті қозғалтқыш Тахогенератор 28.Электроника – аспаптырдың функционалдауын, физикалық негіздерді зерттеу мен айналысатын ғылым мен техниканың саласы, оның жұмысы электрлік тоғының қайда өтуінде негізделеді. Один вариант. (Баллов: 2) Қатты денеде, вакуумда, газда +Қатты денеде, сұйықтықта, вакуумда, газда Сұйықтықта,қаттыденеде, газда Сұйық және газтәріздес ортада Молекулярлы физикада айтылатын кезкелген ортада 29.Екі ток көздеріңде бірдей ЭҚК және токтар бар, бірақ ішкі кедергілер әр түрлі. Қай ток көздерінің ПӘК жоғары?. Один вариант. (Баллов: 2) көздердің ПӘК тең. + ішкі кедергісі аз көзде. ішкі кедергісі үлкен көзде. ішкі кедергі ПӘКне әсер етпейді 30.Электр машиналарының қайсысында айналып тұратын бөлігін якорь деп атайды?. Один вариант. (Баллов: 2) асинхронды машинасында синхронды машинасында айнымалы ток машинасында + тұрақты тоқ машинасында үш фазалы ток машинасында 31.Қандай өрісті электрстатикалық деп атайды?. Один вариант. (Баллов: 2) электр тоғы жоқ болған кездегі зарядталған өріс айтады. + электр тоғы жоқ болған кездегі қозғалатын зарядталған денелердің электр өрісін айтады. электр тоғы кезіндегі электр өрісін айтады. зарядталған денелердің электр өрісін айтады.} 32.Магнит өрісін сипаттайтын сан жағынан магнит өрісі тарапынан қозғалыстағы зарядталған бөлшекке әсер ететін күшке тең векторлық шама.. Один вариант. (Баллов: 2) электрлік индукция магниттік индукция орауыштағы индукция + магнит өрісінің кернеулігі 33.Механикалық энергияны электрлік энергияға түрлендіретін электрлік машиналар.. Один вариант. (Баллов: 2) + генераторлар двигателдер электрлік генераторлар трансформаторлар 34.Контурда контурдағы токтың өзгерісі тудырған ЭҚК -тің пайда болу құбылысын атаңыз. Один вариант. (Баллов: 2) индуктивті + өздік индукция орауышта контурда зарядтар 35.”Электр заряды” ұғымын анықтайтын тұжырым:. Один вариант. (Баллов: 2) Денелердiң өзара электрлiк әсер қабілетiн сипаттайтын физикалық шама. Материяның бiр түрi, оның басты қасиетi массалы дененiң күштiк әсерi болады. Материяның бiр түрi, оның басты қасиетi массалы электр заряды бар дененiң күштiк әсерi болады. Электр өрiсiнiң бiр нүктесiнде 1кл зарядқа электр өрiсiнiң әсер күшiн сипаттайтын физикалық шама. + Электр өрiсiнiң бiр нүктесiнен екiншi нүктесiне 1кл зарядын орын ауыстыруының күштiк әсерiн сипаттайтын шама. 36.Тұрақты жылдамдықпен қозғалатын электрон бiртектi электр өрiсiне, оның күш сызықтарының бағытына қарсы енiп қозғалады. Электронның қозғалыс сипаттамасының өзгерісі:. Один вариант. (Баллов: 2) Қозғалысы тоқтайды. Жылдамдығы артады. + Жылдамдығы кемидi. Қозғалуында өзгерiс болмайды. Қозғалыс сипаттамасын тағайындау мүмкiн 37.Электр өрiсiнiң кернеулiгi ұғымының анықтамасы:. Один вариант. (Баллов: 2) + Денелердiң электрлік өзара әсерлесу қабілеттерiн сипаттайтын физикалық шама. Материяның бiр түрi, оның басты қасиетi массасы бар денеге күшпен әсер етеді Материяның бiр түрi, оның басты қасиетi зарядталған денеге күшпен әсер жасай алады. Электр өрiсiнiң берілген нүктесiндегi 1Кл зарядқа әсер ететiн күшті сипаттайтын физикалық шама. Электр өрiсiнiң бiр нүктесiнен екiншi нүктесiне 1Кл зарядты орын ауыстырғандағы жұмысты орындай алатын қабілетiн сипаттайтын физикалық шама. 38.Нүктелік зарядтардың біреуінің зарядын 4 есе арттырғанда олардың арасындағы өзара әсерлесу күші бұрынғыдай болып қалса, онда ара қашықтық.... Один вариант. (Баллов: 2) 2 есе азаяды + 2 есе артады 3 есе артады 4 есе кемиді 4 есе артады 39.Лездік токты табу формуласын көрсет?. Один вариант. (Баллов: 2) + 𝑖=𝑑𝑞𝑑𝑡i=dqdt 𝑓=1𝑇f=1T 𝐼=1𝑇−−√sin2𝜋𝑡I=1Tsin2πt 𝑇=1𝑓T=1f 𝑖=𝑑𝑡𝑑𝑞i=dtdq 40.Вектормен жүргізілетін геометриялық іс-әрекетті алгебралыққа ауыстыруға мүмкіндік беретін әдіс?. Один вариант. (Баллов: 2) Синусоидалы әдіс + Символдық әдіс Векторлық диаграмма әдісі Математикалық әдіс Контурлы әдіс 41.Практикада қолданылатын жиіліктің қысқаша өлшем бірліктерінің дұрыс жазылғанын көрсет?. Один вариант. (Баллов: 2) 1 кГц=1*103 Гц; 1мГц= 1*103 Гц 1 кГц=1*106 Гц; 1мГц= 1*109 Гц 1 кГц=1*106 Гц; 1мГц= 1*103 Гц + 1 кГц=1*103 Гц; 1мГц= 1*106 Гц 42.Айнымалы ток тізбегінде орташа қуатты анықтау формуласы?. Один вариант. (Баллов: 2) + 𝑃=1/2𝑈𝑚𝐼𝑚cosфP=12UmImcosф 𝑃=𝑈𝑚𝐼𝑚cosфP=UmImcosф 𝑃=𝑈𝑚𝑋𝐿P=UmXL 𝑃=𝑑𝑞𝑑𝑡=𝐶𝑑𝑡P=dqdt=Cdt 𝑃=1/2𝑈𝑚cosфP=1/2Umcosф 43.Катушканы, кернеуi 12В тұрақты ток тiзбегiне қосқан кезде, тiзбекте 4А ток күшi пайда болады. Осы катушканы жиiлiгi 50Гц, кернеуi 12В айнымалы ток тiзбегiне қосатын болсақ, тiзбектегi ток күшi 2,4А-ге тең болады. Катушканың индуктивтiлiгінің шамасы қандай болады? Егер катушкаға, сыйымдылығы 394мкФ кондесатор тiзбектей жалғасақ, реактивтік қуатты неге тең болады?. Один вариант. (Баллов: 2) + 𝐼=2.4 𝐴, 𝑃=1.7𝐵.I=2.4 A, P=1.7B. 𝐼=84 𝐴, 𝑃=87𝐵.I=84 A, P=87B. 𝐼=3.5 𝐴, 𝑃=8𝐵.I=3.5 A, P=8B. 𝐼=15.4 𝐴, 𝑃=51.7𝐵.I=15.4 A, P=51.7B. 𝐼=4.4 𝐴, 𝑃=41𝐵.I=4.4 A, P=41B. 44.Катушканың индуктивтiлiгi 80мГн, катушка қосылған әсерлi кернеу 100В, ток жиiлiгi 1кГц. Тiзбектегi токтың амплитудалық мәнiн табыңыз.. Один вариант. (Баллов: 2) 𝐼𝑚=5 𝐴Im=5 A + 𝐼𝑚=0.28 𝐴Im=0.28 A 𝐼𝑚=15 𝐴Im=15 A 𝐼𝑚=1.8 𝐴Im=1.8 A 𝐼𝑚=25 𝐴Im=25 A 45.Айнымалы ток тізбегінің актив кедергісі R=0.1 Ом, амперметрдің көрсетуі I=1A. Тізбекте бөлінетін орташа қуатты табыңдар.. Один вариант. (Баллов: 2) + 𝑃=0.1ВтP=0.1Вт 𝑃=8 ВтP=8 Вт 𝑃=9 ВтP=9 Вт 𝑃=12 ВтP=12 Вт 𝑃=52 ВтP=52 Вт 46.Айнымалы ток тізбегіне жалғанған тұтынушының орташа қуаты Р=1,76кВт Амперметр мен вольтметрдің көрсетулері U=220B және 10А. Электр тізбегінің қуат коэффициентін табыңыдар.. Один вариант. (Баллов: 2) + cos 𝜑=0.8cos 𝜑=0.8 cos 𝜑=8.8cos 𝜑=8.8 cos 𝜑=10cos 𝜑=10 cos 𝜑=0.2cos 𝜑=0.2 cos 𝜑=17cos 𝜑=17 47.Трансформатордың бірінші реттік орамасындағы ток күші 0,5 А, оның ұштарындағы кернеу 220 В. Екінші реттік орамадағы ток күші 9 А, ал оның ұштарындағы кернеу 10 В. Трансформатордың ПӘК-і?. Один вариант. (Баллов: 2) 𝑛=72%n=72% 𝑛=6%n=6% + 𝑛=82%n=82% 𝑛=16.5%n=16.5% 𝑛=7.82%n=7.82% 48. Трансформация коэффициенті 10 төмендеткіш трансформатордың бірінші орамы 220 В желіге қосылған, ал екінші орамының кедергісі 2 Ом болғанда ток күші 3 А болса, екінші орам ұштарындағы кернеу?. Один вариант. (Баллов: 2) 𝑈0=78 𝐵U0=78 B +𝑈0=16 𝐵U0=16 B 𝑈0=58 𝐵U0=58 B 𝑈0=15 𝐵U0=15 B 𝑈0=108 𝐵U0=108 B 49.Әрқайсысының кедергісі 0,5 кОм және 120 В кернеуге арналған он шам өзара параллел қосылып, реостат арқылы кернеуі 220 В желіден көректенеді. Реостаттағы электр тогының қуаты?. Один вариант. (Баллов: 2) + 𝑁𝑝=240 ВтNp=240 Вт 𝑁𝑝=140 ВтNp=140 Вт 𝑁𝑝=80 ВтNp=80 Вт 𝑁𝑝=78,5 ВтNp=78,5 Вт 𝑁𝑝=820 ВтNp=820 Вт 50.Көбейткіш деп. Один вариант. (Баллов: 2) + Кернеуді жоғарылататын аспап айнымалы электр тоғын тұрақты тоққа түрлендіру бір жартылай периодты бір фазалы түзеткіш екі жартылай периодты көпірлік түзеткіш өткелдік ( мостовой) түзеткіш 1.Электр тізбегі және тізбек элементтері, оның сұлбасы. Электр тізбектері параметрлері мен ерекшеліктері. Электр тізбегі- бұл электр энергиясын шығаратын, беретін,түрлендіретін және тұтынатын құрылғылардың жиынтығы. Электр энергиясының көздері болып аккумуляторлар, термоэлектрикалық элементтер, электр генераторлары, фотоэлектрикалық элементтер және т.б жатады. Түрлі энергияны (химиялық реакциялар энергиясы, жылулық, механикалық, жарық және т.б.) электр энергиясына түрлендіруші құралдар болып табылады Электр энергиясын қабылдағыштар электро шамдар, электропештер, және энергиясы басқа түрлі энергияларға (жылулық, механикалық, жарық және т.б.) түрленетін құралдар. Жалғаушы элементтер ретінде жалғаушы сымдар, электр тасымалдаудың ауалық түзулері, электрлік кабельдер қолданылады. Қосымша құралдар электр желілерін басқару режимі мен оларды қорғауға арналған. Оларға: қосқыштар, ауыстырып қосқыштар, штепсельді жалғағыштар, сақтандырғыштар және т.б жатады. өлшеу құралдары ретінде электр тізбектеріндегі токты, кернеуді және қуатты өлшеуге арналған құралдар, амперметр, вольтметр, ваттметр қолданылады. Электр тізбегіндегі параметрлерде өтетін физикалық процестер: Кедергі элементтің электр энергиясын жылулық энергияға айналдыру қабілетін сипаттайды. Кейде кедергі ұғымының орнына өткізгіштік ұғымын қолданады. Сыйымдылық элементтің электр зарядын жинақтауын (яғни электр өрісін қоздыруын) сипаттайды. Индуктивтілік элементтің магнит өрісін қоздыруын (электр энергиясын магнит өрісіне айналдыруын) сипаттайды.Өзара индуктивтілік индуктивті параметрлердің бір-біріне әсерімен сипатталады. 2.Ом заңы. Әр түрлі жұмыс жағдайындағы электр тізбегінің параметрлерінің қатынасы. Неміс физігі Георг Ом (1787 — 1854) тұйықталған электр тізбегіндегі электроқозғалтқыш кҥш (ЭҚК) Е, кедергі R және ток I арасындағы тәуелділікті тәжірибелік түрде орнатты Ом заңы келесі түрде құрылады: тұйықталған электр тізбегіндегі ток кҥші электроқозғалтқыш күшке тура пропорционалды, барлық тізбек кедергісіне кері пропорционалды. Тізбекте ток ЭҚК E әсерінен туындайды. Электр көзінің ЭҚК Е көп болған сайын, тұйықталған токта ток I көп болады. Тізбек кедергісі R токтың өтуіне кедергі болады, сәйкесінше тізбектің R кедергісі көп болған сайын, ток І аз болады. Ом заңын келесі формула бойынша өрнектейміз: формула жазу керек Тұйықталған тізбек үшін Ом заңынан алатынымыз: E = IR + IRi = U + IRi, Мұндағы, IR — R кедергідегі кернеудің түсуі, яғни, сыртқы тізбекте немесе энергия көзі (генератор) қыстырғышында; IRi — Ri кедергідегі кернеудің төмендеуі, яғни электр көзі (генератор) ішіндегі болып табылады. 3.Айнымалы ток электрлік тізбектері және олардың параметрлері. Айнымалы ток дегеніміз шамасы және бағыты периодты түрде өзгеретін электр тогы. Айнымалы токты алу үшін жұмысы электрмагниттік индукция құбылысына негізделген электрмашиналық генераторлары пайдаланылады. Айнымалы токтың іс жүзіндегі мәні зор. Барлық дерлік электрлік энергиясы айнымалы токтың энергиясы түрінде өндіріледі. Ең көп таралған синусоидалды ток. Токтың синусоидалды заңымен өзгеруі баяу, күрт ауытқусыз өтеді. Бұл өз кезегінде, электрмашиналардың және аппараттардың жұмыс істеуіне оң әсерін тигізеді. Синусоидалды токтың уақыттық диаграммасы Оның лездік мәні келесі формуласымен сипатталады:ф жазасын параметрлер: Период. ЭҚК (кернеу немесе ток) айнымалысы шамасы және бағыты бойынша бір толық өзгеріс жасайтын (бір цикл) период деп аталады. период Т әрпімен белгіленеді және секундпен (с) өлшенеді. Жиілік. 1 с жасалатын ЭҚК айнымалысының (кернеу немесеөток) толық өзгертулердің саны жиілік деп аталады. Жиілік f әрпімен белгіленеді және ол герцпен (Гц) өлшенеді1 кГц = 1 000Гц, 1 МГц = 1 000 кГц, 1 кГц = 1 000 000 Гц. Айнымалы токтың жиілігі неғұрлым көп болса, соғұрлым кезең қысқа болады. Сонымен, жиілік – кезеңге кері шама.ф жаз ЭҚК айнымалысының, ток күшінің, кернеудің және қуаттың уақыттың кез келген сәтіндегі шамаларды осы шамалардың лездік мәндері деп аталады. ЭҚК (кернеудің немесе токтың) айнымалысының максималдық мәні (амплитуда) деп ол бір кезеңнің ішінде жететін ең көп шама. 4. Үш фазалы электр энергиясының орамаларын үшбұрыш арқылы қосу. Өнеркәсіпте үшфазалы электр жүйелері электр энергиясын аз шығындармен алыс қашықтықтарға беру үшін ең қарапайым және үнемді болып табылады. Үш фазалы ток, (Электротехника) үш фазалы жүйе — жиілігі мен амплитудасы бірдей, ал фаза жағынан периодтың 1/3 бөлігіне ығысқан гармониялық үш ток жүйесі. Үш фазалы ток жүйесін 1888 ж. М.О. Доливо-Добровольский ашқан. Үш фазалы ток энергиясы үш кейде төрт өткізгіш сым арқылы беріледі. Орамның «жұлдыз» схемасы бойынша байланысуы кезінде барлық үш фазаның аяғы (немесе басы) өзара байланысады. Олар ортақ бейтарап немесе нөлдік нүкте түзеді. Ал үш фазаның еркін қысқыштары басымен (немесе аяғымен) ауыспалы ток электр энергиясы көзіннің (немесе қабылдауыштың) өткізгішіне қосылады. «Жұлдыз»«үшбұрыш» арқылы байланысуы үлкен қуатты трансформаторлар үшін, төменгі кернеу жағында бейтарап өткізгіш қажет етілмеген жағдайларда пайдаланылады..Генератор фазаларын үшбұрыштап жалғау үшін 1-ші фазаның соңын 2-ші фазаның басына 2-ші фазаның соңын 3-ші фазаның басына 3-ші фазаныңс соңын 1-ші фазаның басына жалғанған нүктелерге линялық сымдарды қоссақ онда үшбұрыштап жалғануды аламыз. 5. Электр энергиясының үш фазалы көздерінің орамаларын жұлдызша арқылы қосу: Жұлдыз тәрізді қосу Үш тәуелсіз тізбекті генератор орамасының фазасы және қабылдағыштар фазасының ұштары екі түйін құрайтындай етіп біріктіруге болады. Мұндай біріктіру жұлдыз тәрізді қосу деп аталады. Екі түйінді қосатын тоқ өткізгіш сымды нейтраль деп атайды. Ал басқа тоқ өткізгіш сымдар сызықты деп аталады. Генератор фазаларының (немесе жүктемелерінің) қысқаштарындағы кернеу фазалық кернеу деп аталады. Фазалар орамасындағы немесе фазалық жүктемелердегі тоқ – бұл фазалық тоқ. Сызықты тоқ өткізгіш сымдар арасындағы кернеу – сызықтық кернеу. Сызықты тоқ өткізгіш сымдардағы тоқтар сызықты тоқтар деп аталады.Жұлдызша қосылған кезінде төрт немесе үш сымды жүйе болуы мүмкін. Ал үшбұрышша жалғанғанда тек қана үш сымды жүйе болады..Егер генератордың барлық орамдарының соңдарын бір нүктеге, бастарын қабылдағыштарға баратын сымдарға қоссақ, онда жұлдызша қосылған үшфазалы жүйесін алуға болады Орамдардың соңдарын қосатын нүктені нольдік (нейтраль), ал бұл нүктені тұтынушылардың нүктесімен қосатын сымды нольдік сым деп атайды. 6. Электр шамаларын өлшеу құралдары. Өлшеу құралдарының жіктелуі және сипаттамалары..Өлшеу өлшенетін физикалық шаманың өлшеммен қабылданатын кейбір бірдей шамадағы мәнімен салыстыруды тану процесі болып табылады. Физикалық шамалар техникалық құралдар өлшеу құралдарымен өлшенеді. Өлшеу нәтижелерін алу әдістеріне байланысты өлшеу тікелей және жанама болып келеді. Тікелей өлшеуде физикалық шама тікелей өлшенеді. Тікелей өлшеулерге келесі мысалдар бар: ұзындықты сызғышпен өлшеу, уақытты секунд өлшеуішпен, ал ток күшін амперметрмен. Жанама өлшеуде тікелей мәнін білуге қажет шаманы емес, ізделініп отырған шамамен қандай да бір математикалық тәуелділіктегі басқа шамалар өлшенеді. Мысалы, дене тығыздығын оның массасы және көлемін өлшеу арқылы анықтайды. Ал кедергіні Ом заңы бойынша, яғни ток күші мен кернеуін есептейді.Өлшеу әдістері мен құралдарына байланысты тікелей бағалау және салыстыру әдістері бар. Тікелей бағалау әдісі өлшенетін шаманың мәні тікелей өлшем құралының өлшемдік құрылысы арқылы (ток мәні амперметрмен, кернеу мәні вольтметрмен және т.б.) анықтауы болып табылады. Бұл бағалау әдісі қарапайым болғанымен, салыстырмалы жоғары емес нақтылығымен ажыратылады..Электр өлшеуіш құралдарындағы шартты белгілеулері Құрал Шартты белгілеулер: Амперметр A Вольтметр V Гальванометр Г Ваттметр W Омметр Ω Ватт-сағаттары есептегіші Wh.Токты өлшеу. Ток күшін өлшеуге арналған құрал амперметр деп аталады. Амперметр ток күші өлшенетін тізбек аумағымен бірге дәйекті түрде қосылады.Кернеуді өлшеу. Кернеуді өлшеуге арналған құрал вольтметр деп аталады. Вольтметр кернеу өлшенетін тізбек аумағына қатарлас қосылады.Тұрақты ток тізбектеріндегі қуатты өлшеу. Электр тізбектеріндегі қуатты тура және жанама тәсілдер арқылы өлшейді. Тура өлшеу кезінде ваттметрлерді қолданады, ал жанамада – амперметрлер мен вольтметрлерді..Ауыспалы ток тізбектерінде қуатты өлшеу. Қабылдағыш S толық қуатын әдеттегідей амперметр-вольтметр әдісімен өлшейді: S = UI Активті P = UI cosφ және реактивті Q = UI sinφ қабылдағыштар қуаттарын ваттметрлер арқылы өлшейді. Индуктивтілік L және сыйымдылық C негізінде амперметр, вольтметр және ваттметр көмегі арқылы жанама әдіспен өлшенеді. 7. Электр өрісінің кернеулігі. Потенциал. Электр кернеуі..Электрлік өріс — зарядталған бір денеден екіншісіне өтетін, заттардан бөлек, ерекше, материя түрі болып табылады. Электр өрісінің әр нүктесіндегі электр өрісі кернеумен сипатталады. Электр өрісінің q зарядқа әсер ететін, F күші көп болған сайын, өріс кернеулілігі де көп болады. Электр өрісінің әр нүктесіндегі кернеу әр түрлі болуы мүмкін. Өріс кернеулілігі В/м сипатталып, келесі формуламен анықталады:E=F/q.Электр өрісінің кернеулілігі өрісті қандай да бір, жекеленген зарядқа әсер ететін нүктеде, осы нүктеге енгізілген күш арқылы сипаттайды. Ал кернеу – электр өрісінің екі нүктесі арасындағы потенциалдардың әр түрлілігі, яғни, жекеленген зарядтарды бір нүктеден екіншісіне қозғалтқанда өріс күштері орындайтын жұмыс ..Электр өрісінің әр нүктесін сипаттайтын негізгі өлшемдер потенциал мен өріс кернеулігі болып табылады. Электр өрісіне электр зарядын енгізгенде осы өріс күшін еңсеру үшін айтарлықтай жұмыс жасау керек болады..Электрлік потенциал — бұл электр өрісінің аталған нүктесінде орналасқан, электрлік мөлшерінің бірлігін, энергия (потенциалды энергия) қорын анықтайтын өлшем. Аталған өріс нүктесінің потенциалы - электр өрісі оң заряд бірлігін аталған өріс нүктесінен шексіз алшақтатылған нүктеге орналастырған кезде жұмсайтын жұмысы. +q зарядын шексіз алшақтатылған нүктеден В нүктесіне қайта орналастыру үшін, ішкі күш өрістің электрлік нүктесін еңсеруге кететін, А жұмыс атқару керек В нүктесінің Ғ потенциалы жұмыс пен электр өлшемінің қатынасына тең: 8.Электр сыйымдылығы. Жазық конденсатор. Конденсаторлардың түрлері, олардың қосылыстары. Электр өрісінің энергиясы..Диэлектрикпен бөлінген, екі өткізгіштен тұратын, өткізгіштің немесе құралдың электрлық сыйымдылығы олардың электр зарядтарын жинау қабілеттерімен сипатталады. Техникада конденсаторлар-салыстырмалы кіші өлшемдерде айтарлықтай электр зарядтарын жинай алатын, құралдар, кеңінен қолданылады. Конденсаторлардың электрлік сыйымдылықтары өте үлкен және энергетикалық орнатуларда, электроника, автоматика құралдарында қолданылады. Конденсаторлардың электрлік сыйымдылығы оның пластиналарындағы заряд мөлшер мен олардың арасындағы кернеу қатынасына тең:С=q/u Конденсатордың электр сыйымдылығы фарадпен өлшенеді (Ф). Егер зарядтарының электрінің 1 Кл өсуі оның астарлары арасындағы кернеудің 1В (вольт) өсуіне әкеп соқса, онда конденсатордың электр сыйымдылығы 1 Ф-қа тең болады. Конденсаторлардың тізбекті жалғануы, тізбектегі кернеу бір конденсатордың жұмыс кернеуінен көп болған жағдайда қосылады.Тізбекті жалғану кезінде эквивалентті сыйымдылық жалғанған сыйымдылықтың ең азынан кем болады. 9.Кедергі және өткізгіштік. Кедергінің температураға тәуелділігі..Электр тізбегінен электр тогының өту кедергісін сипаттайтын өлшем, электрлік кедергі деп аталады.Электрлік кедергі R әрпімен белгіленеді.Кедергінің өлшем бірлігі Ом болып табылады. Потенциалдарының түрлілігі өзгермейтін1 В, ток күші 1А түзу өткізгіштің электрлік кедергісі 1 Ом=1B/1A.Өткізгіштің кедергісі температураға қатысты болады. Температурасы жоғары металл өткізгіштердің кедергісі жоғарылайды. Бұл тәуелділік өте күрделі, алайда темератураның шекті (200 °С дейін) аралығында әр металл үшін кедергінің анықталған, а температуралық коэффициенті бар, ол AR өткізгішінің температура бастапқы кедергіге қарағанда, 1 Ом-ға қатысты 1°С өзгергенде кедергі өсуін өрнектейді. Сөйтіп кедергінің температуралық коэффициенті:а=R2-R1/R2(T2-T1) 10. Резисторлар туралы түсінік. Резисторларды қосу тәсілдері..Резистор— электр тізбегінің әртүрлі тармақтарындағы ток күшін, не кернеуді шектеу немесе реттеу үшін қолданылатын радиотех. немесе электртех. бұйым. Резисторлардың тізбекті жалғануы. Электр тізбегі кедергілері әртүрлі бірнеше электрлік энергия қабылдағыштардан тұрады. Электр тізбектерін есептеген жағдайда «эквивалентті кедергі» Rэкв ұғымын қолданады. Бір кернеудің әсеріндегі электр тізбегінің элементтерін параллель жалғанған деп атайды. Резисторлардың аралас жалғануы. Егер электртізбегінде өзара параллель жалғанған резисторлар басқа резисторлармен ретті қосылған болса, онда мындай жалғану аралас деп аталады. 11. Бір фазалы синусоидалды тізбектер. Негізгі түсініктері..Синусоидалды токтың уақыттық диаграммасы Оның лездік мәні келесі формуласымен сипатталады:ф жазасын параметрлер: Период. ЭҚК (кернеу немесе ток) айнымалысы шамасы және бағыты бойынша бір толық өзгеріс жасайтын (бір цикл) период деп аталады. период Т әрпімен белгіленеді және секундпен (с) өлшенеді. Жиілік. 1 с жасалатын ЭҚК айнымалысының (кернеу немесеөток) толық өзгертулердің саны жиілік деп аталады. Жиілік f әрпімен белгіленеді және ол герцпен (Гц) өлшенеді1 кГц = 1 000Гц, 1 МГц = 1 000 кГц, 1 кГц = 1 000 000 Гц. Айнымалы токтың жиілігі неғұрлым көп болса, соғұрлым кезең қысқа болады. Сонымен, жиілік – кезеңге кері шама.ф жаз ЭҚК айнымалысының, ток күшінің, кернеудің және қуаттың уақыттың кез келген сәтіндегі шамаларды осы шамалардың лездік мәндері деп аталады. ЭҚК (кернеудің немесе токтың) айнымалысының максималдық мәні (амплитуда) деп ол бір кезеңнің ішінде жететін ең көп шама. 12.Күрделі электр тізбектерін есептеу тәсілдері.Өнеркәсіпте үшфазалы электр жүйелері электр энергиясын аз шығындармен алыс қашықтықтарға беру үшін ең қарапайым және үнемді болып табылады. Үш фазалы ток, (Электротехника) үш фазалы жүйе — жиілігі мен амплитудасы бірдей, ал фаза жағынан периодтың 1/3 бөлігіне ығысқан гармониялық үш ток жүйесі. Үш фазалы ток жүйесін 1888 ж. М.О. Доливо-Добровольский ашқан. Үш фазалы ток энергиясы үш кейде төрт өткізгіш сым арқылы беріледі. Орамның «жұлдыз» схемасы бойынша байланысуы кезінде барлық үш фазаның аяғы (немесе басы) өзара байланысады. Олар ортақ бейтарап немесе нөлдік нүкте түзеді. Ал үш фазаның еркін қысқыштары басымен (немесе аяғымен) ауыспалы ток электр энергиясы көзіннің (немесе қабылдауыштың) өткізгішіне қосылады. «Жұлдыз»«үшбұрыш» арқылы байланысуы үлкен қуатты трансформаторлар үшін, төменгі кернеу жағында бейтарап өткізгіш қажет етілмеген жағдайларда пайдаланылады. Генератор фазаларын үшбұрыштап жалғау үшін 1-ші фазаның соңын 2-ші фазаның басына 2-ші фазаның соңын 3-ші фазаның басына 3-ші фазаныңс соңын 1-ші фазаның басына жалғанған нүктелерге линялық сымдарды қоссақ онда үшбұрыштап жалғануды аламыз..Жұлдыз тәрізді қосу:Үш тәуелсіз тізбекті генератор орамасының фазасы және қабылдағыштар фазасының ұштары екі түйін құрайтындай етіп біріктіруге болады. Мұндай біріктіру жұлдыз тәрізді қосу деп аталады..Екі түйінді қосатын тоқ өткізгіш сымды нейтраль деп атайды. Ал басқа тоқ өткізгіш сымдар сызықты деп аталады. Генератор фазаларының (немесе жүктемелерінің) қысқаштарындағы кернеу фазалық кернеу деп аталады. Фазалар орамасындағы немесе фазалық жүктемелердегі тоқ – бұл фазалық тоқ. Сызықты тоқ өткізгіш сымдар арасындағы кернеу – сызықтық кернеу. Сызықты тоқ өткізгіш сымдардағы тоқтар сызықты тоқтар деп аталады.Жұлдызша қосылған кезінде төрт немесе үш сымды жүйе болуы мүмкін. Ал үшбұрышша жалғанғанда тек қана үш сымды жүйе болады..Егер генератордың барлық орамдарының соңдарын бір нүктеге, бастарын қабылдағыштарға баратын сымдарға қоссақ, онда жұлдызша қосылған үшфазалы жүйесін алуға болады Орамдардың соңдарын қосатын нүктені нольдік (нейтраль), ал бұл нүктені тұтынушылардың нүктесімен қосатын сымды нольдік сым деп атайды. 13. Кирхгоф заңдарын қолдана отырып электр тізбектерін талдау..Күрделі электр тізбектерді есептеу және олардың электр жағдайын анықтау ҥшін Густав Кирхгоф 1845ж. тұжырымдалған, сондай-ақ, кейбір дереккөздерде Кирхгоф ережелері деп аталатын Кирхгоф заңдары қолданылады. Күрделі электр тізбектері үшін «тармақ», «түйін» және «контур» ұғымдары қолданылады..Электр тізбегінің тармағы – бойымен бір ток өтетін тізбекті жалғанған элементтерден (резисторлар, ЭҚК және т.б.) тұратын тізбектің учаскесі.Электр тізбегінің түйіні – үш және одан көп тармақтар бірігетін жер..Электр тізбегінің контуры – бірнеше тармақтар бойымен жылжып, айналып өтуге болатын кез келген тұйық жол. Кирхгофтың бірінші заңы (токтарға арналған заң) электр тізбегінің түйіндеріне жатады және келесідей тұжырымдалады. Электр тізбегінің түйініндегі токтардың алгебралық қосындысы кез келген мезгілде нольге тең:форм жазасын.Бұл ретте, түйінге бағытталған токтарды «+» таңбасымен, ал түйіннен бағытталған токтарды – «-» таңбасымен қабылданады..Энергияның бірнеше көздері бар күрделі электр тізбектерін есептеу үшін келесідей тұжырымдалатын Кирхгофтың екінші заңын пайдаланады.Тұйық электр контурдағы тізбектің учаскелеріндегі кернеудің төмендеу алгебралық қосындысы осы контурда әрекет ететін ЭҚК алгебралық қосындысына тең болады. Теңдеулерді құрастырған кезде қосылғыштарды «+» таңбасымен алады, егер учаскеде әрекет ететін кернеу және ЭҚК айналманың бағытымен дәлме-дәл келетін болса, және «-» таңбасымен, егер олардың әрекеттері айналманың бағытына қарсы болатын болады. 14. Магнит өрісінің сипаттамалары. Магнит өрісінің бейнесі.Магниттік өріс дегеніміз магниттің әсері осы арқылы басқа денелерге берілетін ерекше заттан өзгеше материяның түрі. Магниттік өріс қозғалыстағы электр зарядтарының және тұрақты магниттер айналасындағы кеңістікте пайда болады. Ол тек қана қозғалыстағы зарядтарына әсер етеді. Электрмагниттік күштерінің әсерінен қозғалыстағы зарядталған бөлшектер өздерінің бастапқы жолынан өріске перпендикуляр бағытына қарай ауытқиды. Магниттік және электрлік өрістері ажырағысыз байланыста болады және бірлесіп бірыңғай электрмагниттік өрісін түзеді. Магниттік индукция. Магниттік өрісінің қарқыны магниттік индукциясымен В сипатталады. Тұрақты магнит немесеэлектрмагнитпен жасалған магниттік өрісі неғұрлым күштірек болса, соғұрлым индукциясы үлкен. Электрмагнитті күштің F өткізгішке келтіретін әсерінің бағыты сол қол ережесімен анықталады 15. Магнит өрісінің зарядталған бөлшектерге және токпен өткізгішке әсері. Сол қолдың ережесі..Магниттік индукция. Магниттік өрісінің қарқыны магниттік индукциясымен В сипатталады. Тұрақты магнит немесеэлектрмагнитпен жасалған магниттік өрісі неғұрлым күштірек болса, соғұрлым индукциясы үлкен. Электрмагнитті күштің F өткізгішке келтіретін әсерінің бағыты сол қол ережесімен анықталады. Егер сол қолды магниттік сызықтары алақан арқылы өтетіндей етіп, ал созылған төрт саусақ өткізгіштегі токтың бағытын көрсететіндей етіп орналастырсақ, онда қайырылған бас бармақ электрмагниттік күш әсерінің бағытын көрсетеді.Осы күш бойынша магниттік өрістің қарқындылығы, яғни оның магниттік индукциясы туралы айтуға болады. Егер біркелкі магниттік өрісінде магнитті сызықтарына перпендикуляр орналасқан ҧзындығы 1 м ток 1 А болатын өткізгішке 1 н болатын күш әсер ететін болса, онда аталмыш өрістің магниттік индукциясы 1 Тл тең болады. 16. Электромагниттік индукция Заңы. Оң қол ережесі.Электрмагниттік индукция құбылысының мәнісі келесідей. Яғни, өткізгішті магниттік күш сызықтарымен қиылысуымен байланысты өткізгіштің айналасындағы магниттік өрістің өзгеруі осы өткізгіште ЭҚК пайда болуын тудырады. Бұл ретте магниттік өріс өткізгішке қатысты өзгере ме немесе өткізгіш магниттік өрісте жылжи ма бәрібір. Индукцияланған ЭҚК мәні М.Фарадейдің электрмагниттік индукция заңымен анықталады Индукцияланған ЭҚК В индукциясына, l өткізгіштің белсенді ұзындығына және оның магниттік өрістің сызықтарына перпендикуляр бағытында жылжуларының v жылдамдығына тік пропорционалды болады. e=BLVsin Мұнда α - v жылдамдықтың және өрістің бағыттары арасындағы бұрыш. Егер α=90° болса (жиі орын алады), онда e=Blv. ЭҚК бағытын оң қол ережесіне сай анықтайды. Егер оң қолды магниттік сызықтары алақанға кіріп тұратындай, ал қайырылған бас бармақ өткізгіштің қозғалысының бағытын көрсетіп тұратындай қойса, онда созылып тұрған төрт саусақ индукцияланатын ЭҚК бағытын көрсетеді. Электрмагниттік индукция құбылысы әртүрлі электрмашиналарда және құрылғыларда кеңінен пайдаланылады. Электрлік генераторлардың, қозғалтқыштардың және трансформаторлардың құрылысы осы ұстанымда негізделген. ЭҚК бағытын оң қол ережесіне сай анықтайды. ЭҚК өткізгіштегі индукциялануы ол қандай да болмасын электрлік желісіне қосылған, қосылмағандығына тәуелсіз болады. Егер осы өткізгіштің ұштарын қандай да болмасын электрлік энергия қабылдағышына жалғаса, онда өткізгіштің ұштарындағы потенциалдарының айырмасының әсерінен тұйық тізбегімен электр тогы ағатын болады. Индукцияланатын ЭҚК оны туындататын себебіне қарсы әсер етуге тырысады. 17. Электромагниттік индукция. Өзіндік индукция. Өзара индукция. Электрмагниттік индукция құбылысының мәнісі келесідей. Яғни, өткізгішті магниттік күш сызықтарымен қиылысуымен байланысты өткізгіштің айналасындағы магниттік өрістің өзгеруі осы өткізгіште ЭҚК пайда болуын тудырады. Бұл ретте магниттік өріс өткізгішке қатысты өзгере ме немесе өткізгіш магниттік өрісте жылжи ма бәрібір. Индукцияланған ЭҚК мәні М.Фарадейдің электрмагниттік индукция заңымен анықталады Индукцияланған ЭҚК В индукциясына, l өткізгіштің белсенді ұзындығына және оның магниттік өрістің сызықтарына перпендикуляр бағытында жылжуларының v жылдамдығына тік пропорционалды болады.Өткізгіштегі, айналымдағы немесе индуктивтік шарғыдағы ток өзгергенде, осы токпен құрылатын магниттік ағын да өзгереді. Магниттік ағынның өзгеруі өткізгіште ЭҚК индукциялайды (айналымда, индуктивтік шарғыда). Оның әсері өрістің бұрыңғы жағдайын қолдауға бағытталған. Мұндай құбылыс өзіндік индукция деп аталады. Өзіндік индукцияның ЭҚК бағыты Ленц ережесі бойынша анықталады. Өзіндік индукцияның электрқозғаушы күші әрқашан оны туындатқан токтың өзгеруіне кедергі болатын бағытта болады. Демек, өткізгіштегі (индуктивтік шарғыда) ток өскенде оның ішінде индукцияланған өзіндік индукцияның ЭҚК бағыты токқа қарсы болады. Егер екі индуктивтік шарғы бір бірінен біршама арақашықтықта орналасқан және олардың бірінің бойымен өзгеретін ток өтуде. Онда осы токпен қозатын магниттік ағынның бөлігі екінші индуктивтік шарғының айналмаларынан өтеді және оның ішінде өзара индукция деп аталатын ЭҚК пайда болады. Егер екі тұйық контур немесе екі кондуктивтік шарғылар 1 және 2 бір бірімен жалпы магниттік ағынымен Ф12 ілініскен болса, онда мұндай контурлар немесе индуктвитік шарғылар индуктивтік немесе магнитті байланысқан деп аталады. Екінші индуктивтік шарғының тҧйық тізбегінде өзара индукциясының ЭҚК әсерінен өзара индукциясының электр тогы пайда болады. Ол бірінші индуктивтік шарғының айналмаларын тҥзіп өтетін магниттік өрістік пайда болуын тудырады, нәтижесінде, оның ішінде сонымен қатар өзара индукциясының ЭҚК пайда болады. Аталмыш құбылыс өзара индукция деп аталады. 18.Катушканың индуктивтілігі. Өзара индуктивтілік. Индуктивтілік– электр тізбегінің магниттік қасиетін сипаттайтын шама. Өткізгіш контурмен шектелген бетті қиып өтетін магниттік индукция ағынының (Ф) осы контурда тудыратын ток күшіне (І) қатынасына тең: L=Ф/І. Өлшем бірлігі Генри (Гн). Екінші индуктивтік шарғыда пайда болатын өзара индукциясының ЭҚК шамасы мөлшерлеріне, индуктивтік шарғылардың орналасуына, олардың өзекшелерінің магниттік өтімділігіне, сондай-ақ, бірінші индуктивтік шарғыдағы ток кҥшінің өжылдамдығына байланысты болады. Аталмыш тәуелділікті келесі формуласымен өрнектеуге болады.Бұл өзара индуктивтілік деп аталады. Формуласы: e=-M*i/t 19. Айнымалы ток, оны алу. Ток пен кернеудің әрекет етуші мәндері. Айнымалы ток дегеніміз шамасы және бағыты бойынша кезекті өзгеретін электр тогы. Айнымалы токты алу үшін жұмысы электрмагниттік индукция құбылысына негізделген электрмашиналық генераторлары пайдаланылады. Айнымалы токтың іс жұзіндегі мәні зор. Барлық дерлік электрлік энергиясы айнымалы токтың энергиясы түрінде өндіріледі. Айнымалы ток тізбектерді, сондай-ақ, тҧрақты ток тізбектерін есептеу кезінде Ом және Кирхгоф заңдары қолданылады. Осы заңдардың қолданылуындағы айырмашылық айнымалы ток тізбектерінде токтар мен кернеулер арасындағы бұрыштарын фазалық ауысу деп ескеру қажет. Айнымалы кернеуінің и әсерінен бҧл тізбекпен айнымалы ток і ӛтеді. Ом заңына сәйкес тізбектің әрбір элементіндегі кернеудің төмендеуін анықтаймыз: Ur=I*R, UL=I*XL, Uc=I*C 20. Айнымалы ток параметрлері. Фазалардың жылжуы. «φ» 0-ге тәуелділігі. период. ЭҚК айнымалысы шамасы және бағыты бойынша бір толық өзгеріс жасайтын период деп аталады. Т-1с Жиілік. 1 с жасалатын ЭҚК айнымалысының толық өзгертулердің саны жиілік деп аталады. Жиілік f әрпімен белгіленеді және ол герцпен (Гц) өлшенеді. f=1/T ,W=2p/t бурыштык жиілік ЭҚК айнымалысының, ток күшінің, кернеудің және қуаттың уақыттың кез келген сәтіндегі шамаларды осы шамалардың лездік мәндері деп аталады. Және олар тиісінше жазба әріптерімен (e, i, u, p) ,белгіленеді және келесідей жазылады: i=imsin(wt+фи)... Максималдық мәні. ЭҚК (кернеудің немесе токтың) айнымалысының максималдық мәні (амплитуда) деп ол бір кезеңнің ішінде жететін ең көп шама. ЭҚК максималдық мәні Еm, кернеудің – Um , токтың - Im белгіленеді. Әрекеттегі шама. Айнымалы токтың әрекеттегі шамасы деп айнымалы ток өтетін бір уақытта тең кедергі арқылы өтіп, жылудың бірдей көлемін шығарады. Айнымалы токтың тізбегіне қосылған электрөлшеуіш құралдары (амперметр, вольтметр) тиісінше токтың және кернеудің қолданыстағы мәндерін өлшейді. Фазалардың ығысуы. Синусоидалды шамалардың (ЭҚК, кернеудің немесе токтың) екі және одан көп айнымалыларын салыстырғанда олардың уақыт ішінде әртүрлі өзгеретіндіктерін және уақыттың әртүрлі сәттерінде өзінің максималдық мәніне жететін ығысулар.Егер фи>0 болса, онда кернеу фаза бойынша токтан озады; фи<0 болса токтан кейін калады; фи =0 болса,онда ток кернеу фаза бша бір біріне сәйкес келеді. 21.Айнымалы токтың бір фазалы тізбектері. Бір фазалы асинхронды қозғалтқышты желіге қосу. Айнымалы ток дегеніміз шамасы және бағыты периодты түрде өзгеретін электр тогы. Айнымалы токты алу үшін жұмысы электрмагниттік индукция құбылысына негізделген электрмашиналық генераторлары пайдаланылады. Айнымалы токтың іс жүзіндегі мәні зор. Барлық дерлік электрлік энергиясы айнымалы токтың энергиясы түрінде өндіріледі. Ең көп таралған синусоидалды ток. Токтың синусоидалды заңымен өзгеруі баяу, күрт ауытқусыз өтеді. Бұл өз кезегінде, электрмашиналардың және аппараттардың жұмыс істеуіне оң әсерін тигізеді. Синусоидалды токтың уақыттық диаграммасы Оның лездік мәні келесі формуласымен сипатталады Асинхронды қозғалтқышты қозғалысқа іске қосу үшін онымен үдетілетін іске қосу мезеті біліктегі жүктеме мезетінен асып түсуі қажет. Қорек көздерінің қуаттылығына және жағдайларына байланысты іске қосу тогын азайту мен іске қосу мезетін ұлғайту мақсатындағы әртүрлі іске қосу әдістері қолданылады. Асинхронды қозғалтқыштарды қозғалысқа іске қосудың келесідей әдістерін бөліп-жіктейді. Олар желіге тікелей қосылу, төмендетілген кернеудегі іске қосу, реостаттық іске қосу, жақсартылған іске қосу қасиеттері бар қозғалтқыштарды қолдану. Асинхронды қозғалтқыштардың қысқа тұйықталған ротор (жоғары сенімділік) және фазалық ротормен (үлкен іске қосу мезеті) артықшылықтарын бірлестіру жақсартылған қасиеттерге ие іске қосу қозғалтқыштарын жасауға әкеп соқты. Оларда арнайы құрылымды ротордың қысқа тұйықталған орамасы бар. Ротор орамасы бар қозғалтқыштарды екеулік «тиін торы» түрінде және тереңдетілген қима түрінде қарастырады. Жалпы бұл қозғалтқыштар қарапайым қҧрылымды қысқа тұйықталған роторлары бар қозғалтқышқа қарағанда қатаң механикалық сипатқа ие.Аса жоғары іске қосу мезетіне және іске қосу тогының төмен бөлінгіштігіне тең болады. 22.Резонанс кернеуі. Активті индуктивті сыйымдылық контуры Белсенді, индуктивті және сыйымдылыққа ие кедергісі бар айнымалы ток тізбегінде кернеулердің резонансы орын алуы мүмкін. Кернеулер резонансы индуктивті қарсылық XL және Xc сыйымдылықтарының кедергісі бір-біріне тең болғанда пайда болады.Яғни, XL=Xc Бұл кедергілер жиілікке байланысты болғандықтан, резонанс белгілі резонанстық жиілікте ɷₒ орын алады: 1/wc=wL, w=1/(LC)^1/2 Берілген жиілік ɷ кезінде кернеулердің резонансы L және С өзгерген кезде қол жеткізуге болуы мүмкін. Электр сыйымдылығы (конденсаторы) қосылған айнымалы ток тізбегін қарап шығайық. Бұл тізбектің белсенді кедергісі ескерілмейді (R = 0). Сыйымдылығы бар тізбекке қосылған айнымалы ток генераторының қысқыштар полярлығы ɷ=2πf . Периодтың бірінші ширегінде конденсатор зарядтайды және оның тілімшелерінде таңба бойынша қарама- қарсы электрлік зарядтар(«+» сол тілімшесінде, «-» -оң тілімшесінде) пайда болады. Периодтың екінші ширегінде генератор кернеуі бірте- бірте азаяды және нөлге тең болады. Осы кезде конденсатор разрядталады. Сымдардан ағатын разрядтық тоқ заряд ток бағытына қарама қарсы бағытта болады және т.б. Айнымалы кернеуді өзгерудің бір кезеңінде, зарядтау мен разрядтау процесі екі рет жүреді. Сонымен қатар, айнымалы ток оның тізбегінде ағады. Конденсатордың зарядталу және разрядталу кезінде конденсатор тізбегіндегі ток және кернеу фаза бойымен сәйкес келмейді. Ток кернеуден фаза бойымен периодтың ширегіне, яғни 90°-қа алда болады. 23.Үшфазалы жүйенің қуаты. Бір фазалы асинхронды қозғалтқышты желіге қосу.Трансформаторлар, олардың мақсаты мен қолданылуы. Үшфазалы көздің белсенді қуаты бөлек фазалардың белсенді қуатының қосындысына тең: P=Pa+Pb+Pc=UaIacosфиa+UbIbcosфиb+UcIccosфиc Үшфазалы тізбек қабылдағыштарының белсенді қуаты да бөлек фазалардың белсенді қуаттарының қосындысына тең: Pпр=Pa+Pb+Pc Үшфазалы тізбек қабылдағышының реактивті қуаты соған сәйкес бөлек фазалардың реактивті алгебралық қосындысына тең болады: Qпр=Qa+Qb+Qc Толық қуаты : S =sqrt1/2(P2+Q2) Асинхронды қозғалтқышты қозғалысқа іске қосу үшін онымен үдетілетін іске қосу мезеті біліктегі жүктеме мезетінен асып түсуі қажет. Қорек көздерінің қуаттылығына және жағдайларына байланысты іске қосу тогын азайту мен іске қосу мезетін ұлғайту мақсатындағы әртүрлі іске қосу әдістері қолданылады. Асинхронды қозғалтқыштарды қозғалысқа іске қосудың келесідей әдістерін бөліп-жіктейді. Олар желіге тікелей қосылу, төмендетілген кернеудегі іске қосу, реостаттық іске қосу, жақсартылған іске қосу қасиеттері бар қозғалтқыштарды қолдану. Асинхронды қозғалтқыштардың қысқа тұйықталған ротор (жоғары сенімділік) және фазалық ротормен (үлкен іске қосу мезеті) артықшылықтарын бірлестіру жақсартылған қасиеттерге ие іске қосу қозғалтқыштарын жасауға әкеп соқты. Оларда арнайы құрылымды ротордың қысқа тұйықталған орамасы бар. Ротор орамасы бар қозғалтқыштарды екеулік «тиін торы» түрінде және тереңдетілген қима түрінде қарастырады. Жалпы бұл қозғалтқыштар қарапайым құрылымды қысқа тұйықталған роторлары бар қозғалтқышқа қарағанда қатаң механикалық сипатқа ие.Аса жоғары іске қосу мезетіне және іске қосу тогының төмен бөлінгіштігіне тең болады. Трансформатор деп бір кернеудің ауыспалы тогын, бірақ басқа кернеудің сол жиіліктегі ауыспалы тогына өзгертетін статикалық (қозғалыстығы бөліктерсіз) электрмагнитті аппаратты айтамыз. Трансформатор электр энергиясын беру және тарату жүйелерінде, сонымен қатар, өндірісте және де тұрмыста түрлі деңгейдегі кернеуді алу. Трансформаторлар қолданылуы бойынша кҥштік және арнайы қолданыстағы (ӛлшеуіш, пісіргіш, келістіруші) болып бөлінеді. Кҥштік трансформаторлар бір және ҥшфазалы, жоғарылатушы және төмендетуші болып келеді. Трансформатордың шартты графикалық белгілері көрсетілген. Трансформатор тұйықталған болат магнит өткізгіштен және екі немесе одан да көп өзара индуктивті байланысқан орамнан тұрады.үшін пайдаланылады. Оларды қолдану тұтынушыларға электр энергиясын үнемді түрде тасымалдаумен қамтамасыз етеді. Ал оны беру жоғарылатылған кернеу арқылы жүргізіледі. Бұл электр тасымалдау желісінің (ЭТЖ) кесілуін және ондағы қуаттың жоғалуын азайтады. 24.Үш фазалы трансформаторлар. Трансформатордың жұмыс істеу режимі. Автотрансформатор. Үшфазалы токтың трансформациялануы үшін орамдары «жұлдызша» немесе «үшбұрыш» схемалары бойынша байланысуы мүмкін. Үш бір фазалы трансформаторларды қолдануға болады. Дегенмен, іс жүзінде барлығына ортақ магнит өткізгіші бар үшфазалы трансформатордарды пайдаланады. Үшфазалы трансформаторлар орамы бір фазалы орамдар секілді конструктивті орындалады. Жоғары кернеу орам фазасының басы A, B және C әріптерімен, ал жоғары кернеу орам фазасының аяғы X, Y және Z әріптерімен белгіленеді. Үшфазалы трансформатор орамдарының басты байланысу әдістеріне «жұлдыз» және «үшбұрыш» жатады.«Жұлдыз» арқылы байланысу ең қарапайым және арзан болып табылады. «Жұлдыз»—«үшбұрыш» байланысын үлкен қуатты трансформаторларға пайдаланады.Трансформатордың жұмыс режімі кезінде оның w1 және w2 орамдары арқылы Ij және I2 токтары орамдағы Uj және U, кернеуінде өтеді. Ал номинал қолданыс режімінде — номинал токтар I1н және I2н номиналды кернеулерінде U1н және U2н өтеді. Трансформатордың бірінші реттік орамындағы кернеудің төмендеуін ескермегенде, Uj = Ej деп есептеуге болады. Сонда кернеудің Uj = U1н өзгеріссіз мәнінде трансформатордың кез келген жүктемеде ЭДС Ej тұрақты болады. өйткені ЭҚК Ej магниттік ағымға тәуелді (Ej = 4,44wj^), сонда магниттік ағымды да кез келген жҥктемеде төрақты деп есептеуге болады.Трансформатордың екінші реттік орамында өтетін ток I2 Ленц ережесіне сәйкес өзінің магниттік ағымын қҧрайды. Бірінші реттік орамның магниттік ағымына қарама-қарсы бағытталады және оны азайтуға тырысады. Соңғы магниттік ағым өзгеріссіз қалуы үшін, екінші реттік орамның магнитік ағымы бірінші реттік орамның магниттік ағымына теңесуі тиіс. Сондықтан токтың I2 ұлғаюы кезінде It тогы да ұлғаяды. Автотрансформаторлар Екінші кернеу бірінші кернеуден аз өзгешелікте болған жағдайларда, яғни трансформациялау коэффициенті бірге жақын болған кезде автотрансформаторларды қолданған үнемдірек болады.Автотрансформатор жай трансформатордан өзгешелігі, оның бірінші және екінші орамалары бір жалпы электрлік тізбекке біріккен . Сонымен, төменгі кернеудегі орама жоғарғы кернеудегі ораманың бөлігі болып табылады. Автотрансформатордың сәйкес келтірілген кернеуін шамасына дейін төмендейді. 25. Тұрақты ток машиналарының жұмыс принципі. Медицинада қолдану.Тұрақты ток машиналарының жұмыс ерекшеліктерін қарастырайық.Ток қылшақтың ағымдық өтпелі контакт арқылы өткен кезде, Коллекторда ұшқын пайда болуы мүмкін. Ол әрине, керек емес. Себебі ол коллекторды және қылшақтарды бұзады. ұшқынды азайту үшін коллекторды мерзімді жону, өңдеу және басқа да сырғушы контактіні жақсы күйде сақтау үшін шаралар орындалуы керек. Якорьдың ағымы машинада өзіндік магниттік ағын жасайды. Ол машинаның магниттік ағындарын бұрмалайды және тіпті азайтады. Бұл құбылысты якорь реакциясы деп атайды. Якорьдың реакциясы себебінен машинаның ЭҚК төмендейді және коллектордың жұмыс жағдайы нашарлайды. Сонымен қатар қылшақтар астында ұшқындар арта түседі. Машинаның негізгі 1 полюстары арасында коммутацияны жақсарту үшін қосымша тіректер 2 орнатылады Коллектордың орамдар тогыкоммутация аймағында якорьдың магнитті ағынына қарама-қарсы магнитті ағынды жасайды. Машинаның негізгі полюстерінің ойықтарында якорь реакциясын толығымен өтеу үшін 3 өтемдік орамды орналастырады. Осы ораммен пайда болатын ағым якорь орамасына қарсы бағытталған.Егер якорь орамасын Лн сыртқы кедергісіне тұйықтаса, онда генератордың якорь тізбегіндегі электр күйінің жағдайы төмендегідей болады мұндағы Rя — қылшақты контактінің кедергісін ескере отырып, якорь орамасының ішкі кедергісі; U – генератор қысқыштарындағы кернеу, U = R. Осы теңдеуден генератордың қуат теңдеуін алуға болады: Мұндағы Р2 - электр энергиясын тұтынушыға беретін генератордың пайдалы қуаты; Re - генератордың электромагниттік күші, ол электрліге түрлендірілген; Р - якорь орамдары мен қылшақ байланыстарындағы қуат шығыны. Генератор бос тұрғанда электромагниттік қуат нӛлге тең (Pe = 0), бірақ машина якорінің айналымы үшін алғашқы қозғалтқыш жалғыз жүріс шығынына жұмсалған P0 кейбір қуатты жұмсауы керек. P0 қуаты гистерезис және Рст толқынды токтағы болат шығындарынан және Рмех машинаның айналмалы бӛліктерінен ауаға ҥйкелісі мен мойынтіректердегі үйкелісіне кеткен механикалық шығындардан құрылады: өздігінен қозатын генераторларда P0 қуатына магниттік ағынды қалыптастыру ҥшін жұмсалған энергия, яғни машинаны қоздыруға жұмсалған қуат кіреді. Тұрақты ток генераторының электромагнитті сәті мұндағы Q — якорьдыңбҧрыштық жылдамдығы, Себебі генератордың электромагнитті сәті келесі өрнекпен анықталады: A, P және N шамалары берілген машина ҥшін тҧрақты болып табылады. Сондықтан ӛрнек берілген машина коэффициенті ҥшін тҧрақты болып табылады. Тұақты ток генераторының электромагниттік сәті 26. Тәуелсіз қозудың тұрақты тогының генераторлары және өздігінен қозу, олардың сипаттамалары. Медицинада қолдану. Тұрақты ток генераторларын жіктеу олардың қоздыру орамдарын қоректендіретін көздердің түріне қарай негізделген : тәуелсіз қозу : тұрақты магниттермен, электромагнитпен қозуөздігінен қозу : параллель, тізбектей, аралас қозу. Қозуы тәуелсіз генераторлар. Қозу орамы сыртқы көзден (аккумуляьор немесе тұрақты токтың басқа көздерінен ) қоректенеді. Қуаты аз генератлорларда негізгі магнит ағынын тұрақты магнит тудырады. Өздігінен қозу генераторы. Мұндай генераторларда қозу орамы үшін энергия көзі сол генератордың өзі болып табылады. Якорь орамдарының қосылу схемасына байланысты және сыртқы тізбекке қатысты қозу мынадай болады: А) тізбектей қозу генераторлары, мұнда бұл орамдар тізбектей қосылған; Б) аралас қозу генераторлары, мұнда бір қозу орамы якорьдің орамына параллель қосылған, ал екңншңсіне тізбектей қосылған; В) параллель қозу генераторлары, мұнда якорьдің орамына параллель қосылады. 27. Тұрақты ток қозғалтқыштары. Айналу жиілігін реттеу тәсілдері. Якорьдің тогының ең үлкен мәні n=0 болған жағдайда, яғни қозғалтқышты іске қосудың бастапқы мезетінде, ротор қозғалмай тұрған кезінде орын алады. Қозғалтқышты тікелей номинальдық кернеуге қосқанда, оның іске қосу тогы I=U/R номинальдық токтан 10-15 есе көп болады, себебі кедергінің шамасы салыстырмалы түрде аз. Мұндай үлкен іске қосу тогынан қауіпті салдар туындайды: іске қосудың бастапқы кезінде жетекте қатты соққының нәтижесінде механикалық зақымдануға, қозғалтқыштың өзінде, жұмыс машиналарында және оларды байланыстыратын механизмдерде қозғалатын бөлшектердің қирауы; тораптағы кернеудің төмендеп кетуі осы торапқа қосылған басқа да электр қабылдағыштың қалыпты жұмыс істеуіне кедергі келтіреді.Айналу жиілігі өскенде, якорь орамының ЭҚК-іне қарсылығы артады, нәтижесінде ток азаяды. Қашан да ток белгілі бір алдын ала белгіленген шамаға жеткенге дейін азайғанда қозғалтқышты іске қосу процесін созбау керек, рычаг 6-ны аралық түйіспе 2-ге көшіріп , іске қосу реостатының кедергісін азайту керек. Бұдан әрі осы тәртіппен 6-рычаг келесі аралық түйіспеге көшіріледі, соңында рычаг 6 жұмысшы түйіспе 5-ке қойылады. (R=0) Айналу жиілігін реттеу.Өңдейтін бұйымдардың кедір-бұдырлығын немесе талап етілетін дәлдікті және жоғары өнімділікті алу үшін, өндіріс машинасының орындаушы органдарын қажетті жерде берілген дәлдік дәрежесімен тоқтатуға жіне т.б. айналу жиілікті күшпен немесе орындаушы органның сызықтық орын ауыстыру жылдамдығын өзгертуге тура келеді.Қазіргі кезде жылдамдықтар қорабы, вариаторлар және т.б. орнына, электрқозғалтқыштың жасанды және механикалық сипаттамаларын пайдалануға негізделген, айналу жиілігін электрлік реттеу көбірек қолданылуда. Айналу жиілігін электрлік реттеу машиналар мен механизмдердің механикалық бөлігін жеңілдетуге, үлкен диапазонда айналу жиілігін бірқалыпты реттеуге мүмкіндік береді. n= (U-I(R+Rіқ))/CEФ=n0-∆n Мұндағы n0=U/(CEФ) – бос жүріс кезіндегі айналу жиілігі; ∆n=[(R+Rіқ)/((CEФ) )]/I – қозғалтқыштың якорь тізбегіне қосылған, барлық кедергілерде қосынды кедергінің түсуіне себепші болған, айналу жиілігінің азаюы.Қозғалтқышқа берілетін кернеуді реттегенде, мысалы оны көбейткенде якорьдің тогы да көбейеді. Якорьдің тогы көбейсе айналдырушы момент те көбейеді. Егер кедергі момент өзгеріссіз қалса, онда айналдырушы моменттiң өсуі айналу жылдамдығының өсуiн тудырады. Айналу жиілігі өссе қарсы ЭҚК те өседi, бірақ қарсы ЭҚК көбейсе якорь орамасының тогы азаяды да, айналдырушы момент кедергі моментпен теңескенше төмендейді. Ал номинал жүктелген қозғалтқышта кернеудi төмендеткенде де якорьдiң тогы өсетiндiктен, кернеудi реттеу қозғалтқыштың ток бойынша асқын жүктелуiне əкелiп соғады жəне энергияның шығыны өседi. Сондықтан кернеудi өзгерту арқылы қозғалтқыштың айналу жылдамдығын реттеу тəсiлi қолданылмайды. 28.Тұрақты тоқтың қозғалтқыштарының ерекшелігі. Тұрақты ток машиналарының жұмыс істеу принципі. Медицинада қолдану.Тұрақты ток генераторларына тəн негізгі шамалар олардың ЭҚК-і мен кернеуі болып табылады. Сондықтан осы шамалардың басқа шамалардан тəуелділігін көрсететін графиктер генератордың негізгі сипаттамалары болып есептеледі. Негізгі сипаттамаларға жоғарыда келтiрілген E f ( I ) = қ тəуелділігі - бос жүріс сипаттамасы мен сырттық жəне реттемелік сипаттамалар жатады. Тұрақты ток генераторының сырттық сипаттамасы деп оның жүктелген əлпіндегі кернеуінің жүктен тəуелділігін айтады, яғни U=f(І). Генератордың электрлік күйінің теңдеуі бойынша жүктің тогы өскен сайын якорь кедергісінде кернеудің түсуі де өсетіндіктен генератордың шықпасындағы (Я1, Я2) кернеу азаяды. Тəуелсіз қозбалы генераторда я I = I болғандықтан оның кернеуi U= E- Rя Жұмыс істеу принципі Ток қылшақтың ағымдық өтпелі контакт арқылы өткен кезде, Коллекторда ұшқын пайда болуы мүмкін. Ол әрине, керек емес. Себебі ол коллекторды және қылшақтарды бұзады. ұшқынды азайту үшін коллекторды мерзімді жону, өңдеу және басқа да сырғушы контактіні жақсы күйде сақтау үшін шаралар орындалуы керек. Якорьдың ағымы машинада өзіндік магниттік ағын жасайды. Ол машинаның магниттік ағындарын бұрмалайды және тіпті азайтады. Бұл құбылысты якорь реакциясы деп атайды. Якорьдың реакциясы себебінен машинаның ЭҚК төмендейді және коллектордың жұмыс жағдайы нашарлайды. Сонымен қатар қылшақтар астында ұшқындар арта түседі. Машинаның негізгі 1 полюстары арасында коммутацияны жақсарту үшін қосымша тіректер 2 орнатылады . Коллектордың орамдар тогыкоммутация аймағында якорьдың магнитті ағынына қарама-қарсы магнитті ағынды жасайды. Машинаның негізгі полюстерінің ойықтарында якорь реакциясын толығымен өтеу үшін 3 өтемдік орамды орналастырады. Осы ораммен пайда болатын ағым якорь орамасына қарсы бағытталған.Егер якорь орамасын Лн сыртқы кедергісіне тұйықтаса, онда генератордың якорь тізбегіндегі электр күйінің жағдайы төмендегідей болады мұндағы Rя — қылшақты контактінің кедергісін ескере отырып, якорь орамасының ішкі кедергісі; U – генератор қысқыштарындағы кернеу, U = R. Осы теңдеуден генератордың қуат теңдеуін алуға болады: Мұндағы Р2 - электр энергиясын тұтынушыға беретін генератордың пайдалы қуаты; Re - генератордың электромагниттік күші, ол электрліге түрлендірілген; Р - якорь орамдары мен қылшақ байланыстарындағы қуат шығыны. Генератор бос тұрғанда электромагниттік қуат нӛлге тең (Pe = 0), бірақ машина якорінің айналымы үшін алғашқы қозғалтқыш жалғыз жүріс шығынына жұмсалған P0 кейбір қуатты жұмсауы керек. P0 қуаты гистерезис және Рст толқынды токтағы болат шығындарынан және Рмех машинаның айналмалы бӛліктерінен ауаға ҥйкелісі мен мойынтіректердегі үйкелісіне кеткен механикалық шығындардан құрылады: өздігінен қозатын генераторларда P0 қуатына магниттік ағынды қалыптастыру ҥшін жұмсалған энергия, яғни машинаны қоздыруға жұмсалған қуат кіреді. Тұрақты ток генераторының электромагнитті сәті мҧндағы Q — якорьдың бҧрыштық жылдамдығы, Себебі генератордың электромагнитті сәті келесі өрнекпен анықталады: A, P және N шамалары берілген машина ҥшін тҧрақты болып табылады. Сондықтан ӛрнек берілген машина коэффициенті ҥшін тҧрақты болып табылады. Тұақты ток генераторының электромагниттік сәті 29. Жартылай өткізгіштердің электр өткізгіштігі. Электронды-тесік өту. Түзеткіш диодтар.Электронды (n-түрлі) жəне кемтікті (p-түрлі) екі шала өткізгішті кристалдың беттері тегістелiп бір-бірімен түйістірiлген . Түйісу аймағында диффузияның салдарынан диффузиялық ток жүріп кемтіктер мен электрондар рекомбинацияға түседі. Электрондар кемтіктерді толтырады да түйісу аймағында заряд тасымалдаушылар таусылып, торшілтер түйіндерінде орналасқан иондар ғана қалады: n-түрлі шала өткізгіште оң иондар да, ал p-түрлі шала өткізгіште теріс иондар. Жалпы алғанда түйісу аймағында n-түрлі шала өткізгіш оң зарядты да, ал p-түрлі шала өткізгіш теріс зарядты болып шығады. Осы себепті түйісу аймағында кернеулігі n-түрлі шала өткізгіштен p-түрлі шала өткізгішке бағытталған электр өрісі Ed пайда болады .Бұл өріс кемтіктердің n-түрлі шала өткізгішке, ал электрондардың р-түрлі шала өткізгішке өтуіне қарсы əсер ететіндіктен диффузиялық үрдісті əлсіретеді. Сондықтан бұл өрісті бөгет өріс деп, ал өріс əсер ететін түйістік аймақты бөгеттік қабат деп атайды. Бөгет өріс негізгі заряд тасушыларға қарсы əсер еткенмен, негізгі емес заряд тасушыларды - n-түрлі шала өткізгіштегі кемтіктерді, р- түрлі шала өткізгіштегі электрондарды, қозғалысқа келтіреді. Негізгі емес заряд тасушылардың түзетін тогын дрейфтік ток деп атайды. Диффузиялық ток пен дрейфтік токтың бағыттары қарама-қарсы, ал шамалары бірдей болады.Бір р-n өтпесінен тұратын жəне екі шықпасы (сыртқы тізбекпен жалғанатын екі ұшы) бар аспап шала өткізгішті диод деп аталады. Жұмыс істеу тəртібіне жəне атқаратын міндетіне қарай шала өткізгішті диодтар əртүрлі болады. Ең көп тараған диодтар түзеткіштік диод, стабилитрон, варикап, фотодиод, жарық диоды.ТҮЗЕТКІШТІК ДИОД. Түзеткіштік диодтар айнымалы токты тұрақты токқа түрлендiру үшін, яғни айнымалы токтан тұрақты ток алу үшін қолданылады. Бұл р-n өтпесінің вентильдік қасиетіне негізделген. Түзеткіштік диодтар төмен жəне жоғары жиілікті, импульсті, əлсіз жəне қуатты токтарды түзету үшін қолданылатындықтан олардың конструкциясы, əсіресе р-n өтпесінің конструкциясы мен бөгеттік қабаттың ауданының шамасы əртүрлі болады. Түзеткіштік диодтарды силицийден жəне германийдан жасайды. Силицийден жасалған диодтар 1500… 2000С дейінгі, ал германийдан жасалған диодтар 850…1000С дейінгі температурада жұмыс істей алады. Түзеткіштік диодтардың негізгі сипаттамасы - вольт- амперлік сипаттама.Оның p-n өтпесінің вольт- амперлік сипаттамасынан ешқандай айырмашылығы жоқ. Тек түзеткіштік диодтар вольт-амперлік сипаттаманың тура бұтағында ғана жұмыс істейді. Түзеткіштік диодтардың негізгі параметрлері: рауалы (өткізуге болатын) тура тогы ІT, рауалы максимал кері тогы Імк, рауалы (түсіруге болатын) максимал кері кернеуi Uмк. Түзеткіштік диодтарды белгілі бір құрылғы үшін таңдап алғанда алдымен осы параметрлері жəне қуаты мен жұмыс жасай алатын жиілік аралығы оның номинал жəне шекті жұмыс əлпілеріне сəйкес келуі керек. 30. Электрондық күшейткіштер. Принциптік схема. Параметрлері және жіктелуі. Күшейткіштерде жұмыс нүктесін таңдауЭлектрондық күшейткіш деп кіріс сигналы жүктемеге келіп түсетін күші басым энергия ағынын басқаратын құрылғыны айтады.Күшейткіштер активтік пен пассивтік элементтерден тұрады. Активтік элементтерге электродтардың кірісіндегі басқарылатын сигналдардың әсерімен шығыс электродтарының арасындағы электрөткізгіштікті өзгерту қасиеті бар транзисторлар электрондык шамдар жане баска да сызыкты емес элементтер жатады .Пассивті элементтерге резисторлар,конденсаторлар,индуктивтік катушкалар және баска да тербелістерді,фазалық ығысуды қалыптастыратын жане күшейтетін параметрлер жатады.Күшейтудің бөлігінің бір сатылы күшейтілуін каскад деп атайды.Жүктеме болып саналатындар дауыс зорайтқыштары электр қозғалтқыштары сигналдық шамдары қыздырғыштар жане т.б Күшейткіштердің жұмыстарының көрсеткіштеріне жататындар;кіріс жане шығыстық мәліметтері,күшейту коэффициенті, жиіліктер диапазоны,бұрмалау коэффицициенті,п.ә.к-і жане басқа да параметрлері.Бұл параметрлер күшейткіштің сапалық жане пайдалану қасиеттерін сипаттайды.Кіріс мәліметтеріне кіріс сигналдарының мәндері,кіріс кедергісі,кіріс сыйымдылығы немесе кіріс индуктивтілігі жатады,олармен түзеткіштің нақты іске қолданылуға жарамдылығы анықталады.Шығыс мәліметтері бұлар шығыс U2 кернеуінің I2 тогының P2 шығыс қуатының жане шығыс кедергісінің номинальдық мәндері.Күшейту коэффициенті деп шығыс параметрлерінің кіріс параметріне қатысын айтады. 31. Жартылай өткізгішті диодтар:жіктеу жұмыс принципі қолдану аймағы.Жартылай өткізгішті диоддеп бір ғана p-n ауысу элементінен тұратын құралды айтады.Диодтардың жұмыс істеу принципіне негізінен олардың бір бағыттағы электр өткізгіштігі, p-n ауысуының электрлік тесілуі жане басқа да қасиеттері пайдаланылған.Олардың көп тараған түрлері-түзеткіштік,импульстік диодтар,стабилитрондар,тунельдік диодтар,варикаптар.P-n ауысу диодтары құрылымы жағынан нүктелік жане жазықтық деп бөлінеді.Жазықтық диодтарын қорытпа немесе диффузиялық әдіспен дайындайды.Олардың ауысу аудандары үлкен болады жане үлкен токтарды түзетуге қолданылады. 32. Транзисторлар Электр тогын басқару үшін қолданылатын екі p-n ауысуларынан тұратын транзистор деп атайды.Транзисторлар биполярлық және өрістік болып жіктеледі.Биполярлық транзистор деп екі өзара әсер етуші p-n ауысулары бар кристалдардан жасалған құралдарды айтады.Транзистордың жұмыс істеу принципі оның электродтардың токтарын басқару ауысуға жеткізілген кернеуден тәуелділігіне негізделген.Сыртқы кернеу болмағанда криcталл энергетикалық тепе теңдікте болады; барлық қоспалы атомдар иондалған;Ферми деңгейі акцепторлардың деңгейінен жоғары p облыстарында жатады;ал базалық қабатта донорлардан төмен деңгейде жатады. Екі ауысудада бірдей фи<0 электр потенциалдары қалыптасады.База облысында потенциалдың нөлге дейін көтерілуі оның нөлдік потенциал нүктесіне яғни корпусқа қосылғандығымен түсіндіріледі.Өрістік транзисторлар деп үш электродты жартылай өткізгіштік элементті айтады.Транзистордың жұмыс істеу принципі көлденең қимасы p-n ауысудың қалыңдығынан тәуелді болатын канал арқылы токтың жүруіне негізделген. 33.Электроника негіздері.Айнымалы тоқты түзетудің негізгі схемалары.Электроника – ғылым мен техниканыңвакуумда, газда, сұйықта, қатты дене мен плазмада, сондай-ақ олардың бір-бірімен жанасу шекарасында байқалатын электрондық және иондық құбылыстарды зерттеуге және оларды қолдануға арналған саласы.Электр тогы – электр қозғаушы күштіңәсерінен зарядтардың (зарядталған бөлшектер немесе дене) бағытталған қозғалысы.Зарядталған бөлшектер: өткізгіштерде — электрондар, электролиттерде —иондар(катиондар мен аниондар), газда —иондар мен электрондар, арнайы жағдайдағы вакуумда — электрондар, жартылай өткізгіштерде —электрондар мен кемтіктер(электронды-кемтіктік өтімділік) болып табылады.Электр тогы энергетика саласында — энергияны алыс қашықтыққа жеткізу үшін, ал телекоммуникация саласында — ақпаратты шалғайға тасымалдау үшін қолданылады.Электр энергетикасы — энергетиканыңбасты құрастырушысы, оның басты міндеті — электр энергиясының тұтынушыларын электрлік энергиямен жабдықтау үшін электр энергиясын тиімді жолмен өндіру, тарату және үлестіру.Кернеу- электрлік электр тізбегінің не электр өрісінің екі нүктесі арасындағы потенциалдар айырмасы. Электрлік Кернеудің бірліктердің халықаралық жүйесіндегі өлшеу бірлігі – вольт. Айнымалы токты түзету үшін түзеткіштердің үш түрі қолданылады: жартылай толқын ортаңғы нүктесі бар жарты толқын, б) және көпір тізбегіндегі жартылай толқын . Жартылай өткізгіш диодтар дизайны мен мақсаты бойынша әр түрлі. Күшті токтар үшін жазықтық диодтар, ал әлсіз токтар үшін нүктелік диодтар қолданылады. 34. Логикалық элементтер негіздеріне анықтама беріңіз. Типтік логикалық элементтер. Логикалық элементтердің өздігінен жасалуы.Қазіргі күрделі технологиялық үрдістерді басқару үшін жүздеген релелер, түйістіргіштер, ажыратқыштар жəне т.б. аппараттар қолданылады. Ал оларда үрдістің жылдамдығын төмендететін қозғалмалы бөлшектер мен электрлік түйіскілер бар. Бұл басқару жүйесінің сенімділігін төмендетеді жəне технологиялық үрдістің үздіксіз жұмыс істеуіне қатер тудырады. Сондықтан басқару аппараттарында түйіскілі элементтерді түйіскісіз элементтермен алмастырудың маңызы зор. Түйіскісіз басқару тізбектерінде белгілі-бір амал орындайтын логикалық элементтер мен шала өткізгіштен жасалған нəрселер қолданылады. Мысалы, “ЕМЕС” логикалық элементін қолданған кезде басқару тізбегі реленің КМ ажыратушы түйіскісі Х сигнал жоқта түйісіп, ал сигнал барда ажырап тұратыны сияқты жұмыс істейді.“НЕМЕСЕ”логикалық элементінде кірмелердің бірінде сигнал болса, онда шықпасында да сигнал болады, яғни Х1, Х2 түйіскілерінің бірі тұйықталса, реленің шарғысына кернеу берілетіні сияқты үрдіс жүреді. “ЖƏНЕ” логикалық элементінің шықпасында сигнал болуы үшін кірмелердің барлығында сигнал болуы керек. Бұл үрдіс Х1 жəне Х2 түйіскілері тұйықталғанда ғана реленің шарғысына кернеу берілетінімен бірдей. “ЖАД” деп аталатын логикалық сұлбадабір кірмедегі сигналдың нəтижесін екінші кірмеге берілетін сигнал жоққа шығарады. Бұған түйіскілік сұлбада бірізді жалғанған тұйықтаушы жəне ажыратушы батырғылары бар сұлба сəйкес келеді. Х1 кірмесіне сигнал бергенде, яғни Х1 батырғысын тұйықтағанда, элементтің шықпасында сигнал пайда болады жəне батырғы ажыраған кезде сигнал сақталып қалады, өйткені Y түйіскісі тұйықталып Х1 батырғысын блоктайды. Элементтің шықпасындағы сигналды жою үшін Х2 кірмесіне сигнал беру керек, яғни Х2 батырғысын басып, реленің шарғысын токсыздандырған сияқты үрдіс орын алады.Түйіскісіз аспаптардың басты кемшілігі – оларда қолданылатын шала өткізгішті элементтердің қызуға төзімділігінің төмендігі. Мысалы, ең төзімді деп саналатын силиций кристалының рауалы қызу температурасы 1600С шамасында. Түйіскісіз аспаптардың екінші-бір кемшілігі, осы рауалы қызу температурасының төмендігіне байланысты, асқын жүктелу қабілеттілігінің де төмендігі. Сондықтан шала өткізгіштен жасалған элементтерден тұратын аспаптар, жалпы алғанда, температуралық жəне асқын жүктелуден қорғалған болуы керек. 35.Сигналдардың жіктелуі.Логикалық элементтердің шығу сатыларын құру схемалары. Электр сигналы дегеніміз — параметрлері берілетін хабар заңдылығымен өзгеретін электр тоғы немесе электр кернеуі. Телекоммуникация саласында сигнал электр сигналы түрінде қолданылады.Бірінші ретті сигнал — берілетін хабарды алып жүретін электр сигналының алғашқы (көбіне төменгі жиіліктегі) түрі. Арналық сигнал. Электр сигналын қашық жерлерге таратқанда ол байланыс жолы бойында әр түрлі себептермен өшіп, әлсірейтіндіктен және хабар таратуды арзандату, бір байланыс жолымен бірнеше хабар беріп тығыздау үшін бірінші ретті (алғашқы) сигналды түрлендіріп өзгертуге тура келеді. Детерминал сигнал — уақыт бойынша өзгерісі алдын ала белгілі болатын сигнал. Гармоникалық сигнал — белгілі заңдылықпен берілген амплитудалы, берілген жиілікті және фазалы синусоидалық немесе косинусоидалық сигналдар.Дискретті сигнал — бөлек-бөлек үзілісті сигналдардан тұратын сигнал. Тұрақты кездейсоқ сигналдар — ықтималдық тығыздыгы уақыт өлшемінің басталатын жеріне байланысты болмайтын кездейсок сигналдар. Кездейсоқ сигналдар — белгілі бір заңдылықпен өзгермейтін, белгіленген уақытта қандай болатынын алдын ала айтуга болмайтын сигнал. Электр тоғының қуаты қандай формуламен анықталады? P = UI параллель қосылған тізбектің қай шамасы тұрақты болады? U Кедергілері 5Ом және 10Ом екі резистор тізбектей жалғанған. Осы резисторлардағы кернеулердің қатынасы неге тең? 0,5 Көрсетілген сұлбаның кедергілері r1=r2=4ОМ, r3=r4=2Ом болғандағы жалпы кедергіні анықта 3Ом Айнымалы ЭКҚ-ң шамасы мен бағыты бойынша толық бір өзгеріс жасауға кететін уақыты қалай аталады? Период Дифференциал түріндегі Ом заңы бойынша меншікті өткізгіш қандай әріппен белгіленеді? Сигмма Болат қайрақтың магнит индукциясы 12,51 Тл. Осы қайрақта ток күші тудырған магнит өрісінің кереулігі 120А/м. Болаттың салыстырмалы магнит өтімділігі? 83000 Ұзындығы 10см, массасы 10г тең горизонталь орналасқан өткізгіштің бойымен 5А ток өтеді. Ауырлық күші мен Ампер күші бір-біріне теңесу үшін, өткізгішке перпендикуляр магнит өрісі индукциясының мәні: 0,2Тл электр қабылдағыштардың бірінші фазасының аяғын екіншісінің басымен, екінші фазаның аяғын үшіншісінің басымен және үшінші фазаның аяғынбіріншісінің басымен жалғауды қалай атайды? Үшбұрыштап Кедергісі 36 Ом және ЭҚК 40В, ішкі кедергісі 4 ом резисторы бар тұйық тізбек бойымен ток өтеді. Резистордағы кернеудің түсуі: 36В Егер кірістегі бірінші реттік кернеу шығыстағы екінші реттік кернеуден аз болса, трансформатордың қандай түрі болады? Жоғарлатқыш Ток көзінің ЭҚК 12В, ішкі кедергісі 1Ом. Ток күші 2А-ге тең болу үшін тізбектің сыртқы бөлігінің кедергісі нешеге тең болуы қажет? 5 Ом Сыйымдылығы С=4мкФ конденсатор жиілігі 50 Гц айнымалы ток тізбегіне қосылған. Жиілігі f=50 Гц-гі конденсатордың сыйымдылық кедергісін табу керек. 796 Ротордың айналым саны статордағы айналдырушы магнит өрісінің айналым... болса, бұл электр машинасы қалай аталады? Синхронды Индуктивтілігі L=0,5 Гн индуктивтілік шарғы жиілігі f 50Гц айнымалы ток көзіне қосылған. 50 гц жиілігіндегі шарғының индуктивті кедергісін табу керек. 157 Индуктивтілігі 0,5 Гн индуктиытік шарғы жиілігі 50 Гц айнымалы ток көзіне қосылған. 800 Гцке тең осы шарғының айнымалы токқа индуктивті кедергісін табу керек. 2512 Шаманың өлшенген мәні мен шын мәнінің арасындағы айырым аспаптың қандай қателігін көрсетеді? абсолют қателік Өткізгіштегі ток күші 4с уақыт ішінде бірқалыпты 0-ден 8 А-ге дейін өседі. Өткізгіштен өтетін заряд: 32Кл Толық тізбек үшін Ом заңы: I=E/(R+r0) трансформатор шығындары нәтижесінде анықталатын параметр: номинальді қуат 8Ом,50Ом, 6Ом, 50Ом, 85 Ом, толық кедергісі неге тең? 95,48 Периодты токтар токтын лездік мәндері бірдей уакыт аралықтарында қайталанып отыратын токтар Периодқа кері шама жилік Үш немесе одан көп тармақтардың бірігу нүктесі қалай аталады? Түйін Айнымалы ток тізбегіндегі қуат p(t)=u(t) * i(t)=Um Im cos(wt-ф) Магнит индукциясының өлшем бірлігі: тесла Тармақтағы токтар түрленбей, өзгеріссіз қалатын түрлендіру әдісі қалай аталады? Эквивалентті түрлендіру әдісі Магнит ағынының белгісі: Ф Егер электр тізбегі тек екі түйіннен тұратын болса, онда қандай әдіспен есептеуге болады? түйіндік кернеу әдісі Айнымалы ЭКҚ-ң бір секундтағы толық өзгеріс саны қалай аталады? Период Ʊ - шартты белгісімен көрсетілген аспап қай шаманы өлшейді Қуат Электр машинасының өзегіндегі жалпы ағынның сан мәні 20мВб және оның магнит индукциясы 1 Тл. Сонда өзектің көлденең қимасының ауданы тең: 0,05 м2 Егер кірістегі орманың кернеуі шығыстағы орамның кернеуінен көп болса, онда трансформатор қалай аталады? Төмендеткіш Егер кедергілер 4Ом, 2 Ом, 3 Ом болса, көрсетілген сұлба бойынша жалпы кедергіні көрсет: 0,9 Ом Магниттік индукция деген не? Белгілі-бір аудан S арқылы өтіп жатқан магниттік индукция векторының ағынын айтады Тізбектің I=0 күйіндегі режмі қандай? бос жүріс Тізбектеп жалғауда қандай шама тұрақты болады? I ЭҚК е=2 Вжәне ішкі кедергісі r=1 Ом тұйықталуы кезіндегі тогы: 2А Үлкен магниттік өтімділікке ие материалдарды не деп атайды? Ферромагнетиктер Егер тізбекте бірнеше қоректкендіру көзі бар болса, онда мұндай тізбекті есептеу үшін қандай әдісті қолдануға болады? Суперпозиция әдісі Кернеу мен токтын арасындағы фазалардың ығысуы кернеудің бастапқы фазасынан токтың бастапқы фазасын шегеру арқылы анықталады: егер фи>0 болса: -Онда кернеу фаза бойынша токтан озады Ампер күші: F=BI Δ lsina Жұлдызшалап қосылған үш фазалы жүйенің желілік сымдарының арасындағы кернеу 220В, фазалық кернеу қаншаға тең? 127В Ток пен кернеу арасындағы байланыс (индуктивті кедергі) үшін: u=L di/dt Магнит өрісін сипаттайтын сан жағынан магнит өрісі тарапынан қозғалыстағы зарядталған бөлшекке әсер ететін күшке тең векторлық шама: электрлік индукция Электр қабылдағыштардың фазаларының аяқтарының нольдік нүктеде бірігіп жалғануы қалай аталады? Жұлдызшалап Тізбекке f=50 Гц жиілікпен қосылған сыйымдылығы 4 мкф болатын конденстордың сыйымдылық кедергісі қандай? 796 Ом Магнит өрісі қандай өріс болып табылады? Магниттің әсері осы арқылы басқа денелерге берілетін ерекше заттан өзгеше материяның түрі Ауада орналасқан түзусызықты шексіз ұзын өткізгіштің бойындағы ток күші 6,28 А тең. Осы тогы бар өткізгіштен 40см ара қашықтықтағы магнит өрісінің индукциясын есепте: 3,14 мкТл Индукциялық ток қандай жағдайда пайда болады? Тұйықталған өткізгіштің контурын қиып өтетін магнит ағынының барлық өзгерісі кезінде Ауданы 20см2 контур индукциясы 2 Тл болатын біртекті магнит өрісіне орналастырылған. Егер контур жазықтығы мен индукция векторының арасындағы бұрыш 600 болса, контурдан өтетін магнит ағымы қаншаға тең? 2*10-3 Вб Контурда пайда болған индукциялық ток: өзінің магнит өрісімен бағыты индукцияны тудырушы токтың магнит өрісіне әрқашан кері әсерде болады Контурды қиып өтетін магнит ағыны 2сек ішінде 10Вб-ден 2-Вб-ге дейін азаяды. Осы кезде котурда пайда болған индукция ЭҚК-і қаншаға тең болады? 4В Ұзындығы 0,2м өткізгіш индукциясы 1,5Тл біртекті магнит өрісінде оның индукция векторының бағытымен 300 бұрыш жасап 15м/сек жылдамдықпен қозғалған. Өткізгіште пайда болған индукция ЭҚК-нің шамасын анықтаңыз: 2,25 В Магнит өрісін сипаттайтын сан жағынан магнит өрісі тарапынан қозғалыстағы зарядталған бөлшекке әсер ететін күшке тең векторлық шама. магнит өрісінің кернеулігі Бір фазалы трансформатор өзекшесіндегі максимал магниттік ағым 0,001 Вб тең. Бос жүріс кезіндегі екінші реттік орамда 220В тең кернеу өлшенген. Ал бірінші реттік орамның орам саны w1 = 300. Желі жиілігі 50 Гц құрайды. Трансформация коэффициентін және желіні қоректендіргіш кернеуді анықтау қажет. 660 В Индуктивтілігі L= 0,1 Гн катушкадан J=5А ток өтеді. Катушканың магнит өрісінің энергиясын табыңдар. 1,25 Дж Өткізгіштің көлденең қимасы арқылы 1 минут сайын 42 Кл-ға тең электр заряды өткен кездегі өткізгіштегі ток күшін есептеңдер: 0,7 Бір фазалы трансформатор 220В желіге қосылған. Трансформатордың бірінші реттік орамында 800 орам, ал екінші реттікте – 40 орам бар. Трансформацияның коэффициентін және екінші реттік орамның кернеуін табыңыз. k=20 U2=11B Магниттік және электрлік шамалар салыстырылады. Төменде қандай магниттік шамалар электрлік шамаларға эквивалентті? Ток Магнит тізбегінде ауа саңлауы әсері қандай рөл атқарады? Магниттік кедергіні ұлғайтады Векторлық диаграмма: Тұрақты токтың тізбектерін зерделеп, есептегенде синусоидалы ЭҚК, кернеу және токтар шартты түрде көрсетілген векторлық шама Резистивті элемент (белсенді кедергі) ішінде электрлік энергиясы пайдалы жұмысқа немесе жылу энергиясына айналатын элемент, токтың лездік мәні қайталанып отыратын ең көп элемент 2 мс уақыт ішінде магнит индукциясы 0,2-ден 0,6 Тл өзгерген кезде көлденең қимасының ауданы 50 см2 катушкада 5 В тең индукция ЭҚК-і пайда болған. Катушкадағы орам саны: 50 Жоғарылатқыш трансформатор U1=220В кернеумен жұмыс істейді. Екінші реттік орамда трансформатордың бос жүрісінде кернеу 880В болғандағы трансформация коэффициентін анықтаңдар: 0,25 Электр машинасының өзегіндегі жалпы ағынның сан мәні 20мВб және оның магнит индукциясы 1 Тл. Сонда өзектің көлденең қимасының ауданы тең: 20м2 Егер электр тізбегі тек екі түйіннен тұратын болса, онда қандай әдіспен есептеуге болады? Түйіндік кернеу әдісі Ток көзінің ЭҚК 16 В, ішкі кедергісі 1Ом, ал тізбектің толық қуаты 16 Вт тең. Осындай жағдайда сыртқы тізбектің кедергісі қандай? 15 Ом Тізбектің I=0 күйіндегі режимі қандай? Бос жүріс Егер желілік сымдағы амперметр 20 А ток корсетсе, үшбұрыштап жалғағанда бір фазадағы амперметр қандай ток көрсетеді? 11,55 А Амперметр 5 А тоқ күшін өлшей алса, 30 А тоқ күшін өлшегендегі аспаптың кедергісі 0,15 Ом. Шунттың кедергісі қанша? 0,03 Ом 1. .Электр тоғы дегеніміз не? 1) Зарядталған бөлшектердің реттелген қозғалысы+ 2) Бөлшектер ағыны
3) Бөлшектердің қозғалысы 4) Заряд қозғалысы
5) Дененің қозғалысы 2. Электр энергиясының көзі….. 1) Механикалық энергияны электр энергиясына айналдырады+ 2) Механикалық энергияны күшейтеді 3) Электр энергиясын күшейтеді 4) Энергияны уақытша көбейтеді 5) Электр энергиясын механикалық энергиясына түрлендіреді 3.Электрлік кедергі мен өткізгіштік қалай белгіленеді? 1) U, E 2) R, g+
3) I, R 4) E, g
5) G, I
4.Кедергілері R1 = 10 Ом, R2 = 20 Ом екі резистор тізбектей жалғанған. Осы резисторлардағы кернеулердің қатынасы неге тең 1) 2 2) 1
3) 0,1 4) 0,5+
5) 10 5.Период пен сыйымдылық кедергісін қандай әріппен белгілейді? 1) W, R 2) T, Xc+ 3) Φ , Xι 4) F , T
5) Ρ, t
6. Үш немесе оданда көп тармақтардың бірігу нүктесі қалай аталады?
7.Айнымалы электр қозғаушы күштің, кернеудің және тоқ күшінің максимал мәндері қалай белгіленеді? 1) Em, Um, Im+ 2) I,U,E
3) E,i,u, 4) I,u,e
5) I,U,e
8.Генератордың қозғалмалы бөлігі қалай аталады? 1) Статор 2) Өзек
3) Ротор+ 4) Катушка 5) Электромагнит 9.Активті, реактивті және толық қуаты қалай белгіленеді? 1) P,Q,S+ 2) Q,A,E
3) N,I,U 4) S,A,E
5) A,I,U
10.Активті, реактивті және толық қуаттардың өлшем бірліктері қандай? 1) В, Вт, 2) ВА, Вт,Дж 3) Вт, В, А 4) Вт,вар, ВА+
5) Вт, ВА 11.Үш фазалы тізбектің электр қабылдағыш симметриялы болғандағы активті қуаты неге тең? 1) P=√3uфiфcosφ+ 2) Sa=uaia 3) Q=3uфiф sinφ 4) Sa=√Pa²+Qa²
5) S=3Uф Iф 12.Жұлдызша қосылған үш фазалы жүйенің фазалық кернеуі мен тоғы қалай белгіленеді? 1)Uо I0 2)Uc, Iф
3)Uф, Iф+ 4)U,Iж
5)U1,Iж I5 13.Электр қозғаушы күш қандай әріппен көрсетілген? 1)U 2)R
3)I 4) g
5)E+ 14.R1 = R5 = 3 Ом; R2 = R3 = R4 = 30 Ом. Эквивалентті кедергі қайсы? 1) 16 Ом.+ 2) 96 Ом. 3) 90 Ом. 4) 0,36 Ом.
5) 36 Ом. 15.Электр тоғының жұмысы қандай формуламен анықталады? 1)I=U/R 2)P=UI
3)A=FS 4)A=U t
5)A=U I t+ 16.Айнымалы ЭКҚ-ң бір секундтағы толық өзгеріс саны қалай аталады? 1)Циклдық жиілік 2) Жиілік+ 3)Период 4)Фаза
5)Уақыт 17.Индуктивтік, сыйымдылық кедергі қалай белгіленеді? 1)R,T 2)r,F
3)Xl,Xc+ 4)Xc,T
5)Z, Xl 18.Тоқ күшін өлшейтін аспап қалай аталады? 1)амперметр+ 2)вольтметр 3)омметр 4)ваттметр 5)частотамер
19.Электрлік өткізгіштіктің өлшем бірлігі қандай? 1) А 2) В
3) Ом 4) См+
5) Кл 20. Өлшеуіш механизмнің обмоткасына тізбектеп жалғанатын көп Омды кедергі қалай аталады? 1) Актив 2) Шунт 3) Сыйымдылық+ 4) Қосымша 5) Индуктивтік 21.Аспаптың бетіндегі Б- әрпі нені білдіреді? 1)Дәлдік класы+ 2)Шығарылған уақыты 3)пайдалану группасы 4)тоқтың түрі 5)өлшенетін шама
22.Кирхгофтың бірінші заңы қалай айтылады? 1) Электр тізбегінің түйініндегі тоқтардың алгебралық қосындысы нольге тең. 2) Тізбектің тоқ жүретін тұйықталған бөлігі 3) Түйінге қарай бағытталған тоқ оң таңбамен алынады 4) Түйіннен шыққан тоқ теріс таңбамен алынады
5) Тұйықталған тізбектің өнбойындағы ЭҚК-тердің алгебралық қосындысы кернеудің Кемуінің алгебралық қосындысына тең. +
23.Электр қабылдағыштарда энергияның қандай түрленуі болады? 1) Механикалық энергияны электр энергиясына айналдыратын 2) Механикалық энергияны күшейтетін 3) Электр энергиясын күшейтетін 4) Энергияны уақытша көбейтетін
5) Электр энергиясын механикалық энергиясына түрлендіретін+ 24.Кирхгофтың екінші заңы қалай айтылады? 1) Электр тізбегінің түйініндегі тоқтардың алгебралық қосындысы нольге тең. 2) Тізбектің тоқ жүретін тұйықталған бөлігі 3) Түйінге қарай бағытталған тоқ оң таңбамен алынады 4) Түйіннен шыққан тоқ теріс таңбамен алынады
5) Тұйықталған тізбектің өнбойындағы ЭҚК-тердің алгебралық қосындысы кернеудің кемуінің алгебралық қосындысына тең.+ 25.Өткізгіштің электрлік зарядын жинақтау қабілетін сипаттайтын шама 1) Потенциал 2) Қуат
3) Жұмыс 4) Заряд
5) Сыйымдылық+
26.Магнит индукция қалай белгіленеді 1)А 2)В+
3)Ф 4)F
5)H 27.Магнит индукцияның өлшем бірлігі 1)А 2)Вб
3)Тл+ 4)Н
5)Дж 28.Магнит өрісінің кернеулігі 1)А 2)В
3)Ф 4)F
6) H+ 29.Магниттік кернеу формуласы 1)Η=В/µ 2)В=µη
3)Ф=ВS 4)F=∑(Hℓ) 5)U=Hℓ+
30.Магнит ағыны формуласы 1)Η=В/µ 2)В=µµη
3)Ф=ВS+ 4)F=∑(Hℓ) 5)U=Hℓ
31.Магниттік кедергісі 1)Η 2)В
3)Ф 4)Rм+
5)Uм 32.Магнит тізбегі үшін Ом заңы: 1) I=R/U 2) I=U(R+r) 3) Ф=Uм/Rм+ 4) I=U/R
5) I=r+R
33.Магнит тізбегі үшін Кирхгофтың бірінші заңы: 1) I=R/U
2) ∑Ф=0+ 3) Ф=Uм/Rм 4) I=U/R
5) I=r+R
34.Магнит ағынының өлшем бірлігі 1)А
2)Вб+ 3)Тл
4)Н 5)Дж
35.Магнит тізбегі үшін Кирхгофтың екінші заңы: 1) Тармақталу нүктесіндегі магнит ағындарының қосындысы нолге тең. 2)магниттік кернеудің алгебралық қосындысы магниттік қозғаушы күштердің алгебралық қосындысына тең.+ 2) Магниттік кернеудің магниттік кедергіге қатынасына тең 3) Ортаның қасиеттеріне тәуелді болмайтын күштік сипаттама тең
4) Магнит өрісі тарапынан қозғалыстағы зарядталған бөлшеккеәсер ететін күшке тең 36.Магнит тізбегі үшін Кирхгофтың бірінші заңы: 1) Тармақталу нүктесіндегі магнит ағындарының қосындысы нолге тең.+ 2) Магниттік кернеудің алгебралық қосындысы магниттік қозғаушы күштердің алгебралық қосындысына тең. 3) Магниттік кернеудің магниттік кедергіге қатынасына тең 4) Ортаның қасиеттеріне тәуелді болмайтын күштік сипаттама тең
5) Магнит өрісі тарапынан қозғалыстағы зарядталған бөлшеккеәсер ететін күшке тең 37.Магнит тізбегі үшін Ом заңы: 1) Тармақталу нүктесіндегі магнит ағындарының қосындысы нолге тең. 2) Магниттік кернеудің алгебралық қосындысы магниттік қозғаушы күштердің алгебралық қосындысына тең. 3) Магниттік кернеудің магниттік кедергіге қатынасына тең+ 4) Ортаның қасиеттеріне тәуелді болмайтын күштік сипаттама тең
5) Магнит өрісі тарапынан қозғалыстағы зарядталған бөлшеккеәсер ететін күшке тең 38.Айнымалы ЭҚК-ң шамасы мен бағыты бойынша толық бір өзгеріс жасауға кететін уақыты 1) Циклдік жиілік 2) Жиілік 3) Период+ 4) Фаза
5) Уақыт
39.Айнымалы токтағы электрлік шамалардың әсер етуші мәндері 1) Im,Um, Em 2) I,U,E+
3) I,u,e
4) I,u,e 5) I,U,e
40. Ротордың айналым саны статордағы айналдырушы магнит өрісінің айналым санына тең болса, бұл электр машинасы қалай аталады?
41.Электр қабылдағыштардың бірінші фазасының аяғын екіншісінің басымен, екінші фазаның аяғын үшіншісінің басымен және үшінші фазаның аяғын біріншісінің басымен жалғау 1)жұлдызшалап 2)тізбектей 3)параллель 4)үшбұрыштап+ 5)аралас
42.Жұлдызшалап қосылған үш фазалы жүйенің фазалық кернеу 127В болса, желілік сымдарының арасындағы кернеу неге тең? 1) 220В+ 2) 380В 3) 320В 4) 127В
5) 200В
43.Кирхофтың бірінші заңы бойынша суретке сәйкес келтірілген теңдіктің қайсы дұрыс: 1) I1-I2+I3–I4=0 + I1 2)I1+I2-I3-I4=0 I4 3)I1+I2-I3+I4=0 4)I3+I4-I1+I2=0 I2 5)I1+I2+I3+I4=0 I3 44.Айнымалы тоқ кезіндегі R ,Xl Xc кедергілерін параллель жалғағанда ток күші формуласы 1) I=U/R
2) I=U/Z 3) I=U/Z1 4) I=U/Z2
5) I=√Iа²+Iр² 45.Шамасы мен бағыты бойынша периодты өзгеретін тоқ қалай аталады? 1) Тұрақты тоқ 2) Бір фазалы тоқ 3) Үш фазалы тоқ 4) Айнымалы тоқ+
5) Көп фазалы тоқ 46.Үшбұрыштап қосылған үш фазалы жүйенің желілік сымдарының арасындағы кернеу 220В, фазалық кернеу 1) 127В 2) 380В
3) 320В 4) 220В+
5) 200В
47.Айнымалы тоқтың лездік мәні қайсы: 1)i+ 2)Im
3)Io 4)I
5)Iд Амплитудамен жиіліктері бірдей бірінен бірі фаза бойынша 120 ығысқан тоқ тізбегі 1) Айнымалы тоқ тізбегі 2) Тұрақты тоқ тізбегі 3) Бір фазалы тізбек 4) Үш фазалы тізбек+
5) Көп фазалы тізбек 49.Үш фазалы тізбектегі сәйкес фазалардың бастарының арасындағы кернеу 1) Түзетілген кернеу 2) Желілік кернеу+ 3) Фазалық кернеу 4) Кірістегі кернеу
5) Шығыстағы кернеу 50.Ток күшінің формуласы 1) I=Δq/Δt+ 2) U =I R 3) I=кu
4) I=q/ 5) I=qs
51.Айнымалы ток тізбегінің кернеуі 100В, ток күші 1А болса, оның актив кедергісі: 1) 45 Ом
2) 38 Ом 3) 63 Ом
4)100 Ом+ 4) 50 Ом
52.Тізбек бөлігі үшін Ом заңының формуласы 1) I = U/R. + 2) Q =I•t
3) Q=Iδt/R2 4) Р = U•I
5) А=U•I•t. 53.Өткізгіштегі ток күшінің шамасы 4 А-ге тең. Өткізгіштің көлденең қимасы арқылы 3 с уақыт аралығында өтетін заряд шамасы: 1) 20 Кл 2) 30 Кл
3) 15 Кл 4)12 Кл+
4) 10 Кл 54.Өлшеуіш механизмнің обмоткасына параллель жалғанатын кедергі қалай аталады? 1) Актив 2) Шунт+ 3) Сыйымдылық 4) Қосымша 5) Индуктивтік 55..Электр машиналарының қайсысында айналып тұратын бөлігін якорь деп атайды? 1) асинхронды машинасында 2) синхронды машинасында 3) айнымалы ток машинасында 4) тұрақты тоқ машинасында+ 5) үш фазалы ток машинасында 56.Тізбектің I=0 күйіндегі режимі қандай? 1) қысқа тұйықталу 2) номинал 3) номинал емес 4) бос жүріс+ 5) үйлесімді 57.Егер электр қондырғыларының кернеуі мен тоғы құжаттарында көрсетілген сан мәндеріне сәйкес келсе, ол қандай жұмыс режимімен жұмыс жасайды? 1) Қысқа тұйықталу 2) Бос жүріс 3) Номинал+ 4) Үйлесімді
5) Өтпелі 58.Ω -шартты белгімен қандай жүйедегі аспап белгіленеді? 1) Магнитоэлектрлік+ 2) Индукциялық 3) Термоэлектрлік 4) Электромагниттік
5) Электродинамикалық 59.Аспаптың бетіндегі 1,5 саны нені білдіреді? 1) Дәлдік класы+ 2) Шығарылған уақыты
3) Пайдалану группасы 4) Тоқтың түрі
5) Өлшенетін шама 60.Кернеуді өлшейтін аспап қалай белгіленеді? 1) А 2) V+ 3) Ω 4) W 5) Hz 61.Амперметр 5 А тоқ күшін өлшей алса, 30 А тоқ күшін өлшегендегі аспаптың кедергісі 0,15 Ом. Шунттың кедергісі қанша? 1) 0,15 Ом 2) 0,25 Ом 3) 0,03 Ом+ 4) 0,9 Ом 5) 0,75 Ом 62.Тоқтың жиілгі 2000Гц. Осы айнымалы тоқтың периодын анықтаңыз 1) 0,15с 2) 0,0005с+ 3) 0,0003с 4) 0,5с 5) 2000с 63.Актив кедергісі 56Ом айнымалы тоқ тізбегіне кернеуінің максимал мәні 310,2В генератор жалғанған. Актив кедергі пайдаланатын қуаттың орташа мәні неге тең 1) 220Вт 2) 880Вт+ 3) 1100 Вт 4) 4Вт
64.Үш фазалы тізбектегі желілік сымдардың арасындағы кернеу қалай аталады? 1) Түзетілген кернеу 2) Желілік кернеу+ 3) Фазалық кернеу 4) Кірістегі кернеу
5) Шығыстағы кернеу 65.Электр тізбегінің электр тогының өтуіне қарсы әсерін сипаттайтын шама 1) U 2) R+
3) I 4) E
5) G
66.Кедергіге кері шама 1) U 2) R
3) I 4) G+
5) E 67.Әрқайсысының сыйымдылығы 2 мкф конденсаторлардың екеуі параллель, үшіншісі оларға тізбектей жалғанған. Конденсаторлардың жалпы сыйымдылығы 1) 6 мкф 2) 5 мкф
3) 4/3 мкф + 4) ¾ мкф
5) 3 мкф
68.Генератор қандай аспап? 1) механикалық энергияны электр энергиясына айналдыратын+ 2) механикалық энергияны күшейтетін 3) электр энергиясын күшейтетін 4) энергияны уақытша көбейтетін 5) электр энергиясын механикалық энергиясына түрлендіретін 69.Катушканың актив кедергісі 5Ом, ал оның толық кедергісі 30Ом. Фазалық ығысу бұрышы неге тең 1) 75˚+ 2) 45˚
3) 57˚ 4) 30˚
5) 60˚ 70.Айнымалы тоқ тізбегіне ндуктивтік кедергісі 30Ом және актив кедергісі 40Ом атушка жалғанған. Катушканың қысқыштарындағы кернеу 120В.Тізбектің толық кедергісімен тоқ күші неге тең? 1) 50; 2,4+ 2) 50; 4 3) 70; 50 4) 2,4; 70 5) 70; 12 71.Фазалық кернеу 1) Uо
72.Диод – бұл шала өткізгіш құрал құрамы 1) Бірp-n ауысу және сыртқы тізбек үшін үш кіріс 2) Бір p-n ауысу және сыртқы тізбек үшін екі кіріс+ 3) Екі p-n ауысу және сыртқы тізбек үшін үш кіріс 4) Екі p-n ауысу және сыртқы тізбек үшін екі кіріс 5) Екі p-n ауысу және сыртқы тізбек үшін екі не одан көп кіріс 73.P-nауысу және сыртқы тізбек үшін екі кірісі бар шала өткізгішті құрал 1) Диод+ 2) Триод 3) Биод 4) Транзистор 5) Тиристор 74. Тоқты басқару мен сигналдарды күшейту үшін арналған жартылай өткізгіш құрал 1) Диод 2) Тиристор 3) Симистор 4) Транзистор+ 5) Стабилитрон 75.Жартылай өткізгішке жататын химиялық элементтер 1) Магний, калий. 2) Германий, кремний+ 3) Алюминий,сурьма 4) Мышьяк, калий.
5) Магний, кремний 76.Егер ток көзімен f = 50Гц жиілікпен қосылса катушканың индуктивтік кедергісі Xl =150 Ом болғандағы оның индуктивтілігін анықта: 1) 1.5Гн 2) 47.7Гн 3) 0.477Гн+ 4)0.0477Гн 5) 47.7Гн 77.Егер кірістегі бірінші реттік кернеу шығыстағы екінші реттік кернеуден аз болса, онда трансформатордың қандай түрі болады? 1) бір фазалы 2) үш фазалы 3) төмендеткіш 4) жоғарлатқыш+ 5) кернеу өлшеуіш 78.Кернеуді тұрақтандыру үшін қолданылатын диодтың түрі 1) Импульстік 2) Туннельдік 3) Түзеткіштік 4) Стабилитрон+
5) Варикап 79. Айнымалы тоқтарды тұрақты тоққа түрлендіру үшін қолданылатын диодтың түрі 1) импульстік 2) Туннельдік 3) Түзеткіштік+
4) Стабилитрон 5) Варикап 80.Үш немесе одан да көп p-n ауысуынан тұратын және ашық тоқ өткізбейтін жабық екі күйі бар шала өткізгіш 1) Бір фазалы бір жарты периодты 2) Тиристорлар+ 3) Интегралдық микросхема 4) Үш фазалы көпірлі түзеткіш
5) Бір фазалы екі жарты периодты 81.Диод – 1) Екі электродты лампы+ 2) Үш электродты лампы 3) Триод
4) Көп электродты 5) Тиристор 82.Тринистор неше бөліктен тұрады 1) 3+ 2) 5
3) 2 4) 1
5) 4 83.Айнымалы тоқты тұрақты тоққа түрлендіретін құрылғы 1) Күшейткіш 2) Түзеткіш+ 3)тронзистор 3) Логикалық элементтер 5)
1) бір фазалы бір жарты периодты+ 2) бір фазалы екі жарты периодты 3) үш фазалы бейтарап нүктелі 4) үш фазалы көпірлі 5) бір фазалы көпірлі 85. Көпірлі тізбектің иіндерін құрайтын төрт диодтан тұратын түзеткіш 1) Бір фазалы бір жарты периодты 2) Бір фазалы екі жарты периодты+ 3) үш фазалы бейтарап нүктелі 4) үш фазалы көпірлі 5) бір фазалы көпірлі 86. Үш-үштен анодтары өзара және катодтары өзара түйінделген алты диодтан тұратын түзеткіш 1) Бір фазалы бір жарты периодты 2) Бір фазалы екі жарты периодты 3) үш фазалы бейтарап нүктелі+ 4) үш фазалы көпірлі 5) бір фазалы көпірлі 87. Анодтары желінің фазаларымен қосылатын , ал катодтары өзара тұйықталған үш диодтан тұратын түзеткіш 1) Бір фазалы бір жарты периодты 2) Бір фазалы екі жарты периодты 3) үш фазалы бейтарап нүктелі+ 4) үш фазалы көпірлі 5) бір фазалы көпірлі 88.Бірнеше ұсақ электронды элементтерден тұратын және белгілі бір жұмысты атқаратын электрондық нәрсе 1) логикалық элемент 2) тиристор 3) интегралдық микросхема+ 4) түзеткіш 5)күшейіткіш 89. Жасалу технологиясына қарай интегралдық микросхемалар 1) электронды, шала өткізгішті. 2) шала өткізгішті,электронды. 3) гибридті, шала өткізгішті + 4) шала өткізгішті 5) электронды 90. Катодтан, анодтан, тордан тұратын электрондық лампы 1) пентод 2) диод 3) тетрод 4) триод+ 5) электрод 91. Вольт-амперлік сипаттама қандай шамалардың арасындағы байланыс графигі 1) U,R 2) I,R 3) U,I+ 4) U,t 5) R,t 92. Түзетілген кернеуінің шамасы реттелмейтін түзеткіш 1) басқарылмалы 2) көпірлі 3) периодты 4) басқарылмайтын 5) фазалы 93. Сыртқы фотоэффектілі аспап 1) фоторезистор, фотоэлемент 2) фотоэлемент, фотоэлектрондық көбейткіш+ 3) фотодиод, фототранзистор 4) Сәуледиодтар мен оптрондар 5) фоторезистор, оптрондар 94. Импульсті құрылғыларды ата 1) Мультивибратор, диод 2) Резистор, транзистор 3) Тиристор, логикалық элемент 4) Тригер, мультивибратор+ 5) транзистор, мультивибратор 95. ЖӘНЕ элементі орындайтын логикалық амал 1) С=A+B 2) С=A•B+ 3) A=0 және B=0 болса С=1 4) A=B 5) В=0 және А=1 болса С=1 96. Кедергісі жарықталынуға тәуелді жартылай өткізгішті құрал 1) фоторезистор 2) фотоэлемент 3) фототранзистор 4) фотодиод,+ 5) фотоэлектрондық көбейткіш 97. Бір фазалы бір жарты периодты түзеткіштің түзетілген кернеуі 1) Uт=1,17U 2) Uт=0,9U 3) Uт=0,45U+ 4) Uт=2,34U 5) Uт=3U 98. Кедергісі механикалық деформациясына байланысты өзгеріп отыратын жартылай өткізгіштен жасалатын резистор 1) фоторезистор 2) варистор 3) терморезистор 4) тензорезистор+ 5) варикап 99.Диод қандай әріппен белгіленеді 1) VD+ 2) QS 3) VN 4) VS 5) VQ 100.Диодта неше электрод бар 1) 2+ 2) 4 3) 5 4) 3 5) 1 Кулон заңының өрнегі А)+ Б) В) Г) 2. Әр түрлі зарядқа ие денелер не істейді? А) тебіледі Б) аттасады В) қосылады Г) +тартылады 3. Электр өрісінің кернеулігі. А) Б)+ В) Г) 4. Күш сызықтары дегеніміз не? А) +электр өрісіне енгізілген сыналатын зарядтың қозғалған траекториясын айтады. Б) электр өрісіне енгізілген траекториясын айтады. В) зарядтың қозғалған траекториясын айтады. Г) сыналатын зарядтың қозғалған траекториясын айтады. 5. Кернеулік векторының ағыны. А) N =Ем•S Б) S = N• E В)+ N = E • S Г) E= N/S 6. Зарядтың беттік тығыздығы А) σ = S/Q б) S= σ • Q В) +σ =Q/S Г) Q= σ •S 7. Электр өрісінің мәлім нүктесіне енгізілген зарядталған бөлшектің потенциялдық энаргиясының зарядтың шамасына қатынасы осы нүктедегі өрістің несі? А) +потенциал деп атайды Б) өрістің электрлік потенциалы деп атайды. В) нүктесі деп атайды. Г) потенцалы нүкте деп атайды. 8. Диэлектрик қабатымен бөлінген, екі қарама-қарсы зарядталған өткізгіштен тұратын, зарядтарды жинақтауға арналған құрылғыны ата. А) фарад Б) конденсатор В) +электрлік диполь Г) электр өрісі 9. Балама сыйымдылықтың формуласы А) .. Б) +Cб = G1 • n В) Г) 10. Бірлік уақыт ішінде өндірілген энергия шамасы. А) қуат Б) кедергі В) +ток күші Г) резистор 11. Қуаттың формуласы. А)+ Б) Ak =A1 + A0 B) Ak = E•I•t Г) 12. Егер бірнеше резистор бірінен кейін бірі тармақталусыз жалғанса және олар арқылы бірдей ток өтсе қандай тізбек болады. А) +параллель жалғау Б) тізбектеп жалғау В) біркелкі жалғау Г) резисторлар арқылы жалғау 13. Түйіндегі токтардың алгебралық қосындысы нешеге тең. А) 1 Б) +0 В) 3 Г) 5 14. Қысқа тұйықталу тогының өрнегі. А) Б)+
В) U2 = Г) I=U U2 15. Тұйықталған контурдағы электр қозғаушы күштердің алгебралық қосындысы барлық кедергілердің кернеулердің түсулерінің алгебралық қосындысына тең болатын қандай заң. А) Кулон В) Кирхгофтың бірінші заңы В) Ом заңы Г) +Кирхгофтың екінші заңы 16. Біреуі кірістік екіншісі шығыстық болып табылатын екі параллель қыспақтардан тұратын электр тізбегінің бөлігін ата. А) +төртұштық Б) үшұштық В) бесұштық Г) екіұштық 17. Тізбек бөлігі үшін Ом зының формуласы. А) + Б)
В) I=U5 I R Г) I =U R 18. Магнит өрісінің қозғалыстағы зарядталған бөлшектерімен өзара әсер күштері қалай аталады.
19. Үлкен магниттік өтімділікке ие (?»1) материалдарды не деп атайды? А) +ферромагниттік Б) ферромагнетиктер В) магниттік Г) феромагниттік немесе феромагнетиктер 20. Жекелеген телімдері ферромагниттік материалдардан жасалған. Оларда магнит ағына тұйықталатын құрылғыны ата. А) магниттік тізбек Б) +электрлік тізбек В) магнит өрісі Г) диэлектрлік өріс 21. Әр зарядталған бөлшекке электромагниттік әсер ететін күш. А) Джоуль күші Б) Лоренц күші В) +Электрон заряды Г) Электромагниттік күш 22. Болат өзекшесі бар орауыш арқылы айнымалы ток өткенде қандай ток пайда болады? А) тұрақты ток Б) айнымалы ток В) +аралас ток Г) құйынды ток 23. Болат өзекшемен орауышқа тартылатын болат зәкірі бар орауышты не дейді. А) электр магниті Б)+ магнит В) электр Г) тілікті зәкір 24. Уақыттың функциясы болып табылатын периодты электр тогы А) синусойдалы электр тогы Б)+ айнымалы электр тогы В) тұрақты электр тогы Г) бастапқы фаза 25. Уақыттың ең қысқа аралығы. А) жиілік Б) период В) +фаза Г) бұрыштық жиілік. 1. Бірдей таңбадағы заряды бар денелер не істейді? А) тартылады. Б) қосылады В) +тебіледі Г) аттасады 2. Қандай өрісті электрстатикалық деп атайды? А) электр тоғы жоқ болған кездегі зарядталған өріс айтады. Б) +электр тоғы жоқ болған кездегі қозғалатын зарядталған денелердің электр өрісін айтады. В) электр тоғы кезіндегі электр өрісін айтады. Г) зарядталған денелердің электр өрісін айтады. 3. Қандай электр өрісін біртекті дейді? А) +барлық нүктелердегі кернеулігі шамасы бойынша және бағыты бойынша бірдей болады. Б) өрістің барлық нүктелеріндегі кернеулігі шамасы бойынша және бағыты бойынша бірдей болады. В) өрістің барлық нүктелеріндегі кернеулігінің шамасы бірдей болады. Г) өрістің барлық нүктелеріндегі шамасының бағыты бойынша бірдей болады. 4. Остроградский Гаусс теоремасының формуласы А)+ Б) В) Г) 5. Зарядтың беттік тығыздығы дегеніміз не? А) жай заряд Б) бірлік заряд В) бірлік беттегі заряд Г) +бірлік бетке келетін заряд 12. Джоуль-Ленц заңының өрнегін көрсет А) Б)+ В) Г)A= Q•U 6. Электр өрісіне енгізілген өткізгіштің бетіне зарядталған бос бөлшектердің ығысу құбылысын қалай атаймыз. А) +электрстатикалық индукция Б) электрстатика В) индукция Г) потенциалы индукция 7. Электр сыйымдылығы А) Q=С•φ Б) C= Q•φ В)+ Г) 8. Энергияның тығыздығы дегеніміз не? А) +бірлік көлемге келетін энергия Б) зарядталған энергия В) конденсатордың электр өрісінде энергия Г) электр өрісіндегі энергия 9. Зарядталған бөлшектердің бағытталған қозғалысын не деп атайды. А) +электр тогы Б) зарядталған ток В) тұрақты ток Г) айнымалы ток 10. Ток тығыздығы немен өлшенеді. А)+ Дж Б) А/с2 В) Вт Г) А/мм2 11. Телімнің кернеуі мен өткізгіштігі көп болған сайын тізбектің теліміндегі токта көп болады қай тізбектің теліміне арналған тұжырымдама А) Кулон заңы Б) Ом заңы В) +Джоуль-Ленц заңы Г) Кирхгоф заңы 12. Кедергінің өлшем бірлігі. А) Ом Б) +Герц В) Джоуль Г) Вольт 13. Электр тізбегіне токты шектеуге немесе реттеуге арналған қосылатын құрылғылар? А) резисторлар Б) тұрақты ток В) +айнымалы ток Г) реостат 14. ЭҚК-тің өлшем бірлігі. А) А Б) +В В) Вт Г) R 15. Үш немесе оданда көп тармақтар қосылған нүкте не деп аталады. А)+ түйін Б) заряд В) ток 16. Қыздыру шектің рұқсат етілетін температураға Ө рұқсат жететін токты сымның қандай тогы деп атайды. А) электр тогы Б) айнымалы ток В) номинал тогы Г) +тұрақты ток 17. Электр тізбегіндегі потенционалдың өзгерісінің осы терімдердің кедергілеріне тәуелділігінің графиктік кескінделуін ата. А) потенционалдық диаграмма Б) +конденцатор В) дипольдық Г) варикондтар 18. Кирхгофтың бірінші заңы А) I1+I2 +I3=I Б)+I1+ I2 =I3 В) I=I2-I1 Г) I1+I=I2 19. Магнит өрісін сипаттайтын сан жағынан магнит өрісі тарапынан қозғалыстағы зарядталған бөлшекке әсер ететін күшке тең векторлық шама. А) электрлік индукция Б) магниттік индукция В) орауыштағы индукция Г) +магнит өрісінің кернеулігі 20. Тогы бар сақиналық орауыш А) тороид Б) резистор В) +пассив Г) актив 21. Индукцияның кернеулікке тәуелділігі А) магниттік қанығу Б) +магниттелу қисығы В) магниттік өріс Г) электромагниттік күш 22. Автоматикалық құрылғыларда, телемеханикада,байланыста, өлшеуіш техникада кеңінен қолданылатын магниттер. А) айнымалы магниттер Б) тұрақты магниттер В) электромагниттер Г)+ магниттік қанығу 23. Механикалық энергияны электрлік энергияға түрлендіретін электрлік машиналар. А) +генераторлар Б) двигателдер В) электрлік генераторлар Г) трансформаторлар 24. Контурда контурдағы токтың өзгерісі тудырған ЭҚК –тің пайда болу құбылысын ата. А) индуктивті Б) +өздік индукция В) орауышта Г) контурда 25. Реттеуші сым резисторды не деп атаймыз? А) конденсатор Б) генератор В) резистор Г) +реостат 1. Зарядталған бөлшектердің бағытталған қозғалысын не деп атайды. А) +электр тогы Б) зарядталған ток В) тұрақты ток Г) айнымалы ток 2. ЭҚК-тің өлшем бірлігі. А)А Б)+ В В) Вт Г) R 3. Тұйықталған контурдағы электр қозғаушы күштердің алгебралық қосындысы барлық кедергілердің кернеулердің түсулерінің алгебралық қосындысына тең болатын қандай заң. А) +Кулон В) Кирхгофтың бірінші заңы В) Ом заңы Г) Кирхгофтың екінші заңы 4. Зарядтың беттік тығыздығы А) σ = S/Q б) S= σ • Q В) +σ =Q/S Г) Q= σ •S 5. Жекелеген телімдері ферромагниттік материалдардан жасалған. Оларда магнит ағына тұйықталатын құрылғыны ата. А) магниттік тізбек Б) +электрлік тізбек В) магнит өрісі Г) диэлектрлік өріс 6. Уақыттың ең қысқа аралығы. А) жиілік Б) период В) +фаза Г) бұрыштық жиілік. 7. Кулон заңы А)+ Б) В) Г) 8. Зарядтың беттік тығыздығы дегеніміз не? А) жай заряд Б) бірлік заряд В) бірлік беттегі заряд Г) +бірлік бетке келетін заряд 9. Токтың өлшем бірлігі. А) +Герц Б) Вольт В) Ампер Г) Ватт 10. Қуаттың формуласы. А) Б) +Ak =A1 + A0 B) Ak = E•I•t Г) 11. Кирхгофтың бірінші заңы А) I1+I2+I3=I Б)I1+ I2 =I3 В) I=I2-I1 Г)+ I1+I=I2 12. Периодқа кері шама. А) +жиілік Б) фаза В) период Г) бастапқы фаза 13.Автоматикалық құрылғыларда, телемеханикада,байланыста, өлшеуіш техникада кеңінен қолданылатын магниттер. А) +айнымалы магниттер Б) тұрақты магниттер В) электромагниттер Г) магниттік қанығу 14. Әр түрлі зарядқа ие денелер не істейді? А) тебіледі Б) аттасады В) қосылады Г) +тартылады 15. Электр өрісінің мәлім нүктесіне енгізілген зарядталған бөлшектің потенциялдық энаргиясының зарядтың шамасына қатынасы осы нүктедегі өрістің несі? А) потенциал деп атайды Б) +өрістің электрлік потенциалы деп атайды. В) нүктесі деп атайды. Г) потенцалы нүкте деп атайды. 16. Өткізгіштегі тұрақты ток бөліп шығарған жылу мөлшері ток күшінің квадратына өткізгіштің кедергесіне және токтың жүру уақытына пропорционал болатын заң. А)+ Кулон Б) Джоуль-Ленц В) Ом заңы Г) Кирхгофтың I-ші заңы. 17. Уақыт өтуіне қарай өзгермейтін электр тогын қалай атайды. А) айнымалы ток Б) тұрақты тогы В) электр тогы Г) +ток өткізгіш 18. Механикалық энергияны электрлік энергияға түрлендіретін электрлік машиналар. А) генераторлар Б) +двигателдер В) электрлік генераторлар Г) трансформаторлар 19. Біреуі кірістік екіншісі шығыстық болып табылатын екі параллель қыспақтардан тұратын электр тізбегінің бөлігін ата. А) +төртұштық Б) үшұштық В) бесұштық Г) екіұштық 20. Реттеуші сым резисторды не деп атайды. А) трансформатор Б) +реостат В) резистор Г) сымның кедергісі 21. Периодқа кері шама А) жиілік Б) +период В) фаза Г) бастапқы фаза 22. Уақыт өтуіне қарай шамасы және бағыты бойынша өзгеретін электр тогын ата. А)+ тұрақты электр тогы Б) айнымалы электр тогы В) жиілік Г) бұрыштық жиілік. 23. Периодтың ішінде эқк қабылдайтын ең үлкен шама А) +период Б) жиілік В) амплитуда Г) фаза 24. Периодқа кері шама. А) +жиілік Б) фаза В) период Г) бастапқы фаза 25.Уақыттың функциясы болып табылатын периодты электр тогы А)+ синусойдалы электр тогы Б) айнымалы электр тогы В) тұрақты электр тогы Г) бастапқы фаза 1. Электрлік кедергі қалай сипатталады? 1) U 2)+ R 3) I 4) E 5) G 2. Кедергілері R1 = 5 Ом, R2 = 10 Ом екі резистор тізбектей жалғанған. Осы резисторлардағы кернеулердің қатынасы неге тең? 1) + 0,5. 2) 1. 3) 0,1. 4) 2. 5) 10 3. Электр тогының қуаты қандай формуламен анықталады? 1) I = U/ R 2) A=U I t 3) + P=U I 4) A=F S 5) P= A /q 4. Параллель қосылған тізбектің қай шамасы тұрақты болады? 1) +U 2) R 3) I 4) g 5) E 5. Көрсетілген сұлбаның кедергілері R1 = R2= 4 Ом, R3=R4=2 Ом болғандағы жалпы кедергіні анықта: 1) 12 Ом 2) 6 Ом 3) +3 Ом 4) 8 Ом 5) 9 Ом 6. Айнымалы ЭҚК-ң шамасы мен бағыты бойынша толық бір өзгеріс жасауға кететін уақыты қалай аталады? 1) циклдік жиілік 2) жиілік 3) +период 4) фаза 5) уақыт 7. Жиілікті қандай әріппен белгілейді? 1) W 2) + f 3) φ 4) T 5) t 8. Айнымалы токтағы электрлік шамалардың лездік мәндері қалай белгіленеді? 1) Im, Um, Em 2) I, U, E 3)+ i, u, e 4) I, u, e 5) I, U, e 9. Егер ток көзімен f = 50Гц жиілікпен қосылса катушканың индуктивтік кедергісі Xl =150 Ом болғандағы оның индуктивтілігін анықта: 1) 1.5Гн 2) 47.7Гн 3) +0.477Гн 4) 0.0477Гн 5) 47.7Гн 10. Сыйымдылық кедергісі қалай белгіленеді? 1) R 2) r 3) Xι 4) +Xc 5) ρ 11. Электр энергиясының жылу энергиясына айналуын сипаттайтын параметрі қандай? 1) сыйымдылық 2) индуктивтік 3) +актив 4) реактивті 5) өзгізгіштік 12. Электр қабылдағыштардың бірінші фазасының аяғын екіншісінің басымен, екінші фазаның аяғын үшіншісінің басымен және үшінші фазаның аяғын біріншісінің басымен жалғауды қалай атайды? 1) жұлдызшалап 2) тізбектей 3) параллель 4) +үшбұрыштап 5) аралас 13. Егер вольтметр 380В кернеуді көрсетсе, бір фазалы тізбектің кедергісі 19Ом, тізбектегі амперметр токтың қандай шамасын көрсетеді? 1)+ 34.6А 2) 20А 3) 60А 4) 30А 5) 22.4А 14. Жұлдызшалап қосылған үш фазалы жүйенің фазалық кернеуі 127В болса, желілік сымдарының арасындағы кернеуі қаншаға тең? 1) 200В 2) 380В 3) 320В 4) 127В 5)+ 220В 15. Келтірілген теңдіктердің қайсысы суретке сәйкес келеді? 1)+ I1-I2+I3 –I4=0 2) I1+I2-I3-I4=0 3) I1+I2-I3+I4=0 4) I3+I4-I1+I2=0 5) I1+I2+I3+I4=0 16. Асинхронды қозғалтқыштың пайдалы әсер коэффиценті қалай анықталады? 1) P=U I 2) ∆P=∆P1э+∆P1м+∆P2э+∆P2м+∆Pмех 3)+ η = 1- ∑∆P / P1 4) ∆ Pэ 5) ∆ Pм 17. Шаманың өлшенген мәні мен шын мәнінің арасындағы айырым аспаптың қандай қателігін көрсетеді? 1) келтірілген қателік 2) +абсолют қателік 3) дәлдік класы 4) өлшеу қателігі 5) аспаптың қателігі 18. Ток күшін өлшейтін аспап қалай аталады? 1) +амперметр 2) вольтметр 3) омметр 4) ваттметр 5) частотомер 19. Кернеуді өлшейтін аспап қалай белгіленеді? 1) А 2) +V 3) Ω 4) W 5) Hz 20. - шартты белгімен қандай жүйедегі аспап белгіленеді? 1) магнитоэлектрлік 2) индукциялық 3) термоэлектрлік 4) +электромагниттік 5) электродинамикалық 21. Толық тізбек үшін Ом заңының формуласын көрсет: 1) I=R/U 2) + I=Е/(R+r) 3) I=jS 4) I=U/R 5) I=r+R 22. Ротордың айналым саны статордағы айналдырушы магнит өрісінің айналым санына тең болса, бұл электр машинасы қалай аталады? 1) тұрақты тоқ 2) асинхронды 3) + синхронды 4) генратор 5) қозғалтқыш 23. Егер кірістегі бірінші реттік кернеу шығыстағы екінші реттік кернеуден аз болса, онда трансформатордың қандай түрі болады? 1) бір фазалы 2) үш фазалы 3) төмендеткіш 4) + жоғарлатқыш 5) кернеу өлшеуіш 24. Тізбек ұштарындағы кернеу 12 В, оның кедергісі 5 Ом болғандағы ток күші қандай болады? 1) + 2,4 А 2) 60 А 3) 24 А 4) 0,4 А 5) 0,24 А 25. ЭҚК-ң өлшем бірлігі қандай? 1) А 2) + В 3) Ом 4) См 5) Кл 26. Берілген графиктердің қайсысы тұрақты токтың графигі екенін көрсет (2) 27. Айнымалы ток кезіндегі R , Xl Xc кедергілерін параллель жалғағанда ток күші қандай формуламен анықталады? 1) I=U/R 2) I=U/Z 3) I=U/Z1 4) I=U/Z2 5)+ I=√Iа²+Iр² 28. Шамасы мен бағыты бойынша периодты өзгеретін ток қалай аталады? 1) +айнымалы тоқ 2) тұрақты тоқ 3) бір фазалы тоқ 4) үш фазалы тоқ 5) көп фазалы тоқ 29. Генератордың қозғалатын бөлігі қалай аталады? 1) статор 2) өзек 3) +ротор 4) катушка 5) электромагнит 30. Айнымалы тоқтың толық қуаты қалай белгіленеді? 1) P 2) Q 3) N 4) +S 5) A 31. Үш фазалы тізбектің электр қабылдағыш симметриялы болғандағы реактивті қуаты неге тең? 1) P=3UфIфcosφ 2) Sa=UaIa 3) + Q=√3UфIф sinφ 4) Sa=√Pa²+Qa² 5) S=3Uф Iф 32. Жеке фазадағы актив қуат қалай анықталады? 1) Sa=UaIa 2) Qa=UaIa sinφ 3) + Pa=UaIa cosφ 4) P=Pa+Pв+Pc 5) Q=Qa+Qв+Qc 33. Үш немесе оданда көп тармақтардың бірігу нүктесі қалай аталады? 1) тармақ 2) өнбой 3) +түйін 4) сұлба 5) бөлік 34. Электр тоғының жұмысы қандай формуламен анықталады? 1) I=U/R 2)+ A=U I t 3) P=UI 4) A=F S 5) A=U t 35. Электр қабылдағыштардың фазаларының аяқтарының нольдік нүктеде бірігіп жалғануы қалай аталады? 1) +жұлдызшалап 2) тізбектей 3) аралас 4) үшбұрыштап 5) параллель 36. Егер кірістегі орамның кернеуі шығыстағы орамның кернеуінен көп болса, онда трансформатор қалай аталады? 1) бір фазалы 2) үш фазалы 3) +төмендеткіш 4) жоғарлатқыш 5) өлшеуіш 37. Тізбекке f= 50 Гц жиілікпен қосылған сыйымдылығы 4 мкф болатын конденстордың сыйымдылық кедергісі қандай? 1) 397.7 Ом 2) + 796 Ом 3) 12.7 Ом 4) 0.796 Ом 5) 0.8 Ом 38. Электр өткізгіштік қандай әріппен белгіленеді? 1) U 2) R 3) I 4) + g 5) E 39. Жұлдызшалап қосылған үш фазалы жүйенің желілік сымдарының арасындағы кернеу 220В, фазалық кернеу қаншаға тең? 1) + 127В 2) 380В 3) 320В 4) 220В 5) 200В 40. Егер кедергілер R1= 4 Ом, R2 =2 Ом, R3=3 Ом болса, көрсетілген сұлба бойынша жалпы кедергіні көрсет: 1) 1,1 0м 2)+ 0,9 0м 3) 2,7 0м 4) 9 0м 5) 0,3 0м 41. Трансформатор құрылысы неден тұрады? 1) статордан, ротордан 2) жүктемеден, диодтан 3) +өзектен, орамдардан 4) тиристордан, конденсатордан 5) конденсатордан, катушкадан 42. Ω –шартты белгісімен көрсетілген аспап қай шаманы өлшейді? 1) ток күші 2) кернеу 3) +кедергі 4) қуат 5) жиілік 43. Электр машиналарының қайсысында айналып тұратын бөлігін якорь деп атайды? 1) асинхронды машинасында 2) синхронды машинасында 3) айнымалы ток машинасында 4) +тұрақты тоқ машинасында 5) үш фазалы ток машинасында 44. Тізбектің I=0 күйіндегі режимі қандай? 1) қысқа тұйықталу 2) номинал 3) номинал емес 4) +бос жүріс 5) үйлесімді 45. Егер желілік сымдағы амперметр 20 А ток көрсетсе, үшбұрыштап жалғағанда бір фазадағы амперметр қандай ток көсетеді? 1) + 11,55 А 2) 34,6 А 3) 6,66 А 4) 12 А 5) 31,5 А 46. Жұлдызша қосылған үш фазалы жүйенің фазалық кернеуі қалай белгіленеді? 1) Uо 2) Uc 3) +Uф 4) U 5) U1 47. Келтірілген теңдіктердің қайсысы суретке сәйкес? 1) + I1+I2+I3-I4+I5-I6=0 2) I3+I2-I1-I4-I6-I5=0 3) I2+I3-I5-I1+I4+I6=0 4) I1+I2+I3-I4-I5-I6=0 5) I1+I2+I3+I4+I5+I6=0 48. R1=R5=3 Ом; R2=R3=R4=30 Ом. Қайсы кедергі эквиволентті? 1) +16 Ом. 2) 96 Ом. 3) 90 Ом. 4) 0,36 Ом. 5) 36 Ом. 49. Тізбектеп жалғауда қандай шама тұрақты болады? 1) U 2) R 3) +I 4) g 5) E 50. Егер кедергілері R1= 2 Ом, R2 =4 Ом, R3=3 Ом болса, параллель жалғанғандағы тізбектің жалпы кедергісін анықта: 1) 1,1 0м 2) 0,3 0м 3) 2,7 0м 4) 9 0м 5) + 0,9 0м 51. Аспаптың бетіндегі Б-әрпі нені білдіреді? 1) Дәлдік класы 2) Шығарылған уақыты 3) +пайдалану группасы 4) токтың түрі 5) өлшенетін шама 52. Магнитоэлектрлік аспаптың құрылысы неден тұрады? 1) +Катушка тыныштандырғыш, өсь, серіппе, корректор, стрелка, тұрақты магнит 2) Стрелка, қозғалмалы катушка, қозғалмайтын катушка, ось, камера, тыныштандырғыш, тіл, ось, серіппе, корректор 3) Ось, өткізгіш, есептеуіш механизм, тежегіш магнит, алюминий диск 4) Магнитопровод, стрелка, стрелка ұстағыш, серіппе, полюс ұштары, рама, болат цилиндр 5) Амперметр, шунт 53. Амперметр 5 А тоқ күшін өлшей алса, 30 А тоқ күшін өлшегендегі аспаптың кедергісі 0,15 Ом. Шунттың кедергісі қанша? 1) 0,15 Ом 2) 0,25 Ом 3) + 0,03 Ом 4) 0,9 Ом 5) 0,75 Ом 54. Өлшеуіш механизмнің обмоткасына тізбектеп жалғанатын көп Омды кедергі қалай аталады? 1) Актив 2) Шунт 3) Сыйымдылық 4) + Қосымша 5) Индуктивтік 55. Айнымалы тоқтың әсерлік мәні қалай белгіленеді? 1) i 2) Im 3) Io 4)+ I 5) Iд 56. Айнымалы ЭКҚ-ң бір секундтағы толық өзгеріс саны қалай аталады? 1) Циклдық жиілік 2) +Жиілік 3) Период 4) Фаза 5) Уақыт 57. Периодты қандай әріппен белгілейді? 1) W 2) F 3) +T 4) φ 5) t 58. Индуктивтік кедергі қалай анықталады? 1) R 2) r 3) +Xl 4) Xc 5) Z 59. Ток күші 4 А болғанда кедергісі 2 Ом тізбектің бөлігінің қысқыштарындағы кернеуі қандай? 1) 2В 2) 0,5 В 3) +8 В 4) 1 В 5) 8 кВ 60. Электр өткізгіштіктің өлшем бірлігі қандай? 1) А 2) В 3) Ом 4) +См 5) Кл 61. Берілген тоқтың қайсысы айнымалы тоқтың графигі?(4) 62. Айнымалы ток кезінде R, Xl , XC кедергілерді тізбектей жалғағанда ток күші қандай формуламен анықталады? 1) I=U/R 2) I=R/U 3) +I=U/Z 4) I=U/Z2 5) I=√I²а+I²р 63. Амплитудамен жиіліктері бірдей бірінен-бірі фаза бойынша 120 ығысқан ток тізбегі қалай аталады? 1) Айнымалы ток тізбегі 2) тұрақтыток тізбегі 3) бір фазалы тізбек 4) +үш фазалы тізбек 5) көп фазалы тізбек 64. Көрсетілген сұлбаның кедергілері R=R=8 Ом, R=R=4 Ом болғандағы жалпы кедергіні анықта: 1) 12 Ом 2) +6 Ом 3) 3 Ом 4) 8 Ом 5) 9 Ом 65. Генератордың қозғалмайтын бөлігі қалай аталады? 1) +статор 2) өзек 3) ротор 4) катушка 5) электромагнит 66. Айнымалы токтың реактивті қуаты қалай белгіленеді? 1) N 2) P 3) S 4) +Q 5) А 67. Жеке фазадағы реактивті қуат қалай анықталады? 1) Sа=UаIа 2)+ Qа=Uа Iа sin φа 3) Pа=Uа Iа cos φа 4) P=Pа+Pв+Pс 5) Q=Qа+Qв+Qс 68. Тізбектің ток жүретін тұйықталған бөлігі қалай аталады? 1) Схема 2) Тармақ 3) +Өнбой 4) Түйін 5) Элемент 69. Үш фазалы тізбектің симметриялы болғандағы толық қуаты неге тең? 1) P=3UфIфcosφ 2) Sа=Uа•Iа 3) Q=3UфIф 4) S=3UфIф 5) +S=√P²+Q² 70. Электр зарядының өлшем бірлігі қандай? 1) А 2) В 3) Ом 4) См 5) +Кл 71. Ток күшін өлшейтін аспап қалай аталады? 1) +амперметр 2) вольтметр 3) омметр 4) ваттметр 5) частотамер 72. Қуатты өлшейтін аспап қалай белгіленеді? 1) +А 2) V 3) Ω 4) W 5) Hz 73. шартты белгімен қандай жүйедегі аспап белгіленеді? 1) +магнитоэлектрлік 2) индукциялық 3) термоэлектрлік 4) электромагниттік 5) электродинамикалық 74. Электрлік кедергінің өлшем бірлігі қандай? 1) А 2) В 3) +Ом 4) См 5) Кл 75. Аспаптың бетіндегі 1,5 саны нені білдіреді? 1) +Дәлдік класы 2) Шығарылған уақыты 3) пайдалану группасы 4) тоқтың түрі 5) өлшенетін шама 76. Аспаптың бетіндегі Б- әрпі нені білдіреді? 1) Дәлдік класы 2) Шығарылған уақыты 3) +пайдалану группасы 4) тоқтың түрі 5) өлшенетін шама 77. Үш фазалы тізбектегі фазалардың бастарының арасындағы кернеу қалай аталады? 1) түзетілген кернеу 2) желілік кернеу 3) +фазалық кернеу 4) кірістегі кернеу 5) шығыстағы кернеу 78. Егер электр қондырғыларының кернеуі мен тоғы құжаттарында көрсетілген сан мәндеріне сәйкес келсе, ол қандай жұмыс режимімен жұмыс жасайды? 1) қысқа тұйықталу 2) бос жүріс 3) +номинал 4) үйлесімді 5) өтпелі 79. Электр тоғы дегеніміз не? 1)+ зарядталған бөлшектердің реттелген қозғалысы 2) бөлшектер ағыны 3) бөлшектердің қозғалысы 4) заряд қозғалысы 5) дененің қозғалысы 80. Генератор қандай аспап? 1) +механикалық энергияны электр энергиясына айналдыратын 2) механикалық энергияны күшейтетін 3) электр энергиясын күшейтетін 4) энергияны уақытша көбейтетін 5) электр энергиясын механикалық энергиясына түрлендіретін 81. Электр тізбегінің шартты белгілер арқылы келтірілген графикалық кескіні қалай аталады? 1) тармақ 2) өнбой 3) түйін 4) +сұлба 5) бөлік 82. Обмоткалардың типіне қарай асинхронды машиналар қалай бөлінеді? 1) +қысқа тұйықталған және фазалы роторлы 2) бір фазалы және үш фазалы, 3) бір фазалы және көп фазалы 4) генератор және қозғалтқыш 5) тұрақты және анымалы 83. Трансформатор дегеніміз қандай ұғымды білдіреді? 1) сәйкестендіру 2) +түрлендіру 3) жеткізу 4) өндіру 5) қысқарту 84. Өлшеуіш механизмнің обмоткасына тізбектеп жалғанатын көп омды кедергі қалай аталады? 1) Актив кедергі 2) +Қосымша кедергі 3) Сыйымдылық кедергі 4) Шунт кедергі 5) Индуктивті кедергі 85. Кирхгофтың бірінші заңы қалай айтылады? 1) +Электр тізбегінің түйініндегі тоқтардың алгебралық қосындысы нольге тең. 2) Тізбектің тоқ жүретін тұйықталған бөлігі 3) түйінге қарай бағытталған тоқ оң таңбамен алынады 4) түйіннен шыққан тоқ теріс таңбамен алынады 5) Тұйықталған тізбектің өнбойындағы ЭҚК-тердің алгебралық қосындысы кернеудің кемуінің алгебралық қосындысына тең. 86. Қозғалтқыш қандай аспап? 1) механикалық энергияны электр энергиясына айналдыратын 2) механикалық энергияны күшейтетін 3) электр энергиясын күшейтетін 4) энергияны уақытша көбейтетін 5) +электр энергиясын механикалық энергиясына түрлендіретін 87. Кирхгофтың екінші заңы қалай айтылады? 1) Электр тізбегінің түйініндегі тоқтардың алгебралық қосындысы нольге тең. 2) Тізбектің тоқ жүретін тұйықталған бөлігі 3) түйінге қарай бағытталған тоқ оң таңбамен алынады 4) түйіннен шыққан тоқ теріс таңбамен алынады 5) +Тұйықталған тізбектің өнбойындағы ЭҚК-тердің алгебралық қосындысы кернеудің кемуінің алгебралық қосындысына тең. 88. Кедергілері 30 Ом және 20 Ом болатын өткізгіштер өзара параллель қосылған. Олардың жалпы кедергісі: 1) 50 Ом 2) 24 Ом 3) 20 Ом 4) +12 Ом 5) 16 Ом 89. Ток күшінің формуласын анықта? 1) +I=Δq/Δt 2) U = I R 3) I=кU 4) I=q/ 5) I=qS 90. Қуаты 22 В, кернеуі 2 В шамның ток күші: 1) +4 А 2) 7 А 3) 24 А 4) 6 А 5) 11 А 91. Айнымалы ток тізбегінің кернеуі 100 В, ток күші 1 А болса, оның актив кедергісі: 1) 45 Ом 2) 38 Ом 3) 63 Ом 4) +100 Ом 5) 50 Ом 92. Джоуль-Ленц заңының формуласын көрсет: 1) +Q=I2RΔt 2) Q=IR2Δt 3) Q=IΔt/R2 4) Q=I*R 5) Q=I2/R 93.Қайсы өрнек Кирхгофтың бірінші заңы болып табылады? 1) I = U/R. 2) ∑Еn=∑(IR)n 3) Q=IΔt/R2 4) + ∑Ιn=0 5) Q=I2/R 94. Параллель қосылған тізбектің кедергісі 12 Ом, кернеуі 120 В, 2 минут ішінде осы өткізгіште өндірілген тоқтын жұмысы: 1) 144 Дж 2) +144000 Дж 3) 14400 Дж 4) 14.4 Дж 5) 140 Дж 95. Ассинхронды қозғалтқыш негізгі неше бөліктен тұрады? 1) 3 2) 5 3) +2 4) 4 5) 1 96. Ом заңының формуласын көрсет: 1) +I = U/R. 2) q =I•t 3) Q=IΔt/R2 4) Р = U•I 5) А=U•I•t. 97. Өткізгіштегі ток күшінің шамасы 4 А-ге тең. Өткізгіштің көлденең қимасы арқылы 3 с уақыт аралығында қанша заряд өтеді? 1) 20 Кл 2) 30 Кл 3) 15 Кл 4) +12 Кл 5) 10 Кл 98. Тізбек бөлігі үшін Ом заңының формуласын көрсет: 1) I=R/U 2) I=U(R+r) 3) I=jS 4) +I=U/R 5) I=r+R 99. Өткізгіштің көлденен қимасы арқылы бірлік уақыт ішінде қандай ∆q заряд өтетінін көрсететін физикалық шама: 1) Кернеу 2) Қуат 3)+ Ток күші 4) Электр энергия 5) Потенциал 100. Электр тоғы дегеніміз: 1) электр өрісінің екі нүктесінің арасындағы кернеу 2) +зарядталған бөлшектердің реттелген қозғалысы 3) Өткізгіштің электрлік зарядты жинақтау қабілетін сипаттайтын шама 4) Электр өрісін сипаттайтын шама 5) элктр өрісі тарапынан әскр ететін күш. Электро ответы которые до этого были Электр тоғының қуаты қандай формуламен анықталады? P = UI параллель қосылған тізбектің қай шамасы тұрақты болады? U Кедергілері 5Ом және 10Ом екі резистор тізбектей жалғанған. Осы резисторлардағы кернеулердің қатынасы неге тең? 0,5 Көрсетілген сұлбаның кедергілері r1=r2=4ОМ, r3=r4=2Ом болғандағы жалпы кедергіні анықта 3Ом Айнымалы ЭКҚ-ң шамасы мен бағыты бойынша толық бір өзгеріс жасауға кететін уақыты қалай аталады? Период Дифференциал түріндегі Ом заңы бойынша меншікті өткізгіш қандай әріппен белгіленеді? Сигмма Болат қайрақтың магнит индукциясы 12,51 Тл. Осы қайрақта ток күші тудырған магнит өрісінің кереулігі 120А/м. Болаттың салыстырмалы магнит өтімділігі? 83000 Ұзындығы 10см, массасы 10г тең горизонталь орналасқан өткізгіштің бойымен 5А ток өтеді. Ауырлық күші мен Ампер күші бір-біріне теңесу үшін, өткізгішке перпендикуляр магнит өрісі индукциясының мәні: 0,2Тл электр қабылдағыштардың бірінші фазасының аяғын екіншісінің басымен, екінші фазаның аяғын үшіншісінің басымен және үшінші фазаның аяғынбіріншісінің басымен жалғауды қалай атайды? Үшбұрыштап Кедергісі 36 Ом және ЭҚК 40В, ішкі кедергісі 4 ом резисторы бар тұйық тізбек бойымен ток өтеді. Резистордағы кернеудің түсуі: 36В Егер кірістегі бірінші реттік кернеу шығыстағы екінші реттік кернеуден аз болса, трансформатордың қандай түрі болады? Жоғарлатқыш Ток көзінің ЭҚК 12В, ішкі кедергісі 1Ом. Ток күші 2А-ге тең болу үшін тізбектің сыртқы бөлігінің кедергісі нешеге тең болуы қажет? 5 Ом Сыйымдылығы С=4мкФ конденсатор жиілігі 50 Гц айнымалы ток тізбегіне қосылған. Жиілігі f=50 Гц-гі конденсатордың сыйымдылық кедергісін табу керек. 796 Ротордың айналым саны статордағы айналдырушы магнит өрісінің айналым... болса, бұл электр машинасы қалай аталады? Синхронды Индуктивтілігі L=0,5 Гн индуктивтілік шарғы жиілігі f 50Гц айнымалы ток көзіне қосылған. 50 гц жиілігіндегі шарғының индуктивті кедергісін табу керек. 157 Индуктивтілігі 0,5 Гн индуктиытік шарғы жиілігі 50 Гц айнымалы ток көзіне қосылған. 800 Гцке тең осы шарғының айнымалы токқа индуктивті кедергісін табу керек. 2512 Шаманың өлшенген мәні мен шын мәнінің арасындағы айырым аспаптың қандай қателігін көрсетеді? абсолют қателік Өткізгіштегі ток күші 4с уақыт ішінде бірқалыпты 0-ден 8 А-ге дейін өседі. Өткізгіштен өтетін заряд: 32Кл Толық тізбек үшін Ом заңы: I=E/(R+r0) трансформатор шығындары нәтижесінде анықталатын параметр: номинальді қуат 8Ом,50Ом, 6Ом, 50Ом, 85 Ом, толық кедергісі неге тең? 95,48 Периодты токтар токтын лездік мәндері бірдей уакыт аралықтарында қайталанып отыратын токтар Периодқа кері шама жилік Үш немесе одан көп тармақтардың бірігу нүктесі қалай аталады? Түйін Айнымалы ток тізбегіндегі қуат p(t)=u(t) * i(t)=Um Im cos(wt-ф) Магнит индукциясының өлшем бірлігі: тесла Тармақтағы токтар түрленбей, өзгеріссіз қалатын түрлендіру әдісі қалай аталады? Эквивалентті түрлендіру әдісі Магнит ағынының белгісі: Ф Егер электр тізбегі тек екі түйіннен тұратын болса, онда қандай әдіспен есептеуге болады? түйіндік кернеу әдісі Айнымалы ЭКҚ-ң бір секундтағы толық өзгеріс саны қалай аталады? Период Ʊ - шартты белгісімен көрсетілген аспап қай шаманы өлшейді Қуат Электр машинасының өзегіндегі жалпы ағынның сан мәні 20мВб және оның магнит индукциясы 1 Тл. Сонда өзектің көлденең қимасының ауданы тең: 0,05 м2 Егер кірістегі орманың кернеуі шығыстағы орамның кернеуінен көп болса, онда трансформатор қалай аталады? Төмендеткіш Егер кедергілер 4Ом, 2 Ом, 3 Ом болса, көрсетілген сұлба бойынша жалпы кедергіні көрсет: 0,9 Ом Магниттік индукция деген не? Белгілі-бір аудан S арқылы өтіп жатқан магниттік индукция векторының ағынын айтады Тізбектің I=0 күйіндегі режмі қандай? бос жүріс Тізбектеп жалғауда қандай шама тұрақты болады? I ЭҚК е=2 Вжәне ішкі кедергісі r=1 Ом тұйықталуы кезіндегі тогы: 2А Үлкен магниттік өтімділікке ие материалдарды не деп атайды? Ферромагнетиктер Егер тізбекте бірнеше қоректкендіру көзі бар болса, онда мұндай тізбекті есептеу үшін қандай әдісті қолдануға болады? Суперпозиция әдісі Кернеу мен токтын арасындағы фазалардың ығысуы кернеудің бастапқы фазасынан токтың бастапқы фазасын шегеру арқылы анықталады: егер фи>0 болса: -Онда кернеу фаза бойынша токтан озады Ампер күші: F=BI Δ lsina Жұлдызшалап қосылған үш фазалы жүйенің желілік сымдарының арасындағы кернеу 220В, фазалық кернеу қаншаға тең? 127В Ток пен кернеу арасындағы байланыс (индуктивті кедергі) үшін: u=L di/dt Магнит өрісін сипаттайтын сан жағынан магнит өрісі тарапынан қозғалыстағы зарядталған бөлшекке әсер ететін күшке тең векторлық шама: электрлік индукция Электр қабылдағыштардың фазаларының аяқтарының нольдік нүктеде бірігіп жалғануы қалай аталады? Жұлдызшалап Тізбекке f=50 Гц жиілікпен қосылған сыйымдылығы 4 мкф болатын конденстордың сыйымдылық кедергісі қандай? 796 Ом Магнит өрісі қандай өріс болып табылады? Магниттің әсері осы арқылы басқа денелерге берілетін ерекше заттан өзгеше материяның түрі Ауада орналасқан түзусызықты шексіз ұзын өткізгіштің бойындағы ток күші 6,28 А тең. Осы тогы бар өткізгіштен 40см ара қашықтықтағы магнит өрісінің индукциясын есепте: 3,14 мкТл Индукциялық ток қандай жағдайда пайда болады? Тұйықталған өткізгіштің контурын қиып өтетін магнит ағынының барлық өзгерісі кезінде Ауданы 20см2 контур индукциясы 2 Тл болатын біртекті магнит өрісіне орналастырылған. Егер контур жазықтығы мен индукция векторының арасындағы бұрыш 600 болса, контурдан өтетін магнит ағымы қаншаға тең? 2*10-3 Вб Контурда пайда болған индукциялық ток: өзінің магнит өрісімен бағыты индукцияны тудырушы токтың магнит өрісіне әрқашан кері әсерде болады Контурды қиып өтетін магнит ағыны 2сек ішінде 10Вб-ден 2-Вб-ге дейін азаяды. Осы кезде котурда пайда болған индукция ЭҚК-і қаншаға тең болады? 4В Ұзындығы 0,2м өткізгіш индукциясы 1,5Тл біртекті магнит өрісінде оның индукция векторының бағытымен 300 бұрыш жасап 15м/сек жылдамдықпен қозғалған. Өткізгіште пайда болған индукция ЭҚК-нің шамасын анықтаңыз: 2,25 В Магнит өрісін сипаттайтын сан жағынан магнит өрісі тарапынан қозғалыстағы зарядталған бөлшекке әсер ететін күшке тең векторлық шама. магнит өрісінің кернеулігі Бір фазалы трансформатор өзекшесіндегі максимал магниттік ағым 0,001 Вб тең. Бос жүріс кезіндегі екінші реттік орамда 220В тең кернеу өлшенген. Ал бірінші реттік орамның орам саны w1 = 300. Желі жиілігі 50 Гц құрайды. Трансформация коэффициентін және желіні қоректендіргіш кернеуді анықтау қажет. 660 В Индуктивтілігі L= 0,1 Гн катушкадан J=5А ток өтеді. Катушканың магнит өрісінің энергиясын табыңдар. 1,25 Дж Өткізгіштің көлденең қимасы арқылы 1 минут сайын 42 Кл-ға тең электр заряды өткен кездегі өткізгіштегі ток күшін есептеңдер: 0,7 Бір фазалы трансформатор 220В желіге қосылған. Трансформатордың бірінші реттік орамында 800 орам, ал екінші реттікте – 40 орам бар. Трансформацияның коэффициентін және екінші реттік орамның кернеуін табыңыз. k=20 U2=11B Магниттік және электрлік шамалар салыстырылады. Төменде қандай магниттік шамалар электрлік шамаларға эквивалентті? Ток Магнит тізбегінде ауа саңлауы әсері қандай рөл атқарады? Магниттік кедергіні ұлғайтады Векторлық диаграмма: Тұрақты токтың тізбектерін зерделеп, есептегенде синусоидалы ЭҚК, кернеу және токтар шартты түрде көрсетілген векторлық шама Резистивті элемент (белсенді кедергі) ішінде электрлік энергиясы пайдалы жұмысқа немесе жылу энергиясына айналатын элемент, токтың лездік мәні қайталанып отыратын ең көп элемент 2 мс уақыт ішінде магнит индукциясы 0,2-ден 0,6 Тл өзгерген кезде көлденең қимасының ауданы 50 см2 катушкада 5 В тең индукция ЭҚК-і пайда болған. Катушкадағы орам саны: 50 Жоғарылатқыш трансформатор U1=220В кернеумен жұмыс істейді. Екінші реттік орамда трансформатордың бос жүрісінде кернеу 880В болғандағы трансформация коэффициентін анықтаңдар: 0,25 Электр машинасының өзегіндегі жалпы ағынның сан мәні 20мВб және оның магнит индукциясы 1 Тл. Сонда өзектің көлденең қимасының ауданы тең: 20м2 Егер электр тізбегі тек екі түйіннен тұратын болса, онда қандай әдіспен есептеуге болады? Түйіндік кернеу әдісі Ток көзінің ЭҚК 16 В, ішкі кедергісі 1Ом, ал тізбектің толық қуаты 16 Вт тең. Осындай жағдайда сыртқы тізбектің кедергісі қандай? 15 Ом Тізбектің I=0 күйіндегі режимі қандай? Бос жүріс Егер желілік сымдағы амперметр 20 А ток корсетсе, үшбұрыштап жалғағанда бір фазадағы амперметр қандай ток көрсетеді? 11,55 А Амперметр 5 А тоқ күшін өлшей алса, 30 А тоқ күшін өлшегендегі аспаптың кедергісі 0,15 Ом. Шунттың кедергісі қанша? 0,03 Ом Жазық конденсатордың пластиналар арсында қалыңдығы 0,1 мм слюда қабаты орналасытылады. Электр сыйымдылығы 1мкФ болғанда, оның пластиналарының ауданы. 1,9м2 ?Көлденең қимасының ауданы 10мм2,ток күші 5 А, мыстан жасалған өткізгіштердегі бос элетрондардың жылдамдығын анықтаңдар. Бос эл шоғыры 9*1028 м-3 0,028мм\с или 0,24 мм/с Аккумулятор батареясының ЭҚК-і 12 В, тізбектегі ток күші 4 А, ал ұштарындағы кернеу 11. Қысқа тұйықталудағы ток шамасы. 48 Айнымалы токтың стандартты жиілігі? 50 Гц ?Сыйымдылығы бірдей екі конденсатор параллель жалғанған. Кернеуі 2 В әрбір конденсатордың заряды 10-4 Кл болса, батареяның сыйымдылығы 10-4 Ф или 8*10-2 Ф ?1 А ток өтетін кедергіде 3с ішінде 30 Дж жылу мөлшері бөлінеді. Осы кедергі арқылы 2с-та 2 А ток өткенде бөлінетін жылу мөлшері 80 Дж или 60 Дж 10-7 Кл заряд тұрған нүктедегі электр өрісінің кернеулігі 5 В\м. Зарядқа әсер ететін күш 5*10 Айнымалы ЭҚК-ң бір секундтағы толық өзгеріс саны қалай аталады? Период Трансформатор құрылысы неден тұрады? Өзек, орамдардан Периоды 1,57 мс электромагнитті тербеліс тудырі үшін, сыйымдылығы 2,5 мкФ конденсаторды жалғауға болатын катушка индуктивтілігі 25 мГн Индукцияның кернеулікке тәуелділігі Магниттік қисығы Айнымалы ток дегеніміз не? Электрлі және магнитті өрістердің периодты өзгеруі Амперметр 5 А ток күшін өлшей алса, 30 А то күшін өлшегендегі аспаптығ кедергісі 0,15 Ом. Шунттың кедергісі қанша? 0,03 Ом Электр желілері мен электр тізбектерінде трансформаторлар қандай қызмет атқарады? Айнымалы токты тұрақты токқа айналдырып түзетеді Төменде келтірілген қондырғылардың қайсысының жұмыс принципі электромагниттік индукция құбылысына негізделмеген? Тұрақты ток генераторы Ауданы 200см2 рама индукциясы 0,4 Тл магнит өрісінде 50 Гц жиілікпен айналады. Рамада пайда болған индукция ЭҚК- ң амплитудалық мәні қаншаға тең? 4В Контурда айнымалы электр тоғын тудыратын: Айнымалы магнит өрісі Стандартты жиіліктің айнымалы тогын ненің көмегімен алуға болады? Айнымалы ток генераторынан Электромагнитті индукцияның құбылысы бұл? Тұйықталған өткізгіш контурда айнымалы магнит кеңістігінің көмегімен токтың пайда болуы Айнымалы ток тізбегіндегі электр шаманың кедергісі 30 Ом. Токтың амплитудалық мәні 2 А болғанда оның қуаты қаншаға тең? 60 Вт Айнымалы токтың Э.Қ.К тізбекте заңы бойынша ауысады. E=2 0sin4nt Em=? w=? 20: w=4n Жүктемеде кернеу мен ток жүктемеге қатысты былай өзгереді; U=Umcoswt: J=Jmcos (wt – n/2) Бұл қандай жүктеме? Айналу Ток күші 4 А болғанда кедергісі 2 Ом тізбектің бөлігінің қысқыштарындағы кернеуі қандай? 8 В Үш фазалы тізбектің симметриялы болғандағы толық қуаты неге тең? S= (ТҮБІРАСТЫ) P2+Q2 Кирхгофтың бірінші заңы I1 + I2 = I3 Автоматикалық құрылғыларда, телемеханикада, байланыста, өлшеуіш техникада кеңінен қолданылатын магниттер Айнымалы магниттер Контурда контурдағы токтың өзгерісі тудырған ЭҚк -тің пайда болу құбылысын ата Өздік индукция Симметриялы үшфазалы қабылдағыштардың реактивтік қуаты қай формула арқылы анықталады? Q= 3UФIФsinф Тізбектегі кернеу гармоникалық 3ас бойынша өзгереді. Кернеудің тербеліс периоды 0,04 Индуктивтіліктері 0,1 және 0,2 Гн катушкалар жиілігі 20 Гц айнымалы ток тізбегіне жалғанғанда қандай кедергілер тудырады? 12,6 Ом және 8,3 Ом Бір фазалы синусоидалы тогы i(t)=2sin(628t+pi/4) A тең, ал бұрыштық жиілігі нені құрайды:628рад/с Үш фазалы жүйелер көмегімен өндірілетін электротехникалық жабдықтар:электр қозғалтқыштары,трансформаторлар,генераторлар Контурды тесіп өтетін магнит ағыны 0,5 с ішінде 3 Вб –ге 1 Вб-ге дейін біркелкі кемиді.Осы контурдың индукциялық ЭҚК-і: 4В Электролит арқылы 0,5А ток күші өткенде,20 минут ішінде катодта 236 мг мыс жиналды. Мыстың электрохимиялық эквиваленті:0,394 Кедергісі 60 Ом тең резистор бойымен 0,15А ток өтеді. Резистордағы кернеудің түсуі: 9 Электр тізбегі бөлігінде бес кедергі тізбектей қосылған әрбір кедергі 5 Ом. Жалпы кедергісін анықта:25 Электр өрісінің кернеулігі ұғымының анықтамасы: Материяның бір түрі,оның басты қасиеті заряядталған денеге күшпен әсер жасай алады Электр заряды ұғымын анықтайтын тұжырым: Денелердің өзара электрлік әсер қабілетін сипаттайтын физикалық шама. Электр машиналарының қайсысында айналып тұратын бөлігін якорь деп атайды:тұрақты тоқ машинасында. Механикалық энергияны электрлік энергияға түрлендіретін электрлік машиналар:Электрлік генераторлар Автоматикалық құрылғыларда телемеханикада байланыста өлшеуіш техникада кеңінен қолданылатын магниттер:Айнымалы магниттер Екі немесе бірнеше трансформаторлардың параллель жұмысы дегеніміз: Біріншіреттік және екіншіреттік жақтағы ормалардың парллель қосқандағы жұмысы Жұмысы қатты денеде электр тогының өтуіне негізделетін құрал аталады:Жартылай өткізгіштігі Жасалу технологиясына қарай интегралдық микросхемалар:гибридті,шала өткізгішті
Электротехника тест 1. Қандай өрісті электростатикалық деп атайды: электр тогы жоқ болған кездегі зарядталған өріс атайды 2. Жұмысы қатты денеде электр тогының өтуіне негізделген құрал аталады: жартылай өткізгішті 3. Берілген тұжырымдардың қайсысы тұрақты ток кезінде тармақтардың тізбектей қосылуына сәйкес келмейді: тізбек учаскелеріндегі кернеудің қатынасы тізбектің осы учаскелеріндегі кедергілердің қатынасына тең 4. «Электр заряды» ұғымын анықтайтын тұжырым: денелердің өзара электрлік әсер қабілетін сипаттайтын физикалық шама 5. Индукцияның кернеулікке тәуелділігі: магниттік өріс 6. Жекелеген телімдері ферромагниттік материалдардан жасалған. Оларда магнит ағына тұйықталатын құрылғыны ата: диэлектрлік өріс 7. Сигналды күшейтуге арналған өндіргіш генератор режимде жұмыс жасайтын электрлік машина: электрмашиналық күшейткіш 8. Механикалық энергияны электрлік энергияға түрлендіретін электрлік машиналар: электрлік генераторлар 9. Автоматикалық құрылғыларда, телемеханикада, байланыста, өлшеуіш техникада кеңінен қолданылатын магниттер: магниттік қанығу 10. Кирхгофтың 1 ережесіне сәйкес келетін тұжырымдама: тармақталған электр тізбегінің кез-келген түйініндегі ток күшінің алгебралық қосындысы нольге тең 11. Трансформатор шығындары нәтижесінде анықталатын параметр: номинальді қуат 12. Үш фазалы жүйелер көмегімен өндірілетін электротехникалық жабдықтар: электр қозғалтқыштары, генераторлар, трансформаторлар т.б. 13. Элементтің кернеуінің тогынан тәуелділігін не деп атайды: ватт-амперлік сипаттама 14. Реттеуші сым резисторды не деп атаймыз: реостат 15. Қандай электр өрісін біртекті дейді: барлық нүктелердегі кернеулігі шамасы бойынша және бағыты бойынша бірдей болады 16. 17. Электротехника 18. 1.Жұмысы қатты денеде электр тоғының өтуіне негізделетін құрал аталады:Элетрлі 19. 2.Автоматикалық құрылғыларда, телемеханикада, байланыста, өлшеуіш техникада кеңінен қолданылатын магниттер: айнымалы магниттер 20. 3.Электр тізбегі бөлігінде бес кедергі тізбектей қосылған, әрбір кедергі 5 Ом. Жалпы кедергісін анықта: 25+- 21. 4.Ток көзінің ЭҚК 12В, ішкі кедергісі 1Ом. Ток күші 2А-ге тең болуы .шін тізбектің сыртқы бөлігінің кедергісі нешеге тең болуы қажет? 5Ом 22. 5.Нүктелік зарядтардың біреуінің зарядын 4 есе арттырғанда олардың арасындағы өзара әсерлесу күші бұрынғыдай болып қалса, онда ара қашықтық.... 2 есе артады 23. 6.Индуктивтілігі L катушка синусоидалы кернеу көзіне қосылған. Қуат көзінің жиілігі 3 есе ұлғайған жағдайда, катушкадағы ток қалай өзгереді? Екі есе азаяды 24. 6.Ток күші 2А тең контурда 8 Вб магнит ағыны бар. Контурдың индуктивтілігі: 25. 7.Күш сызықтарының суреті арқылы мынаны білуге болады: өріс кернеулігінің бағыты мен шамасын 8.Ток жоқ кезінде қысқыштарында кернеуі бар элемент ......... элемент, ал ток жоқ кезінде кернеуі де жоқ элемент........ элемент деп аталады: активті, пассивті 26. 9.ЭҚК 15В батареяның 6Ом сыртқы кедергіге тұйықталуы кезіндегі тізбектің тоқ күші 2А тең. 10.Батареяның қысқаша тұйықталуы кезіндегі ток күші; 2,5 Ом 27. 11.Жасалу технологиясына қарай интегралдық микросхемалар: шала өткізгішті, электронды 28. 12.Сигналды күшейтуге арналған өндіргіш генератор режимде жұмыс жасайтынэлектрлік машина: 29. 13.Трансформатордың қуаттылығы жоғары болған сайын, бос жүріс жұмыс шығынының қандай шамасы соұүрлым аз болады? Қуат 30. 14.Электр заряды ұғымын анықтайтын тұжырым: Денелердiң өзара электрлiк әсер қабілетiн сипаттайтын физикалық шама. 31. 15.Болат брусоктың магнит индукциясы 12,5 Тл тең. Осы брусокта ток күші тудырған магнит өрiсінің кернеулiгi 120 А/м тең . Болаттың салыстырмалы магнит өтiмдiлiгi қандай? 83000 32. 16.Элетр машиналарының қайсысында айналып тұратын бөлігін якорь деп атайды? тұрақты тоқ машинасында 33. 17.Тұрақты жылдамдықпен қозғалатын электрон біртекті электр өрісіне, оның күш сызықтарының бағытына қарсы еніп қозғалады. Элетронның қозғалыс сипаттамасының өзгерісі: Жылдамды,ы артады 34. 18.Анодтары желінің фазаларыменқосылатын, ал катодтары өзара тұйықталған үш диодтан тұратын түзеткіш: үш фазалы бейтарап нүктелі 35. 19.Электр өрісінің кернеулігі ұғымының анықтамасы: 36. 20.Электрлік жүктеме деп 37. 21.Бесенді кедергісі R = 40 Ом және индуктивті кедергісі XL = 30 Ом ие индуктивті шарғы қосылған айнымалы ток электр тізбегін есептеңіз. Индуктивті қысқыштардағы кернеу 120В. 50,2,4 38. 1) тізбектің толық кедергісін; 2) индуктивті шарғыдағы ток кҥшін; 3) қуат коэффициентін; 4) ток және кернеу фазасының ауысымының бҧрышын; 5) толық, белсенді және реактивті қуатты аңықтаңыз. Шешімі: 1. Тізбектің толық кедергісін Z = √ R 2 + XL = √ 402 + 302 = 50 Ом. 2. Ток кҥші І =U/ Z= 120/ 50=2,4 А 3. Қуат коэффициенті cos φ = R/ Z=40/ 50= 0,8. Егер cos φ = 0,8, онда фазасының ауысымының бҧрышы φ = 360 4. Толық қуат S = UI = 2,4• 120 = 288 В• А. 5. Белсенді қуат P = S cos φ = UI cos φ = 2,4• 120• 0,8 = 230,4 Вт. 6. Реактивті қуат Q = S sin φ = UI sin φ = 2,4 • 120•0,6 = 172,8 вар. 39. 22.Контурды тесіп өтетін магнит ағыны 0,5 с ішінде 3 Вб –ге 1 Вб-ге дейін біркелкі кемиді.Осы контурдың индукциялық ЭҚК-і:4 40. 23. Ауыспалы ток тізбегіндегі тізбекті тҥрде белсенді кедергі R = 3 Ом, индуктивтілік L = 0.005 Гц және сыйымдылық C = 63.5 мкФ сериясы біріктіріледі. Тізбекке қосылған генератор ауыспалы кернеу резонанстық жиілігі f = 285 Гц ауыспалы кернеу U = 2,5 В шығарады. Индуктивті және сыйымдылық кедергіні, тізбектегі толық кедергіні, тізбекте ӛтетін токты, сыйымдылық пен индуктивтіліктегі кернеуді анықтау керек 41. Индуктивті кедергі: XL = ɷ L = 2nfL = 2 • 3,14- 285 • 0,005 = 8,9 Ом. 42. Сыйымдылық кедергі: Хс= 1/ ɷС=1000 000/2•3,14•285•63,5=8,9 м. 43. Индуктивті кедергі сыйымдылық кедергісіне тең, сондықтан тізбекте кернеу резонансы туады. Кернеу резонансындағы тізбектің толық кедергісі Z = √ R 2 + (XL - Xc) 2 =√ 32+(8,9-8,9) 2 = 3 Ом. Тізбектегі ток кҥші І = U / R= 2,5 / 3= 0,83А. 44. Индуктивтіліктегі кернеу UL = IXL = 0,83 • 8,9 = 7,4 В. 45. Сыйымдылықтағы кернеу UC = IXC = 0,83 • 8,9 = 7,4 В. 46. 1. Қандай электр өрісін біртекті дейді: өрістің барлық нүктелеріндегі кернеулігінің шамасы бірдей 2. Екі тоқ көздерінде бірдей ЭҚК жане тоқтар бар, бірақ ішкі кедергілері әр түрлі. Қай ток көзінде ПӘК жоғары: 3. Тогы бар сақиналы орауыш: резистор 4. Сигналды күшейтуге арналған өндіргіш генератор режимде жұмыс жасайтын электрлік машина: электромашиналық күшейткіш 5. Қандай өрісті электростатикалық деп атайды: электр тогы жоқ болган кездегі зарядталған өріс 6. Электроника-аспаптардың функционалдануын, физикалық негіздерді зерттеу мен айналысатын ғылым мен техниканың саласы, оның жұмысы эдектрлік тоғының қайда өтуіне негізделген: қатты дене, сұйықтық, вакуум, газда 7. Электр машиналарының қайсысында айналып тұратын бөлігін якорь деп атайды: тұрақты ток машинасы 8. Берілген тұжырымдардың қайсысы тұрақты ток көзінде тармақтардың тізбектей қосылуына сәйкес келмейді: тізбек учаскелеріндегі кернеудің қатынасы тізбектің осы учаскелеріндегі кедергілердің қатынасына тең 9. Контурда контурдағы токтың өзгерісі тудырған ЭҚК- тің пайда болу құбылысын ата: өздік индукция 10. Жекелеген телімдері ферромагниттік материалдардан жасалған. Оларда магнит ағыны тұйықталатын құрылғыны ата: магнит өрісі Кулон заңының өрнегі А)+ Б) В) Г) 2. Әр түрлі зарядқа ие денелер не істейді? А) тебіледі Б) аттасады В) қосылады Г) +тартылады 3. Электр өрісінің кернеулігі. А) Б)+ В) Г) 4. Күш сызықтары дегеніміз не? А) +электр өрісіне енгізілген сыналатын зарядтың қозғалған траекториясын айтады. Б) электр өрісіне енгізілген траекториясын айтады. В) зарядтың қозғалған траекториясын айтады. Г) сыналатын зарядтың қозғалған траекториясын айтады. 5. Кернеулік векторының ағыны. А) N =Ем•S Б) S = N• E В)+ N = E • S Г) E= N/S 6. Зарядтың беттік тығыздығы А) σ = S/Q б) S= σ • Q В) +σ =Q/S Г) Q= σ •S 7. Электр өрісінің мәлім нүктесіне енгізілген зарядталған бөлшектің потенциялдық энаргиясының зарядтың шамасына қатынасы осы нүктедегі өрістің несі? А) +потенциал деп атайды Б) өрістің электрлік потенциалы деп атайды. В) нүктесі деп атайды. Г) потенцалы нүкте деп атайды. 8. Диэлектрик қабатымен бөлінген, екі қарама-қарсы зарядталған өткізгіштен тұратын, зарядтарды жинақтауға арналған құрылғыны ата. А) фарад Б) конденсатор В) +электрлік диполь Г) электр өрісі 9. Балама сыйымдылықтың формуласы А) .. Б) +Cб = G1 • n В) Г) 10. Бірлік уақыт ішінде өндірілген энергия шамасы. А) қуат Б) кедергі В) +ток күші Г) резистор 11. Қуаттың формуласы. А) Б) +Ak =A1 + A0 B) Ak = E•I•t Г) 12. Егер бірнеше резистор бірінен кейін бірі тармақталусыз жалғанса және олар арқылы бірдей ток өтсе қандай тізбек болады. А) +параллель жалғау Б) тізбектеп жалғау В) біркелкі жалғау Г) резисторлар арқылы жалғау 13. Түйіндегі токтардың алгебралық қосындысы нешеге тең. А) 1 Б) +0 В) 3 Г) 5 14. Қысқа тұйықталу тогының өрнегі. А) Б)+
В) U2 = Г) I=U U2 15. Тұйықталған контурдағы электр қозғаушы күштердің алгебралық қосындысы барлық кедергілердің кернеулердің түсулерінің алгебралық қосындысына тең болатын қандай заң. А) +Кулон В) Кирхгофтың бірінші заңы В) Ом заңы Г) Кирхгофтың екінші заңы 16. Біреуі кірістік екіншісі шығыстық болып табылатын екі параллель қыспақтардан тұратын электр тізбегінің бөлігін ата. А) +төртұштық Б) үшұштық В) бесұштық Г) екіұштық 17. Тізбек бөлігі үшін Ом зының формуласы. А) + Б)
В) I=U5 I R Г) I =U R 18. Магнит өрісінің қозғалыстағы зарядталған бөлшектерімен өзара әсер күштері қалай аталады.
19. Үлкен магниттік өтімділікке ие (?»1) материалдарды не деп атайды? А) +ферромагниттік Б) ферромагнетиктер В) магниттік Г) феромагниттік немесе феромагнетиктер 20. Жекелеген телімдері ферромагниттік материалдардан жасалған. Оларда магнит ағына тұйықталатын құрылғыны ата. А) магниттік тізбек Б) +электрлік тізбек В) магнит өрісі Г) диэлектрлік өріс 21. Әр зарядталған бөлшекке электромагниттік әсер ететін күш. А) Джоуль күші Б) Лоренц күші В) +Электрон заряды Г) Электромагниттік күш 22. Болат өзекшесі бар орауыш арқылы айнымалы ток өткенде қандай ток пайда болады? А) тұрақты ток Б) айнымалы ток В) +аралас ток Г) құйынды ток 23. Болат өзекшемен орауышқа тартылатын болат зәкірі бар орауышты не дейді. А) электр магниті Б)+ магнит В) электр Г) тілікті зәкір 24. Уақыттың функциясы болып табылатын периодты электр тогы А) синусойдалы электр тогы Б)+ айнымалы электр тогы В) тұрақты электр тогы Г) бастапқы фаза 25. Уақыттың ең қысқа аралығы. А) жиілік Б) период В) +фаза Г) бұрыштық жиілік. 1. Бірдей таңбадағы заряды бар денелер не істейді? А) тартылады. Б) қосылады В) +тебіледі Г) аттасады 2. Қандай өрісті электрстатикалық деп атайды? А) электр тоғы жоқ болған кездегі зарядталған өріс айтады. Б) +электр тоғы жоқ болған кездегі қозғалатын зарядталған денелердің электр өрісін айтады. В) электр тоғы кезіндегі электр өрісін айтады. Г) зарядталған денелердің электр өрісін айтады. 3. Қандай электр өрісін біртекті дейді? А) +барлық нүктелердегі кернеулігі шамасы бойынша және бағыты бойынша бірдей болады. Б) өрістің барлық нүктелеріндегі кернеулігі шамасы бойынша және бағыты бойынша бірдей болады. В) өрістің барлық нүктелеріндегі кернеулігінің шамасы бірдей болады. Г) өрістің барлық нүктелеріндегі шамасының бағыты бойынша бірдей болады. 4. Остроградский Гаусс теоремасының формуласы А)+ Б) В) Г) 5. Зарядтың беттік тығыздығы дегеніміз не? А) жай заряд Б) бірлік заряд В) бірлік беттегі заряд Г) +бірлік бетке келетін заряд 12. Джоуль-Ленц заңының өрнегін көрсет А) Б) В) Г)A= Q•U 6. Электр өрісіне енгізілген өткізгіштің бетіне зарядталған бос бөлшектердің ығысу құбылысын қалай атаймыз. А) +электрстатикалық индукция Б) электрстатика В) индукция Г) потенциалы индукция 7. Электр сыйымдылығы А) Q=С•φ Б) C= Q•φ В)+ Г) 8. Энергияның тығыздығы дегеніміз не? А) +бірлік көлемге келетін энергия Б) зарядталған энергия В) конденсатордың электр өрісінде энергия Г) электр өрісіндегі энергия 9. Зарядталған бөлшектердің бағытталған қозғалысын не деп атайды. А) +электр тогы Б) зарядталған ток В) тұрақты ток Г) айнымалы ток 10. Ток тығыздығы немен өлшенеді. А)+ Дж Б) А/с2 В) Вт Г) А/мм2 11. Телімнің кернеуі мен өткізгіштігі көп болған сайын тізбектің теліміндегі токта көп болады қай тізбектің теліміне арналған тұжырымдама А) Кулон заңы Б) Ом заңы В) +Джоуль-Ленц заңы Г) Кирхгоф заңы 12. Кедергінің өлшем бірлігі. А) Ом Б) +Герц В) Джоуль Г) Вольт 13. Электр тізбегіне токты шектеуге немесе реттеуге арналған қосылатын құрылғылар? А) резисторлар Б) тұрақты ток В) +айнымалы ток Г) реостат 14. ЭҚК-тің өлшем бірлігі. А) +А Б) В В) Вт Г) R 15. Үш немесе оданда көп тармақтар қосылған нүкте не деп аталады. А)+ түйін Б) заряд В) ток 16. Қыздыру шектің рұқсат етілетін температураға Ө рұқсат жететін токты сымның қандай тогы деп атайды. А) электр тогы Б) айнымалы ток В) номинал тогы Г) +тұрақты ток 17. Электр тізбегіндегі потенционалдың өзгерісінің осы терімдердің кедергілеріне тәуелділігінің графиктік кескінделуін ата. А) потенционалдық диаграмма Б) +конденцатор В) дипольдық Г) варикондтар 18. Кирхгофтың бірінші заңы А) I1+I2 +I3=I Б)+I1+ I2 =I3 В) I=I2-I1 Г) I1+I=I2 19. Магнит өрісін сипаттайтын сан жағынан магнит өрісі тарапынан қозғалыстағы зарядталған бөлшекке әсер ететін күшке тең векторлық шама. А) электрлік индукция Б) магниттік индукция В) орауыштағы индукция Г) +магнит өрісінің кернеулігі 20. Тогы бар сақиналық орауыш А) тороид Б) резистор В) +пассив Г) актив 21. Индукцияның кернеулікке тәуелділігі А) магниттік қанығу Б) +магниттелу қисығы В) магниттік өріс Г) электромагниттік күш 22. Автоматикалық құрылғыларда, телемеханикада,байланыста, өлшеуіш техникада кеңінен қолданылатын магниттер. А) айнымалы магниттер Б) тұрақты магниттер В) электромагниттер Г)+ магниттік қанығу 23. Механикалық энергияны электрлік энергияға түрлендіретін электрлік машиналар. А) +генераторлар Б) двигателдер В) электрлік генераторлар Г) трансформаторлар 24. Контурда контурдағы токтың өзгерісі тудырған ЭҚК –тің пайда болу құбылысын ата. А) индуктивті Б) +өздік индукция В) орауышта Г) контурда 25. Реттеуші сым резисторды не деп атаймыз? А) конденсатор Б) генератор В) резистор Г) +реостат 1. Зарядталған бөлшектердің бағытталған қозғалысын не деп атайды. А) +электр тогы Б) зарядталған ток В) тұрақты ток Г) айнымалы ток 2. ЭҚК-тің өлшем бірлігі. А)+ А Б) В В) Вт Г) R 3. Тұйықталған контурдағы электр қозғаушы күштердің алгебралық қосындысы барлық кедергілердің кернеулердің түсулерінің алгебралық қосындысына тең болатын қандай заң. А) +Кулон В) Кирхгофтың бірінші заңы В) Ом заңы Г) Кирхгофтың екінші заңы 4. Зарядтың беттік тығыздығы А) σ = S/Q б) S= σ • Q В) +σ =Q/S Г) Q= σ •S 5. Жекелеген телімдері ферромагниттік материалдардан жасалған. Оларда магнит ағына тұйықталатын құрылғыны ата. А) магниттік тізбек Б) +электрлік тізбек В) магнит өрісі Г) диэлектрлік өріс 6. Уақыттың ең қысқа аралығы. А) жиілік Б) период В) +фаза Г) бұрыштық жиілік. 7. Кулон заңы А)+ Б) В) Г) 8. Зарядтың беттік тығыздығы дегеніміз не? А) жай заряд Б) бірлік заряд В) бірлік беттегі заряд Г) +бірлік бетке келетін заряд 9. Токтың өлшем бірлігі. А) +Герц Б) Вольт В) Ампер Г) Ватт 10. Қуаттың формуласы. А) Б) +Ak =A1 + A0 B) Ak = E•I•t Г) 11. Кирхгофтың бірінші заңы А) I1+I2+I3=I Б)I1+ I2 =I3 В) I=I2-I1 Г)+ I1+I=I2 12. Периодқа кері шама. А) +жиілік Б) фаза В) период Г) бастапқы фаза 13.Автоматикалық құрылғыларда, телемеханикада,байланыста, өлшеуіш техникада кеңінен қолданылатын магниттер. А) +айнымалы магниттер Б) тұрақты магниттер В) электромагниттер Г) магниттік қанығу 14. Әр түрлі зарядқа ие денелер не істейді? А) тебіледі Б) аттасады В) қосылады Г) +тартылады 15. Электр өрісінің мәлім нүктесіне енгізілген зарядталған бөлшектің потенциялдық энаргиясының зарядтың шамасына қатынасы осы нүктедегі өрістің несі? А) потенциал деп атайды Б) +өрістің электрлік потенциалы деп атайды. В) нүктесі деп атайды. Г) потенцалы нүкте деп атайды. 16. Өткізгіштегі тұрақты ток бөліп шығарған жылу мөлшері ток күшінің квадратына өткізгіштің кедергесіне және токтың жүру уақытына пропорционал болатын заң. А)+ Кулон Б) Джоуль-Ленц В) Ом заңы Г) Кирхгофтың I-ші заңы. 17. Уақыт өтуіне қарай өзгермейтін электр тогын қалай атайды. А) айнымалы ток Б) тұрақты тогы В) электр тогы Г) +ток өткізгіш 18. Механикалық энергияны электрлік энергияға түрлендіретін электрлік машиналар. А) генераторлар Б) +двигателдер В) электрлік генераторлар Г) трансформаторлар 19. Біреуі кірістік екіншісі шығыстық болып табылатын екі параллель қыспақтардан тұратын электр тізбегінің бөлігін ата. А) +төртұштық Б) үшұштық В) бесұштық Г) екіұштық 20. Реттеуші сым резисторды не деп атайды. А) трансформатор Б) +реостат В) резистор Г) сымның кедергісі 21. Периодқа кері шама А) жиілік Б) +период В) фаза Г) бастапқы фаза 22. Уақыт өтуіне қарай шамасы және бағыты бойынша өзгеретін электр тогын ата. А)+ тұрақты электр тогы Б) айнымалы электр тогы В) жиілік Г) бұрыштық жиілік. 23. Периодтың ішінде эқк қабылдайтын ең үлкен шама А) +период Б) жиілік В) амплитуда Г) фаза 24. Периодқа кері шама. А) +жиілік Б) фаза В) период Г) бастапқы фаза 25.Уақыттың функциясы болып табылатын периодты электр тогы А)+ синусойдалы электр тогы Б) айнымалы электр тогы В) тұрақты электр тогы Г) бастапқы фаза Дұрыс жауап 1 1.а 2.г 3.б 4.а 5.в 6.в 7.а 8.в 9.б 10.в 11.б 12. а 13.б 14.б 15.а 16. а 17.а 18.б 19.а 20. б 21.в 22.в 23.б 24.б 25.в Дұрыс жауаптар 2 1.в 2.б 3.а 4.а 5.г 6.а 7.в 8.а 9.а 10.а 11.в 12.б 13.в 14.а 15.а 16.г 17.б 18.б 19.г 20.в 21.б 22.г 23.а 24.б 25.г Дұрыс жауаптар 3 1.а 2.а 3.а 4.в 5.б 6.в 7.а 8.г 9.а 10.б 11.г 12.а 13.а 14.г 15.б 16.а 17.г 18.б 19.а 20.б 21.б 22.а 23.а 24.а 25.а 1 Катушканың индуктивтіліггі кернеу ммен ток арасындағы ығысу фазалары қалай өзгереді, егер (R и XL) екі параметрде бір уақытта екі есе артса 2 есе артады 2 Синусоидалы тоқтың жиілігі 3 есе кемісе , периодтың өзгеруі Период өзгермейді 3 Симметриялық жүктеме үшбұрыш түрінде қосылған. Фазалық токты өлшеу кезінде амперметр 10А көрсетту . Сызықтық тоқтың мәні 10А 4 Электр тізбегінің қысқыштарына қосылған вольтметр U=36B қолданыстағы кернеуді көрсетеді. Осы айнымалы кернеудің максималдық мәні есептелсін 50.8 5 Қыздыру шамдарының номиналды кернеуі 220 В үшфазалы желідегі 220 В кернеуге қосады. Шамдардың қосылу схемасын анықтаңыз Үшбұрыш 6. Үшфазалық тізбектің сызықтық кернеуі 220 В, сызықтық ток 2А, белсенді қуаты 380 Вт. қуат коэффициентін табыңыз Cos=0.8 7. Ток және кернеу берілген. i = max * sin ( t) u = umax * sin(t + 400). Ығысу фазасының бұрышын анықтаңыз. 40 8. Сызықтық ток 2,2 А тең. Симметриялық жүктемесі жұлдыз тәрізді қосылса, ток фазасын * есептеңіз 2.2 A 9. Үш синусоидалы ЭҚК мен ығысу бұрышы арасы үшфазалы симметриялық жүйесін құрайды: 120 10. Индуктивтілігі L=0,5 Гн индуктивтік шарғы жиілігі f = 50 Гц айнымалы ток көзіне қосылған. 1) f = 80 Гц жиілігіндегі шарғының индуктивті кедергісін табу керек; 2) f = 500 Гц-ке тең осы шарғының айнымалы * токқа индуктивті кедергісін табу керек 251.2 ,1570 11. Үшфазалы генератордың негізгі бөлігі * Статор , ротор 12. Сыйымдылығы С= 4мкФ конденсатор жиілігі 50 Гц айнымалы ток тізбегіне қосылған. 1) Жиілігі f = 50 Гц -гі конденсатордың сыйымдылық кедергісін табу керек. 2) Осы конденсатордың жиілігі 500Гц-ке тең айнымалы тоғына сыйымдылық кедергісін табу керек. 796 , 79,6 13. Үш фазалы жүйелер көмегімен өндірілетін электротехникалық жабдықтар Пештер , кыздыру шамдары 14. Трансформатор шығындары нәтижесінде анықталатын параметр Номиналды ток 15. Трансформатордың активті қуаты неге тәуелді Куат 16 Ауыспалы ток тізбегендегі тізбекті түрде белсенді кедергі R=3 Om , индуктивтілік L=0.005 Гц және сыйымдылық С =63.5 мкФ сериясы біріктіріледі. Тізбекке қосылған генератор ауыспалы кернеу резонанстық жиілігі f=285Гц ауыспалы кернеу U=2,5 B шығарады . индуктивті және сыйымдылық кедергіні , тізбектегі толық кедергіні тізбекте өтетін токты, сыйымдылық пен индуктивтіліктегі кернеуді анықтау керек UL=7.4 B , UC=7.4 B 17. Жоғарлатқыш трансформатор U1=220В кернеумен жұмыс істейді Екінші реттік орамда трансформатордың бос жүрісінде кернеу 880В болғандағы трансформация коэффициентін * анықтаңдар. 0.25 18. Бірінші реттік орамда ток күші J=1А, ал ұшындағы кернеу U1=220В болса, ал екінші реттік орамда J2=10A, U2=16 B. Трансформатордың п.ә.к.-ін табыңдар. 0.727 19. Бір фазалық трансформатордың екі орамасының номиналды кернеуі 220 В, 44 В. Ток орамасындағы жоғары кернеу 10 А тең. Төменгі кернеудегі ток… тең 50A 20 Қолданылатын табиғи энергия көздеріне байланысты өндірілетін электр энергиясы келесі станция типтеріне жіктеледі: Жылу станциялары, Гидравликалық электростанция, жел электр станцияларылары 21. Түзеткіш деп Айнымалы электр тоғын тұрақты тоққа түрлендіру 22. Түзеткіштердің үш түрі: Бір жартылай периодты бір фазалы түзеткіш, Екі жартылай периодты көпірлік түзеткіш, Өткелдік ( мостовой) түзеткіш 23. «Дизъюнкция» амалын орындайтын логикалық элемент НЕМЕСЕ 24. Триггер: Бұл компьютердің регистрлеріне екілік кодтың бір разрядын жадыда сенімді сақтау үшін кеңінен қолданылатын электрондық схема. 25. Шифратор Ол сигналды кодқа айналдырады да және оны 26. Айналып тұрған бөліктерден индукциялық токты шығарып алатын немесе электромагниттерге қоректенетін тоқ беретін қондырғылар не деп аталады? Щеткалар мен сақиналар 27. Элементтің кернеуінің тогынан тәуелділігін не деп атайды? Вольт-амперлік сипаттама 28. Қуаты 100 Вт кернеуі 220 В болатын электр шамының кедергісін анықта 484 ОМ 29. Электрондақ техника материалдарын жалпы жіктеулерге байланысты 4 топқа жіктейді Өткізгіштер, жартылайөткізгіштер, диэлектриктер және магниттік материалдар 30. Күн сәулесінің энергиясын электрлік энергияға айналдыруға қызмет ететін кремнийлік фотоэлементтер Күн батареялары 31. Электролит арқылы 2 А ток күші өткенде, 10 минут ішінде катодта 244 мг никель жиналды. Никельдің электро-химиялық эквиваленті 0,203 мг/Кл 32. Түзеткіш диод Айнымалы тоқты тұрақты тоққа түрлендіру үшін қолданылады 33. Фотодиод Тоқ жүрген кезде p-n өтпесінен жарық шығаратын шала өткізгішті диод жарық диоды деп аталады 34. Варикап Кері тогы p-n өтпесінің жарықтануына байланысты өзгеріп отыратын шала өткізгіш 35. Транзистор дегеніміз Электр сигналдарын күшейту мен түрлендіруге арналған жартылай өткізгіштік аспап 36. Үш фазалы электр тізбегінің реактивті қуаты Q=3U_φ I_φ 37. Үш фазалы электр тізбегінің толық қуаты S=3UφIφ 38. Резонанстық жиіліктің мәні ω=1/√LC; f=1/(2π√LC) 39. Айнымалы тоқ қуатының коэффиценті cos=φ=P/S 40. Тоқ көздерінің қысқыштарына тікелей ампермертр мен вольтмертді жалғауға болама? Вольтметр болады, Амперметр болмайды. 41. Егер желілік сымдағы амперметр 20 А ток көрсетсе, үшбұрыштап жалғанғанда бір фазадағы амперметр қандай ток көрсетеді? 11,55 А 42. Тізбекке f=50 Гц жиілікпен қосылған сыйымдылығы 4 мкф болатын конденсатордың сыйымдылық кедергісі қандай? 796 Ом 43. Радиустары R1=10см, R2 =20 см, болатын және заряды q1=10 нКл, q2= -30 нКл болатын металл шарлар өзара жіңішке өткізгішпен жалғанған. Өткізгіш бойымен тасымалданатын заряд шамасын есепте. 29 нКл 44. Түзу сызық бойымен екі электрон v0 – 20*10^3 км/с жылдамдықпен қарама – қарсы бағытта қозғалып келеді. Электрондар бір-біріне қаншалықты жақындайды? 9,5^10^{-10} м 45. Жұлдызшалап қосылған үш фазалы жүйенің желілік сымдарының арасындағы кернеу 220 В, фазалық кернеу қаншаға тең? 127 В 46. Үш бірдей индуктивті шарғылар үшфазалы ток желісіне U=220B желілік кернеумен қосылған. Әр шарғының белсендік кедергісі R=7 Ом және индуктивті XL=24 Ом тең. Желілік тоқ I және қуатты P1 анықтаңыз I=785.08 A, P=142 Вт 47. Якорьдің ауналу жиілігін немесе қоздыру орамасының тогын не үшін реттеу керек Генератордың кернеуін бір деңгейде ұстап тұру үшін 48. Егер пассивті екіұштылық белсенді кедергісі R=30 Ом болса, ал осы екіұштылық кіреберістегі әрекет етуші тоқтың мәні I=4A, онда белсенді қуаты P=…. 480 Вт 49. Шаманың өлшенген мәні мен шын мәнінің арасындағы айырым аспаптың қандай қателігін көрсетеді? Абсолют қателік 50. Тұрақты тоқ машинасының негізгі полюстерінің атқаратын міндеті Коммутацияны жақсарту үшін 1. Электрлік кедергі қалай сипатталады? 1) U 2)+ R 3) I 4) E 5) G 2. Кедергілері R1 = 5 Ом, R2 = 10 Ом екі резистор тізбектей жалғанған. Осы резисторлардағы кернеулердің қатынасы неге тең? 1) + 0,5. 2) 1. 3) 0,1. 4) 2. 5) 10 3. Электр тогының қуаты қандай формуламен анықталады? 1) I = U/ R 2) A=U I t 3) + P=U I 4) A=F S 5) P= A /q 4. Параллель қосылған тізбектің қай шамасы тұрақты болады? 1) +U 2) R 3) I 4) g 5) E 5. Көрсетілген сұлбаның кедергілері R1 = R2= 4 Ом, R3=R4=2 Ом болғандағы жалпы кедергіні анықта: 1) 12 Ом 2) 6 Ом 3) +3 Ом 4) 8 Ом 5) 9 Ом 6. Айнымалы ЭҚК-ң шамасы мен бағыты бойынша толық бір өзгеріс жасауға кететін уақыты қалай аталады? 1) циклдік жиілік 2) жиілік 3) +период 4) фаза 5) уақыт 7. Жиілікті қандай әріппен белгілейді? 1) W 2) + f 3) φ 4) T 5) t 8. Айнымалы токтағы электрлік шамалардың лездік мәндері қалай белгіленеді? 1) Im, Um, Em 2) I, U, E 3)+ i, u, e 4) I, u, e 5) I, U, e 9. Егер ток көзімен f = 50Гц жиілікпен қосылса катушканың индуктивтік кедергісі Xl =150 Ом болғандағы оның индуктивтілігін анықта: 1) 1.5Гн 2) 47.7Гн 3) +0.477Гн 4) 0.0477Гн 5) 47.7Гн 10. Сыйымдылық кедергісі қалай белгіленеді? 1) R 2) r 3) Xι 4) +Xc 5) ρ 11. Электр энергиясының жылу энергиясына айналуын сипаттайтын параметрі қандай? 1) сыйымдылық 2) индуктивтік 3) +актив 4) реактивті 5) өзгізгіштік 12. Электр қабылдағыштардың бірінші фазасының аяғын екіншісінің басымен, екінші фазаның аяғын үшіншісінің басымен және үшінші фазаның аяғын біріншісінің басымен жалғауды қалай атайды? 1) жұлдызшалап 2) тізбектей 3) параллель 4) +үшбұрыштап 5) аралас 13. Егер вольтметр 380В кернеуді көрсетсе, бір фазалы тізбектің кедергісі 19Ом, тізбектегі амперметр токтың қандай шамасын көрсетеді? 1)+ 34.6А 2) 20А 3) 60А 4) 30А 5) 22.4А 14. Жұлдызшалап қосылған үш фазалы жүйенің фазалық кернеуі 127В болса, желілік сымдарының арасындағы кернеуі қаншаға тең? 1) 200В 2) 380В 3) 320В 4) 127В 5)+ 220В 15. Келтірілген теңдіктердің қайсысы суретке сәйкес келеді? 1)+ I1-I2+I3 –I4=0 2) I1+I2-I3-I4=0 3) I1+I2-I3+I4=0 4) I3+I4-I1+I2=0 5) I1+I2+I3+I4=0 16. Асинхронды қозғалтқыштың пайдалы әсер коэффиценті қалай анықталады? 1) P=U I 2) ∆P=∆P1э+∆P1м+∆P2э+∆P2м+∆Pмех 3)+ η = 1- ∑∆P / P1 4) ∆ Pэ 5) ∆ Pм 17. Шаманың өлшенген мәні мен шын мәнінің арасындағы айырым аспаптың қандай қателігін көрсетеді? 1) келтірілген қателік 2) +абсолют қателік 3) дәлдік класы 4) өлшеу қателігі 5) аспаптың қателігі 18. Ток күшін өлшейтін аспап қалай аталады? 1) +амперметр 2) вольтметр 3) омметр 4) ваттметр 5) частотомер 19. Кернеуді өлшейтін аспап қалай белгіленеді? 1) А 2) +V 3) Ω 4) W 5) Hz 20. - шартты белгімен қандай жүйедегі аспап белгіленеді? 1) магнитоэлектрлік 2) индукциялық 3) термоэлектрлік 4) +электромагниттік 5) электродинамикалық 21. Толық тізбек үшін Ом заңының формуласын көрсет: 1) I=R/U 2) + I=Е/(R+r) 3) I=jS 4) I=U/R 5) I=r+R 22. Ротордың айналым саны статордағы айналдырушы магнит өрісінің айналым санына тең болса, бұл электр машинасы қалай аталады? 1) тұрақты тоқ 2) асинхронды 3) + синхронды 4) генратор 5) қозғалтқыш 23. Егер кірістегі бірінші реттік кернеу шығыстағы екінші реттік кернеуден аз болса, онда трансформатордың қандай түрі болады? 1) бір фазалы 2) үш фазалы 3) төмендеткіш 4) + жоғарлатқыш 5) кернеу өлшеуіш 24. Тізбек ұштарындағы кернеу 12 В, оның кедергісі 5 Ом болғандағы ток күші қандай болады? 1) + 2,4 А 2) 60 А 3) 24 А 4) 0,4 А 5) 0,24 А 25. ЭҚК-ң өлшем бірлігі қандай? 1) А 2) + В 3) Ом 4) См 5) Кл 26. Берілген графиктердің қайсысы тұрақты токтың графигі екенін көрсет (2) 27. Айнымалы ток кезіндегі R , Xl Xc кедергілерін параллель жалғағанда ток күші қандай формуламен анықталады? 1) I=U/R 2) I=U/Z 3) I=U/Z1 4) I=U/Z2 5)+ I=√Iа²+Iр² 28. Шамасы мен бағыты бойынша периодты өзгеретін ток қалай аталады? 1) +айнымалы тоқ 2) тұрақты тоқ 3) бір фазалы тоқ 4) үш фазалы тоқ 5) көп фазалы тоқ 29. Генератордың қозғалатын бөлігі қалай аталады? 1) статор 2) өзек 3) +ротор 4) катушка 5) электромагнит 30. Айнымалы тоқтың толық қуаты қалай белгіленеді? 1) P 2) Q 3) N 4) +S 5) A 31. Үш фазалы тізбектің электр қабылдағыш симметриялы болғандағы реактивті қуаты неге тең? 1) P=3UфIфcosφ 2) Sa=UaIa 3) + Q=√3UфIф sinφ 4) Sa=√Pa²+Qa² 5) S=3Uф Iф 32. Жеке фазадағы актив қуат қалай анықталады? 1) Sa=UaIa 2) Qa=UaIa sinφ 3) + Pa=UaIa cosφ 4) P=Pa+Pв+Pc 5) Q=Qa+Qв+Qc 33. Үш немесе оданда көп тармақтардың бірігу нүктесі қалай аталады? 1) тармақ 2) өнбой 3) +түйін 4) сұлба 5) бөлік 34. Электр тоғының жұмысы қандай формуламен анықталады? 1) I=U/R 2)+ A=U I t 3) P=UI 4) A=F S 5) A=U t 35. Электр қабылдағыштардың фазаларының аяқтарының нольдік нүктеде бірігіп жалғануы қалай аталады? 1) +жұлдызшалап 2) тізбектей 3) аралас 4) үшбұрыштап 5) параллель 36. Егер кірістегі орамның кернеуі шығыстағы орамның кернеуінен көп болса, онда трансформатор қалай аталады? 1) бір фазалы 2) үш фазалы 3) +төмендеткіш 4) жоғарлатқыш 5) өлшеуіш 37. Тізбекке f= 50 Гц жиілікпен қосылған сыйымдылығы 4 мкф болатын конденстордың сыйымдылық кедергісі қандай? 1) 397.7 Ом 2) + 796 Ом 3) 12.7 Ом 4) 0.796 Ом 5) 0.8 Ом 38. Электр өткізгіштік қандай әріппен белгіленеді? 1) U 2) R 3) I 4) + g 5) E 39. Жұлдызшалап қосылған үш фазалы жүйенің желілік сымдарының арасындағы кернеу 220В, фазалық кернеу қаншаға тең? 1) + 127В 2) 380В 3) 320В 4) 220В 5) 200В 40. Егер кедергілер R1= 4 Ом, R2 =2 Ом, R3=3 Ом болса, көрсетілген сұлба бойынша жалпы кедергіні көрсет: 1) 1,1 0м 2)+ 0,9 0м 3) 2,7 0м 4) 9 0м 5) 0,3 0м 41. Трансформатор құрылысы неден тұрады? 1) статордан, ротордан 2) жүктемеден, диодтан 3) +өзектен, орамдардан 4) тиристордан, конденсатордан 5) конденсатордан, катушкадан 42. Ω –шартты белгісімен көрсетілген аспап қай шаманы өлшейді? 1) ток күші 2) кернеу 3) +кедергі 4) қуат 5) жиілік 43. Электр машиналарының қайсысында айналып тұратын бөлігін якорь деп атайды? 1) асинхронды машинасында 2) синхронды машинасында 3) айнымалы ток машинасында 4) +тұрақты тоқ машинасында 5) үш фазалы ток машинасында 44. Тізбектің I=0 күйіндегі режимі қандай? 1) қысқа тұйықталу 2) номинал 3) номинал емес 4) +бос жүріс 5) үйлесімді 45. Егер желілік сымдағы амперметр 20 А ток көрсетсе, үшбұрыштап жалғағанда бір фазадағы амперметр қандай ток көсетеді? 1) + 11,55 А 2) 34,6 А 3) 6,66 А 4) 12 А 5) 31,5 А 46. Жұлдызша қосылған үш фазалы жүйенің фазалық кернеуі қалай белгіленеді? 1) Uо 2) Uc 3) +Uф 4) U 5) U1 47. Келтірілген теңдіктердің қайсысы суретке сәйкес? 1) + I1+I2+I3-I4+I5-I6=0 2) I3+I2-I1-I4-I6-I5=0 3) I2+I3-I5-I1+I4+I6=0 4) I1+I2+I3-I4-I5-I6=0 5) I1+I2+I3+I4+I5+I6=0 48. R1=R5=3 Ом; R2=R3=R4=30 Ом. Қайсы кедергі эквиволентті? 1) +16 Ом. 2) 96 Ом. 3) 90 Ом. 4) 0,36 Ом. 5) 36 Ом. 49. Тізбектеп жалғауда қандай шама тұрақты болады? 1) U 2) R 3) +I 4) g 5) E 50. Егер кедергілері R1= 2 Ом, R2 =4 Ом, R3=3 Ом болса, параллель жалғанғандағы тізбектің жалпы кедергісін анықта: 1) 1,1 0м 2) 0,3 0м 3) 2,7 0м 4) 9 0м 5) + 0,9 0м 51. Аспаптың бетіндегі Б-әрпі нені білдіреді? 1) Дәлдік класы 2) Шығарылған уақыты 3) +пайдалану группасы 4) токтың түрі 5) өлшенетін шама 52. Магнитоэлектрлік аспаптың құрылысы неден тұрады? 1) +Катушка тыныштандырғыш, өсь, серіппе, корректор, стрелка, тұрақты магнит 2) Стрелка, қозғалмалы катушка, қозғалмайтын катушка, ось, камера, тыныштандырғыш, тіл, ось, серіппе, корректор 3) Ось, өткізгіш, есептеуіш механизм, тежегіш магнит, алюминий диск 4) Магнитопровод, стрелка, стрелка ұстағыш, серіппе, полюс ұштары, рама, болат цилиндр 5) Амперметр, шунт 53. Амперметр 5 А тоқ күшін өлшей алса, 30 А тоқ күшін өлшегендегі аспаптың кедергісі 0,15 Ом. Шунттың кедергісі қанша? 1) 0,15 Ом 2) 0,25 Ом 3) + 0,03 Ом 4) 0,9 Ом 5) 0,75 Ом 54. Өлшеуіш механизмнің обмоткасына тізбектеп жалғанатын көп Омды кедергі қалай аталады? 1) Актив 2) Шунт 3) Сыйымдылық 4) + Қосымша 5) Индуктивтік 55. Айнымалы тоқтың әсерлік мәні қалай белгіленеді? 1) i 2) Im 3) Io 4)+ I 5) Iд 56. Айнымалы ЭКҚ-ң бір секундтағы толық өзгеріс саны қалай аталады? 1) Циклдық жиілік 2) +Жиілік 3) Период 4) Фаза 5) Уақыт 57. Периодты қандай әріппен белгілейді? 1) W 2) F 3) +T 4) φ 5) t 58. Индуктивтік кедергі қалай анықталады? 1) R 2) r 3) +Xl 4) Xc 5) Z 59. Ток күші 4 А болғанда кедергісі 2 Ом тізбектің бөлігінің қысқыштарындағы кернеуі қандай? 1) 2В 2) 0,5 В 3) +8 В 4) 1 В 5) 8 кВ 60. Электр өткізгіштіктің өлшем бірлігі қандай? 1) А 2) В 3) Ом 4) +См 5) Кл 61. Берілген тоқтың қайсысы айнымалы тоқтың графигі?(4) 62. Айнымалы ток кезінде R, Xl , XC кедергілерді тізбектей жалғағанда ток күші қандай формуламен анықталады? 1) I=U/R 2) I=R/U 3) +I=U/Z 4) I=U/Z2 5) I=√I²а+I²р 63. Амплитудамен жиіліктері бірдей бірінен-бірі фаза бойынша 120 ығысқан ток тізбегі қалай аталады? 1) Айнымалы ток тізбегі 2) тұрақтыток тізбегі 3) бір фазалы тізбек 4) +үш фазалы тізбек 5) көп фазалы тізбек 64. Көрсетілген сұлбаның кедергілері R=R=8 Ом, R=R=4 Ом болғандағы жалпы кедергіні анықта: 1) 12 Ом 2) +6 Ом 3) 3 Ом 4) 8 Ом 5) 9 Ом 65. Генератордың қозғалмайтын бөлігі қалай аталады? 1) +статор 2) өзек 3) ротор 4) катушка 5) электромагнит 66. Айнымалы токтың реактивті қуаты қалай белгіленеді? 1) N 2) P 3) S 4) +Q 5) А 67. Жеке фазадағы реактивті қуат қалай анықталады? 1) Sа=UаIа 2)+ Qа=Uа Iа sin φа 3) Pа=Uа Iа cos φа 4) P=Pа+Pв+Pс 5) Q=Qа+Qв+Qс 68. Тізбектің ток жүретін тұйықталған бөлігі қалай аталады? 1) Схема 2) Тармақ 3) +Өнбой 4) Түйін 5) Элемент 69. Үш фазалы тізбектің симметриялы болғандағы толық қуаты неге тең? 1) P=3UфIфcosφ 2) Sа=Uа•Iа 3) Q=3UфIф 4) S=3UфIф 5) +S=√P²+Q² 70. Электр зарядының өлшем бірлігі қандай? 1) А 2) В 3) Ом 4) См 5) +Кл 71. Ток күшін өлшейтін аспап қалай аталады? 1) +амперметр 2) вольтметр 3) омметр 4) ваттметр 5) частотамер 72. Қуатты өлшейтін аспап қалай белгіленеді? 1) +А 2) V 3) Ω 4) W 5) Hz 73. шартты белгімен қандай жүйедегі аспап белгіленеді? 1) +магнитоэлектрлік 2) индукциялық 3) термоэлектрлік 4) электромагниттік 5) электродинамикалық 74. Электрлік кедергінің өлшем бірлігі қандай? 1) А 2) В 3) +Ом 4) См 5) Кл 75. Аспаптың бетіндегі 1,5 саны нені білдіреді? 1) +Дәлдік класы 2) Шығарылған уақыты 3) пайдалану группасы 4) тоқтың түрі 5) өлшенетін шама 76. Аспаптың бетіндегі Б- әрпі нені білдіреді? 1) Дәлдік класы 2) Шығарылған уақыты 3) +пайдалану группасы 4) тоқтың түрі 5) өлшенетін шама 77. Үш фазалы тізбектегі фазалардың бастарының арасындағы кернеу қалай аталады? 1) түзетілген кернеу 2) желілік кернеу 3) +фазалық кернеу 4) кірістегі кернеу 5) шығыстағы кернеу 78. Егер электр қондырғыларының кернеуі мен тоғы құжаттарында көрсетілген сан мәндеріне сәйкес келсе, ол қандай жұмыс режимімен жұмыс жасайды? 1) қысқа тұйықталу 2) бос жүріс 3) +номинал 4) үйлесімді 5) өтпелі 79. Электр тоғы дегеніміз не? 1)+ зарядталған бөлшектердің реттелген қозғалысы 2) бөлшектер ағыны 3) бөлшектердің қозғалысы 4) заряд қозғалысы 5) дененің қозғалысы 80. Генератор қандай аспап? 1) +механикалық энергияны электр энергиясына айналдыратын 2) механикалық энергияны күшейтетін 3) электр энергиясын күшейтетін 4) энергияны уақытша көбейтетін 5) электр энергиясын механикалық энергиясына түрлендіретін 81. Электр тізбегінің шартты белгілер арқылы келтірілген графикалық кескіні қалай аталады? 1) тармақ 2) өнбой 3) түйін 4) +сұлба 5) бөлік 82. Обмоткалардың типіне қарай асинхронды машиналар қалай бөлінеді? 1) +қысқа тұйықталған және фазалы роторлы 2) бір фазалы және үш фазалы, 3) бір фазалы және көп фазалы 4) генератор және қозғалтқыш 5) тұрақты және анымалы 83. Трансформатор дегеніміз қандай ұғымды білдіреді? 1) сәйкестендіру 2) +түрлендіру 3) жеткізу 4) өндіру 5) қысқарту 84. Өлшеуіш механизмнің обмоткасына тізбектеп жалғанатын көп омды кедергі қалай аталады? 1) Актив кедергі 2) +Қосымша кедергі 3) Сыйымдылық кедергі 4) Шунт кедергі 5) Индуктивті кедергі 85. Кирхгофтың бірінші заңы қалай айтылады? 1) +Электр тізбегінің түйініндегі тоқтардың алгебралық қосындысы нольге тең. 2) Тізбектің тоқ жүретін тұйықталған бөлігі 3) түйінге қарай бағытталған тоқ оң таңбамен алынады 4) түйіннен шыққан тоқ теріс таңбамен алынады 5) Тұйықталған тізбектің өнбойындағы ЭҚК-тердің алгебралық қосындысы кернеудің кемуінің алгебралық қосындысына тең. 86. Қозғалтқыш қандай аспап? 1) механикалық энергияны электр энергиясына айналдыратын 2) механикалық энергияны күшейтетін 3) электр энергиясын күшейтетін 4) энергияны уақытша көбейтетін 5) +электр энергиясын механикалық энергиясына түрлендіретін 87. Кирхгофтың екінші заңы қалай айтылады? 1) Электр тізбегінің түйініндегі тоқтардың алгебралық қосындысы нольге тең. 2) Тізбектің тоқ жүретін тұйықталған бөлігі 3) түйінге қарай бағытталған тоқ оң таңбамен алынады 4) түйіннен шыққан тоқ теріс таңбамен алынады 5) +Тұйықталған тізбектің өнбойындағы ЭҚК-тердің алгебралық қосындысы кернеудің кемуінің алгебралық қосындысына тең. 88. Кедергілері 30 Ом және 20 Ом болатын өткізгіштер өзара параллель қосылған. Олардың жалпы кедергісі: 1) 50 Ом 2) 24 Ом 3) 20 Ом 4) +12 Ом 5) 16 Ом 89. Ток күшінің формуласын анықта? 1) +I=Δq/Δt 2) U = I R 3) I=кU 4) I=q/ 5) I=qS 90. Қуаты 22 В, кернеуі 2 В шамның ток күші: 1) +4 А 2) 7 А 3) 24 А 4) 6 А 5) 11 А 91. Айнымалы ток тізбегінің кернеуі 100 В, ток күші 1 А болса, оның актив кедергісі: 1) 45 Ом 2) 38 Ом 3) 63 Ом 4) +100 Ом 5) 50 Ом 92. Джоуль-Ленц заңының формуласын көрсет: 1) +Q=I2RΔt 2) Q=IR2Δt 3) Q=IΔt/R2 4) Q=I*R 5) Q=I2/R 93.Қайсы өрнек Кирхгофтың бірінші заңы болып табылады? 1) I = U/R. 2) ∑Еn=∑(IR)n 3) Q=IΔt/R2 4) + ∑Ιn=0 5) Q=I2/R 94. Параллель қосылған тізбектің кедергісі 12 Ом, кернеуі 120 В, 2 минут ішінде осы өткізгіште өндірілген тоқтын жұмысы: 1) 144 Дж 2) +144000 Дж 3) 14400 Дж 4) 14.4 Дж 5) 140 Дж 95. Ассинхронды қозғалтқыш негізгі неше бөліктен тұрады? 1) 3 2) 5 3) +2 4) 4 5) 1 96. Ом заңының формуласын көрсет: 1) +I = U/R. 2) q =I•t 3) Q=IΔt/R2 4) Р = U•I 5) А=U•I•t. 97. Өткізгіштегі ток күшінің шамасы 4 А-ге тең. Өткізгіштің көлденең қимасы арқылы 3 с уақыт аралығында қанша заряд өтеді? 1) 20 Кл 2) 30 Кл 3) 15 Кл 4) +12 Кл 5) 10 Кл 98. Тізбек бөлігі үшін Ом заңының формуласын көрсет: 1) I=R/U 2) I=U(R+r) 3) I=jS 4) +I=U/R 5) I=r+R 99. Өткізгіштің көлденен қимасы арқылы бірлік уақыт ішінде қандай ∆q заряд өтетінін көрсететін физикалық шама: 1) Кернеу 2) Қуат 3)+ Ток күші 4) Электр энергия 5) Потенциал 100. Электр тоғы дегеніміз: 1) электр өрісінің екі нүктесінің арасындағы кернеу 2) +зарядталған бөлшектердің реттелген қозғалысы 3) Өткізгіштің электрлік зарядты жинақтау қабілетін сипаттайтын шама 4) Электр өрісін сипаттайтын шама 5) элктр өрісі тарапынан әскр ететін күш. Бір фазалы синусоидалы тогы i(t)=2sin(628t+pi/4) A тең, ал бұрыштық жиілігі нені құрайды:628рад/с Үш фазалы жүйелер көмегімен өндірілетін электротехникалық жабдықтар:электр қозғалтқыштары,трансформаторлар,генераторлар Контурды тесіп өтетін магнит ағыны 0,5 с ішінде 3 Вб –ге 1 Вб-ге дейін біркелкі кемиді.Осы контурдың индукциялық ЭҚК-і: 4В Электролит арқылы 0,5А ток күші өткенде,20 минут ішінде катодта 236 мг мыс жиналды. Мыстың электрохимиялық эквиваленті:0,394 Кедергісі 60 Ом тең резистор бойымен 0,15А ток өтеді. Резистордағы кернеудің түсуі: 9 Электр тізбегі бөлігінде бес кедергі тізбектей қосылған әрбір кедергі 5 Ом. Жалпы кедергісін анықта:25 Электр өрісінің кернеулігі ұғымының анықтамасы: Материяның бір түрі,оның басты қасиеті заряядталған денеге күшпен әсер жасай алады Электр заряды ұғымын анықтайтын тұжырым: Денелердің өзара электрлік әсер қабілетін сипаттайтын физикалық шама. Электр машиналарының қайсысында айналып тұратын бөлігін якорь деп атайды:тұрақты тоқ машинасында. Механикалық энергияны электрлік энергияға түрлендіретін электрлік машиналар:Электрлік генераторлар Автоматикалық құрылғыларда телемеханикада байланыста өлшеуіш техникада кеңінен қолданылатын магниттер:Айнымалы магниттер Екі немесе бірнеше трансформаторлардың параллель жұмысы дегеніміз: Біріншіреттік және екіншіреттік жақтағы ормалардың парллель қосқандағы жұмысы Жұмысы қатты денеде электр тогының өтуіне негізделетін құрал аталады:Жартылай өткізгіштігі Жасалу технологиясына қарай интегралдық микросхемалар:гибридті,шала өткізгішті
Электроника – аспаптырдың функционалдауын, физикалық негіздерді зерттеу мен айналысатын ғылым мен техниканың саласы, оның жұмысы электрлік тоғының қайда өтуінде негізделедіМолекулярлы физикада айтылатын кезкелген ортада «Электр тогының» анықтамасына қай түсінік жатады?зарядталған бөлшектердің бағытталған қозғалысы; Магнит өрісінің күш сызықтары деп:әр нүктесіне жүргізілген жанамалары өрістің сол нүктесіндегі индукциясы векторымен бағыттас болатындай етіп жүргізлген сызықтарды айтады; Кедергісі 60 Ом тең резистор бойымен 0,15 А ток өтеді. Резистордағы кернеудің түсуі:. 9 Контурда контурдағы токтың өзгерісі тудырған ЭҚК -тің пайда болу құбылысын ата. өздік индукция Электр тiзбегi бөлiгiнде бес кедергi тiзбектей қосылған, әрбiр кедергi 5 Ом. Жалпы кедергісін анықта:25 Ток күші 2А тең контурда 8 Вб магнит ағыны бар. Контурдың индуктивтілігі:e. 4 Гн; Индуктивтілігі 2 Гн катушкадан 4 А ток өтеді. Катушка ішіндегі магнит ағыныны:e. 8 Вб; Қандай өрісті электростатикалық деп атайды: электр тогы жоқ болған кездегі зарядталған өріс атайды Жұмысы қатты денеде электр тогының өтуіне негізделген құрал аталады: жартылай өткізгішті Берілген тұжырымдардың қайсысы тұрақты ток кезінде тармақтардың тізбектей қосылуына сәйкес келмейді: тізбек учаскелеріндегі кернеудің қатынасы тізбектің осы учаскелеріндегі кедергілердің қатынасына тең «Электр заряды» ұғымын анықтайтын тұжырым: денелердің өзара электрлік әсер қабілетін сипаттайтын физикалық шама Индукцияның кернеулікке тәуелділігі: магниттік өріс Жекелеген телімдері ферромагниттік материалдардан жасалған. Оларда магнит ағына тұйықталатын құрылғыны ата: диэлектрлік өріс Сигналды күшейтуге арналған өндіргіш генератор режимде жұмыс жасайтын электрлік машина: электрмашиналық күшейткіш Механикалық энергияны электрлік энергияға түрлендіретін электрлік машиналар: электрлік генераторлар Автоматикалық құрылғыларда, телемеханикада, байланыста, өлшеуіш техникада кеңінен қолданылатын магниттер: магниттік қанығу Кирхгофтың 1 ережесіне сәйкес келетін тұжырымдама: тармақталған электр тізбегінің кез-келген түйініндегі ток күшінің алгебралық қосындысы нольге тең Трансформатор шығындары нәтижесінде анықталатын параметр: номинальді қуат Үш фазалы жүйелер көмегімен өндірілетін электротехникалық жабдықтар: электр қозғалтқыштары, генераторлар, трансформаторлар т.б. Элементтің кернеуінің тогынан тәуелділігін не деп атайды: ватт-амперлік сипаттама Реттеуші сым резисторды не деп атаймыз: реостат Қандай электр өрісін біртекті дейді: барлық нүктелердегі кернеулігі шамасы бойынша және бағыты бойынша бірдей болады Электротехника 1.Жұмысы қатты денеде электр тоғының өтуіне негізделетін құрал аталады:Элетрлі 2.Автоматикалық құрылғыларда, телемеханикада, байланыста, өлшеуіш техникада кеңінен қолданылатын магниттер: айнымалы магниттер 3.Электр тізбегі бөлігінде бес кедергі тізбектей қосылған, әрбір кедергі 5 Ом. Жалпы кедергісін анықта: 25+- 4.Ток көзінің ЭҚК 12В, ішкі кедергісі 1Ом. Ток күші 2А-ге тең болуы .шін тізбектің сыртқы бөлігінің кедергісі нешеге тең болуы қажет? 5Ом 5.Нүктелік зарядтардың біреуінің зарядын 4 есе арттырғанда олардың арасындағы өзара әсерлесу күші бұрынғыдай болып қалса, онда ара қашықтық.... 2 есе артады 6.Индуктивтілігі L катушка синусоидалы кернеу көзіне қосылған. Қуат көзінің жиілігі 3 есе ұлғайған жағдайда, катушкадағы ток қалай өзгереді? Екі есе азаяды 6.Ток күші 2А тең контурда 8 Вб магнит ағыны бар. Контурдың индуктивтілігі: 7.Күш сызықтарының суреті арқылы мынаны білуге болады: өріс кернеулігінің бағыты мен шамасын 8.Ток жоқ кезінде қысқыштарында кернеуі бар элемент ......... элемент, ал ток жоқ кезінде кернеуі де жоқ элемент........ элемент деп аталады: активті, пассивті 9.ЭҚК 15В батареяның 6Ом сыртқы кедергіге тұйықталуы кезіндегі тізбектің тоқ күші 2А тең. 10.Батареяның қысқаша тұйықталуы кезіндегі ток күші; 2,5 Ом 11.Жасалу технологиясына қарай интегралдық микросхемалар: шала өткізгішті, электронды 12.Сигналды күшейтуге арналған өндіргіш генератор режимде жұмыс жасайтынэлектрлік машина: 13.Трансформатордың қуаттылығы жоғары болған сайын, бос жүріс жұмыс шығынының қандай шамасы соұүрлым аз болады? Қуат 14.Электр заряды ұғымын анықтайтын тұжырым: Денелердiң өзара электрлiк әсер қабілетiн сипаттайтын физикалық шама. 15.Болат брусоктың магнит индукциясы 12,5 Тл тең. Осы брусокта ток күші тудырған магнит өрiсінің кернеулiгi 120 А/м тең . Болаттың салыстырмалы магнит өтiмдiлiгi қандай? 83000 16.Элетр машиналарының қайсысында айналып тұратын бөлігін якорь деп атайды? тұрақты тоқ машинасында 17.Тұрақты жылдамдықпен қозғалатын электрон біртекті электр өрісіне, оның күш сызықтарының бағытына қарсы еніп қозғалады. Элетронның қозғалыс сипаттамасының өзгерісі: Жылдамды,ы артады 18.Анодтары желінің фазаларыменқосылатын, ал катодтары өзара тұйықталған үш диодтан тұратын түзеткіш: үш фазалы бейтарап нүктелі 19.Электр өрісінің кернеулігі ұғымының анықтамасы: 20.Электрлік жүктеме деп 21.Бесенді кедергісі R = 40 Ом және индуктивті кедергісі XL = 30 Ом ие индуктивті шарғы қосылған айнымалы ток электр тізбегін есептеңіз. Индуктивті қысқыштардағы кернеу 120В. 50,2,4 1) тізбектің толық кедергісін; 2) индуктивті шарғыдағы ток кҥшін; 3) қуат коэффициентін; 4) ток және кернеу фазасының ауысымының бҧрышын; 5) толық, белсенді және реактивті қуатты аңықтаңыз. Шешімі: 1. Тізбектің толық кедергісін Z = √ R 2 + XL = √ 402 + 302 = 50 Ом. 2. Ток кҥші І =U/ Z= 120/ 50=2,4 А 3. Қуат коэффициенті cos φ = R/ Z=40/ 50= 0,8. Егер cos φ = 0,8, онда фазасының ауысымының бҧрышы φ = 360 4. Толық қуат S = UI = 2,4• 120 = 288 В• А. 5. Белсенді қуат P = S cos φ = UI cos φ = 2,4• 120• 0,8 = 230,4 Вт. 6. Реактивті қуат Q = S sin φ = UI sin φ = 2,4 • 120•0,6 = 172,8 вар. 22.Контурды тесіп өтетін магнит ағыны 0,5 с ішінде 3 Вб –ге 1 Вб-ге дейін біркелкі кемиді.Осы контурдың индукциялық ЭҚК-і:4 23. Ауыспалы ток тізбегіндегі тізбекті тҥрде белсенді кедергі R = 3 Ом, индуктивтілік L = 0.005 Гц және сыйымдылық C = 63.5 мкФ сериясы біріктіріледі. Тізбекке қосылған генератор ауыспалы кернеу резонанстық жиілігі f = 285 Гц ауыспалы кернеу U = 2,5 В шығарады. Индуктивті және сыйымдылық кедергіні, тізбектегі толық кедергіні, тізбекте ӛтетін токты, сыйымдылық пен индуктивтіліктегі кернеуді анықтау керек Индуктивті кедергі: XL = ɷ L = 2nfL = 2 • 3,14- 285 • 0,005 = 8,9 Ом. Сыйымдылық кедергі: Хс= 1/ ɷС=1000 000/2•3,14•285•63,5=8,9 м. Индуктивті кедергі сыйымдылық кедергісіне тең, сондықтан тізбекте кернеу резонансы туады. Кернеу резонансындағы тізбектің толық кедергісі Z = √ R 2 + (XL - Xc) 2 =√ 32+(8,9-8,9) 2 = 3 Ом. Тізбектегі ток кҥші І = U / R= 2,5 / 3= 0,83А. Индуктивтіліктегі кернеу UL = IXL = 0,83 • 8,9 = 7,4 В. Сыйымдылықтағы кернеу UC = IXC = 0,83 • 8,9 = 7,4 В. Қандай электр өрісін біртекті дейді: өрістің барлық нүктелеріндегі кернеулігінің шамасы бірдей Екі тоқ көздерінде бірдей ЭҚК жане тоқтар бар, бірақ ішкі кедергілері әр түрлі. Қай ток көзінде ПӘК жоғары: Тогы бар сақиналы орауыш: резистор Сигналды күшейтуге арналған өндіргіш генератор режимде жұмыс жасайтын электрлік машина: электромашиналық күшейткіш Қандай өрісті электростатикалық деп атайды: электр тогы жоқ болган кездегі зарядталған өріс Электроника-аспаптардың функционалдануын, физикалық негіздерді зерттеу мен айналысатын ғылым мен техниканың саласы, оның жұмысы эдектрлік тоғының қайда өтуіне негізделген: қатты дене, сұйықтық, вакуум, газда Электр машиналарының қайсысында айналып тұратын бөлігін якорь деп атайды: тұрақты ток машинасы Берілген тұжырымдардың қайсысы тұрақты ток көзінде тармақтардың тізбектей қосылуына сәйкес келмейді: тізбек учаскелеріндегі кернеудің қатынасы тізбектің осы учаскелеріндегі кедергілердің қатынасына тең Контурда контурдағы токтың өзгерісі тудырған ЭҚК- тің пайда болу құбылысын ата: өздік индукция Жекелеген телімдері ферромагниттік материалдардан жасалған. Оларда магнит ағыны тұйықталатын құрылғыны ата: магнит өрісі 1. Электр тізбегінің элементтері. Электр тізбегі- бұл электр энергиясын шығаратын, беретін,түрлендіретін және тұтынатын құрылғылардың жиынтығы. Электр энергиясының көздері болып аккумуляторлар, термоэлектрикалық элементтер, электр генераторлары, фотоэлектрикалық элементтер және т.б жатады. Түрлі энергияны (химиялық реакциялар энергиясы, жылулық, механикалық, жарық және т.б.) электр энергиясына түрлендіруші құралдар болып табылады Электр энергиясын қабылдағыштар электро шамдар, электропештер, және энергиясы басқа түрлі энергияларға (жылулық, механикалық, жарық және т.б.) түрленетін құралдар. Жалғаушы элементтер ретінде жалғаушы сымдар, электр тасымалдаудың ауалық түзулері, электрлік кабельдер қолданылады. Қосымша құралдар электр желілерін басқару режимі мен оларды қорғауға арналған. Оларға: қосқыштар, ауыстырып қосқыштар, штепсельді жалғағыштар, сақтандырғыштар және т.б жатады. өлшеу құралдары ретінде электр тізбектеріндегі токты, кернеуді және қуатты өлшеуге арналған құралдар, амперметр, вольтметр, ваттметр қолданылады. Электрлік тізбектердің теориясында активтік және пассивті элементтер ерекшелінеді. Активтік элементтер болып электрлік энергия көздері саналады: кернеу көздері және ток көздері. Пассивтік элементтерге кедергілер, индуктивтіліктер және сыйымдылықтар жатады. 2. Айнымалы ток тізбектері. Айнымалы тоқ, (ағылшынша alternating current – айнымалы тоқ) – бағыты мен шамасы периодты түрде өзгеріп отыратын электр тоғы. Ал техникада айнымалы тоқ деп тоқ күші мен кернеудің период ішіндегі орташа мәні нөлге тең болатын периодты тоқ болады. Айнымалы тоқ байланыс құрылғыларында (радио, теледидар, телефон т.б.) кеңінен қолданылады.Айнымалы токты пайдаланудың ең алғаш рет 1875 жылы орыс ғалымы П.Н.Яблочков ұсынды. Айнымалы ток Яблочков шырағындағы көмірдің біркелкі жануын қамтамасыз етті және шамдардың бір электр энергиясы көзінен қоректенуіне жол ашты.Айнымалы токтың параметрлері:1Лездік мәні – белгілі уақытқа сәйкес келетін тоқтың шамасы 2Амплитуда – максимал лездік мәні (айнымалы тоқ жететін мәні) 3. Период - айнымалы тоқ өзгерісінің толық тербеліс жасауға кеткен уақыт Т - әрпімен белгіленеді Айнымалы тоқта бір периодта бір тербеліс жасалады, яғни период толық бір тербеліс жасауға кеткен уақыт. Бір тербеліс тоқтың екі қозғалысынан тұрады.4. Жиілік – айнымалы тоқтың бір секундтағы тербеліс саны Жоғары жиілігі f әрпімен белгіленеді. Дыбыстық жиілігі F әрпімен белгіленеді. Жиіліктің өлшем бірлігі герц болып табылады, шартты белгісі Гц. Егер тоқ секундына бір тербеліс жасаса, онда жиілігі 1Гц-ке тең. Практикада жиіліктің қысқаша өлшем бірліктері қолданылады - килогерц и мегагерц 1 кГц=1*103 Гц; 1мГц= 1*106 Гц Анықтама бойынша период пен жиілік бір-біріне қарама қарсы шамалар, яғни 3. ЭҚК ұғымы, тұйықталған және ажыратылған тізбектер үшін Ом заңы. Электр қозғаушы күші.Сыртқы күштермен электр заряд тасымалдауышын қозғалтқан кезде көздің ішіндегі осы күштерді тудыратын үрдістердің энергиясы электр энергиясына түрленеді. Электр энергия көздері электр қозғаушы күшімен (ЭҚК) сипатталады,ол көздің ішінде бірлік оң зарядты кіші потенциалы бар қыспақтан үлкен потенциалы бар қыспаққа дейін қозғалтуға шығындалған жұмысы ретінде анықталу мүмкін. Сыртқы күштердің табиғатына қарамастан, көздің ЭҚК сандық жағынан көздің ажыратылған қыспақтары арасындағы кернеуге тең. Тұйықталған тізбектегі электр тогы энергия көзінің электр қозғаушы күші әсерінен ағады. Тізбекте ток жоқ болған жағдайда да яғни тізбек ажыратылған кезде де энергия көзінде электр қозғаушы күші пайда болады. Тізбекте ток жоқ болған жағдайда да ЭҚК энергия көзінің қысқыштарындағы потенциалдар айырымына тең. Потенциалдар айырымы сиякты, ЭҚК вольтпен (В) көрсетіледі. Тұйықталған электр тізбегінде де, ажыратылған тізбетке де ЭҚК энергия көзінің қысқыштарындағы потенциалдар айырымын үзбей ұстап түрады. Түйықталған тізбекте ток үздіксіз ағуы үшін энергия көзі, ішіндегі зарядтар қозғалысы электр өрісі күшінің әсеріне қарама-қарсы бағытталған болуы керек. Зарядтардың мұндай қозғалысы сырттан берілген күштердің әсерінен болады. Тұйықталған тізбектегі ЭҚК, кедергі және ток арасындағы байланысты Ом заңымен өрнектеуге болады. Ом заңын былайша тұжырымдауға болады: тұйықталған тізбектегі ток электрқозғаушы күшіне тура пропорционал және барлық тізбектің кедергісіне кері пропорционал. Тізбектегі ток ЭҚК әрекетінен пайда болады; энергия көзінің ЭҚК көп болған сайын, тұйықталған тізбектегі ток та көп болады. Тізбек кедергісі ток өтуіне бөгет жасайды, сондықтан тізбек кедергісі өскен сайын ток мөлшері азаяды. Ом заңын мынадай формуламен өрнектеуге болады: I = E/(R+r0) (1.7) немесе Е = I (R+r0) (1.8) мұндағы R — тізбектің сыртқы бөлігінің кедергісі; r0— энергия көзінің ішкі кедергісі. Келтірілген формулаларда ток ампермен, ЭҚК вольтпен, кедергі оммен көрсетілген. Барльіқ тізбектің кедергісі: R+r0 = Е/I (1.9) Ом заңы барлық электр тізбегіне ғана емес, оның кез келген бөлігіне де тура келеді. Егер тізбек учаскесінде энергия көзі жоқ болса, онда бұл бөлікте оң зарядтар потенциалы жоғарылау нүктеден потенциалы темендеу нүктелерге ауысады. Энергия кезі осы учаскенің басы мен соңы аралығындағы потенциалдар айырымын ұстап тұрады да оған белгілі мөлшердегі энергия жұмсайды. Осы потенциалдар айырымын каралған учаскенің басы мен соңы аралығының кернеуі деп атайды. Ом заңы формуласынан тұйықталған тізбек үшін алатынымыз: E = IR + Ir0=U + Ir0 (1.12) мұндағы IR —кернеудің R кедергісінде кемуі, яғни сыртқы тізбекке түскен кернеу немесе энергия көзінің (генератордың) қысқыштарындағы кернеу U; Ir0 — кернеудің R0 кедергісінде кемуі, яғни энергия кезінің (генератордың) ішіне түскен кернеу. Тізбек ажыратылған I=0 - ажыратылған тізбектегі ЭҚК оның ұштарындағы потенциалдар айырымына тең. 4. Тізбектің тізбекті және параллель қосылыстары (i, U-тізбектердің барлық түрлері үшін). Киргоф Заңы. Киргоф Заңы. Кирхгофтың бірінші заңы (токтарға арналған заң) электр тізбегінің түйіндеріне жатады және келесідей тұжырымдалады. Электр тізбегінің түйініндегі токтардың алгебралық қосындысы кез келген мезгілде нольге тең: .Бұл ретте, түйінге бағытталған токтарды «+» таңбасымен, ал түйіннен бағытталған токтарды – «-» таңбасымен қабылданады..Энергияның бірнеше көздері бар күрделі электр тізбектерін есептеу үшін келесідей тұжырымдалатын Кирхгофтың екінші заңын пайдаланады.Тұйық электр контурдағы тізбектің учаскелеріндегі кернеудің төмендеу алгебралық қосындысы осы контурда әрекет ететін ЭҚК алгебралық қосындысына тең болады. Теңдеулерді құрастырған кезде қосылғыштарды «+» таңбасымен алады, егер учаскеде әрекет ететін кернеу және ЭҚК айналманың бағытымен дәлме-дәл келетін болса, және «-» таңбасымен, егер олардың әрекеттері айналманың бағытына қарсы болатын болады. Өткізгіштерді тізбектей жалғау Егер бірінші өткізгіштің соңы екінші өткізгіштің басымен, екіншінің соңы үшіншінің басымен жалғанса, онда мұндай қосуды тізбектей жалғау деп атайды. 1. I = I1 = I2 = . . . = In 2. U = U1 + U2 + . . . + Un 3. R = R1 + R2 + . . . + Rn Өткізгіштерді тізбектей жалғау ережесі. Өткізгіштерді тізбектей жалғағанда, ал тізбектегі жалпы кернеу, олардың қосындысына тең болады, ал жалпы кедергі әрбір өткізгіштің кедергілерінің қосындысынан тұрады. Сонымен өткізгіштерді тізбектей қосқанда: 1) барлық өткізгіштердегі ток күші бірдей; 2) тізбектің жалпы кернеуі жеке өткізгіштердің кернеулерінің қосындысына тең; 3) тізбектің жалпы кедергісі жеке өткізгіштердің кедергілерінің қосындысына тең; 4) өткізгіштердегі кернеу түсі өткізгіш кедергісінің шамасына тура пропорционал. Өткізгіштерді параллель жалғау. Егер өткізгіштердің басын бір ғана А нүктесінде, ал ұштарын екінші бір В нүктесінде жалғасақ, онда мұндай жалғауды өткізгіштердің параллель жалғау деп атайды. Электр тізбегінің екі өткізгіштен артық өткізгіштер түйісетін нүктесін түйін деп атайды. 1. I = I1 + I2 + . . . + In 2. U = U1 = U2 = . . . =Un 3. Өткізгіштерді параллель жалғау ережесі. Өткізгіштерді параллель жалғағанда тізбектің барлық бөліктеріндегі кернеу бірдей, ал жалпы ток күші әрбір өткізгіштегі ток күштерінің қосындысына тең; жалпы кедергі кемиді: өткізгіштерді параллель қосқанда: 1) әр өткізгіштегі кернеу түсуі бірдей және тізбектің берілген бөлігіндегі жалпы кернеуге тең; 2) тізбектің тармақталмаған бөлігіндегі ток күші өткізгіштердегі токтардың қосындысына тең; 3) жалпы кедергіге кері шама өткізгіштердің кедергілерінің кері шамаларының қосындысына тең; 4) өткізгіштердегі ток күштерінің қатынасы осы өткізгіштердің кедергілерінің шамаларының қатынасына тең. Өткізгіштерді тізбектей және параллель жалғау трамвай, троллейбус, электр генераторлары, тоңазытқыш, теледидар, электр желдеткіш, аспаптар, музыкалық центрлерде қолданылады. 5. Айнымалы ток және жиілік түсінігі. Жиілік түрлері Айналу жиілігі - айналып тұрған дененің айналым санының айналуға кеткен уақытқа қатынасына тең шама. Номиналдық айналу жиілігі - номиналдық қуаттылыққа арналған кәсіпорын - шығарушы көрсеткен қозғағыш біліктің айналу жиілігі. Циклдік жиілік – 2п- ге көбейтілген гармоникалық тербеліс жиілігі. Магниттік өрісте орам айналған кезде оның бір айналымы 360°, немесе 2 радианға сәйкес болады. Осы орамның айналуының бҧрыштық жылдамдығы радиан/секундына (рад/с) тҥрінде өрнектеледі. Және қатынасымен анықталады. Бұл шама бұрыштық жиілік деп аталады және әрпімен белгіленеді: Радиан секундына өрнектелген бұрыштық жиілігі герцпен ӛрнектелген токтың жиілігінен 2есе көп. 6.Ток күші, электр өрісінің кернеулігі ұғымы. Ток күші. Электр тогы ток күші деп аталатын шамамен сипатталады. Ток күші -уақыт бірлігі ішінде берілген өткізгіштің көлденең қимасынан өтетін зарядтар шамасы: Бұл өрнек токтың лездік мәнін сипаттайды. Егер токтың күші мен бағыты уақыт өтуіне сейкес өзгермейтін болса, онда мұндай ток тұрақты ток деп аталады: мұндағы q -өткізгіштің көлденең қимасы арқылы t уақыт ішінде өтетін электр заряды. Ток күшінің өлшеміне - 1 ампер (А) алынады. Электр өрiсiнiң кернеулiгi – берiлген нүктедегi электр өрiсiн сипаттайтын векторлық шама, және ол өрiстiң берiлген нүктесiнде орналасқан нүктелiк зарядқа әсер ететiн күштiң заряд шамасына q қатынасына тең: векторының бағыты оң зарядқа әсер ететiн күшке бағыттас және терiс зарядқа әсер ететiн күш бағытына керi бағыттас. Кернеулiк - электр өрiсiнiң күштiк сипаттамасы болып табылады. Электр өрiсi тарапынан әсер ететiн күш мынаған тең: Егер электр өрiсi барлық нүктелерде кернеулiгi бiрдей болса, онда ол бiртектi деп аталады. 7. Үшбұрыштың қосылыстары. Генератор фазаларын үшбұрышша жалғау үшін бірінші фазаның соңын (К1), екінші фазаның басына (Н2), екінші фазаның соңын (К2), үшінші фазаның басына (Н3), үшінші фазаның соңын (К3), бірінші фазаның басына (Н1) жалғасақ, жалғанған нүктелерге линиялық сымдарды қоссақ, онда үшбұрыш жалғануын аламыз. Генератор мен тұтынушылар фазаларын осылайша үшбұрыштап қосуға болады (6.1 сурет ). Осылайша пайда болған «үшбұрыштың» төбелерінен тартылған линиялық сымдар тұтынушыларға барады. Бірқалыпты және бірқалыпсыз жүк кезіндегі үшбұрышша жалғауда үш сымды жүйе пайда болады. Мұндай электр желісіндегі үш линиялық сымдағы кернеулер (U12; U23; U31), ал фазалық кернеулер U1; U2; U3), сонымен қатар линиялық сымдар арасындағы линиялық кернеу, бір фазаның басы мЕгер тұтынушының әрбір түйін нүктесіне Кирхгофтың 1-ші заңын қолдансақ, (I1, I2; I3) желілік және (I12;I23;I31) фазалық токтар арасындағы арақатынасты табуға болады. Онда келесі теңдік шығады: Бұл жағдайда, егер тұтынушыларды үшбұрыштап қосқанда жүк бірқалыпты болса, фазалық токтар мен желілік токтар өзара бір-бірімен тең болады. Онда линиялық (желілік) және фазалық токтар арасындағы арақатынас мына формуламен өрнектеледі: 8. Жұлдызбен біріктіру. Жұлдыз тәрізді қосу Үш тәуелсіз тізбекті генератор орамасының фазасы және қабылдағыштар фазасының ұштары екі түйін құрайтындай етіп біріктіруге болады. Мұндай біріктіру жұлдыз тәрізді қосу деп аталады. Екі түйінді қосатын тоқ өткізгіш сымды нейтраль деп атайды. Ал басқа тоқ өткізгіш сымдар сызықты деп аталады. Генератор фазаларының (немесе жүктемелерінің) қысқаштарындағы кернеу фазалық кернеу деп аталады. Фазалар орамасындағы немесе фазалық жүктемелердегі тоқ – бұл фазалық тоқ. Сызықты тоқ өткізгіш сымдар арасындағы кернеу – сызықтық кернеу. Сызықты тоқ өткізгіш сымдардағы тоқтар сызықты тоқтар деп аталады.Жұлдызша қосылған кезінде төрт немесе үш сымды жүйе болуы мүмкін. Ал үшбұрышша жалғанғанда тек қана үш сымды жүйе болады..Егер генератордың барлық орамдарының соңдарын бір нүктеге, бастарын қабылдағштарға баратын сымдарға қоссақ, онда жұлдызша қосылған үшфазалы жүйесін алуға болады Орамдардың соңдарын қосатын нүктені нольдік (нейтраль), ал бұл нүктені тұтынушылардың нүктесімен қосатын сымды нольдік сым деп атайды. 9. Өлшеу аспаптарының жіктелуі. Өлшеу өлшенетін физикалық шаманың өлшеммен қабылданатын кейбір бірдей шамадағы мәнімен салыстыруды тану процесі болып табылады. Физикалық шамалар техникалық құралдар өлшеу құралдарымен өлшенеді. Өлшеу нәтижелерін алу әдістеріне байланысты өлшеу тікелей және жанама болып келеді. Тікелей өлшеуде физикалық шама тікелей өлшенеді. Тікелей өлшеулерге келесі мысалдар бар: ұзындықты сызғышпен өлшеу, уақытты секунд өлшеуішпен, ал ток күшін амперметрмен. Жанама өлшеуде тікелей мәнін білуге қажет шаманы емес, ізделініп отырған шамамен қандай да бір математикалық тәуелділіктегі басқа шамалар өлшенеді. Мысалы, дене тығыздығын оның массасы және көлемін өлшеу арқылы анықтайды. Ал кедергіні Ом заңы бойынша, яғни ток күші мен кернеуін есептейді. Электрлік өлшеуіш аспаптары деп физикалық шамалардың мәндерін адамның қабылдауына қолайлы түсінікті информация түрінде бере алатын өлшеуіш құралдарын айтады. Мысалы, вольтметр, амперметр, ваттметр, санауыш т.б. Электр өлшеуіш құралдарындағы шартты белгілеулері: Амперметр A Вольтметр V Гальванометр Г Ваттметр W Омметр Ω Ватт-сағаттары есептегіші Wh.Токты өлшеу. Ток күшін өлшеуге арналған құрал амперметр деп аталады. Амперметр ток күші өлшенетін тізбек аумағымен бірге дәйекті түрде қосылады.Кернеуді өлшеу. Кернеуді өлшеуге арналған құрал вольтметр деп аталады. Вольтметр кернеу өлшенетін тізбек аумағына қатарлас қосылады. Өлшеу құралдары төмендегідей жіктеледі: өлшенетін шаманың тіркелу түріне қарай – аналогтық және сандық; қолданылуы бойынша - амперметр, вольтметр, жиілікөлшегіш, фа¬зометр, осциллограф және т.б.; арналуына қарай – электрлік және электрлік емес (магниттік, жылулық, химиялық, т.б.) физикалық шамаларды өлшейтін; әрекеті бойынша – интегралдаушы қосындылайтын; өлшенетін шама мәнін индикациялау тәсілі бойынша – көрсетуші, сигналдаушы және тіркеуші; өлшенетін шаманың түрлену тәсілі бойынша – тікелей бағалау және салыстыру үшін; құрастырмасы және қолданылуы бойынша — сымдық, тасымалдаушы стационар; сыртқы әсерлерден қорғалғандығына байланысты — қарапайым, ылғал, газ, шаңнан қорғалған, герметикалық, жарылысқа қауіпсіз және т.б. ен соңы арасындағы фазалық кернеуге тең: 10. Электр өрісі, оның бейнесі. Кулон Заңы. Электр өрісі – электрмагниттік өрістің дербес бір түрі. Ол электр зарядының айналасында немесе бір уақыт ішіндегі магнитөрісінің өзгерісі нәтижесінде пайда болады. Электр өрісінің магнит өрісінен өзгешелігі – ол қозғалатын да, қозғалмайтын да электр зарядтарына әсер етеді. Электр өрісінің бар екендігін оның қозғалмайтын зарядқа әсер ететін күші бойынша байқауға болады. Электр өрісінің кернеулігі – электр өрісінің сандық сипаттамасы болып табылады. Кулон заңы — екі нүктелік электрикалық зарядтардың өзара әсерін сиппаттайтын заң. Тыныштықтағы екі нүктелік зарядталған денелердің өзара әсерлесу заңы бүкіл әлемдік заңға ұқсас деген пікірлер ХVIII-ғасырдың ортасында туа бастады. Осы пікірдің дұрыстығын 1785 жылы француз ғалымы Ш.Кулон дәлелдеді. Кулон заңы бойынша тыныштықтағы екі нүктелік зарядтар зарядтардың модульдерінің көбейтіндісіне тура пропорционал, ара қашықтықтың квадратына кері пропорционал, таңбасы зарядтардың таңбаларының көбейтіндісімен бірдей, ал бағыты екі зарядты қосатын түзу бойымен бағыттас күшпен өзара әсер етеді. Ол жіңішке серпімді сымға ілінген және шыны цилиндр тәрізді ыдыста орналастырылған шыны таяқшадан тұратын қондырғы-иірілмелі таразыны қолданды.Таяқшаның бір ұшына кішкене металл шар бекітті,ал екінші ұшына оны теңгеріп тұратын жүк ілді.Жіптің жоғарғы ұшын оның ширатылу бұрышын анықтауға арналған бөліктері бар шкалаға бекітті.Ыдыс тығынындағы саңылау арқылы дәл сондай басқа сынақ шар енгізді.Содан соң шарларға оң заряд берді және олар бір-бірімен өзара әрекеттесті.Ал олардың әрекеттесу күшінің шамасын жіптің ширатылу бұрышына қарап анықтады. Өлшемдері электрленген шардың өлшемдерімен бірдей,заряды жоқ үшінші шардың көмегімен Кулон алдыңғысының зарядын тең екіге бөлді. Осылайша,Кулон тәжірбиелерін қорыта келе,шарлардың өзара әрекеттесу күші олардың арақашықтығының квадратына кері,ал шарлардың зарядтарының көбейтіндісіне пропорционал екенін анықтады. Әрі,олардың әрекеттесу күші әр ортада әртүрлі екенін байқап,ортаның диэлектрлік өтімділігі деген шама енгізді.Ол әр ортада әртүрлі мәнге ие. Оған қоса,Кулон электр тұрақтысы деген шаманы енгізді Заң орындалу үшін мына шарттар орындалуы маңызды: зарядтардың нүктеде болуы — яғни зарядталған денелер ара қашықтығы олардың өздерінің өлшемінен әлдеқайда үлкен болу керек — әйтсе де сфералық симметриялы бір бірімен қиылыспайтын көлемді үлестірілген зарядты екі дене өзара әсер ететін күші сол денелердің симметриялық ортасында орналасқан эквивалентті нүктелік зарядтардың әсер ететін күшіне тең екенін дәлелдеуге болады; олар тыныштықта, өозғалыссыз болуы. Болмаса басқа да күштер пайда болады: қозғалмалы зарядтың магнитөрісі және оған сәйкес басқа қозғалмалы зарядқа әсер ететін Лоренц күші; вакуумда орналасулары керек. Векторлы түрде Ш. Кулон заңы тұжырымы былай жазылады: мұндағы F12— 1 заряд 2 зарядқаәсерететінкүш; q12— зарядтаршамасы; r12 — радиус-вектор (r12-гетең 1 зарядтан 2 зарядқабағытталғанвектор); k — пропорционалдықкоэффициенті. мұндағы E0 ≈ 8,854187817×10−12 Ф/м — электрлік тұрақты. 11. Электр өрісінің кернеулігі. Әлеует. Электр кернеуі. Электр өрісінің кернеулігі – электр өрісінің зарядталған бөлшектер мен денелерге күштік әсерін сипаттайтын векторлық шама (Е). Ол электр өрісінің белгілі бір нүктесіне қойылған нүктелік зарядқа әсер ететін өріс күшінің (F0) сол зарядтың шамасына (q0) қатынасына тең: E0=F0/q0. Бұл жерде зерттелетін өріске әкелінген зарядтың шамасы (q0) сол өрістің жасайтын зарядтардың шамасы мен олардың кеңістікте тарала орналасуын өзгертпейтіндей, мейлінше аз деп қарастырылады. Электр өрісінің кернеулігінің бірліктердің халықаралық жүйесіндегі өлшеу бірлігі: в/м. Электр өрісінің кернеулігі - өрістің көрсетілген нүктесінде орналасқан материалды нүктеге әсер ететін электр өріс күшінің осы заряд мөлшеріне қатынасы. Потенциал (потенциалдық функция) — физикалық күш өрістерінің кең көлемді тобын және физикалық шамалардың вектормен көрсетілген өрістерін сипаттайтын ұғым. Әрбір векторлық шама а өзінің потенциалының градиентіне тең: а=gradj. Мұндай жағдайда векторлық өрісті потенциалдық деп атайды. Потенциал векторлық өрісті сипаттау үшін көмекші функция ретінде енгізіледі. Термодинамикада потенциал берілген жүйе күйін сипаттаушы макропараметрлерге байланысты функция ретінде қарастырылады. Потенциал арқылы термодинам. жүйенің барлық қасиетін анықтауға болады. Физикада потенциал ұғымының басқа мағынасы да бар. Мысалы, электр өрісінде ол бірлік зарядты электр өрісінің берілген бір нүктесінен шексіздікке тасуға кеткен жұмысына тең. Әлеует (Потенциал) 12. Электр сыйымдылығы. Жазық конденсатор. Электр Сыйымдылық – өткізгіштің немесе өткізгіштер жүйесінің электр зарядтарын жинау және ұстап тұру қабілетін сипаттайтын физикалық шама. Өткізгіштің (жеке оқшау өткізгіштің) электрлік сыйымдылығы – өткізгіштен шексіз қашықтықта орналасқан нүктенің электр потенциалы нөлге тең деп қабылданған және басқа барлық өткізгіштер шексіз қашықтықта орналасқан деп ұйғарған жағдайда (жеке оқшау өкізгіш деп аталады) өткізгіш зарядының (Q) оның электр потенциалы (U) қатынасына тең скаляр шама: С = Q/U.... Жеке оқшау өткізгіш үшін электр сыйымдылық өткізгіштің өлшемдеріне, пішініне, сондай-ақ оқшаулаушы ортаның диэлектрик өтімділігіне (ɛr) тәуелді болады. Екі өткізгіш арасындағы электрлік сыйымдылық (екі өткізгіштің өзара электрлік сыйымдылығы) – өткізгіштер зарядтарының мәндері бірдей, ал таңбалары қарама-қарсы болған жағдайда және басқа барлық өткізгіштер шексіз қашықтықта орналасқан кезде өткізгіштің біріндегі зарядтың абсолюттік мәнінің осы екі өткізгіштің электр потенциалдары айырымының қатынасына тең скаляр шама: С = Q/(ɸ1–ɸ2)....Екі өткізгіштің өзара электр сыйымдылығы олардың өлшемдеріне, пішіндеріне, өзара орналасуына және олардың арасындағы ортаның диэлектрик өтімділігіне (ɛr) тәуелді болады. Электрлік сыйымдылық тың бірліктердің халықаралық жүйесіндегі өлшем бірлігі – фарад (Ф). Электрлік сыйымдылықты өлшеу үшін сыйымдылық өлшеуіштерді пайдаланады. Жазық конденсатор бiр-бiрiнен аз арақашықтықта орналасқан бiрдей екi параллель пластинадан тұрады. Жазық конденсатордың электр сыйымдылығы мынаған тең:
Конденсатор деп жұқа диэлектрик қабатымен бөлінген екі өткізгіштен тұратын жүйені айтамыз. Конденсатор электр энергиясын және электр зарядтарын жинақтау үшін қолданылады. Конденсатордың екі өткізгішін оның жапсарлары деп атайды. Ол жапсарларды шамасы жағынан тең, таңбалары жағынан қарама –қарсы зарядпен зарядтайды. Бұл құрал өзіміз көріп жүрген телевизорлорда, радиоқабылдағыштарда, магнитофонда және т.б. Электр құралдарында қолданады. Сипаттық тағайындалуына қарай конденсаторларды шартты түрде жалпы және арнайы қолданыстағы конденсаторлар деп бөлуге болады:Жалпы қолданыстағы конденсаторларға кең тараған төмен вольтты конденсаторлар жатады және олар құралдар мен аппараттардың көптеген түрлерінде қолданыладыАл қалған конденсаторлардың барлығы арнайы қолданыстағы конденсаторлар деп аталады. Оларға жоғарғы вольтты, импульстік, бөгетті жойғыш, дозиметриялық және т.б конденсаторлар жатады. Конденсатордың негізгі сипаттамасы оның электрсыйымдылығы болып табылады. Ол конденсатордың электрзарядын жинақтау қабілетін көрсетеді. Сыйымдылықтың анықтамасы бойынша конденсатордың жапсарларындағы заряд оның жапсарларының арасындағы кернеуге тура пропорционал. Конденсатордың сыйымдылығы әдетте 1 пФ–тан жүздеген мкФ–қа дейін, сонымен бірге сыйымдылығы ондаған Ф–қа дейінгі конденсаторлар да кездеседі. Сонымен қатар конденсаторларды жапсарларының пішініне қарай жазық, цилиндр тәріздес, шар тәріздес және т.б деп бөледі. 14. Тұрақты электр тогы. ЭҚК және кернеу Еркін зарядталған бөлшектердің реттелген немесе бағытталған қозғалысын электр тогы деп атайды. Электр тогының бағытына оң зарядталған бөлшектердің қозғалыс бағыты алынған.Электр өрісінің әсерінен өткізгіштерде пайда болатын электр тогын өткізгіштік ток деп атайды, ал зарядталған денені тұтастай көшіретін болсақ, онда бұл кезде пайда болатын токты конвекциялық ток деп атайды. Ортадан электр тогы өткенде келесі құбылыстар байқалады: 1.Электр тогы өткенде орта қызады (электр тогының жылулық әсері). 2.Электр тогы өткенде орта құрамды бөліктерге бөлінеді (электр тогының химиялық әсері). 3. Электр тогы өзін қоршаған ортада магнит өрісін тудырады (электр тогының магниттік әсері). Бағыты мен шамасы өзгермейтін электр тогын тұрақты электр тогы деп атайды. мұндағы: q- өткізгіштің көлденең қимасынан t уақытта өтетін зарядтың мөлшері. Тұрақты электр тогы үшін ток тығыздығы формуласымен анықталады. Электр тоғы – электр зарядын тасымалдағыштардың бағытталған қозғалысы.Қабылданған белгілеу: I-тұрақты тоқтың күші; i- айнымалы тоқтың лездік мәні. Кернеу – бұл электр энергиясының қабылдағышындағы әрбір электр зарядына шығындалатын энергия.Қабылданған белгілеу: U-тұрақты кернеу; u - айнымалы кернеудің лездік мәні. Электр қозғаушы күш (ЭҚК) – бұл электр энергиясының көзіндегі әрбір электр энергиясы алатын энергия.ЭҚК былай белгіленеді: E- тұрақты ЭҚК; e- айнымалы ЭҚК-тің лездік мәні. 15. Тізбек бөлігі үшін және толық тізбек үшін Ом заңы. Тізбектің бөлігі үшін Ом заңы 1826 жыл неміс ғалымы Ом көптеген тәжірибенің нәтижесінде мынадай қорытынды жасады: тұрақты температурада өткізгіштегі ток күші түсірілген кернеуге тура пропорционал және өткізгіштің кедергісіне кері пропорционал болады. мұндағы: R - өткізгіштің кедергісі, U – кернеу, I – ток күші. Кедергі - өткізгіштің негізгі электрлік сипаттамасы болып табылады. Өткізгіштің кедергісі оның пішініне, тегіне және температураға тәуелді. Өлшем бірлігі . Өткізгіштің кедергісіне кері шама өткізгіштік деп аталады. Өткізгіш біртекті болса кедергі келесі формуламен анықталады: , мұндағы: - өткізгіштің меншікті кедергісі, -көлденең қимасының ауданы, - ұзындығы. Егер орта біртекті болмаса, онда кедергі келесі формуламен анықталады: . Өткізгіштің кедергісінің температураға тәуелділігі келесі өрнекпен анықталады: , мұндағы: -кедергінің температуралық коэффициенті. 1) металлдар үшін температура артқанда өткізгіштің кедергісі артады, яғни , 2) Электролиттер, газдар және жартылай өткізгіштер үшін температура артқанда өткізгіштің кедергісі кемиді, яғни . Кез-келген тізбекте электр тог жүру үшін қажетті шарттар: 1. Тізбек тұйықталған болуы қажет. 2. Электр тогын тудыратын ток көзі болуы керек. Толық тізбек үшін Ом заңы Тізбектегі бөгде күштердің жұмысы сыртқы және ішкі (ток көзінің ішінде) тізбектерде бөлініп шығатын жылу мөлшерлерінің қосындысына тең болады: -екенін ескерсек, алатынымыз , , мұндағы: - сыртқы тізбектің кедергісі, - ток көзінің ішкі кедергісі. Осы алынған өрнекті толық тізбек үшін Ом заңы деп атайды. Тізбектегі ток күші ток көзінің электр қозғаушы күшіне тура пропорционал және тізбектің толық кедергісіне кері пропорционал болады. 16.Кедергі және өткізгіштік. Кедергінің температураға тәуелділігі. Кедергі –электрлік кедергі – электр тізбегінің немесе өткізгіштің электр тогына қарсы бағытталған әсерін сипаттайтын шама. ;акустикалық кедергі – акустикалық жүйенің тербелісі қарастырылғанда қолданылатын сипаттама. Ол дыбыс қысымының көлемдік тербелмелі жылдамдыққа қатынасына тең Электр өткізгіштік – уақыт бойынша өзгермейтін электр өрісі әсерінен заттың тұрақты электр тогын өткізу қабілеті. Заттың Э. ө-і оларда қозғалғыш электр зарядтары – ток тасушылардың болуына байланысты. Ток тасушылардың тегіне қарай Э. ө.: электрондық өткізгіштік (мыс., металдар мен шала өткізгіштерде), иондық өткізгіштік (мыс., электролиттерде) және аралас (электронды-иондық) өткізгіштік (мыс., плазмада) болып ажыратылады. Ал меншікті электрөткізгіштігіне () байланысты барлық денелер: өткізгіштер (106 сименс/м), шалаөткізгіштер (10–8 сименс/м) 106 сименс/м және диэлектриктер (10–8) болып үш топқа бөлінеді. 2) Электр кедергісіне кері шама. Ол бірліктердің халықаралық жүйесінде (СИ) сименспен өрнектеледі. Кедергінің температураға тәуелділігі. 1827 жылы неміс ғалымы Ом көптеген тәжірибелердің нәтижесінде мынадай қорытынды шығарды: тұрақты температурада өткізгіш ұштарындағы кернеудің ток шамасына қатынасы әр уақытта тұрақты болады: I=U/R, мұндағы R- өткізгіштің кедергісі деп аталады. Өткізгіш кедергісі оның пішініне және мөлшеріне, сол сияқты табиғаты мен температурасына тәуелді, өлшем бірлігі-Ом. Бір текті цилиндр тәрізді өткізгіштердің кедергісі оның ұзындығына тура пропорционал да, көлденең қимасына кері пропорционал болады: R=r(l/S) (10.11), мұндағы пропорционалдық коэффициент r-өткізгіштің меншікті кедергісі, ол өткізгіштің қандай заттан жасалғанын көрсетеді, өлшем бірлігі-Ом*м, r=1/g (10.12), осы өрнектегі g-өткізгіштің меншікті өткізгіштігі, өлшем бірлігі-сименс/метр. Осы айтылғандар бойынша Ом заңын жазатын болсақ, бір текті металл өткізгіш арқылы өтетін ток күші өткізгіштегі кернеудің түсуіне тура пропорционал кедергіге кері пропорционал I=U/R немесе I=(φ1–φ2)/R (10.13). Осы теңдік-тізбектің бөлігі үшін жалпы түрдегі Ом заңы, немесе тізбектің бір текті емес бөлігі үшін Ом заңы деп аталады. 17. Резисторды қосу тәсілдері. Өткізгіштерді тізбектей жалғау Егер бірінші өткізгіштің соңы екінші өткізгіштің басымен, екіншінің соңы үшіншінің басымен жалғанса, онда мұндай қосуды тізбектей жалғау деп атайды.1. I = I1 = I2 = . . . = In 2. U = U1 + U2 + . . . + Un 3. R = R1 + R2 + . . . + Rn 4. U1 : U2 : . . . : Un= R1 : R2 : . . . : Rn..Сонымен өткізгіштерді тізбектей қосқанда: Барлық өткізгіштердегі ток күші бірдей; Тізбектің жалпы кернеуі жеке өткізгіштердің кернеулерінің қосындысына тең; Тізбектің жалпы кедергісі жеке өткізгіштердің кедергілерінің қосындысына тең; Өткізгіштердегі кернеу түсуі өткізгіш кедергісінің шамасына тура пропорционал.Өткізгіштерді параллель жалғау Егер өткізгіштердің басын бір ғана А нүктесінде, ал ұштарын екінші бір В нүктесінде жалғасақ, онда мұндай жалғауды өткізгіштердің параллель жалғау деп атайды. Электр тізбегінің екі өткізгіштен артық өткізгіштер түйісетін нүктесін түйін деп атайды.Өткізгіштерді параллель қосқанда :Әр өткізгіштегі кернеу түсуі бірдей және тізбектің берілген бөлігіндегі жалпы кернеуге тең; Тізбектің тармақталған бөлігіндегі ток күші өткізгіштердегі токтардың қосындысына тең; Жалпы кедергіге кері шама өткізгіштердің кедергілерінің кері шамаларының қосындысына тең; Өткізгіштердегі ток күштерінің қатынасы осы өткізгіштердің кедергілерінің кері шамаларының қатынасына тең. Аралас жалғау деп – резисторлардың немесе әрқайсысы тізбектеп немесе параллель жалғанған резисторлардан тұратын тізбек телімдерінің қосылуын айтамыз. R=R3*R4*R5 / R3 R4 +R4 R5 + R5 R3R = R1+ R2 + R3І = U/R = U/ R1+ R2+R3U1 = IR1; U2 = IR2; U3 = IR3;I3 = U3*U4*U5 / R3; I4 = U3*U4*U5 / R4; I5 = U3*U4*U5 / R5; 18. Электр жұмысы және қуаты. Тізбектің сыртқы бөлігіндегі зарядтардың орнын ауыстыратын кулондық күштердің жұмысы ток жұмысы деп аталады. Ол мына формула бойынша анықталады: A=qUТоктың жұмысын анықтау үшін зарядты ток күші және зарядтың көлденең қимадан өткен уақыты арқылы өрнектеу ыңғайлы: q=It , ендеше A=IUt.Тізбек бөлігіндегі электр тогының жұмысы осы бөліктің ұштарындағы кернеудің, ток күші мен жұмыс істеуге кеткен уақыттың көбейтіндісіне тең.Жұмысты есептеу формуласынан белгілі болғандай, ток жұмысын анықтау үшін үш өлшеу аспабы керек: амперметр, вольтметр және сағат. Тұтынылған электр энергиясын есептеу үшін тұрмыста және өндірісте электресептеуіш қолданылады. Ток жұмысы қанша электр энергиясының энергияның басқа түріне айналғанын көрсетеді.Жұмыстың өлшем бірлігі. Халықаралық бірліктер жүйесінде жұмыс бірлігін – джоульмен, ток күшін – ампермен, кернеуді-вольтпен, уақытты секундпен өлшейді. Алынған формула негізінде бұл бірліктердің байланысы төмендегідей: 1 Дж = 1А•1В•1с. 1 Дж-ге тең ток жұмысы өте аз. Тәжірибеде жүйеден тыс өлшем бірлігі 1кВт • сағ кең қолданыс тапты. Бірліктердің байланысын анықтайық: 1кВт • сағ = 1000 Вт • 3600 с = 3600000 Дж = 3,6 • 106Дж.ІІ. Ток қуаты және оны өлшеу.Тізбектегі ток әрекетінің қарқындылығы ток қуатына байланысты. Қуат – уақыт бірлігінде тізбекте атқарылған ток жұмысына тең фихикалық шама: ; мұндағы – токтың қуаты. Ток қуатын анықтау үшін тізбек бөлігіндегі кернеуді ондағы ток күшіне көбейтеміз. P=UI.Тізбектегі токтың қуатынекі аспапты вольтметр мен амперметрді қолданып есептеуге болады. Токтың қуатын анықтауға арналған аспап жасалды, ол – ваттметр. Қуаттың өлшем бірлігі ретінде ватт алынды. 1 ватт деп 1 секунд ішінде 1 Джоуль жұмыс атқарылуын айтамыз: . Іс жүзінде еселік қосымшасы бар өлшем бірліктері қолданылады: 1 кВт = 1000 Вт = 103 Вт. 1 Мвт = 1 000 000 = 106Вт.ІІІ. Ток қуатының тізбектегі ток жұмысымен байланысы.Ток қуатын электр құралының номиналды қуатымен салыстыру тізбектегі аспапқа қаншалықты жүктеме түсетінін анықтауға мүмкіндік береді. 19.Күрделі электр тізбектерін есептеу. Күрделі электр тізбектерін есептеу тәсілдерінің бірі – токтарды қосып жинау тәсілі. Қаралып отырған тәсілдің мәні мынада: қандай да бір тармақтағы ток сол тарамда әрбір жеке ЭҚК туғызған токтардың алгебралық қосындысы болып табылады. ІІ-суретте Е1, Е2, Е3 ЭҚК бар үш энергия көздері мен төрт тізбектеп қосылған R1, R2, R3, R4 резисторлары бар тізбек көрсетілген. Егер энергия көздерінің ішкі кедергілерін елемесек, онда тізбектің жалпы кедергісі R = R1 + R2 + R3 + R4. Ең алдымен айталық, бірінші көздің ЭҚК Е1 ≠ 0 екіншісі мен үшіншісінікі Е2 = 0 және Е3 ≠ 0, одан соң Е2 ≠ 0, ал Е1 = 0 және Е3 = 0 болсын дейік. Ақырында Е3 = 0 дейік, ал Е1 = 0 және Е2 = 0. Бірінші жағдайда Е1 ЭҚК бағытымен сәйкес келетін тізбек тогы І1 = Е1/R; екінші жағдайда І2 = Е2/R; үшінші жағдайда І3 = Е3/R. Е1 және Е3 ЭҚК бағыттары контур тогының бағытымен сәйкес келетіндіктен, I және І3 токтарының бағыттары да сәйкес болады, ал І2 тогы қалған тоқтарға қарама-қарсы бағытта болады, өйткені Е2 ЭҚК Е1 ЭҚК қарсы бағытталған. Демек, тізбек тоғы I = I - I2 + I3 = E1/R - E2/R + E3/R = (E1 - E2 + E3)/(R1 + R2 + R3 + R4). Кез-келген учаскедегі, мысалы, а және б нүктелері аралығындағы кернеу Uаб = IR4. Күрделі тізбектерді есептеу кезінде тізбектің барлық тармақтарындағы токтарды анықтау үшін олардың кедергілерін, барлықк ЭҚК мәндері мен бағыттарын білу керек. Кирхгоф заңы бойынша теңдеулер кұрастырар алдында тармақтағы токтарға кез-келген бағыт беріледі. Токтар бағыты схемада нұсқамалармен көрсетіледі. Егер қандай да болмасын тармақтағы токтың нағыз бағыты берілген бағытқа қарама-қарсы болса, онда теңдеулерді шешкен кезде бұл токтық таңбасы теріс болып шығады. 20. Кирхгоф Заңдары. Тұрақты токты электрлік тізбектің негізгі заңдары Кейде Кирхгоф ережелері деп аталатын Кирхгофтың екі заңы – бұл электрлік тізбектің негізгі заңдары. Екі заңда көптеген тәжірибелер негізінде тағайындалған. Кирхгофтың І – заңына (тоқтар үшін Кирхгоф заңына) сәйкес электрлік тізбектің түйініндегі тоқтардың алгебралық қосындысы нөлге тең: , яғни түйінге бағытталған токтардың қосындысы түйіннен шыққан тоқтардың қосындысына тең. Мысалы, 2.4 – суреттегі электр тізбегінің түйіні үшін немесе . Бұл заңнан шығатын салдар: элеrтр тізбегінің түйінінде зарядтар жинақталмайды, керісінше жағдайда түйіндер потенциалы мен тармақтағы тоқтар өзгерер еді. 2.4 – сурет Кирхгофтың ІІ – заңына (кернеулер үшін Кирхгоф заңына) сәйкес кез келген тұйықталған контурдың ЭҚК – нің алгебралық қосындысы осы контур элементтеріндегі кернеулердің алгебралық қосындысына тең: , мұндағы контурдағы резисторлық элементтердің саны, ЭҚК саны. 2.5 – суретте келтірілген тізбек үшін Кирхгофтың ІІ – заңы: 2.5 – сурет Кез келген электрлік тізбекте энергетикалық баланс – қуаттар балансы сақталу қажет. Қуаттар балансы түсінігі энергияның сақталу заңынан шығады: электр тізбегіндегі барлық қоректендіру көздерінің қуаты осы тізбектегі қабылдағыштар қуаттарының қосындысына тең . Егер ЭҚК пен токтың бағыты сәйкес келсе, онда тоқ көзі жүктемеге қуат береді. Бұл жағдайда көбейтіндісін «+» таңбамен алу керек. Егер ЭҚК пен токтың бағыты қарама-қарсы болса, онда тоқ көзі қабылдағыш тәртібімен (мысалы, аккумулятордың зарядталу тәртібі) жұмыс жасайды. Бұл жағдайда көбейтіндісін « - » таңбамен алу керек. Қабылдағыштың қуатына тоқ көзінің ішкі кедергісінде бөлінетін қуатты да жатқызу керек. 21.Магнит өрісінің сипаттамалары. Магнит өрісінің бейнесі. Магнит өрісі – қозғалыстағы электр зарядтары мен магниттік моменті бар денелерге (олардың қозғалыстағы күйіне тәуелсіз) әсер ететін күштік өріс. Магнит өрісі магниттік индукция векторымен (В) сипатталады. В-ның мәні магниттік моменті бар қозғалыстағы электр зарядына және денелерге өрістің берілген нүктесінде әсер етуші күшті анықтайды. Қозғалмайтын электр зарядтары электр өрiсiн туғызады, қозғалатын зарядтар басқа өрiс – магнит өрiсiн туғызады. Ток өтетiн өткiзгiштер арасындағы пайда болатын әсер магниттiк әсер деп аталады. Бұл жағдайда өткiзгiштердiң бiр-бiрiне әсер ететiн күштерiн магниттiк күштер деп атайды. Электромагниттiк өрiстiң байқалуының бiр түрiн магнит өрiсi деп атайды. Оның ерекшелiгi болып, ол өрiс тек қана электр заряды бар қозғалыстағы бөлшектер мен денелерге, сонымен қатар қозғалатын не қозғалмайтындығына байланыссыз магниттелген денелерге әсер ететiндiгi табылады. Магнит өрiстерiн бейне түрiнде кескiндеу үшiн магнит индукциясы сызықтарын пайдаланады."Магнит өрісі” терминін 1845 ж. ағылшын физигі М. Фарадей енгізген. Ол электр өзара әсер сияқты магнит өзара әсер де бірыңғай материялық өріс арқылы беріледі деп санаған. Электр-магниттік өрістің классикалық теориясын Дж.Максвелл жасаған. Магнит өрісінің көздері — магниттелген денелер, тогы бар өткізгіштер және қозғалыстағы зарядталған денелер.Табиғатта магнит өрісінің сан алуан түрі кездеседі. Магнитосфераны түзетін Жердің магнит өрісі Күнге қарай 70 — 80 мың км-ге, ал оған қарама-қарсы бағытта миллиондаған км-ге созылады. Жер бетінде магнит өрісі орташа 0,5 Э-ке тең, ал магнитосфераның шекарасында 10–3 Э. Магнит өрісі әдетте әлсіз, орташа, күшті және аса күшті болып бөлінеді. Іс жүзінде бүкіл электртехника, радиотехника мен электроника әлсіз және орташа магнит өрісін пайдалануға негізделген. Әлсіз және орташа магнит өрісі әдетте тұрақты магнит, электрмагнит, суытылмайтын соленоид, асқын өткізгіш магниттердің көмегімен алынады. 22. Магнит өрісінің зарядталған бөлшектерге және токпен өткізгішке әсері. Сол қолдың ережесі Магнит өрісінің тогы бар өткізгішке єсер ететін күші Ампер күші деп аталады.Магнит өрісінің тогы бар өткізгішке әсерін алғаш рет француз физигі А. М. Ампер бақылаған. Оның тєжірибесінде магнит µрісінің көзі ретінде тұрақты магнит емес тогы бар басқа өткізгіш болған. Тогы бар өткізгіштерді бір-біріне жақын орналастырып олтоктардың магниттік әсерлесуін (67-сурет) ашқан. Яғни, параллель токтар бір-бірін тартып, ал антипараллель токтар (қарама-қарсы бағыттағы) бір-бірін тебеді. Ампер тәжірибесіндегі бірінші өткізгіштің магнит өрісі екінші өткізгішке әсер етіп, ал екінші өткізгіштің магнит өрісі біріншіге әсер етті. Параллель ток жағдайында Ампер күштері бағытын өзгертеді, сол себепті өткізгіштер тербеліске ұшырайды. Ампер күшінің бағытын сол қол ережесі бойынша анықтайды:егер сол қолдың созылған төрт саусағы өткізгіштегі токтың бағытын көрсетіп, ал магнит өрісінің күш сызықтары алақанға кіріп тұрса, онда бас бармақ тогы бар өткізгішке әсер ететін күштің бағытын көрсетеді (68-сурет). Бұл күш (Ампер күші) єрқашан да өткізгішке жєне µткізгіш айналасындағы магнит өрісінің күш сызықтарына перпендикуляр болады. Ампер күші өткізгішке барлық бағытта әсер ете бермейді. Егер тогы бар өткізгіш магнит өрісінің күш сызықтарының бойында орналасса, онда өріс оған ешқандай әсер жасамайды. 23. Электромагниттік индукция Заңы. Оң қол ережесі. Электромагниттік индукция.Тұйық контурды тесіп өтетін магнит ағыны өзгергенде контурда электр тогы пайда болу құбылысын электромагниттік индукция деп атайды. Мысалы суретте көрсетілген тұйық тізбектің катушкасына тұрақты магнитті енгізгенде немесе шығарғанда тізбекте электр тогы пайда болады. Электромагниттік индукция құбылысы кезінде пайда болатын электр тогын индукция тогы деп атайды, ал электр қозғаушы күшін индукция электр қозғаушы күші деп атайды. Фарадейдің электромагниттік индукция заңы.Тұйық контурды тесіп өтетін магнит ағыны өзгергенде контурда пайда болатын индукция электр қозғаушы күші осы контурды тесіп өтетін магнит ағынының өзгеру жылдамдығына тура пропорционал. . Индукция тогының бағыты Ленц ережесімен анықталады: Индукция тогы өзін тудырған себептерге қарсы бағытталады. 1) 2) СИ жүйесінде к=1, сонда Егер тізбекті тесіп өтетін магнит ағыны бірқалыпты өзгеретін болса Тұйық контурда пайда болатын индукция электр қозғаушы күші магнит ағынының өзгеру жылдамдығына тең. Электромагниттік индукция құбылысы келесі жағдайда байқалады: 1) Магнит өрісіндегі контур деформацияланғанда немесе контурдың ауданы өзгергенде. 2. Контур сыртқы магнит өрісінде жиілікпен айналғанда. 3. Контур айнымалы магнит өрісінде орналасқанда. Айнымалы магнит өрісі өзін қоршаған кеңістікте құйынды электр өрісін тудырады. Өз кезегінде айнымалы электр өрісі өзін қоршаған кеңістікте құйынды магнит өрісін тудырады. Оң қол ережесі - электромагниттік индукция құбылысының салдарынан пайда болған магнит өрісінде қозғалған түзу сызықты өткізгіштегі электр өрісінің бағытын анықтайтын ереже. 24 Контурдағы индукция ЭДС. Ленц Заңы Ленц ережесі индукциялық токтың контурдағы бағытын анықтауға мүмкіндік береді. Ол: «индукциялық токтың бағыты әрқашан осылай, оның әрекеті осы индукциялық токты тудыратын себептердің әрекетін әлсіретеді».
26. Магнит өрісінің энергиясы. Құйынды токтар. Магнит өрісі — қозғалыстағы электр зарядтары мен магниттік моменті бар денелерге (олардың қозғалыстағы күйіне тәуелсіз) әсер ететін күштік өріс. Магнит өрісі магниттік индукция векторымен (В) сипатталады. В-ның мәні магнит моменті бар қозғалыстағы электр зарядына және денелерге өрістің берілген нүктесінде әсер етуші күшті анықтайды. Магнит өрiстерiн бейне түрiнде кескiндеу үшiн магнит индукциясы сызықтарын пайдаланады."Магнит өрісі” терминін 1845 ж. ағылшын физигі М. Фарадей енгізген. Ол электр өзара әсер сияқты магнит өзара әсер де бірыңғай материялық өріс арқылы беріледі деп санаған. Электр-магниттік өрістің классикалық теориясын Дж.Максвелл жасаған .Магнит өрісінің көздері — магниттелген денелер, тогы бар өткізгіштер және қозғалыстағы зарядталған денелер. Бұл көздердің табиғаты бір: Магнит өрісі зарядталған микробөлшектердің (электрон, протон, ион), сондай-ақ, микробөлшектердің меншікті (спиндік) магнит моменті болуының нәтижесінде пайда болады (Магнетизм). Айнымалы магнит өрісі электр өрісінің, ал электр өрісі магнит өрісінің уақыт бойынша өзгерісі нәтижесінде пайда болады. Электр және магнит өрістері, олардың бір-бірімен өзара әсерлері Максвелл теңдеуімен толық сипатталады. Магнит өрісінің кернеулік (Н) мен магнит индукциясы(В) — өрістің күштік сипаттамасы. Кернеулік векторы өріс пайда болған орта қасиетіне тәуелсіз шама болса, индукция векторы қарастырылатын денедегі қорытқы өрісті сипаттайды. Сондай-ақ, индукция векторы магнит өрісінде қозғалған зарядқа әсер ететін күшті, магнит моменті бар денеге магнит өрісінің тигізетін әсерін, өріс тарапынан байқалатын басқа да әсерлерді анықтайды.Ток өтетiн өткiзгiштер арасындағы пайда болатын әсер магниттiк әсер деп аталады. Бұл жағдайда өткiзгiштердiң бiр-бiрiне әсер ететiн күштерiн магниттiк күштер деп атайды. Электромагниттiк өрiстiң байқалуының бiр түрiн магнит өрiсi деп атайды Оның ерекшелiгi болып, ол өрiс тек қана электр заряды бар қозғалыстағы бөлшектер мен денелерге, сонымен қатар қозғалатын не қозғалмайтындығына байланыссыз магниттелген денелерге әсер ететiндiгi табылады. Индуктивтілігі L контурдағы токты ажыратқанда өздік индукция құбылысы нәтижесінде индукциялық ток пайда болады, яғни кеміп бара жатқан магнит өрісінің энергиясын индукциялық электр өрісінің энергиясына айналдыру үшін жұмыс атқарылады: Сонда немесе Бұл жұмыс магнит өрісінің энергиясына тең болады: 1831 жылы Фарадей ашқан электромагниттік индукция құбылысын терең зерттей отырып Максвелл мынадай қорытындыға келді: магнит өрісінің кез келген өзгерісі қоршаған кеңістікте қуйынды электр өрісін туғызады. Фарадей тәжірибелеріндегі тұйықталған өткізгіште индукциялық ЭҚК-ін тудыратын осы құйынды электр өрісі екен. Бұл құбылыстың ерекшелігі сол, құйынды электр өрісі тек өткізгіште ғана емес (ол өрістің бар-жоғын көрсететін қосымша құрал), бос кеңістікте де пайда бола алады. Кеңістіктің кез келген нүктелеріндегі магнит өрісі индукциясының өзгерісі кезінде құйынды электр өрісі туындайды. Тұйық күштiк сызықтары бар өрiстердi құйынды өрiстер деп атайды.Магнит өрiсi құйынды өрiс болып табылады. 27.Катушканың индуктивтілігі. Өзара индуктивтілік. Индуктивтілік – электр тізбегінің магниттік қасиетін сипаттайтын шама. Өткізгіш контурмен шектелген бетті қиып өтетін магниттік индукция ағынының (Ф) осы контурда тудыратын ток күшіне (І) қатынасына тең: L=Ф/І. Өлшем бірлігі Генри (Гн). Өзара индуктивтілік – электр тізбектерінің бір контурдағы ток күшімен және өзге контурды тесіп өтетін әлгі ток тудыратын магниттік ағынының арасындағы екі немесе одан көп контурлардың (ток тізбектерінің) пропорционалдық коэффициенттерімен анықталатын магниттік байланыстарының сипаттамасы. 28. Айнымалы ток, оны алу. Ток пен кернеудің әрекет етуші мәндері. Айнымалы тоқ,– бағыты мен шамасы периодты түрде өзгеріп отыратын электр тоғы. Ал техникада айнымалы тоқ деп тоқ күші мен кернеудің период ішіндегі орташа мәні нөлге тең болатын периодты тоқ болады. Айнымалы тоқ байланыс құрылғыларында (радио, теледидар, телефон т.б.) кеңінен қолданылады. Айнымалы ток– гармоникалық (синусоидалы) заң бойынша уақыт аралыгында өзгеретін электр тогы. Өндірілуі Айнымалы тоқ айнымалы кернеу арқылы өндіріледі. Тоқ жүріп тұрған сым төңірегінде пайда болатын айнымалы электрлі магниттік өріс айнымалы тоқ тізбегінде энергия тербелісін тудырады, яғни энергия магнит немесе электр өрісінде периодты түрде бірде жиналып, бірде электр энергиясы көзіне қайтып отырады. Энергияның тербелуі айнымалы тоқ тізбектерінде реактивті тоқ тудырады, ол сым мен тоқ көзіне артық ауырлық түсіреді және қосымша энергия шығынын жасайды. Бұл – айнымалы тоқ энергиясын берудегі кемшілік. Айнымалы тоқ күші сипаттамасының негізіне айнымалы тоқтың орташа жылулық әсерін, осындай тоқ күші бар тұрақты тоқтың жылулық әсерімен салыстыру алынған. Айнымалы тоқ күшінің осындай жолмен алынған мәні әсерлік мән деп аталады әрі ол период ішіндегі тоқ күші мәнінің математикалық орташа квадратын көрсетеді. Айнымалы тоқтың әсерлік кернеу мәні де осы сияқты анықталады. Тоқ күші мен кернеудің осындай әсерлік мәндері айнымалы тоқтың амперметр және вольтметрі арқылы өлшенеді. Айнымалы тоқ күшінің лездік мәні (i) синусойдалық заңға сәйкес белгілі бір уақыт (t) ішінде мынадай заң бойынша өзгереді: i(t)=Imsin(t+), мұндағы Im-тоқ амплитудасы,
Сондай жиіліктегі кернеу де синусойдалық заң бойынша өзгереді: u(t)=Umsin(t+),
Мұндай айнымалы тоқтың әсерлік мәндері мынаған тең болады: I = Im/ 0,707 Im, U = Um/ 0,707 Um. Айнымалы тоқ тізбегінде индуктивтілік не сыйымдылықтың болуына байланысты тоқ күші (i) мен кернеу (u) арасында фаза ығысуы пайда болады. АЙНЫМАЛЫ ТОҚТЫҢ ПАРАМЕТРЛЕРІ Лездік мәні –белгілі уақытқа сәйкес келетін тоқтың шамасы Амплитуда –максимал лездік мәні(айнымалы тоқ жететін мәні). Мұнда амплитуда 20 мА Период -айнымалы тоқ өзгерісінің толық тербеліс жасауға кеткен уақыт Т-әрпімен Айнымалы тоқта бір периодта бір тербеліс жасалады, яғни период толық бір тербеліс жасауға кеткен уақыт. Бір тербеліс тоқтың екі қозғалысынан тұрады. Жиілік –айнымалы тоқтың бір секундтағы тербеліс саны Жоғары жиілігі f әрпімен белгіленеді. Дыбыстық жиілігі F әрпімен белгіленеді. Жиіліктің өлшем бірлігі герц болып табылады, шартты белгісі Гц. Егер тоқ секундына бір тербеліс жасаса, онда жиілігі 1Гц-ке тең. Анықтама бойынша период пен жиілік бір-біріне қарама қарсы шамалар, яғни Фаза – тербелістің берілген амплитудасы кезінде тербелмелі жүйенің кез келген уақытмезетіндегі күйін анықтайды. Айнымалы шамалар фаза бойынша сәйкес келуі мүмкін. Фаза бойынша жылжуды градуспен көрсетеді. Барлық период 3600, себебі период шеңбер бойынша магнит өрісінде өткізгіштің бір толық айланысын алады. Бұл яғни олар біруақытта нөлдік және максимал мәндеріне қарама-қарсы бағытта жетеді.
Мұнда кернеу тоқтан 900 –қа қалса, онда тоқ және кернеу фаза бойынша 900 –қа жылжытылған. 30. Айнымалы токтың бір фазалы тізбектері. Бір фазалы асинхронды қозғалтқышты желіге қосу.
Асинхронды қозғалтқыштарды жүргізіп жіберу (іске қосу) Асинхронды қозғалтқышын айнымалы ток желісіне қосқан кезде оның статор және ротор орамаларымен өтетін тоқтардың, мөлшері олардың нақтылы (номинал) мөлшерлерінен бірнеше есе артық болады. Оның себебі ротор орнында тұрған кезде айналмалы магнит өрісі оның орамасын магнит өрісінің айналу жиілігіне тең үлкен жиілікпен кесіп өтеді де, осы орамада үлкен ЭҚК-ті индукциялайды. Бұл ЭҚК ротор тізбегінде үлкен ток туғызады, ал ол статор орамасында да тиісті тоқтың пайда болуына әкеледі. Ротордың айналу жиілігі өскенде жылжыма азаяды, бұл ротор орамасындағы ЭКК пен токтың азаюына алып келеді. Ол өз кезегінде статор орамасындағы тоқты азайтады. Үлкен жүргізіп жіберу (іске қосу) тогы қозғалтқыш үшін де, қозғалтқыш энергия алатын ток көзі үшін де зиянды. Жиі іске қосу кезінде үлкен жүргізіп жіберу тогы қозғалткыш орамаларының температурасын күрт көтереді, соның салдарынан оның оқшауламасы мезгілсіз ескіруіне мүмкін. Улкен ток желідегі кернеуді азайтады, ол осы желіге қосылған басқа энергия қабылдағыштарының жұмыстарына әсер етеді. Сондықтан қозғалтқышты оның қуаты желіні қоректендіретін энергия көзінің қуатынан анағұрлым кіші болғанда ғана желіге тікелей қосып жүргізіп жіберуге болады. Егер қозғалтқыш куаты энергия көзінің қуатымен шамалас болса, онда қозғалтқыштың жүргізіп жіберу кезінде тұтынатын тогын төмендету керек. 31. Белсенді кедергісі бар тізбек. Активті кедергісі бар тізбек. Кедергісі бар элементті резистор дейді. Осы резистордың айнымалы токқа көрсететін кедергісін активті кедергі деп атайды. Активті кедергі айнымалы токтың электр энергиясының жылу энергиясына айналуын сипаттайды. Резисторлар Резисторлар радиоэлектрондық аппаратурада ең көп тараған элемент. Тұрақты резисторлар күшейткіштердің жұмыс режимдерін қамтамасыз етеді, артық кернеуді төмендеткіш ретінде, тегістегіш сүзгілер құрамына кіреді және кернеуді бөлгіштерде қосымша жүктеме ретінде пайдаланылады. Айнамалы резисторлар дыбыс қатталығын реттегіштерде, тембр, жарықтану, түс реттегіштерінде, реттелетін резисторлар апаратураларды реттеулер мен баптаулар үшін қолданылады. Синусоидалы кернеуді u=Umsin(ω_t+φ_u)активті кедергісі бар тізбекке берсек ( 13а-сурет) , онда кедергі арқылы жүретін токтың лездік мәні i=u/r= Um/r sin(ω_t+φ_u) =Imsin(ω_t+φ_i). Бұдан токтың әрекеттік мәні I= (Um/ √2 ) /r, ал фазасы φ_i=φ_u, Фазалық ығысу φ=φ_u-φ_i= 0 Сонымен токтың I және кернеудің комплекстердің U векторлары өзара бір түзудің бойында орналасады және бағыттас болады ( 13б-сурет). Лездік қуат деп кернеудің лездік мәнінің октың лездік мәніне көбейтіндісін айтады: р=U_i= UmImsin2ω_t = UmIm( (1-cos〖2ω_t 〗)/2 ) рненщз
Идеал индуктивті элементі бар тізбек (15-сурет). Индуктивтік элемент уақытқа байланысты магнит ағынының өзгерісінен э.қ.к.-тің туу құбылысын және нақты электр тізбегінің элементінде магнит өрісінің энергиясының жинақталу құбылысын есептеуге мүмкіндік береді. Индуктивті орамамен айнымалы ток жүрген кезде оның бойында бағыты сол токқа қарама- қарсы өзіндік э.қ.к. eL пайда болады. 15-сурет 16-сурет 17-сурет Оны берілген кернеу теңгереді: u = -eL, мұндағы eL= - L . Бұдан uL= L . Егер ток синусоидалы болса i=Imsin t, онда uL = L = Im Lcos t = Umsin( t+90o), мұндағы Um=Im* L=Im xL, ал xL= L индуктивті кедергі деп аталады. Фазалық ығысу = u - i =90o , яғни векторлық диаграммада кернеудің U векторы токтың I векторы фаза бойынша 90о-қа озады(16-сурет). Лездік қуат: p = iu = Im sin t Umcos t = (sin2ωt) UmIm/2, яғни оның екі еселенген жиілікпен өзгеретіндігін көреміз. Оның амплитудасын QL реактивті индуктивті қуат деп атайды. QL= ; Өлшем бірлігі - вольтампер реактивтік [ВАр]. Периодтың бірінші ширегінде индуктивті элемент электр желісінен энергия алып, оны магнит өрісінің энергиясына айналдырады да, бойына жинайды(17-сурет). Екінші ширекте лездік қуаттың таңбасы теріс, яғни индуктивті элемент бойына жинақтаған магнит энергиясын электр энергиясына түрлендіріп, электр желісіне қайтарады. Үшінші ширекте индуктивті элемент электр желісінен энергия алады да, 33. Сыйымдылық кедергісі бар шынжыр. Сыйымдылық кедергісі дегеніміз – айнымалы тоққа кедергісі бар, С сыйысдылықты, айнымалы токтың тізбегі. Сыйымдылық элементіне кернеу жүктелген болсын: u=Um*sinWt Сыйымдылық эквиваленті пластинасында берілген кернеуге пропорционал заряд пайда болады: q=C*u Онда сыйымдылық элементіндегі ток: Ic=C*dU/dt; Im=U/(1/W*c)=U/X Xc=1/(W*C)– сыйымдылық кедергісі, Ом. Кернеу резонансы. Белсенді, индуктивті, сыйымдылық кедергісі бар шынжыр Индуктивтілігі және сыйымдылығы бар айнымалы ток тізбектерінде резонанс құбылысы пайда болуы мүмкін. Толық ұқсастық — электр контурынын өзіндік тербеліс жиілігі қарсыласу күшінің жиілігіне тең болуы - барлық жағдайларда болуы мүмкін емес. Жалпы алғанда резонанс деп электр тізбегінің тоғы мен кернеуі фаза бойынша сәйкес келетін жагдайын айтады. Резонанс кезінде электр тізбегіндегі аз кернеулер жеке бөліктерде үлкен ток пен кернеу тудыруы мүмкін. r, L, С тізбектей жалғанған тізбектерде кернеу резонансы, ал r, L, С параллель жалғанған тізбектерде- тоқ резонансы тууы мүмкін. Электр тізбегінде кернеулер резонансы болу үшін мынадай екі шарт бір мезгілде орындалуы қажет: 1) r, L, C - элементтері тізбектей жалғануы керек; 2) индуктивті кедергі xLсыйымдылық кедергіге xC тең болу керек. Резонанс кезінде: а) Тізбектің толық кедергісі: , яғни толық кедергі, біріншіден, активті кедергіге тең болады, екіншіден, оның мәні минималды болады; ә) Тізбектегі ток: I= U/z = U/r, демек токтың мәні максималды болады; б) Фазалық ығысу: , яғни қоректендіргіштің кернеуі мен токтың векторлары бір түзудің бойында жатады; в) Тізбектің элементтеріндегі кернеулер: Ua =Ir=(U/r)r=U, яғни активті кернеу толық кернеуге тең болады; индуктивті кернеу UL =IxL =(xL /r)U , сыйымдылық кернеу UC =IxC =(xC /r)U ; xL =xC болғандықтан UL = UC,, демек, резонанс кезінде индуктивті кернеу сыйымдылық кернеуге тең болады, ал реактивті кернеу Up =UL - UC =0; Егер xL= xC >>r болса, онда UL= UC >U, яғни резонанс кезінде реактивті элементтердегі кернеу тізбекке берілген кернеуден бірнеше есе көп болуы мүмкін. Бұл апаттық жағдай тудыруы мүмкін. г) Резонанстық бұрыштық жиілік: ω0=1/ , резонанстық жиілік ƒ0=1/2π ; д) Сипаттамалық кедергі деп индуктивті кедергінің xL немесе сыйымдылық кедергінің xC резонанс кезіндегі мәнін айтады е) Контурдыңсапалылығы: 35. Айнымалы токтың тармақталмаған тізбектері. Ток резонансы. Айнымалы тоқ– бағыты мен шамасы периодты түрде өзгеріп отыратын электр тоғы. Ал техникада айнымалы тоқ деп тоқ күші мен кернеудің период ішіндегі орташа мәні нөлге тең болатын периодты тоқ болады. Айнымалы тоқ байланыс құрылғыларында (радио, теледидар, телефон т.б.) кеңінен қолданылады. Элементтерді параллель қосқан кезде (8–5 сурет) тоқтың лездік мәні мен комплексті түрі Кирхгофтың І–заңы бойынша мына қатынастармен жазылады , . активті, реактивті индуктивтілік, реактивті сыйымдылық өткізгіштік арқылы символдық түрі былай жазылады , , . Резонанс — периодты түрде сырттан әсер етуші күштің жиілігі тербелмелі жүйенің меншікті жиілігіне жақындағанда сол тербелмелі жүйедегі еріксіз тербелістер амплитудасының күрт арту құбылысы; мәжбүр етуші күштің жиілігі жүйе тербелісінің меншікті жиілігіне жуықтаған кезде жүйедегі мәжбүр тербеліс амплитудасының кенеттен артып кету кұбылысы.[1] Резонансты алғаш рет механика және акустикалық құбылыс ретінде италиян ғалым Г.Галилей, ал электр-магниттік жүйелерде, мысалы, тербелмелі контур арқылы ағылшын ғалымы Дж.Максвелл (1831 — 1879) қарастырған (1868). Жүйеге гармондық сыртқы күш (F) әсер еткенде массасы m-ге тең дененің қозғалыс теңдеуі мына түрде жазылады: мұндағы F0 — сыртқы күштің амплитудасы, v — сыртқы әсердің жиілігі, х — ауытқу, — масса жылдамдығы, a— масса үдеуі, b — үйкеліс коэфф., k — қатаңдық коэфф. Бұл теңдеудің шешуі болады. Мәжбүрлеуші күштің жиілігі тербелмелі жүйенің жиілігіне жақындаған сайын тербеліс амплитудасының қалай өсетіні осы формуладан айқын көрінеді. 36. Үшфазалы тізбекті "жұлдызға"қосу. Бейтарап тағайындау сымдар. Үшфазалы электр тізбегі – бұл амплитудасы мен жиілігі бірдей синусоидалы ЭҚК-і бар үш электр тізбегінің жиынтығы. ЭҚК фаза бойынша периодтың үштен біріне ығысқан. Бұл ЭҚК-тер бір қоректендіру көзінен алынады. Фаза деп бір жүйеге біріктірілген қоректендіру көздері тәуелсіз болатын тәуелсіз электр тізбектерін айтады. Фаза деп біріге алатын қоректендіру көздері тәуелсіз әрбір тізбекті айтады. Фаза деп біріге алатын әрбір тізбектегі электр энергиясының қабылдағыштарын айтады. Үшфазалы жүйенің анықтамасы бойынша фазалық ЭҚК-тердің лездік мәндері: , , . Тоқ көздерінің фазалары , , , ал қабылдағыштар фазалары , , әріптерімен белгіленеді. ЭКҚ-тердің векторлық диаграммасы 13–1 суретте келтірілген. 13–1 сурет Барлық фазалар бойынша бірдей шарттары бар (комплексті кедергісі мен ЭҚК амплитудалары тең) үш фазалы жүйе симметриялы деп аталады. Жұлдыз тәрізді қосу Үш тәуелсіз тізбекті генератор орамасының фазасы және қабылдағыштар фазасының ұштары екі түйін құрайтындай етіп біріктіруге болады. Мұндай біріктіру жұлдыз тәрізді қосу деп аталады. Екі түйінді қосатын тоқ өткізгіш сымды нейтраль(бейтарап) деп атайды. Ал басқа тоқ өткізгіш сымдар ( , , ) сызықты деп аталады. Генератор фазаларының (немесе жүктемелерінің) қысқаштарындағы кернеу фазалық кернеу деп аталады. Фазалар орамасындағы немесе фазалық жүктемелердегі тоқ – бұл фазалық тоқ. Сызықты тоқ өткізгіш сымдар арасындағы кернеу – сызықтық кернеу. Сызықты тоқ өткізгіш сымдардағы тоқтар сызықты тоқтар деп аталады. 37 Үш фазалы тізбекті үшбұрышқа қосу Үш фазалы ток, (Электротехника)үш фазалы жүйе—жиілігі мен амплитудасы бірдей,алфаза жағынан периодтың 1/3 бөлігіне ығысқан гармониялық үш ток жүйесі. Үшфазалы электр тізбегі –бұл амплитудасы мен жиілігі бірдей синусоидалы ЭҚК-і бар үшэлектр тізбегінің жиынтығы. ЭҚК фаза бойынша периодтың үштен біріне ығысқан. Бұл ЭҚК-тер бір қоректендіру көзінен алынады.
Генератор фазаларын үшбұрышша жалғау үшін бірінші фазаның соңын (К1), екінші фазаның басына (Н2), екінші фазаның соңын (К2), үшінші фазаның басына (Н3), үшінші фазаның соңын (К3), бірінші фазаның басына (Н1) жалғасақ, жалғанған нүктелерге линиялық сымдарды қоссақ, онда үшбұрыш жалғануын аламыз. Генератор мен тұтынушылар фазаларын осылайша үшбұрыштап қосуға болады (6.1 сурет ). Осылайша пайда болған «үшбұрыштың» төбелерінен тартылған линиялық сымдар тұтынушыларға
фазаның басы мен соңы арасындағы фазалық кернеуге тең: Егер тұтынушының әрбір түйін нүктесіне Кирхгофтың 1-ші заңын қолдансақ, (I1, I2; I3) желілік және (I12; I23; I31) фазалық токтар арасындағы арақатынасты табуға болады. Онда келесі теңдік шығады: Бұл жағдайда, егер тұтынушыларды үшбұрыштап қосқанда жүк бірқалыпты болса, фазалық токтар мен желілік токтар өзара бір-бірімен тең болады. Онда линиялық (желілік) және фазалық токтар арасындағы арақатынас мына формуламен өрнектеледі: 6.2а) суретте бір қалыпты жүк кезіндегі активті тұтынушыларды үшбұрыштап қосқандағы токтар мен кернеулердің векторлық диаграммасы көрсетілген. 6.2 б)суретте бір қалыпты емес жүк кезіндегі активті тұтынушыларды үшбұрыштап қосқандағы токтар мен кернеулердің векторлық диаграммалары тұрғызылған. бір қалыпты (а) және бір қалыпсыз (б) активті жүктемелері үшін токтар мен кернеулердің векторлық диаграммалары 6.2 а,б) суреттен көріп тұрғандай, линиялық (олар әрі фазалық)кернеулердің векторлары тең қабырғалы үшбұрыш құрайды. Тұтынушылар актив кедергілерден тұрған соң, фазалық токтар мен кернеулер арасында фазалық ығысуы болмайды, бірақ шамалары әр түрлі, өйткені фазалық кедергілердің мәні бойынша анықталады. Оларды Ом заңын қолданып, мына формуладан табуға болады: 38. Үшфазалы жүйенің қуаты. Бір фазалы асинхронды қозғалтқышты желіге қосу. Үш фазалы ток, үш фазалы жүйе — жиілігі мен амплитудасы бірдей, ал фаза жағынан периодтың 1/3 бөлігіне ығысқан гармониялық үш ток жүйесі. Үш фазалы ток жүйесін 1888 ж. М.О. Доливо-Добровольский ашқан. Үш фазалы ток энергиясы үш кейде төрт өткізгіш сым арқылы беріледі. Үш фазалы токтың генераторымен тұтынушыларды өзара жалғастырудың 2 тәсілі бар: үшбұрыш немесе жұлдызша тәсілмен қосу. Асинхронды қозғалтқыштарды жүргізіп жіберу (іске қосу) Асинхронды қозғалтқышын айнымалы ток желісіне қосқан кезде оның статор және ротор орамаларымен өтетін тоқтардың, мөлшері олардың нақтылы (номинал) мөлшерлерінен бірнеше есе артық болады. Оның себебі ротор орнында тұрған кезде айналмалы магнит өрісі оның орамасын магнит өрісінің айналу жиілігіне тең үлкен жиілікпен кесіп өтеді де, осы орамада үлкен ЭҚК-ті индукциялайды. Бұл ЭҚК ротор тізбегінде үлкен ток туғызады, ал ол статор орамасында да тиісті тоқтың пайда болуына әкеледі. Ротордың айналу жиілігі өскенде жылжыма азаяды, бұл ротор орамасындағы ЭКК пен токтың азаюына алып келеді. Ол өз кезегінде статор орамасындағы тоқты азайтады. Үлкен жүргізіп жіберу (іске қосу) тогы қозғалтқыш үшін де, қозғалтқыш энергия алатын ток көзі үшін де зиянды. Жиі іске қосу кезінде үлкен жүргізіп жіберу тогы қозғалткыш орамаларының температурасын күрт көтереді, соның салдарынан оның оқшауламасы мезгілсіз ескіруіне мүмкін. Улкен ток желідегі кернеуді азайтады, ол осы желіге қосылған басқа энергия қабылдағыштарының жұмыстарына әсер етеді. Сондықтан қозғалтқышты оның қуаты желіні қоректендіретін энергия көзінің қуатынан анағұрлым кіші болғанда ғана желіге тікелей қосып жүргізіп жіберуге болады. Егер қозғалтқыш куаты энергия көзінің қуатымен шамалас болса, онда қозғалтқыштың жүргізіп жіберу кезінде тұтынатын тогын төмендету керек. . 39. Трансформаторлар, олардың тағайындалуы және қолданылуы. Трансформаторлардың құрылысы, жұмыс істеу принципі. Трансформатор деп, бір айнымалы кернеулі жиілігі сондай басқа кернеуге түрлендіру ушін қажет стстикалық құрылғыны атайды. Трансформатор бір біріне электр изоляцияланған магнит ағыны ортақ екіден төмен емес орамдардан тұрады. Трансформаторлардың жұмыс принциптері Қалыпты жұмыс режимі–трансформаторды қалыпты кернеу желігіне қосқанда, шексіз ұзақ уақыт төлқұжатында көрсетілген жүктемемен қызуы белгіленген мөлшердан аспайтын жұмысын қамтамасыз ететін негізгі экплуатациялау режимі. Трансформатор жұмысы тәртібінің тіркелген түрлері мыналар: қалыпты режимі; жүктемесіз бос жүріс режимі; зертханалық қысқа тұйықтау режимі. Трансформатордың жұмысының шекті режимі, бұл екінші ораманың ажыратулы кезінде трансформаторлардың бос жүрісі режимі және екінші орама қысқа тұйықталған режимі. Трансформаторды эксплуатациялаудың барлық режимдері оның шексіз уақыт мерзімінде артық қызбай жұмыс істеуін қамтамасыз етуі тиіс. Трансформаторлардың құрылысы Егер электр энергиясын алысқа беруде кернеудің деңгейін арттырса, онда желіде энергияның шығыны азаяды және сымдық материал үнемделеді.Осы мақсатта кернеудің деңгейін реттеу үшін трансформаттор ойлап табылған. Өндірістің және техниканың дамуына байланысты номинал кернеуі ар түрлі құрылғылар пайда болады: 50 ...70 В тік пісірістіру трансформатторлары, 12 ...40 В тік апаттық жарықтандыру шамдары, түрлендіргіштер, электрондық құрылғылар және т.б.Осы құрылғылардың барлығында да трансформаторлар пайдаланылады.Электр өлшеу жұмыстарында кернеулік және токтық өлшеуіштік трансформаторлар қолданылады. Электрмен жабдықтану жүйелерінде, электр тораптарында қолданылатын трансформаторларды күштік трансформатторлар деп атайды.Электр станцияларында кернеуді жоғарылатқыш күштік трансформаторлар койылса, электр кабылдағыштар қасында төмендеткіш күштік трансформаторлар койылады. Айналатын бөлшектері болмауына қарамастан трансформаторлар (электр) электр машинелері қатарына жатады. Олар электриндукциялық заң негізінде бір шамадағы кернеулі электр энергиясын, екінші шамадағы кернеулі электр энергиясына айналдырады. Трансформаторлардың қызметі. Трансформатор кернеуді өзгеретін өлшемдер шамаларын өзара электрлік байланыссыз реттеуге арналған электр қабылдағыш. Трансформаторлар электрлік техникада, электроникада, автоматтандыруда, техникада, байланыс құрылыстарында телевидениеде, ЭЕМ мен техниканың басқа салаларында кең қолданыс тапты. 40. Үшфазалы трансформаторлар. Трансформаторлардың жұмыс режимі. Автотрансформатор. Үш фазалы трансформаторлар фазалық құрлымы жағынан екі немесе үш орамалы болады да, оларды екі немесе үш орамалы дейді. Үш фазалы трансформаторлардың магнит өткізгіштігішінің құрылыс ерекшеліктері. Үш фазалы кернеуді (ЭҚК) трансформациялау үшін үшфазалы трансформатор қолданылады. Ең көп тарағандары өзекшелері бір жазықтықта орналасқан (1.1-сурет) үш фазалы үш өзекшелі трансформаторлар. Мұндай трансформаторлардың сипаттамалық ерекшелігі оның магнит жүйесінің симметриялы болмауы, ортадағы магнит өткізгіштің өзекшесі шеткілерінікінен қысқа. Бұл ең бастысы бос жүріс кезінде білінеді. Кіші қуатты трансформаторлар үшін симметриясыздық 50% жетуі мүмкін ІАхх =Ісхх=(1,2…1,5)вхх. Мұндай жағдайда бос жүріс тоғы үш фазаның тоқтарының орташа арифметикалық мәніне теңеп алынады. Аталып өткендегідей бос жүріс тоғы (0,02…0,1)Ін болғандықтан қуаттылығы шағын трансформаторлар үшін тоқтардың симметриясыздығы екінші ораманың магнит ағынының магнисіздену факторлары есебінен аз жүктеме кезінде де әсер етпейді. Фаза тоқтарының жүктелудегі симметриясыздығынан туған табиғи немесе жасанды симметриясыздық, ЭТН курсынан белгілі болғандай, трансформатордың құрлыс бөлігінде ,бактың қабырғасына және тартпа болттар арқылы еріксіз тұйықталуынан магнит ағынының үшінші гармоникалық құраушысы пайда болады. 1.1-сурет. Өзекшелері бір жазықтықта орналасқан үшфазалы үшөзекшелі кернеу трансформаторы: 1 – магнитөткізгіш; 2 – төменгі кернеу орамасы; 3 – жоғарғы кернеу орамасы. Нәтижесінде бұл бөлшектерде, гистерезис құблысынан құйынды тоқтардың әсерінен, қосымша шығындар болады Үш фазалы трансформаторлардың ортаңғы өзекшесіндегі ораманы табу үшін орамалардың бірін кезекпен желіге қосып, қалған екеуінің қысқышындағы кернеуді өлшейді. Егер ол кернеу бірдей болса,онда желіге қосылған орама ортаңғы өзекшеде болғаны. Үшфазалы трансформатордың фазалық орамалары «жұлдызң немесе «үшбұрыш сұлбасы бойынша жалғанады. Автотрансформатор — трансформатордың бір түрі; бір немесе бірнеше ұшы бар жалғыз орамнан тұрады. «Кернеу төмендеткіш» автотрансформаторда ену кернеуі (электр желісінің кернеуі) бүкіл орамға беріліп, шығу кернеуі (жүктеме) оның бір ғана бөлігінен (шығу көзі мен орамның шеткі бір тарамының аралығында) таратылады; ал «кернеу күшейткіш» автотрансформаторда желі орамның бір бөлігіне және жүктеме қуат орамға тұтас қосылады. Реттеуге келмейтін қарапайым автотрансформаторлар кернеуді 127 В-тан 220 В-қа көбейтуге немесе керісінше, азайтуға пайдаланылады. Оны тоңазытқыш, шаңсорғышқа т. б. қосуға болады. Радиоқабылдағыш пен телевизорды қоректендіру үшін кернеулі сатылап немесе біртіндеп өзгертетін реттеуіші бар анағұрлым күрделі автотрансформаторлар қолданылады. Қажетті кернеуге бақылау жасау үшін реттелетін автотрансформаторларда, әдетте вольтметр, яғни реттеуіш тұтқасында көрсеткіші бар кернеу шкаласы болады. Автотрансформаторларды пайдалану кезінде, оның бүкіл орамы мен бөліктері электр желісіне қосылып тұратындықтан өткізгіш сымға және автотрансформатордың кернеулі көзіне қол тигізу қауіпті екендігін естен шығармаған жөн. 41. Тұрақты ток машиналарының құрылғысы жұмыс принципі. Медицинада қолдану. Тұрақты ток -генераторлары мен қозғалтқыштары – қазіргі кезде де кеңінен қолданылады. Олар негізгі екі бөлік қозғалмайтын полюстер мен айналатын якорьдан құралады.Машинаның қозғалмайтын бөлігі индуктор ойықшаларына сәйкесінше қоздырғыш және теңгергіш орамдар орналасатын негізгі және қосымша порлюстерден және олар бекітілген станинадан құралады. Индуктродың негізгі қызметі машинада негізгі магнит ағынын туғызу. Қосымша полюстер негізгі полюстер арасына орналасады және қуаты 1000 Вт жоғары машиналарда қарастырылады, олардың негізгі қызметі коммутацияны жақсарту. Машинаның қозғалатын бөлігі якорь мен коллектордан құралады. Якорь қозғалысқа келгенн кезде ол магниттенетін болғандықтан құйынды ток пен гистерезис шығындарын азайту мақсатымен қалыңдығы 0,35-05 мм электротехникалық болат табақшалардан жиналады (1.2, б - сурет). Якорь ойықшаларында коллектор пластиналарына бір ұштары жалғанған орамдар орналасады. Медицинада: Электролтз майларды жақсы ыдыратады, Электросмос Электрофорез электр тогы аркылы дәрілік және косметологиялық заттарды емдеу үшін қолданады. 42. Тәуелсіз қозудың тұрақты тогының генераторлары және өздігінен қозу, олардың сипаттамалары. Медицинада қолдану. Генераторлар өздігінен қозатын және тәуелсіз қозатын болып ажыратылады. Тәуелсіз қозатын генераторлар электромагнитті қозуы бар генераторларға бөлінеді (сурет3-1), онда ОВ қозу орамы бөтен қорек көзінен тұрақты тоқпен қоректенеді( аккумуляторлы батарея, қосымша көмекші генератор немесе тұрақты тоқты қоздырушы, айнымалы тоқты түзетуші) және полюстары тұрақты магнитті түрдегі магнитэлектрлі генераторларға бөлінеді.Соңғы түрдегі генераторлар тек аз қуаттылыққа дайындалады. Бұл бөлімде электоромагнитті қозуы бар генераторлар қарастырылады. Өздігінен қозатын генераторларда қозу орамдары,генератордың өзінен шығатын электр энергиясымен қоректенеді. Барлық электромагнитті қозуы бар генераторларда қозуға, машинаның номиналды қуатынан 0,3-5% шығындалады.Бірінші сан қуаты өте жоғары машиналарға қатысты, ал екіншісі- қуаты I квт машиналарға қатысты. Өздігінен қозатын генераторлар қозу орамдарының қосылуына байланысты келесі түрлерге бөлінеді:1) параллельді қозатын генераторлар немесе шунтты (сурет 3-1,б), 2)жүйелі қозатын генераторлар немесе сериесті ( сурет 3-1,в) және 3)арарлас қозатын генераторлар немесе компаудты (сурет3-1,г). Параллельді қозатын генераторларда қозу тоғы, жәкірдің номиналды тоғынан Iaн немесе жүктеу тоғынан Iн = Iан — iB 1- 5%.Жүйелі қозу генераторларда бұл тоқтар бір-біріне тең; iB = Iа = I және номиналды жүктелу кезіндегі қозу орамындағы кернеудің құлауы UH.-нан 1-5% құрайды.Параллельді қозатын генраторларда қозу орамдарында қимасы кішкентай көп айналымнан тұрады, ал жүйелі қозу генераторларында –үлкен қималы аз айналымнан тұрады. Тұрақты ток генераторлары автоматты басқару жүйелерінде кеңінен қолданылады. Генераторлардың қасиеттерін олардың негізгі параметр-лерінің бір-біріне тәуелділігі болып табылатын сипаттамалары арқылы талдауға болады.Бұл параметрлерге: 1) генератордың ұштарындағы кернеу II; 2) қоздыру тогы Ів; 3) якорь тогы Ія немесе жүктеме тогы Ін; 4) якорьдың айналу жиілігі п жатқызылады. Жалпы, генераторлар n = constжағдайда жұмыс жасайды, сондықтан олардьщ негізгі сипаттамалары n = nн = const шарты кезінде алынады. Генераторлардың негізгі сипаттамалары келесілер болып табылады: 1) бос жүріс сипаттамасы; 2) жүктемелік сипаттама; 3) сыртқы сипаттама; 4) рет-теу сипаттамасы; 5) қысқа тұйықталу сипаттамасы. 43. Тұрақты ток қозғалтқыштары. Айналу жиілігін реттеу тәсілдері. Тұрақты тоқ машинелері өзара қайтымды электрлі техникалық құрылғы.Тұрақты тоқ қозғалтқыштары, негізінде айналу жылдамдығын кең ауқымда ақырындап реттеу мүмкіндігі болғандықтан, біртіндеп өзгертуді қамтамасыз ететін электр жетектерінде, сондай-ақ арнайы құрылыстағы есептеу және басқару машинелеріне қолданатын шағын жүргізгіштер ретінде қолданады. Тұрақты тоқ қозғалтқыштарының құрылысы. Тұрақты тоқ генераторы мен қозғалтқышы құрылымдық тұрғыдан бірдей машинелер болғандықтан құрылыстарын бірге жұмыс жасау принциптерін жеке-жеке қарауға болады. Тұрақты тоқ машинесі статор жармасынан (статина), якорьден (статор), негізгі және қосалқы полюстерден, коллектордан, щетка құрылғысынан, полюс ұштамаларынан, якорь орамасынан қоздыру орамасынан және т.б. құрылғы көмекші арналымды бөлшектерінен тұрады. Тұрақты ток машинасы негізгі магнит өрісіпараллель, тізбектеле және аралас қоздырылатын, сондай-ақ тұрақты магниттері бар түрлерге ажыратылады. Статор жармасы. Статор табаны тұрақты тоқ машинесінің қозғалмайтын бөлігі, ол полюстер мен машиненің өзін іргетасқа бекітуге қызмет етеді. Якорь (ротор). Якорь машиненің айналатын бөлігі, ол қалыңдығы 0,5 мм қалыпты, тисті дөңгелек электротехникалық болат қаңылтырдан жиналған цилиндр. Коллектор. Коллектор механикалық түзеткіштің құрамдық бөлігі, ол якорь орамасында индукцияланатын айнымалы синусойдалы ЭҚК-ін генератордан шығатын тұрақты (үзбелі) ЭҚКке айналдырады. Қоздыру орамасы. Қоздыру орамасы машиненің якорь айналатын полюс аралық кеңістігінде магнит өрісін туғызуға арналған. Якорь орамасы. Якорь орамасы тұрақты тоқ машинесінің маңызды құрамдық бөлігі, ол электр энергиясын магнит энергиясына (қозғалтқыш) немесе магнит энергиясы электр энергиясына айналдырады (генератор). 44. Тұрақты ток қозғалтқыштарын іске қосу ерекшелігі. Медицинада қолдану. Тұрақты тоқ машинелері өзара қайтымды электрлі техникалық құрылғы. Олар ешқандай құрылыстық өзгерістерге түспей-ақ генератор немесе қозғалтқыш ретінде істей алады. Тұрақты тоқ генераторлары, әдетте шағын қуатты электр энергиясының желілік көзі ретінде, мысалы: синхронды генераторлардың қоздыру орамаларын қоректендіруге қолданылады. Генератор құрылысында электр энергиясын алатын щеткалы-түйіспелі құрылғының болуы оның, қуаты мен кернеуінің шамаларына шектеу қояды. Сондықтан электр энергиясын өнеркәсіптік өндіру синхронды генераторлар арқылы атқарылады. Олардың қуаттылығын теория жүзінде шексіз етіп жасауға болады. Тұрақты тоқ қозғалтқыштары, негізінде айналу жылдамдығын кең ауқымда ақырындап реттеу мүмкіндігі болғандықтан, біртіндеп өзгертуді қамтамасыз ететін электр жетектерінде, сондай-ақ арнайы құрылыстағы есептеу және басқару машинелеріне қолданатын шағын жүргізгіштер ретінде қолданады. Ауылшаруашылығы өндірісінде тұрақты тоқ машинелері іс жүзінде қолданылмайды десе де болады. Сырғымалы щеткелі түйіспелі тетіктері ауылшаруашылығының ылғалды және шаңды орталарда (сиыр, шошқа, тауық) және т.б. орындарда олардың қарқынды қажалуына соқтырады. Мұндай жағдайларда тұрақты тоқ қозғалтқыштары трамвайларда және басқа да көлік түрлерінде де кең қолданыс тапты, олардың айналу жылдамдығын бояу, үнемді, кең ауқымда реттеу мен орнынан қозғалу кезінде жұмысқа қосу моменттерінің жоғарылығы, оларды кеңінен пайдалануға мүмкіндік береді. Тұрақты тоқ қозғалтқыштарының жүргізу моменті кішкене айналым жиілігін реттеу шегі мейілінше аз асинхронды қозғалтқыштарға қарағанда, зор артықшылығы олардың реттелетін электр жетекте теңдесі жоқ етеді. 45. Асинхронды қозғалтқыштардың құрылымы мен жұмыс істеу принципі Электр қозғалтқыштарының ішінде ең көп тарағаны үш фазалы асинхронды қозғалтқыш болып табылады. Асинхронды қозғалтқыштың құрылысы қарапайым және оны күтіп-баптау жеңіл. Қез келген айнымалы ток машинасы сияқты асинхронды қозғалтқыш екі негізгі бөліктен: статордан және ротордан тұрады. Статор деп машинаның қозғалмайтын бөлігін, ал ротор-оның айнымалы белігін атайды. Асинхронды машинада қайтымдылық қасиеті болады, яғни машинаны әрі генератор; әрі қозғалтқыш ретінде қолдануға болады. Айнымалы токтың көп фазалы жүйесі айналмалы магнит өрісін туғызады, оның айналу жиілігі минутына . Егер ротордың айналу жиілігі магнит өрісінің айналу жиілігіне тең болса, ондамұндай жиілікті синхронды жиілік деп атайды. Егер ротордың айналу жиілігі магнит өрісінің айналу жиілігіне тең болмаса, онда мұндай жиілікті асинхронды жиілік деп птайды. Асинхронды қозғалтқышта жұмыс процесі тек асинхронды жиілікте, яғни ротордың айналу жйілігі магнит өрісінің айналу жиілігіне тең емес кезде өтеді. Асинхронды қозғалтқыштың жұмысы «Араго-Ленц дөңгелегі» деп аталынған құбылысқа негізделген. Бұл құбылысты былай түсіндіруге болады, егер тұрақты магнит полюстерінің алдына осьте еркін отыратын мыстан жасалған деңгелекті (дискіні) 1 орналастырып, магнитті тұтқасы 3 арқылы өз осінің бойымен айналдырсак, онда мыс дөңгелек сол бағытта айналады, өйткені магнитті айналдырғанда оның магнит өрісі дөңгелектен өтіп онда құйынды токтар туғызады.
46. Синхронды генераторлардың құрылысы және жұмыс істеу принципі, медицинада қолдану. 1.Синхронды генераторлардың құрылысы.
47. Жартылай өткізгіштердің электр өткізгіштігі. Электронды-тесік өту. Түзеткіш диодтар Электрондық техника материалдарын жалпы жіктеулерге байланысты 4 топқа жіктейді: өткізгіштер, жартылайөткізгіштер, диэлектриктер және магниттік материалдар.
.
Фотоэлектрондық аспаптар — оптикалық ауқымдағы электромагниттік сәулеленудің энергиясын электр энергиясына түрлендіретін немесе көрінбейтін (мысалы, инфрақызыл) сәулелердегі кескіндерді көрінетін кескіндерге түрлендіретін электровакуумдық немесе шалаөткізгіш аспаптар. Фотоэлектрондық аспаптар ақпаратты сақтауға, жинауға, таратуға және қайталап шығаруға арналған. Фотоэлектрондық аспаптардың жұмыс қағидасы фотоэффектіге негізделген. Фотоэлектрондық аспап¬тарға әр түрлі фотоэлементтер, фотоэлектрондық көбейткіштер, фоторезисторлар, фотодиодтар, электронды-оптикалық түрлендіргіштер және т.б. жатады.[1] Ішкі фотоэффект - жұтылған электромагнит сәулеленуінің әсерінен конденсирленген ортадағы электрондардың энергетикалық спектрлерінің өзгерісі Фоторезистор - жұмысы ішкі фотоэффектіге негізделген, жарық әсерінен электрлік кедергісі кеміп, электр өткізгіштігі артатын шалаөткізгіш аспап. Фоторезистордың негізгі бөлігі — шалаөткізгіш материалдың (кадмий және қорғасын сульфиді, кадмий селениді, висмутты-күкіртті және т.б.) жұқа фотосезімтал қабаты.
49. Биполярлық транзистор. Транзисторларды қосу сұлбалары, транзисторлардың сипаттамалары. Дала Транзисторы. Тиристорлар. Биполярлы транзистор (Биполярный транзистор) — үш рет кезектесіп орналастырылған электрондық (п) немесе кемтіктік (р) типті откізгішті шалаөткізгіш облыстары, екі р-п өткелі бар, яғни п-р-п не р-п-р құрылымды, көбіне үш электроды (шықпаса) болатын, электр сигналдарын күшейтуге, түрлендіруге арналған шалаөткізгіш аспап. Б.т. жұмысы база деп аталатын ортаңғы облысы арқылы ағып өтетін негізгі емес заряд тасымалдаушылардың ағынын басқаруга негізделген, әдетте, тікелей бағытта ығысқан және базаға негізгі емес заряд тасымалдаушылардын инжекциясын қамтамасыз ететін электронды-кемтіктік өткел эмиттерлік деп аталады, ал осы откелмен базадан бөлінген сол жактагы шалаөткізгіш облыс эмиттер деп аталады.
50. Бір және екі жартылай периодты түзеткіштер. Үшфазалы түзеткіштер. Түзеткіш (орыс. Выпрямитель) айнымалы электр тогын тұрақты тоққа түрлендіретін құрал.Түзету сызбасына байланысты бір және екі жарты периодты, көпірлік және нөлдік шықпасы бар, бір фазалы және көп фазалы түзеткіш деп жіктеледі. Электрондық техникада екі жарты периодты бір фазалы көпірлік түзеткіш сызбалары қолданылады БІР ФАЗАЛЫ БІР ЖАРТЫ ПЕРИОДТЫ ТҮЗЕТКІШ жүктемемен бірізді жалғанған бір диодтан тұрады. Түзеткішке берілген кернеудің оң жарты периодында диодтың аноды оң потенциалды да катоды теріс потенциалды. Ендеше кернеу диодқа тура бағытта берілген. Кернеу тура бағытта берілгенде диодтың кедергісі аз болатындықтан жүктемемен оң жарты период ішінде ток жүреді. Кернеудің теріс жарты периодында (π...2π аралығында) диодтың аноды теріс потенциалды да катоды оң потенциалды болады, яғни кернеу кері бағытта берілген. Кернеудің кері бағытында диодтың кедергісі өте үлкен болатындықтан теріс жарты период ішінде жүктемемен ток жүрмейді. Әрі қарай үрдіс қайталанып отырады. Ендеше жүктемедегі кернеудің графигі синусоиданың оң жарты толқындарынан ғана тұрады. Түзетілген кернеудің орташа мәні Бір фазалы екі жарты периодты түзеткіште диодтар жарты период ішінде ғана жұмыс істейтіндіктен олардың тогы жүктеменің тогынан екі есе аз болады: . Кері кернеудің максимал мәні Солықтама коэффициенті р=π/2. 51. Тегістейтін сүзгілер. Мақсаты, әрекет ету принципі. Тегістегіш сүзгілер коэффиценті к – сыншы гармоникалық кірісіндегі лүпілдеу коэффицентінің шығысындағы лүпілдеу коэффиценті % қатынасына тең. η = ; мұндағы: - кірісіндегі және шығысындағы тұрақты құраушысы, ал - кірісіндегі және шығысындағы айнымалы құраушысы. Тегістегіш сүзгілерді құрастыру принциптері: қорек көздерінде қолданылмайтын тегістегіш сүзгілер төменгі жиілікті сүзгілер деп аталады. Сигналды түзететін сүзгілерден қорек көздеріне қолданылатын тегістегіш сүзгілердің айырмашылығы ол жүктемеге электр энергиясының қуатын береді. Сол себептен тегістегіш сүзгілерді мүмкіндігі барынша қуатты аз шығындайтын етіп жасайды. Төменгі жиілікті тегістегіш сүзгілердің қасиеті берілу функциясына және меншікті жиілігінің еселігіне тәуелді болады. = 52. Электрондық күшейткіштер. Принциптік схема. Параметр-р және жіктелуі. Күшейткіштерде жұмыс нүктесін таңдау. Электронды күшейткіштер оның кірісіне келетін электр сигналының тогы немесе кернеуін, қуатын күшейтетін радиотехникалық құрылғылар болып табылады. Олар радиобайланыс, радиоболжау, автоматика, өлшеуіш техника, телекөрініс, тұрмыстық приборлар және т.б. құрылғыларда қолданылады. Күшейту эффектісі күшейтілетін сигналдар энергиясын күшейткішпен түрлендіретін басқарылатын энергия көзінің болуы кезінде ғана мүмкіндік береді. Мұндай көз қоректендіру көзі болып табылады. қоректендіру көзінің энергиясы күшейткіш көмегімен пайдалы сигнал энергиясына түрленеді. Күшейткіш кірісіне сигнал әр түрлі құрылғылардан берілуі мүмкін, олар - микрофон, магнитофон, фотоэлемент бастауын орындайтын детектор және т.б. Бұл құрылғылардың барлығы төменқуатты, себебі олар күшейтусіз орындалу үшін жеткіліксіз төмен амплитудалы электр сигналын береді. Кіріс сигналының амплитудасын жоғарылату үшін жүктемесі магнитофон бастауын жазатын дауысжаңылтқыш, осциллограф, автоматикада қозғалтқыштар және басқа құрылғылар болып табылатын күшейткіштер қолданылады. Кіріс құрылғысы сигналдың тасымалын сигнал көзінен кіріс тізбегіне орындайды. қосылатын сигнал көзі мүмкін емес жағдайында немесе күшейткіш кірісіне мақсатты түрде қосу жағдайында қолданылады. Алдын-ала күшейту каскадтары келесі блоктың дұрыс жұмысын қамтамасыз ететін қажетті деңгейге дейін кернеу, ток, қуат бойынша сигналды күшейту үшін арналған. қуатты күшейту каскадтары сигналдың шуы және формасынның бұрмалануының мүмкін деңгейінде жүктемеде талап етілген қуат мәндерін қамтамасыз етеді. Шығыс құрылғылары сигналды қуатты күшейткіштерден жүктемеге тасымалдау үшін талап етіледі. Жүктеменің тікелей қосылуы немесе мақсатсыз қосылуында қолданылады. Кіріс және шығыс құрылғыларының міндетіне тәуелді күшейткіш тек бір күшейту каскадынан тұруы мүмкін, бірақ жоғарғы шығыс қуаттарын алу үшін оның құрамына каскадтар реті енгізіледі. 53. Электр энергиясын беру және тарату. Электр қозғалтқыштарын қорғау. Электрқондырғы – ЭЭ өндіру, түрлендіру, жеткізу, тарату және тұтыну үшін арналған аппараттардың, машиналардың, жабдықтардың және құрылымдардың жиынтығы. Электрқондырғыларды (ЭУ) кернеу шамасы бойынша 1000 В дейінгіге (төменгі вольттік ЭҚ) және 1000 В жоғарыға (жоғары вольттік ЭҚ) бөледі Айнымалы токты, кернеуді бірнеше есе арттырып немесе кемітіп, ал қуатты іс жүзінде шығындатпай түрлендіру трансформатордың көмегімен іске асырылады. Электр энергиясын үлкенді-кішілі электр станцияларында негізінде электромеханикалық индукциялық генератор арқылы өндіріледі.
1.Электр тізбегі және тізбек элементтері, оның сұлбасы. Электр тізбектері параметрлері мен ерекшеліктері. Электр тізбегі- бұл электр энергиясын шығаратын, беретін,түрлендіретін және тұтынатын құрылғылардың жиынтығы. Электр энергиясының көздері болып аккумуляторлар, термоэлектрикалық элементтер, электр генераторлары, фотоэлектрикалық элементтер және т.б жатады. Түрлі энергияны (химиялық реакциялар энергиясы, жылулық, механикалық, жарық және т.б.) электр энергиясына түрлендіруші құралдар болып табылады Электр энергиясын қабылдағыштар электро шамдар, электропештер, және энергиясы басқа түрлі энергияларға (жылулық, механикалық, жарық және т.б.) түрленетін құралдар. Жалғаушы элементтер ретінде жалғаушы сымдар, электр тасымалдаудың ауалық түзулері, электрлік кабельдер қолданылады. Қосымша құралдар электр желілерін басқару режимі мен оларды қорғауға арналған. Оларға: қосқыштар, ауыстырып қосқыштар, штепсельді жалғағыштар, сақтандырғыштар және т.б жатады. өлшеу құралдары ретінде электр тізбектеріндегі токты, кернеуді және қуатты өлшеуге арналған құралдар, амперметр, вольтметр, ваттметр қолданылады. Электр тізбегіндегі параметрлерде өтетін физикалық процестер: Кедергі элементтің электр энергиясын жылулық энергияға айналдыру қабілетін сипаттайды. Кейде кедергі ұғымының орнына өткізгіштік ұғымын қолданады. Сыйымдылық элементтің электр зарядын жинақтауын (яғни электр өрісін қоздыруын) сипаттайды. Индуктивтілік элементтің магнит өрісін қоздыруын (электр энергиясын магнит өрісіне айналдыруын) сипаттайды.Өзара индуктивтілік индуктивті параметрлердің бір-біріне әсерімен сипатталады. 2.Ом заңы. Әр түрлі жұмыс жағдайындағы электр тізбегінің параметрлерінің қатынасы. Неміс физігі Георг Ом (1787 — 1854) тұйықталған электр тізбегіндегі электроқозғалтқыш кҥш (ЭҚК) Е, кедергі R және ток I арасындағы тәуелділікті тәжірибелік түрде орнатты Ом заңы келесі түрде құрылады: тұйықталған электр тізбегіндегі ток кҥші электроқозғалтқыш күшке тура пропорционалды, барлық тізбек кедергісіне кері пропорционалды. Тізбекте ток ЭҚК E әсерінен туындайды. Электр көзінің ЭҚК Е көп болған сайын, тұйықталған токта ток I көп болады. Тізбек кедергісі R токтың өтуіне кедергі болады, сәйкесінше тізбектің R кедергісі көп болған сайын, ток І аз болады. Ом заңын келесі формула бойынша өрнектейміз: формула жазу керек Тұйықталған тізбек үшін Ом заңынан алатынымыз: E = IR + IRi = U + IRi, Мұндағы, IR — R кедергідегі кернеудің түсуі, яғни, сыртқы тізбекте немесе энергия көзі (генератор) қыстырғышында; IRi — Ri кедергідегі кернеудің төмендеуі, яғни электр көзі (генератор) ішіндегі болып табылады. 3.Айнымалы ток электрлік тізбектері және олардың параметрлері. Айнымалы ток дегеніміз шамасы және бағыты периодты түрде өзгеретін электр тогы. Айнымалы токты алу үшін жұмысы электрмагниттік индукция құбылысына негізделген электрмашиналық генераторлары пайдаланылады. Айнымалы токтың іс жүзіндегі мәні зор. Барлық дерлік электрлік энергиясы айнымалы токтың энергиясы түрінде өндіріледі. Ең көп таралған синусоидалды ток. Токтың синусоидалды заңымен өзгеруі баяу, күрт ауытқусыз өтеді. Бұл өз кезегінде, электрмашиналардың және аппараттардың жұмыс істеуіне оң әсерін тигізеді. Синусоидалды токтың уақыттық диаграммасы Оның лездік мәні келесі формуласымен сипатталады:ф жазасын параметрлер: Период. ЭҚК (кернеу немесе ток) айнымалысы шамасы және бағыты бойынша бір толық өзгеріс жасайтын (бір цикл) период деп аталады. период Т әрпімен белгіленеді және секундпен (с) өлшенеді. Жиілік. 1 с жасалатын ЭҚК айнымалысының (кернеу немесеөток) толық өзгертулердің саны жиілік деп аталады. Жиілік f әрпімен белгіленеді және ол герцпен (Гц) өлшенеді1 кГц = 1 000Гц, 1 МГц = 1 000 кГц, 1 кГц = 1 000 000 Гц. Айнымалы токтың жиілігі неғұрлым көп болса, соғұрлым кезең қысқа болады. Сонымен, жиілік – кезеңге кері шама.ф жаз ЭҚК айнымалысының, ток күшінің, кернеудің және қуаттың уақыттың кез келген сәтіндегі шамаларды осы шамалардың лездік мәндері деп аталады. ЭҚК (кернеудің немесе токтың) айнымалысының максималдық мәні (амплитуда) деп ол бір кезеңнің ішінде жететін ең көп шама. 4. Үш фазалы электр энергиясының орамаларын үшбұрыш арқылы қосу. Өнеркәсіпте үшфазалы электр жүйелері электр энергиясын аз шығындармен алыс қашықтықтарға беру үшін ең қарапайым және үнемді болып табылады. Үш фазалы ток, (Электротехника) үш фазалы жүйе — жиілігі мен амплитудасы бірдей, ал фаза жағынан периодтың 1/3 бөлігіне ығысқан гармониялық үш ток жүйесі. Үш фазалы ток жүйесін 1888 ж. М.О. Доливо-Добровольский ашқан. Үш фазалы ток энергиясы үш кейде төрт өткізгіш сым арқылы беріледі. Орамның «жұлдыз» схемасы бойынша байланысуы кезінде барлық үш фазаның аяғы (немесе басы) өзара байланысады. Олар ортақ бейтарап немесе нөлдік нүкте түзеді. Ал үш фазаның еркін қысқыштары басымен (немесе аяғымен) ауыспалы ток электр энергиясы көзіннің (немесе қабылдауыштың) өткізгішіне қосылады. «Жұлдыз»«үшбұрыш» арқылы байланысуы үлкен қуатты трансформаторлар үшін, төменгі кернеу жағында бейтарап өткізгіш қажет етілмеген жағдайларда пайдаланылады..Генератор фазаларын үшбұрыштап жалғау үшін 1-ші фазаның соңын 2-ші фазаның басына 2-ші фазаның соңын 3-ші фазаның басына 3-ші фазаныңс соңын 1-ші фазаның басына жалғанған нүктелерге линялық сымдарды қоссақ онда үшбұрыштап жалғануды аламыз. 5. Электр энергиясының үш фазалы көздерінің орамаларын жұлдызша арқылы қосу: Жұлдыз тәрізді қосу Үш тәуелсіз тізбекті генератор орамасының фазасы және қабылдағыштар фазасының ұштары екі түйін құрайтындай етіп біріктіруге болады. Мұндай біріктіру жұлдыз тәрізді қосу деп аталады. Екі түйінді қосатын тоқ өткізгіш сымды нейтраль деп атайды. Ал басқа тоқ өткізгіш сымдар сызықты деп аталады. Генератор фазаларының (немесе жүктемелерінің) қысқаштарындағы кернеу фазалық кернеу деп аталады. Фазалар орамасындағы немесе фазалық жүктемелердегі тоқ – бұл фазалық тоқ. Сызықты тоқ өткізгіш сымдар арасындағы кернеу – сызықтық кернеу. Сызықты тоқ өткізгіш сымдардағы тоқтар сызықты тоқтар деп аталады.Жұлдызша қосылған кезінде төрт немесе үш сымды жүйе болуы мүмкін. Ал үшбұрышша жалғанғанда тек қана үш сымды жүйе болады..Егер генератордың барлық орамдарының соңдарын бір нүктеге, бастарын қабылдағыштарға баратын сымдарға қоссақ, онда жұлдызша қосылған үшфазалы жүйесін алуға болады Орамдардың соңдарын қосатын нүктені нольдік (нейтраль), ал бұл нүктені тұтынушылардың нүктесімен қосатын сымды нольдік сым деп атайды. 6. Электр шамаларын өлшеу құралдары. Өлшеу құралдарының жіктелуі және сипаттамалары..Өлшеу өлшенетін физикалық шаманың өлшеммен қабылданатын кейбір бірдей шамадағы мәнімен салыстыруды тану процесі болып табылады. Физикалық шамалар техникалық құралдар өлшеу құралдарымен өлшенеді. Өлшеу нәтижелерін алу әдістеріне байланысты өлшеу тікелей және жанама болып келеді. Тікелей өлшеуде физикалық шама тікелей өлшенеді. Тікелей өлшеулерге келесі мысалдар бар: ұзындықты сызғышпен өлшеу, уақытты секунд өлшеуішпен, ал ток күшін амперметрмен. Жанама өлшеуде тікелей мәнін білуге қажет шаманы емес, ізделініп отырған шамамен қандай да бір математикалық тәуелділіктегі басқа шамалар өлшенеді. Мысалы, дене тығыздығын оның массасы және көлемін өлшеу арқылы анықтайды. Ал кедергіні Ом заңы бойынша, яғни ток күші мен кернеуін есептейді.Өлшеу әдістері мен құралдарына байланысты тікелей бағалау және салыстыру әдістері бар. Тікелей бағалау әдісі өлшенетін шаманың мәні тікелей өлшем құралының өлшемдік құрылысы арқылы (ток мәні амперметрмен, кернеу мәні вольтметрмен және т.б.) анықтауы болып табылады. Бұл бағалау әдісі қарапайым болғанымен, салыстырмалы жоғары емес нақтылығымен ажыратылады..Электр өлшеуіш құралдарындағы шартты белгілеулері Құрал Шартты белгілеулер: Амперметр A Вольтметр V Гальванометр Г Ваттметр W Омметр Ω Ватт-сағаттары есептегіші Wh.Токты өлшеу. Ток күшін өлшеуге арналған құрал амперметр деп аталады. Амперметр ток күші өлшенетін тізбек аумағымен бірге дәйекті түрде қосылады.Кернеуді өлшеу. Кернеуді өлшеуге арналған құрал вольтметр деп аталады. Вольтметр кернеу өлшенетін тізбек аумағына қатарлас қосылады.Тұрақты ток тізбектеріндегі қуатты өлшеу. Электр тізбектеріндегі қуатты тура және жанама тәсілдер арқылы өлшейді. Тура өлшеу кезінде ваттметрлерді қолданады, ал жанамада – амперметрлер мен вольтметрлерді..Ауыспалы ток тізбектерінде қуатты өлшеу. Қабылдағыш S толық қуатын әдеттегідей амперметр-вольтметр әдісімен өлшейді: S = UI Активті P = UI cosφ және реактивті Q = UI sinφ қабылдағыштар қуаттарын ваттметрлер арқылы өлшейді. Индуктивтілік L және сыйымдылық C негізінде амперметр, вольтметр және ваттметр көмегі арқылы жанама әдіспен өлшенеді. 7. Электр өрісінің кернеулігі. Потенциал. Электр кернеуі..Электрлік өріс — зарядталған бір денеден екіншісіне өтетін, заттардан бөлек, ерекше, материя түрі болып табылады. Электр өрісінің әр нүктесіндегі электр өрісі кернеумен сипатталады. Электр өрісінің q зарядқа әсер ететін, F күші көп болған сайын, өріс кернеулілігі де көп болады. Электр өрісінің әр нүктесіндегі кернеу әр түрлі болуы мүмкін. Өріс кернеулілігі В/м сипатталып, келесі формуламен анықталады:E=F/q.Электр өрісінің кернеулілігі өрісті қандай да бір, жекеленген зарядқа әсер ететін нүктеде, осы нүктеге енгізілген күш арқылы сипаттайды. Ал кернеу – электр өрісінің екі нүктесі арасындағы потенциалдардың әр түрлілігі, яғни, жекеленген зарядтарды бір нүктеден екіншісіне қозғалтқанда өріс күштері орындайтын жұмыс ..Электр өрісінің әр нүктесін сипаттайтын негізгі өлшемдер потенциал мен өріс кернеулігі болып табылады. Электр өрісіне электр зарядын енгізгенде осы өріс күшін еңсеру үшін айтарлықтай жұмыс жасау керек болады..Электрлік потенциал — бұл электр өрісінің аталған нүктесінде орналасқан, электрлік мөлшерінің бірлігін, энергия (потенциалды энергия) қорын анықтайтын өлшем. Аталған өріс нүктесінің потенциалы - электр өрісі оң заряд бірлігін аталған өріс нүктесінен шексіз алшақтатылған нүктеге орналастырған кезде жұмсайтын жұмысы. +q зарядын шексіз алшақтатылған нүктеден В нүктесіне қайта орналастыру үшін, ішкі күш өрістің электрлік нүктесін еңсеруге кететін, А жұмыс атқару керек В нүктесінің Ғ потенциалы жұмыс пен электр өлшемінің қатынасына тең: 8.Электр сыйымдылығы. Жазық конденсатор. Конденсаторлардың түрлері, олардың қосылыстары. Электр өрісінің энергиясы..Диэлектрикпен бөлінген, екі өткізгіштен тұратын, өткізгіштің немесе құралдың электрлық сыйымдылығы олардың электр зарядтарын жинау қабілеттерімен сипатталады. Техникада конденсаторлар-салыстырмалы кіші өлшемдерде айтарлықтай электр зарядтарын жинай алатын, құралдар, кеңінен қолданылады. Конденсаторлардың электрлік сыйымдылықтары өте үлкен және энергетикалық орнатуларда, электроника, автоматика құралдарында қолданылады. Конденсаторлардың электрлік сыйымдылығы оның пластиналарындағы заряд мөлшер мен олардың арасындағы кернеу қатынасына тең:С=q/u Конденсатордың электр сыйымдылығы фарадпен өлшенеді (Ф). Егер зарядтарының электрінің 1 Кл өсуі оның астарлары арасындағы кернеудің 1В (вольт) өсуіне әкеп соқса, онда конденсатордың электр сыйымдылығы 1 Ф-қа тең болады. Конденсаторлардың тізбекті жалғануы, тізбектегі кернеу бір конденсатордың жұмыс кернеуінен көп болған жағдайда қосылады.Тізбекті жалғану кезінде эквивалентті сыйымдылық жалғанған сыйымдылықтың ең азынан кем болады. 9.Кедергі және өткізгіштік. Кедергінің температураға тәуелділігі..Электр тізбегінен электр тогының өту кедергісін сипаттайтын өлшем, электрлік кедергі деп аталады.Электрлік кедергі R әрпімен белгіленеді.Кедергінің өлшем бірлігі Ом болып табылады. Потенциалдарының түрлілігі өзгермейтін1 В, ток күші 1А түзу өткізгіштің электрлік кедергісі 1 Ом=1B/1A.Өткізгіштің кедергісі температураға қатысты болады. Температурасы жоғары металл өткізгіштердің кедергісі жоғарылайды. Бұл тәуелділік өте күрделі, алайда темератураның шекті (200 °С дейін) аралығында әр металл үшін кедергінің анықталған, а температуралық коэффициенті бар, ол AR өткізгішінің температура бастапқы кедергіге қарағанда, 1 Ом-ға қатысты 1°С өзгергенде кедергі өсуін өрнектейді. Сөйтіп кедергінің температуралық коэффициенті:а=R2-R1/R2(T2-T1) 10. Резисторлар туралы түсінік. Резисторларды қосу тәсілдері..Резистор— электр тізбегінің әртүрлі тармақтарындағы ток күшін, не кернеуді шектеу немесе реттеу үшін қолданылатын радиотех. немесе электртех. бұйым. Резисторлардың тізбекті жалғануы. Электр тізбегі кедергілері әртүрлі бірнеше электрлік энергия қабылдағыштардан тұрады. Электр тізбектерін есептеген жағдайда «эквивалентті кедергі» Rэкв ұғымын қолданады. Бір кернеудің әсеріндегі электр тізбегінің элементтерін параллель жалғанған деп атайды. Резисторлардың аралас жалғануы. Егер электртізбегінде өзара параллель жалғанған резисторлар басқа резисторлармен ретті қосылған болса, онда мындай жалғану аралас деп аталады. 11. Бір фазалы синусоидалды тізбектер. Негізгі түсініктері..Синусоидалды токтың уақыттық диаграммасы Оның лездік мәні келесі формуласымен сипатталады:ф жазасын параметрлер: Период. ЭҚК (кернеу немесе ток) айнымалысы шамасы және бағыты бойынша бір толық өзгеріс жасайтын (бір цикл) период деп аталады. период Т әрпімен белгіленеді және секундпен (с) өлшенеді. Жиілік. 1 с жасалатын ЭҚК айнымалысының (кернеу немесеөток) толық өзгертулердің саны жиілік деп аталады. Жиілік f әрпімен белгіленеді және ол герцпен (Гц) өлшенеді1 кГц = 1 000Гц, 1 МГц = 1 000 кГц, 1 кГц = 1 000 000 Гц. Айнымалы токтың жиілігі неғұрлым көп болса, соғұрлым кезең қысқа болады. Сонымен, жиілік – кезеңге кері шама.ф жаз ЭҚК айнымалысының, ток күшінің, кернеудің және қуаттың уақыттың кез келген сәтіндегі шамаларды осы шамалардың лездік мәндері деп аталады. ЭҚК (кернеудің немесе токтың) айнымалысының максималдық мәні (амплитуда) деп ол бір кезеңнің ішінде жететін ең көп шама. 12.Күрделі электр тізбектерін есептеу тәсілдері.Өнеркәсіпте үшфазалы электр жүйелері электр энергиясын аз шығындармен алыс қашықтықтарға беру үшін ең қарапайым және үнемді болып табылады. Үш фазалы ток, (Электротехника) үш фазалы жүйе — жиілігі мен амплитудасы бірдей, ал фаза жағынан периодтың 1/3 бөлігіне ығысқан гармониялық үш ток жүйесі. Үш фазалы ток жүйесін 1888 ж. М.О. Доливо-Добровольский ашқан. Үш фазалы ток энергиясы үш кейде төрт өткізгіш сым арқылы беріледі. Орамның «жұлдыз» схемасы бойынша байланысуы кезінде барлық үш фазаның аяғы (немесе басы) өзара байланысады. Олар ортақ бейтарап немесе нөлдік нүкте түзеді. Ал үш фазаның еркін қысқыштары басымен (немесе аяғымен) ауыспалы ток электр энергиясы көзіннің (немесе қабылдауыштың) өткізгішіне қосылады. «Жұлдыз»«үшбұрыш» арқылы байланысуы үлкен қуатты трансформаторлар үшін, төменгі кернеу жағында бейтарап өткізгіш қажет етілмеген жағдайларда пайдаланылады. Генератор фазаларын үшбұрыштап жалғау үшін 1-ші фазаның соңын 2-ші фазаның басына 2-ші фазаның соңын 3-ші фазаның басына 3-ші фазаныңс соңын 1-ші фазаның басына жалғанған нүктелерге линялық сымдарды қоссақ онда үшбұрыштап жалғануды аламыз..Жұлдыз тәрізді қосу:Үш тәуелсіз тізбекті генератор орамасының фазасы және қабылдағыштар фазасының ұштары екі түйін құрайтындай етіп біріктіруге болады. Мұндай біріктіру жұлдыз тәрізді қосу деп аталады..Екі түйінді қосатын тоқ өткізгіш сымды нейтраль деп атайды. Ал басқа тоқ өткізгіш сымдар сызықты деп аталады. Генератор фазаларының (немесе жүктемелерінің) қысқаштарындағы кернеу фазалық кернеу деп аталады. Фазалар орамасындағы немесе фазалық жүктемелердегі тоқ – бұл фазалық тоқ. Сызықты тоқ өткізгіш сымдар арасындағы кернеу – сызықтық кернеу. Сызықты тоқ өткізгіш сымдардағы тоқтар сызықты тоқтар деп аталады.Жұлдызша қосылған кезінде төрт немесе үш сымды жүйе болуы мүмкін. Ал үшбұрышша жалғанғанда тек қана үш сымды жүйе болады..Егер генератордың барлық орамдарының соңдарын бір нүктеге, бастарын қабылдағыштарға баратын сымдарға қоссақ, онда жұлдызша қосылған үшфазалы жүйесін алуға болады Орамдардың соңдарын қосатын нүктені нольдік (нейтраль), ал бұл нүктені тұтынушылардың нүктесімен қосатын сымды нольдік сым деп атайды. 13. Кирхгоф заңдарын қолдана отырып электр тізбектерін талдау..Күрделі электр тізбектерді есептеу және олардың электр жағдайын анықтау ҥшін Густав Кирхгоф 1845ж. тұжырымдалған, сондай-ақ, кейбір дереккөздерде Кирхгоф ережелері деп аталатын Кирхгоф заңдары қолданылады. Күрделі электр тізбектері үшін «тармақ», «түйін» және «контур» ұғымдары қолданылады..Электр тізбегінің тармағы – бойымен бір ток өтетін тізбекті жалғанған элементтерден (резисторлар, ЭҚК және т.б.) тұратын тізбектің учаскесі.Электр тізбегінің түйіні – үш және одан көп тармақтар бірігетін жер..Электр тізбегінің контуры – бірнеше тармақтар бойымен жылжып, айналып өтуге болатын кез келген тұйық жол. Кирхгофтың бірінші заңы (токтарға арналған заң) электр тізбегінің түйіндеріне жатады және келесідей тұжырымдалады. Электр тізбегінің түйініндегі токтардың алгебралық қосындысы кез келген мезгілде нольге тең:форм жазасын.Бұл ретте, түйінге бағытталған токтарды «+» таңбасымен, ал түйіннен бағытталған токтарды – «-» таңбасымен қабылданады..Энергияның бірнеше көздері бар күрделі электр тізбектерін есептеу үшін келесідей тұжырымдалатын Кирхгофтың екінші заңын пайдаланады.Тұйық электр контурдағы тізбектің учаскелеріндегі кернеудің төмендеу алгебралық қосындысы осы контурда әрекет ететін ЭҚК алгебралық қосындысына тең болады. Теңдеулерді құрастырған кезде қосылғыштарды «+» таңбасымен алады, егер учаскеде әрекет ететін кернеу және ЭҚК айналманың бағытымен дәлме-дәл келетін болса, және «-» таңбасымен, егер олардың әрекеттері айналманың бағытына қарсы болатын болады. 14. Магнит өрісінің сипаттамалары. Магнит өрісінің бейнесі.Магниттік өріс дегеніміз магниттің әсері осы арқылы басқа денелерге берілетін ерекше заттан өзгеше материяның түрі. Магниттік өріс қозғалыстағы электр зарядтарының және тұрақты магниттер айналасындағы кеңістікте пайда болады. Ол тек қана қозғалыстағы зарядтарына әсер етеді. Электрмагниттік күштерінің әсерінен қозғалыстағы зарядталған бөлшектер өздерінің бастапқы жолынан өріске перпендикуляр бағытына қарай ауытқиды. Магниттік және электрлік өрістері ажырағысыз байланыста болады және бірлесіп бірыңғай электрмагниттік өрісін түзеді. Магниттік индукция. Магниттік өрісінің қарқыны магниттік индукциясымен В сипатталады. Тұрақты магнит немесеэлектрмагнитпен жасалған магниттік өрісі неғұрлым күштірек болса, соғұрлым индукциясы үлкен. Электрмагнитті күштің F өткізгішке келтіретін әсерінің бағыты сол қол ережесімен анықталады 15. Магнит өрісінің зарядталған бөлшектерге және токпен өткізгішке әсері. Сол қолдың ережесі..Магниттік индукция. Магниттік өрісінің қарқыны магниттік индукциясымен В сипатталады. Тұрақты магнит немесеэлектрмагнитпен жасалған магниттік өрісі неғұрлым күштірек болса, соғұрлым индукциясы үлкен. Электрмагнитті күштің F өткізгішке келтіретін әсерінің бағыты сол қол ережесімен анықталады. Егер сол қолды магниттік сызықтары алақан арқылы өтетіндей етіп, ал созылған төрт саусақ өткізгіштегі токтың бағытын көрсететіндей етіп орналастырсақ, онда қайырылған бас бармақ электрмагниттік күш әсерінің бағытын көрсетеді.Осы күш бойынша магниттік өрістің қарқындылығы, яғни оның магниттік индукциясы туралы айтуға болады. Егер біркелкі магниттік өрісінде магнитті сызықтарына перпендикуляр орналасқан ҧзындығы 1 м ток 1 А болатын өткізгішке 1 н болатын күш әсер ететін болса, онда аталмыш өрістің магниттік индукциясы 1 Тл тең болады. 16. Электромагниттік индукция Заңы. Оң қол ережесі.Электрмагниттік индукция құбылысының мәнісі келесідей. Яғни, өткізгішті магниттік күш сызықтарымен қиылысуымен байланысты өткізгіштің айналасындағы магниттік өрістің өзгеруі осы өткізгіште ЭҚК пайда болуын тудырады. Бұл ретте магниттік өріс өткізгішке қатысты өзгере ме немесе өткізгіш магниттік өрісте жылжи ма бәрібір. Индукцияланған ЭҚК мәні М.Фарадейдің электрмагниттік индукция заңымен анықталады Индукцияланған ЭҚК В индукциясына, l өткізгіштің белсенді ұзындығына және оның магниттік өрістің сызықтарына перпендикуляр бағытында жылжуларының v жылдамдығына тік пропорционалды болады. e=BLVsin Мұнда α - v жылдамдықтың және өрістің бағыттары арасындағы бұрыш. Егер α=90° болса (жиі орын алады), онда e=Blv. ЭҚК бағытын оң қол ережесіне сай анықтайды. Егер оң қолды магниттік сызықтары алақанға кіріп тұратындай, ал қайырылған бас бармақ өткізгіштің қозғалысының бағытын көрсетіп тұратындай қойса, онда созылып тұрған төрт саусақ индукцияланатын ЭҚК бағытын көрсетеді. Электрмагниттік индукция құбылысы әртүрлі электрмашиналарда және құрылғыларда кеңінен пайдаланылады. Электрлік генераторлардың, қозғалтқыштардың және трансформаторлардың құрылысы осы ұстанымда негізделген. ЭҚК бағытын оң қол ережесіне сай анықтайды. ЭҚК өткізгіштегі индукциялануы ол қандай да болмасын электрлік желісіне қосылған, қосылмағандығына тәуелсіз болады. Егер осы өткізгіштің ұштарын қандай да болмасын электрлік энергия қабылдағышына жалғаса, онда өткізгіштің ұштарындағы потенциалдарының айырмасының әсерінен тұйық тізбегімен электр тогы ағатын болады. Индукцияланатын ЭҚК оны туындататын себебіне қарсы әсер етуге тырысады. 17. Электромагниттік индукция. Өзіндік индукция. Өзара индукция. Электрмагниттік индукция құбылысының мәнісі келесідей. Яғни, өткізгішті магниттік күш сызықтарымен қиылысуымен байланысты өткізгіштің айналасындағы магниттік өрістің өзгеруі осы өткізгіште ЭҚК пайда болуын тудырады. Бұл ретте магниттік өріс өткізгішке қатысты өзгере ме немесе өткізгіш магниттік өрісте жылжи ма бәрібір. Индукцияланған ЭҚК мәні М.Фарадейдің электрмагниттік индукция заңымен анықталады Индукцияланған ЭҚК В индукциясына, l өткізгіштің белсенді ұзындығына және оның магниттік өрістің сызықтарына перпендикуляр бағытында жылжуларының v жылдамдығына тік пропорционалды болады.Өткізгіштегі, айналымдағы немесе индуктивтік шарғыдағы ток өзгергенде, осы токпен құрылатын магниттік ағын да өзгереді. Магниттік ағынның өзгеруі өткізгіште ЭҚК индукциялайды (айналымда, индуктивтік шарғыда). Оның әсері өрістің бұрыңғы жағдайын қолдауға бағытталған. Мұндай құбылыс өзіндік индукция деп аталады. Өзіндік индукцияның ЭҚК бағыты Ленц ережесі бойынша анықталады. Өзіндік индукцияның электрқозғаушы күші әрқашан оны туындатқан токтың өзгеруіне кедергі болатын бағытта болады. Демек, өткізгіштегі (индуктивтік шарғыда) ток өскенде оның ішінде индукцияланған өзіндік индукцияның ЭҚК бағыты токқа қарсы болады. Егер екі индуктивтік шарғы бір бірінен біршама арақашықтықта орналасқан және олардың бірінің бойымен өзгеретін ток өтуде. Онда осы токпен қозатын магниттік ағынның бөлігі екінші индуктивтік шарғының айналмаларынан өтеді және оның ішінде өзара индукция деп аталатын ЭҚК пайда болады. Егер екі тұйық контур немесе екі кондуктивтік шарғылар 1 және 2 бір бірімен жалпы магниттік ағынымен Ф12 ілініскен болса, онда мұндай контурлар немесе индуктвитік шарғылар индуктивтік немесе магнитті байланысқан деп аталады. Екінші индуктивтік шарғының тҧйық тізбегінде өзара индукциясының ЭҚК әсерінен өзара индукциясының электр тогы пайда болады. Ол бірінші индуктивтік шарғының айналмаларын тҥзіп өтетін магниттік өрістік пайда болуын тудырады, нәтижесінде, оның ішінде сонымен қатар өзара индукциясының ЭҚК пайда болады. Аталмыш құбылыс өзара индукция деп аталады. 18.Катушканың индуктивтілігі. Өзара индуктивтілік. Индуктивтілік– электр тізбегінің магниттік қасиетін сипаттайтын шама. Өткізгіш контурмен шектелген бетті қиып өтетін магниттік индукция ағынының (Ф) осы контурда тудыратын ток күшіне (І) қатынасына тең: L=Ф/І. Өлшем бірлігі Генри (Гн). Екінші индуктивтік шарғыда пайда болатын өзара индукциясының ЭҚК шамасы мөлшерлеріне, индуктивтік шарғылардың орналасуына, олардың өзекшелерінің магниттік өтімділігіне, сондай-ақ, бірінші индуктивтік шарғыдағы ток кҥшінің өжылдамдығына байланысты болады. Аталмыш тәуелділікті келесі формуласымен өрнектеуге болады.Бұл өзара индуктивтілік деп аталады. Формуласы: e=-M*i/t 19. Айнымалы ток, оны алу. Ток пен кернеудің әрекет етуші мәндері. Айнымалы ток дегеніміз шамасы және бағыты бойынша кезекті өзгеретін электр тогы. Айнымалы токты алу үшін жұмысы электрмагниттік индукция құбылысына негізделген электрмашиналық генераторлары пайдаланылады. Айнымалы токтың іс жұзіндегі мәні зор. Барлық дерлік электрлік энергиясы айнымалы токтың энергиясы түрінде өндіріледі. Айнымалы ток тізбектерді, сондай-ақ, тҧрақты ток тізбектерін есептеу кезінде Ом және Кирхгоф заңдары қолданылады. Осы заңдардың қолданылуындағы айырмашылық айнымалы ток тізбектерінде токтар мен кернеулер арасындағы бұрыштарын фазалық ауысу деп ескеру қажет. Айнымалы кернеуінің и әсерінен бҧл тізбекпен айнымалы ток і ӛтеді. Ом заңына сәйкес тізбектің әрбір элементіндегі кернеудің төмендеуін анықтаймыз: Ur=I*R, UL=I*XL, Uc=I*C 20. Айнымалы ток параметрлері. Фазалардың жылжуы. «φ» 0-ге тәуелділігі. период. ЭҚК айнымалысы шамасы және бағыты бойынша бір толық өзгеріс жасайтын период деп аталады. Т-1с Жиілік. 1 с жасалатын ЭҚК айнымалысының толық өзгертулердің саны жиілік деп аталады. Жиілік f әрпімен белгіленеді және ол герцпен (Гц) өлшенеді. f=1/T ,W=2p/t бурыштык жиілік ЭҚК айнымалысының, ток күшінің, кернеудің және қуаттың уақыттың кез келген сәтіндегі шамаларды осы шамалардың лездік мәндері деп аталады. Және олар тиісінше жазба әріптерімен (e, i, u, p) ,белгіленеді және келесідей жазылады: i=imsin(wt+фи)... Максималдық мәні. ЭҚК (кернеудің немесе токтың) айнымалысының максималдық мәні (амплитуда) деп ол бір кезеңнің ішінде жететін ең көп шама. ЭҚК максималдық мәні Еm, кернеудің – Um , токтың - Im белгіленеді. Әрекеттегі шама. Айнымалы токтың әрекеттегі шамасы деп айнымалы ток өтетін бір уақытта тең кедергі арқылы өтіп, жылудың бірдей көлемін шығарады. Айнымалы токтың тізбегіне қосылған электрөлшеуіш құралдары (амперметр, вольтметр) тиісінше токтың және кернеудің қолданыстағы мәндерін өлшейді. Фазалардың ығысуы. Синусоидалды шамалардың (ЭҚК, кернеудің немесе токтың) екі және одан көп айнымалыларын салыстырғанда олардың уақыт ішінде әртүрлі өзгеретіндіктерін және уақыттың әртүрлі сәттерінде өзінің максималдық мәніне жететін ығысулар.Егер фи>0 болса, онда кернеу фаза бойынша токтан озады; фи<0 болса токтан кейін калады; фи =0 болса,онда ток кернеу фаза бша бір біріне сәйкес келеді. 21.Айнымалы токтың бір фазалы тізбектері. Бір фазалы асинхронды қозғалтқышты желіге қосу. Айнымалы ток дегеніміз шамасы және бағыты периодты түрде өзгеретін электр тогы. Айнымалы токты алу үшін жұмысы электрмагниттік индукция құбылысына негізделген электрмашиналық генераторлары пайдаланылады. Айнымалы токтың іс жүзіндегі мәні зор. Барлық дерлік электрлік энергиясы айнымалы токтың энергиясы түрінде өндіріледі. Ең көп таралған синусоидалды ток. Токтың синусоидалды заңымен өзгеруі баяу, күрт ауытқусыз өтеді. Бұл өз кезегінде, электрмашиналардың және аппараттардың жұмыс істеуіне оң әсерін тигізеді. Синусоидалды токтың уақыттық диаграммасы Оның лездік мәні келесі формуласымен сипатталады Асинхронды қозғалтқышты қозғалысқа іске қосу үшін онымен үдетілетін іске қосу мезеті біліктегі жүктеме мезетінен асып түсуі қажет. Қорек көздерінің қуаттылығына және жағдайларына байланысты іске қосу тогын азайту мен іске қосу мезетін ұлғайту мақсатындағы әртүрлі іске қосу әдістері қолданылады. Асинхронды қозғалтқыштарды қозғалысқа іске қосудың келесідей әдістерін бөліп-жіктейді. Олар желіге тікелей қосылу, төмендетілген кернеудегі іске қосу, реостаттық іске қосу, жақсартылған іске қосу қасиеттері бар қозғалтқыштарды қолдану. Асинхронды қозғалтқыштардың қысқа тұйықталған ротор (жоғары сенімділік) және фазалық ротормен (үлкен іске қосу мезеті) артықшылықтарын бірлестіру жақсартылған қасиеттерге ие іске қосу қозғалтқыштарын жасауға әкеп соқты. Оларда арнайы құрылымды ротордың қысқа тұйықталған орамасы бар. Ротор орамасы бар қозғалтқыштарды екеулік «тиін торы» түрінде және тереңдетілген қима түрінде қарастырады. Жалпы бұл қозғалтқыштар қарапайым қҧрылымды қысқа тұйықталған роторлары бар қозғалтқышқа қарағанда қатаң механикалық сипатқа ие.Аса жоғары іске қосу мезетіне және іске қосу тогының төмен бөлінгіштігіне тең болады. 22.Резонанс кернеуі. Активті индуктивті сыйымдылық контуры Белсенді, индуктивті және сыйымдылыққа ие кедергісі бар айнымалы ток тізбегінде кернеулердің резонансы орын алуы мүмкін. Кернеулер резонансы индуктивті қарсылық XL және Xc сыйымдылықтарының кедергісі бір-біріне тең болғанда пайда болады.Яғни, XL=Xc Бұл кедергілер жиілікке байланысты болғандықтан, резонанс белгілі резонанстық жиілікте ɷₒ орын алады: 1/wc=wL, w=1/(LC)^1/2 Берілген жиілік ɷ кезінде кернеулердің резонансы L және С өзгерген кезде қол жеткізуге болуы мүмкін. Электр сыйымдылығы (конденсаторы) қосылған айнымалы ток тізбегін қарап шығайық. Бұл тізбектің белсенді кедергісі ескерілмейді (R = 0). Сыйымдылығы бар тізбекке қосылған айнымалы ток генераторының қысқыштар полярлығы ɷ=2πf . Периодтың бірінші ширегінде конденсатор зарядтайды және оның тілімшелерінде таңба бойынша қарама- қарсы электрлік зарядтар(«+» сол тілімшесінде, «-» -оң тілімшесінде) пайда болады. Периодтың екінші ширегінде генератор кернеуі бірте- бірте азаяды және нөлге тең болады. Осы кезде конденсатор разрядталады. Сымдардан ағатын разрядтық тоқ заряд ток бағытына қарама қарсы бағытта болады және т.б. Айнымалы кернеуді өзгерудің бір кезеңінде, зарядтау мен разрядтау процесі екі рет жүреді. Сонымен қатар, айнымалы ток оның тізбегінде ағады. Конденсатордың зарядталу және разрядталу кезінде конденсатор тізбегіндегі ток және кернеу фаза бойымен сәйкес келмейді. Ток кернеуден фаза бойымен периодтың ширегіне, яғни 90°-қа алда болады. 23.Үшфазалы жүйенің қуаты. Бір фазалы асинхронды қозғалтқышты желіге қосу.Трансформаторлар, олардың мақсаты мен қолданылуы. Үшфазалы көздің белсенді қуаты бөлек фазалардың белсенді қуатының қосындысына тең: P=Pa+Pb+Pc=UaIacosфиa+UbIbcosфиb+UcIccosфиc Үшфазалы тізбек қабылдағыштарының белсенді қуаты да бөлек фазалардың белсенді қуаттарының қосындысына тең: Pпр=Pa+Pb+Pc Үшфазалы тізбек қабылдағышының реактивті қуаты соған сәйкес бөлек фазалардың реактивті алгебралық қосындысына тең болады: Qпр=Qa+Qb+Qc Толық қуаты : S =sqrt1/2(P2+Q2) Асинхронды қозғалтқышты қозғалысқа іске қосу үшін онымен үдетілетін іске қосу мезеті біліктегі жүктеме мезетінен асып түсуі қажет. Қорек көздерінің қуаттылығына және жағдайларына байланысты іске қосу тогын азайту мен іске қосу мезетін ұлғайту мақсатындағы әртүрлі іске қосу әдістері қолданылады. Асинхронды қозғалтқыштарды қозғалысқа іске қосудың келесідей әдістерін бөліп-жіктейді. Олар желіге тікелей қосылу, төмендетілген кернеудегі іске қосу, реостаттық іске қосу, жақсартылған іске қосу қасиеттері бар қозғалтқыштарды қолдану. Асинхронды қозғалтқыштардың қысқа тұйықталған ротор (жоғары сенімділік) және фазалық ротормен (үлкен іске қосу мезеті) артықшылықтарын бірлестіру жақсартылған қасиеттерге ие іске қосу қозғалтқыштарын жасауға әкеп соқты. Оларда арнайы құрылымды ротордың қысқа тұйықталған орамасы бар. Ротор орамасы бар қозғалтқыштарды екеулік «тиін торы» түрінде және тереңдетілген қима түрінде қарастырады. Жалпы бұл қозғалтқыштар қарапайым құрылымды қысқа тұйықталған роторлары бар қозғалтқышқа қарағанда қатаң механикалық сипатқа ие.Аса жоғары іске қосу мезетіне және іске қосу тогының төмен бөлінгіштігіне тең болады. Трансформатор деп бір кернеудің ауыспалы тогын, бірақ басқа кернеудің сол жиіліктегі ауыспалы тогына өзгертетін статикалық (қозғалыстығы бөліктерсіз) электрмагнитті аппаратты айтамыз. Трансформатор электр энергиясын беру және тарату жүйелерінде, сонымен қатар, өндірісте және де тұрмыста түрлі деңгейдегі кернеуді алу. Трансформаторлар қолданылуы бойынша кҥштік және арнайы қолданыстағы (ӛлшеуіш, пісіргіш, келістіруші) болып бөлінеді. Кҥштік трансформаторлар бір және ҥшфазалы, жоғарылатушы және төмендетуші болып келеді. Трансформатордың шартты графикалық белгілері көрсетілген. Трансформатор тұйықталған болат магнит өткізгіштен және екі немесе одан да көп өзара индуктивті байланысқан орамнан тұрады.үшін пайдаланылады. Оларды қолдану тұтынушыларға электр энергиясын үнемді түрде тасымалдаумен қамтамасыз етеді. Ал оны беру жоғарылатылған кернеу арқылы жүргізіледі. Бұл электр тасымалдау желісінің (ЭТЖ) кесілуін және ондағы қуаттың жоғалуын азайтады. 24.Үш фазалы трансформаторлар. Трансформатордың жұмыс істеу режимі. Автотрансформатор. Үшфазалы токтың трансформациялануы үшін орамдары «жұлдызша» немесе «үшбұрыш» схемалары бойынша байланысуы мүмкін. Үш бір фазалы трансформаторларды қолдануға болады. Дегенмен, іс жүзінде барлығына ортақ магнит өткізгіші бар үшфазалы трансформатордарды пайдаланады. Үшфазалы трансформаторлар орамы бір фазалы орамдар секілді конструктивті орындалады. Жоғары кернеу орам фазасының басы A, B және C әріптерімен, ал жоғары кернеу орам фазасының аяғы X, Y және Z әріптерімен белгіленеді. Үшфазалы трансформатор орамдарының басты байланысу әдістеріне «жұлдыз» және «үшбұрыш» жатады.«Жұлдыз» арқылы байланысу ең қарапайым және арзан болып табылады. «Жұлдыз»—«үшбұрыш» байланысын үлкен қуатты трансформаторларға пайдаланады.Трансформатордың жұмыс режімі кезінде оның w1 және w2 орамдары арқылы Ij және I2 токтары орамдағы Uj және U, кернеуінде өтеді. Ал номинал қолданыс режімінде — номинал токтар I1н және I2н номиналды кернеулерінде U1н және U2н өтеді. Трансформатордың бірінші реттік орамындағы кернеудің төмендеуін ескермегенде, Uj = Ej деп есептеуге болады. Сонда кернеудің Uj = U1н өзгеріссіз мәнінде трансформатордың кез келген жүктемеде ЭДС Ej тұрақты болады. өйткені ЭҚК Ej магниттік ағымға тәуелді (Ej = 4,44wj^), сонда магниттік ағымды да кез келген жҥктемеде төрақты деп есептеуге болады.Трансформатордың екінші реттік орамында өтетін ток I2 Ленц ережесіне сәйкес өзінің магниттік ағымын қҧрайды. Бірінші реттік орамның магниттік ағымына қарама-қарсы бағытталады және оны азайтуға тырысады. Соңғы магниттік ағым өзгеріссіз қалуы үшін, екінші реттік орамның магнитік ағымы бірінші реттік орамның магниттік ағымына теңесуі тиіс. Сондықтан токтың I2 ұлғаюы кезінде It тогы да ұлғаяды. Автотрансформаторлар Екінші кернеу бірінші кернеуден аз өзгешелікте болған жағдайларда, яғни трансформациялау коэффициенті бірге жақын болған кезде автотрансформаторларды қолданған үнемдірек болады.Автотрансформатор жай трансформатордан өзгешелігі, оның бірінші және екінші орамалары бір жалпы электрлік тізбекке біріккен . Сонымен, төменгі кернеудегі орама жоғарғы кернеудегі ораманың бөлігі болып табылады. Автотрансформатордың сәйкес келтірілген кернеуін шамасына дейін төмендейді. 25. Тұрақты ток машиналарының жұмыс принципі. Медицинада қолдану.Тұрақты ток машиналарының жұмыс ерекшеліктерін қарастырайық.Ток қылшақтың ағымдық өтпелі контакт арқылы өткен кезде, Коллекторда ұшқын пайда болуы мүмкін. Ол әрине, керек емес. Себебі ол коллекторды және қылшақтарды бұзады. ұшқынды азайту үшін коллекторды мерзімді жону, өңдеу және басқа да сырғушы контактіні жақсы күйде сақтау үшін шаралар орындалуы керек. Якорьдың ағымы машинада өзіндік магниттік ағын жасайды. Ол машинаның магниттік ағындарын бұрмалайды және тіпті азайтады. Бұл құбылысты якорь реакциясы деп атайды. Якорьдың реакциясы себебінен машинаның ЭҚК төмендейді және коллектордың жұмыс жағдайы нашарлайды. Сонымен қатар қылшақтар астында ұшқындар арта түседі. Машинаның негізгі 1 полюстары арасында коммутацияны жақсарту үшін қосымша тіректер 2 орнатылады Коллектордың орамдар тогыкоммутация аймағында якорьдың магнитті ағынына қарама-қарсы магнитті ағынды жасайды. Машинаның негізгі полюстерінің ойықтарында якорь реакциясын толығымен өтеу үшін 3 өтемдік орамды орналастырады. Осы ораммен пайда болатын ағым якорь орамасына қарсы бағытталған.Егер якорь орамасын Лн сыртқы кедергісіне тұйықтаса, онда генератордың якорь тізбегіндегі электр күйінің жағдайы төмендегідей болады мұндағы Rя — қылшақты контактінің кедергісін ескере отырып, якорь орамасының ішкі кедергісі; U – генератор қысқыштарындағы кернеу, U = R. Осы теңдеуден генератордың қуат теңдеуін алуға болады: Мұндағы Р2 - электр энергиясын тұтынушыға беретін генератордың пайдалы қуаты; Re - генератордың электромагниттік күші, ол электрліге түрлендірілген; Р - якорь орамдары мен қылшақ байланыстарындағы қуат шығыны. Генератор бос тұрғанда электромагниттік қуат нӛлге тең (Pe = 0), бірақ машина якорінің айналымы үшін алғашқы қозғалтқыш жалғыз жүріс шығынына жұмсалған P0 кейбір қуатты жұмсауы керек. P0 қуаты гистерезис және Рст толқынды токтағы болат шығындарынан және Рмех машинаның айналмалы бӛліктерінен ауаға ҥйкелісі мен мойынтіректердегі үйкелісіне кеткен механикалық шығындардан құрылады: өздігінен қозатын генераторларда P0 қуатына магниттік ағынды қалыптастыру ҥшін жұмсалған энергия, яғни машинаны қоздыруға жұмсалған қуат кіреді. Тұрақты ток генераторының электромагнитті сәті мұндағы Q — якорьдыңбҧрыштық жылдамдығы, Себебі генератордың электромагнитті сәті келесі өрнекпен анықталады: A, P және N шамалары берілген машина ҥшін тҧрақты болып табылады. Сондықтан ӛрнек берілген машина коэффициенті ҥшін тҧрақты болып табылады. Тұақты ток генераторының электромагниттік сәті 26. Тәуелсіз қозудың тұрақты тогының генераторлары және өздігінен қозу, олардың сипаттамалары. Медицинада қолдану. Тұрақты ток генераторларын жіктеу олардың қоздыру орамдарын қоректендіретін көздердің түріне қарай негізделген : тәуелсіз қозу : тұрақты магниттермен, электромагнитпен қозуөздігінен қозу : параллель, тізбектей, аралас қозу. Қозуы тәуелсіз генераторлар. Қозу орамы сыртқы көзден (аккумуляьор немесе тұрақты токтың басқа көздерінен ) қоректенеді. Қуаты аз генератлорларда негізгі магнит ағынын тұрақты магнит тудырады. Өздігінен қозу генераторы. Мұндай генераторларда қозу орамы үшін энергия көзі сол генератордың өзі болып табылады. Якорь орамдарының қосылу схемасына байланысты және сыртқы тізбекке қатысты қозу мынадай болады: А) тізбектей қозу генераторлары, мұнда бұл орамдар тізбектей қосылған; Б) аралас қозу генераторлары, мұнда бір қозу орамы якорьдің орамына параллель қосылған, ал екңншңсіне тізбектей қосылған; В) параллель қозу генераторлары, мұнда якорьдің орамына параллель қосылады. 27. Тұрақты ток қозғалтқыштары. Айналу жиілігін реттеу тәсілдері. Якорьдің тогының ең үлкен мәні n=0 болған жағдайда, яғни қозғалтқышты іске қосудың бастапқы мезетінде, ротор қозғалмай тұрған кезінде орын алады. Қозғалтқышты тікелей номинальдық кернеуге қосқанда, оның іске қосу тогы I=U/R номинальдық токтан 10-15 есе көп болады, себебі кедергінің шамасы салыстырмалы түрде аз. Мұндай үлкен іске қосу тогынан қауіпті салдар туындайды: іске қосудың бастапқы кезінде жетекте қатты соққының нәтижесінде механикалық зақымдануға, қозғалтқыштың өзінде, жұмыс машиналарында және оларды байланыстыратын механизмдерде қозғалатын бөлшектердің қирауы; тораптағы кернеудің төмендеп кетуі осы торапқа қосылған басқа да электр қабылдағыштың қалыпты жұмыс істеуіне кедергі келтіреді.Айналу жиілігі өскенде, якорь орамының ЭҚК-іне қарсылығы артады, нәтижесінде ток азаяды. Қашан да ток белгілі бір алдын ала белгіленген шамаға жеткенге дейін азайғанда қозғалтқышты іске қосу процесін созбау керек, рычаг 6-ны аралық түйіспе 2-ге көшіріп , іске қосу реостатының кедергісін азайту керек. Бұдан әрі осы тәртіппен 6-рычаг келесі аралық түйіспеге көшіріледі, соңында рычаг 6 жұмысшы түйіспе 5-ке қойылады. (R=0) Айналу жиілігін реттеу.Өңдейтін бұйымдардың кедір-бұдырлығын немесе талап етілетін дәлдікті және жоғары өнімділікті алу үшін, өндіріс машинасының орындаушы органдарын қажетті жерде берілген дәлдік дәрежесімен тоқтатуға жіне т.б. айналу жиілікті күшпен немесе орындаушы органның сызықтық орын ауыстыру жылдамдығын өзгертуге тура келеді.Қазіргі кезде жылдамдықтар қорабы, вариаторлар және т.б. орнына, электрқозғалтқыштың жасанды және механикалық сипаттамаларын пайдалануға негізделген, айналу жиілігін электрлік реттеу көбірек қолданылуда. Айналу жиілігін электрлік реттеу машиналар мен механизмдердің механикалық бөлігін жеңілдетуге, үлкен диапазонда айналу жиілігін бірқалыпты реттеуге мүмкіндік береді. n= (U-I(R+Rіқ))/CEФ=n0-∆n Мұндағы n0=U/(CEФ) – бос жүріс кезіндегі айналу жиілігі; ∆n=[(R+Rіқ)/((CEФ) )]/I – қозғалтқыштың якорь тізбегіне қосылған, барлық кедергілерде қосынды кедергінің түсуіне себепші болған, айналу жиілігінің азаюы.Қозғалтқышқа берілетін кернеуді реттегенде, мысалы оны көбейткенде якорьдің тогы да көбейеді. Якорьдің тогы көбейсе айналдырушы момент те көбейеді. Егер кедергі момент өзгеріссіз қалса, онда айналдырушы моменттiң өсуі айналу жылдамдығының өсуiн тудырады. Айналу жиілігі өссе қарсы ЭҚК те өседi, бірақ қарсы ЭҚК көбейсе якорь орамасының тогы азаяды да, айналдырушы момент кедергі моментпен теңескенше төмендейді. Ал номинал жүктелген қозғалтқышта кернеудi төмендеткенде де якорьдiң тогы өсетiндiктен, кернеудi реттеу қозғалтқыштың ток бойынша асқын жүктелуiне əкелiп соғады жəне энергияның шығыны өседi. Сондықтан кернеудi өзгерту арқылы қозғалтқыштың айналу жылдамдығын реттеу тəсiлi қолданылмайды. 28.Тұрақты тоқтың қозғалтқыштарының ерекшелігі. Тұрақты ток машиналарының жұмыс істеу принципі. Медицинада қолдану.Тұрақты ток генераторларына тəн негізгі шамалар олардың ЭҚК-і мен кернеуі болып табылады. Сондықтан осы шамалардың басқа шамалардан тəуелділігін көрсететін графиктер генератордың негізгі сипаттамалары болып есептеледі. Негізгі сипаттамаларға жоғарыда келтiрілген E f ( I ) = қ тəуелділігі - бос жүріс сипаттамасы мен сырттық жəне реттемелік сипаттамалар жатады. Тұрақты ток генераторының сырттық сипаттамасы деп оның жүктелген əлпіндегі кернеуінің жүктен тəуелділігін айтады, яғни U=f(І). Генератордың электрлік күйінің теңдеуі бойынша жүктің тогы өскен сайын якорь кедергісінде кернеудің түсуі де өсетіндіктен генератордың шықпасындағы (Я1, Я2) кернеу азаяды. Тəуелсіз қозбалы генераторда я I = I болғандықтан оның кернеуi U= E- Rя Жұмыс істеу принципі Ток қылшақтың ағымдық өтпелі контакт арқылы өткен кезде, Коллекторда ұшқын пайда болуы мүмкін. Ол әрине, керек емес. Себебі ол коллекторды және қылшақтарды бұзады. ұшқынды азайту үшін коллекторды мерзімді жону, өңдеу және басқа да сырғушы контактіні жақсы күйде сақтау үшін шаралар орындалуы керек. Якорьдың ағымы машинада өзіндік магниттік ағын жасайды. Ол машинаның магниттік ағындарын бұрмалайды және тіпті азайтады. Бұл құбылысты якорь реакциясы деп атайды. Якорьдың реакциясы себебінен машинаның ЭҚК төмендейді және коллектордың жұмыс жағдайы нашарлайды. Сонымен қатар қылшақтар астында ұшқындар арта түседі. Машинаның негізгі 1 полюстары арасында коммутацияны жақсарту үшін қосымша тіректер 2 орнатылады . Коллектордың орамдар тогыкоммутация аймағында якорьдың магнитті ағынына қарама-қарсы магнитті ағынды жасайды. Машинаның негізгі полюстерінің ойықтарында якорь реакциясын толығымен өтеу үшін 3 өтемдік орамды орналастырады. Осы ораммен пайда болатын ағым якорь орамасына қарсы бағытталған.Егер якорь орамасын Лн сыртқы кедергісіне тұйықтаса, онда генератордың якорь тізбегіндегі электр күйінің жағдайы төмендегідей болады мұндағы Rя — қылшақты контактінің кедергісін ескере отырып, якорь орамасының ішкі кедергісі; U – генератор қысқыштарындағы кернеу, U = R. Осы теңдеуден генератордың қуат теңдеуін алуға болады: Мұндағы Р2 - электр энергиясын тұтынушыға беретін генератордың пайдалы қуаты; Re - генератордың электромагниттік күші, ол электрліге түрлендірілген; Р - якорь орамдары мен қылшақ байланыстарындағы қуат шығыны. Генератор бос тұрғанда электромагниттік қуат нӛлге тең (Pe = 0), бірақ машина якорінің айналымы үшін алғашқы қозғалтқыш жалғыз жүріс шығынына жұмсалған P0 кейбір қуатты жұмсауы керек. P0 қуаты гистерезис және Рст толқынды токтағы болат шығындарынан және Рмех машинаның айналмалы бӛліктерінен ауаға ҥйкелісі мен мойынтіректердегі үйкелісіне кеткен механикалық шығындардан құрылады: өздігінен қозатын генераторларда P0 қуатына магниттік ағынды қалыптастыру ҥшін жұмсалған энергия, яғни машинаны қоздыруға жұмсалған қуат кіреді. Тұрақты ток генераторының электромагнитті сәті мҧндағы Q — якорьдың бҧрыштық жылдамдығы, Себебі генератордың электромагнитті сәті келесі өрнекпен анықталады: A, P және N шамалары берілген машина ҥшін тҧрақты болып табылады. Сондықтан ӛрнек берілген машина коэффициенті ҥшін тҧрақты болып табылады. Тұақты ток генераторының электромагниттік сәті 29. Жартылай өткізгіштердің электр өткізгіштігі. Электронды-тесік өту. Түзеткіш диодтар.Электронды (n-түрлі) жəне кемтікті (p-түрлі) екі шала өткізгішті кристалдың беттері тегістелiп бір-бірімен түйістірiлген . Түйісу аймағында диффузияның салдарынан диффузиялық ток жүріп кемтіктер мен электрондар рекомбинацияға түседі. Электрондар кемтіктерді толтырады да түйісу аймағында заряд тасымалдаушылар таусылып, торшілтер түйіндерінде орналасқан иондар ғана қалады: n-түрлі шала өткізгіште оң иондар да, ал p-түрлі шала өткізгіште теріс иондар. Жалпы алғанда түйісу аймағында n-түрлі шала өткізгіш оң зарядты да, ал p-түрлі шала өткізгіш теріс зарядты болып шығады. Осы себепті түйісу аймағында кернеулігі n-түрлі шала өткізгіштен p-түрлі шала өткізгішке бағытталған электр өрісі Ed пайда болады .Бұл өріс кемтіктердің n-түрлі шала өткізгішке, ал электрондардың р-түрлі шала өткізгішке өтуіне қарсы əсер ететіндіктен диффузиялық үрдісті əлсіретеді. Сондықтан бұл өрісті бөгет өріс деп, ал өріс əсер ететін түйістік аймақты бөгеттік қабат деп атайды. Бөгет өріс негізгі заряд тасушыларға қарсы əсер еткенмен, негізгі емес заряд тасушыларды - n-түрлі шала өткізгіштегі кемтіктерді, р- түрлі шала өткізгіштегі электрондарды, қозғалысқа келтіреді. Негізгі емес заряд тасушылардың түзетін тогын дрейфтік ток деп атайды. Диффузиялық ток пен дрейфтік токтың бағыттары қарама-қарсы, ал шамалары бірдей болады.Бір р-n өтпесінен тұратын жəне екі шықпасы (сыртқы тізбекпен жалғанатын екі ұшы) бар аспап шала өткізгішті диод деп аталады. Жұмыс істеу тəртібіне жəне атқаратын міндетіне қарай шала өткізгішті диодтар əртүрлі болады. Ең көп тараған диодтар түзеткіштік диод, стабилитрон, варикап, фотодиод, жарық диоды.ТҮЗЕТКІШТІК ДИОД. Түзеткіштік диодтар айнымалы токты тұрақты токқа түрлендiру үшін, яғни айнымалы токтан тұрақты ток алу үшін қолданылады. Бұл р-n өтпесінің вентильдік қасиетіне негізделген. Түзеткіштік диодтар төмен жəне жоғары жиілікті, импульсті, əлсіз жəне қуатты токтарды түзету үшін қолданылатындықтан олардың конструкциясы, əсіресе р-n өтпесінің конструкциясы мен бөгеттік қабаттың ауданының шамасы əртүрлі болады. Түзеткіштік диодтарды силицийден жəне германийдан жасайды. Силицийден жасалған диодтар 1500… 2000С дейінгі, ал германийдан жасалған диодтар 850…1000С дейінгі температурада жұмыс істей алады. Түзеткіштік диодтардың негізгі сипаттамасы - вольт- амперлік сипаттама.Оның p-n өтпесінің вольт- амперлік сипаттамасынан ешқандай айырмашылығы жоқ. Тек түзеткіштік диодтар вольт-амперлік сипаттаманың тура бұтағында ғана жұмыс істейді. Түзеткіштік диодтардың негізгі параметрлері: рауалы (өткізуге болатын) тура тогы ІT, рауалы максимал кері тогы Імк, рауалы (түсіруге болатын) максимал кері кернеуi Uмк. Түзеткіштік диодтарды белгілі бір құрылғы үшін таңдап алғанда алдымен осы параметрлері жəне қуаты мен жұмыс жасай алатын жиілік аралығы оның номинал жəне шекті жұмыс əлпілеріне сəйкес келуі керек. 30. Электрондық күшейткіштер. Принциптік схема. Параметрлері және жіктелуі. Күшейткіштерде жұмыс нүктесін таңдауЭлектрондық күшейткіш деп кіріс сигналы жүктемеге келіп түсетін күші басым энергия ағынын басқаратын құрылғыны айтады.Күшейткіштер активтік пен пассивтік элементтерден тұрады. Активтік элементтерге электродтардың кірісіндегі басқарылатын сигналдардың әсерімен шығыс электродтарының арасындағы электрөткізгіштікті өзгерту қасиеті бар транзисторлар электрондык шамдар жане баска да сызыкты емес элементтер жатады .Пассивті элементтерге резисторлар,конденсаторлар,индуктивтік катушкалар және баска да тербелістерді,фазалық ығысуды қалыптастыратын жане күшейтетін параметрлер жатады.Күшейтудің бөлігінің бір сатылы күшейтілуін каскад деп атайды.Жүктеме болып саналатындар дауыс зорайтқыштары электр қозғалтқыштары сигналдық шамдары қыздырғыштар жане т.б Күшейткіштердің жұмыстарының көрсеткіштеріне жататындар;кіріс жане шығыстық мәліметтері,күшейту коэффициенті, жиіліктер диапазоны,бұрмалау коэффицициенті,п.ә.к-і жане басқа да параметрлері.Бұл параметрлер күшейткіштің сапалық жане пайдалану қасиеттерін сипаттайды.Кіріс мәліметтеріне кіріс сигналдарының мәндері,кіріс кедергісі,кіріс сыйымдылығы немесе кіріс индуктивтілігі жатады,олармен түзеткіштің нақты іске қолданылуға жарамдылығы анықталады.Шығыс мәліметтері бұлар шығыс U2 кернеуінің I2 тогының P2 шығыс қуатының жане шығыс кедергісінің номинальдық мәндері.Күшейту коэффициенті деп шығыс параметрлерінің кіріс параметріне қатысын айтады. 31. Жартылай өткізгішті диодтар:жіктеу жұмыс принципі қолдану аймағы.Жартылай өткізгішті диоддеп бір ғана p-n ауысу элементінен тұратын құралды айтады.Диодтардың жұмыс істеу принципіне негізінен олардың бір бағыттағы электр өткізгіштігі, p-n ауысуының электрлік тесілуі жане басқа да қасиеттері пайдаланылған.Олардың көп тараған түрлері-түзеткіштік,импульстік диодтар,стабилитрондар,тунельдік диодтар,варикаптар.P-n ауысу диодтары құрылымы жағынан нүктелік жане жазықтық деп бөлінеді.Жазықтық диодтарын қорытпа немесе диффузиялық әдіспен дайындайды.Олардың ауысу аудандары үлкен болады жане үлкен токтарды түзетуге қолданылады. 32. Транзисторлар Электр тогын басқару үшін қолданылатын екі p-n ауысуларынан тұратын транзистор деп атайды.Транзисторлар биполярлық және өрістік болып жіктеледі.Биполярлық транзистор деп екі өзара әсер етуші p-n ауысулары бар кристалдардан жасалған құралдарды айтады.Транзистордың жұмыс істеу принципі оның электродтардың токтарын басқару ауысуға жеткізілген кернеуден тәуелділігіне негізделген.Сыртқы кернеу болмағанда криcталл энергетикалық тепе теңдікте болады; барлық қоспалы атомдар иондалған;Ферми деңгейі акцепторлардың деңгейінен жоғары p облыстарында жатады;ал базалық қабатта донорлардан төмен деңгейде жатады. Екі ауысудада бірдей фи<0 электр потенциалдары қалыптасады.База облысында потенциалдың нөлге дейін көтерілуі оның нөлдік потенциал нүктесіне яғни корпусқа қосылғандығымен түсіндіріледі.Өрістік транзисторлар деп үш электродты жартылай өткізгіштік элементті айтады.Транзистордың жұмыс істеу принципі көлденең қимасы p-n ауысудың қалыңдығынан тәуелді болатын канал арқылы токтың жүруіне негізделген. 33.Электроника негіздері.Айнымалы тоқты түзетудің негізгі схемалары.Электроника – ғылым мен техниканыңвакуумда, газда, сұйықта, қатты дене мен плазмада, сондай-ақ олардың бір-бірімен жанасу шекарасында байқалатын электрондық және иондық құбылыстарды зерттеуге және оларды қолдануға арналған саласы.Электр тогы – электр қозғаушы күштіңәсерінен зарядтардың (зарядталған бөлшектер немесе дене) бағытталған қозғалысы.Зарядталған бөлшектер: өткізгіштерде — электрондар, электролиттерде —иондар(катиондар мен аниондар), газда —иондар мен электрондар, арнайы жағдайдағы вакуумда — электрондар, жартылай өткізгіштерде —электрондар мен кемтіктер(электронды-кемтіктік өтімділік) болып табылады.Электр тогы энергетика саласында — энергияны алыс қашықтыққа жеткізу үшін, ал телекоммуникация саласында — ақпаратты шалғайға тасымалдау үшін қолданылады.Электр энергетикасы — энергетиканыңбасты құрастырушысы, оның басты міндеті — электр энергиясының тұтынушыларын электрлік энергиямен жабдықтау үшін электр энергиясын тиімді жолмен өндіру, тарату және үлестіру.Кернеу- электрлік электр тізбегінің не электр өрісінің екі нүктесі арасындағы потенциалдар айырмасы. Электрлік Кернеудің бірліктердің халықаралық жүйесіндегі өлшеу бірлігі – вольт. Айнымалы токты түзету үшін түзеткіштердің үш түрі қолданылады: жартылай толқын ортаңғы нүктесі бар жарты толқын, б) және көпір тізбегіндегі жартылай толқын . Жартылай өткізгіш диодтар дизайны мен мақсаты бойынша әр түрлі. Күшті токтар үшін жазықтық диодтар, ал әлсіз токтар үшін нүктелік диодтар қолданылады. 34. Логикалық элементтер негіздеріне анықтама беріңіз. Типтік логикалық элементтер. Логикалық элементтердің өздігінен жасалуы.Қазіргі күрделі технологиялық үрдістерді басқару үшін жүздеген релелер, түйістіргіштер, ажыратқыштар жəне т.б. аппараттар қолданылады. Ал оларда үрдістің жылдамдығын төмендететін қозғалмалы бөлшектер мен электрлік түйіскілер бар. Бұл басқару жүйесінің сенімділігін төмендетеді жəне технологиялық үрдістің үздіксіз жұмыс істеуіне қатер тудырады. Сондықтан басқару аппараттарында түйіскілі элементтерді түйіскісіз элементтермен алмастырудың маңызы зор. Түйіскісіз басқару тізбектерінде белгілі-бір амал орындайтын логикалық элементтер мен шала өткізгіштен жасалған нəрселер қолданылады. Мысалы, “ЕМЕС” логикалық элементін қолданған кезде басқару тізбегі реленің КМ ажыратушы түйіскісі Х сигнал жоқта түйісіп, ал сигнал барда ажырап тұратыны сияқты жұмыс істейді.“НЕМЕСЕ”логикалық элементінде кірмелердің бірінде сигнал болса, онда шықпасында да сигнал болады, яғни Х1, Х2 түйіскілерінің бірі тұйықталса, реленің шарғысына кернеу берілетіні сияқты үрдіс жүреді. “ЖƏНЕ” логикалық элементінің шықпасында сигнал болуы үшін кірмелердің барлығында сигнал болуы керек. Бұл үрдіс Х1 жəне Х2 түйіскілері тұйықталғанда ғана реленің шарғысына кернеу берілетінімен бірдей. “ЖАД” деп аталатын логикалық сұлбадабір кірмедегі сигналдың нəтижесін екінші кірмеге берілетін сигнал жоққа шығарады. Бұған түйіскілік сұлбада бірізді жалғанған тұйықтаушы жəне ажыратушы батырғылары бар сұлба сəйкес келеді. Х1 кірмесіне сигнал бергенде, яғни Х1 батырғысын тұйықтағанда, элементтің шықпасында сигнал пайда болады жəне батырғы ажыраған кезде сигнал сақталып қалады, өйткені Y түйіскісі тұйықталып Х1 батырғысын блоктайды. Элементтің шықпасындағы сигналды жою үшін Х2 кірмесіне сигнал беру керек, яғни Х2 батырғысын басып, реленің шарғысын токсыздандырған сияқты үрдіс орын алады.Түйіскісіз аспаптардың басты кемшілігі – оларда қолданылатын шала өткізгішті элементтердің қызуға төзімділігінің төмендігі. Мысалы, ең төзімді деп саналатын силиций кристалының рауалы қызу температурасы 1600С шамасында. Түйіскісіз аспаптардың екінші-бір кемшілігі, осы рауалы қызу температурасының төмендігіне байланысты, асқын жүктелу қабілеттілігінің де төмендігі. Сондықтан шала өткізгіштен жасалған элементтерден тұратын аспаптар, жалпы алғанда, температуралық жəне асқын жүктелуден қорғалған болуы керек. 35.Сигналдардың жіктелуі.Логикалық элементтердің шығу сатыларын құру схемалары. Электр сигналы дегеніміз — параметрлері берілетін хабар заңдылығымен өзгеретін электр тоғы немесе электр кернеуі. Телекоммуникация саласында сигнал электр сигналы түрінде қолданылады.Бірінші ретті сигнал — берілетін хабарды алып жүретін электр сигналының алғашқы (көбіне төменгі жиіліктегі) түрі. Арналық сигнал. Электр сигналын қашық жерлерге таратқанда ол байланыс жолы бойында әр түрлі себептермен өшіп, әлсірейтіндіктен және хабар таратуды арзандату, бір байланыс жолымен бірнеше хабар беріп тығыздау үшін бірінші ретті (алғашқы) сигналды түрлендіріп өзгертуге тура келеді. Детерминал сигнал — уақыт бойынша өзгерісі алдын ала белгілі болатын сигнал. Гармоникалық сигнал — белгілі заңдылықпен берілген амплитудалы, берілген жиілікті және фазалы синусоидалық немесе косинусоидалық сигналдар.Дискретті сигнал — бөлек-бөлек үзілісті сигналдардан тұратын сигнал. Тұрақты кездейсоқ сигналдар — ықтималдық тығыздыгы уақыт өлшемінің басталатын жеріне байланысты болмайтын кездейсок сигналдар. Кездейсоқ сигналдар — белгілі бір заңдылықпен өзгермейтін, белгіленген уақытта қандай болатынын алдын ала айтуга болмайтын сигнал. І-НҰСҚА: 1. Электр өрісінің әсерінен зарядталған бөлшектердің өткізгіштігі қозғалысының атауы: А. Электр тогы;+ В. Қуат; С. Кернеу; Д. Кедергі; Е. Энергия. 2. Магнит өрісінің қарқындылығын білдіретін магнит индукциясының өрнегі: А. Н = D/µa(А/М); В. I = H x ℓ (А); С. B = F/I x ℓ (Т);+ Д. E = BℓV (В); Е. F = I x B x ℓ (Н). 3. Үшфазалы генератор якорындағы орамдар саны: А. Екі орам; В. Бір орам; С. Төрт орам; Д. Якорьда орам болмайды; Е. Үш орам.+ 4. Металл өткізгіштің температурасы жоғарлағанда оның кедергісі қалай өзгереді? А. Кедергі азаяды; В. Кедергі көбейеді;+ С. Кедергі өзгермейді; Д. Басында азаяды да, соңынан тұрақтанады; Е. Дұрыс жауап жоқ. 5. Тұрақты ток машиналарының якорында орналасқан пазылардың саны: А. 5; В. 4; С. 3; Д. 6;+ Е. 10. 6. Трансформатордың магнитті өткізгішінде қандай орамдар орналасады? А. Төменгі және жоғарғы кернеу орамдары (НН, ВН);+ В. Келтірілген кернеу орамы; С. Тек қана төменгі кернеу орамы; Д. Тек қана жоғарғы кернеу орамы; Е. Ешқандай орам болмайды. 7. асинхронды электрлі двигателіндегі статордағы орамдар саны: А. 2; В. 3;+ С. 1; Д. 4; Е. 5. 8. Түйіспелі жалғанған екі жартылай өткізгіштен тұратын, біреуі электронды, екіншісі саңылаулы өткізгіштіктері бар жартылау өткізгішті құрал: А. Жартылай өткізгішті транзистор; В. Жартылай өткізгішті тиристор; С. Электронды-сәулелі түтік; Д. Барлық жауап дұрыс; Е. Жартылай өткізгішті диод.+ 9. Екі тұрақты жағдайлы, үш немесе одан да көп переходтары бар, жабық жағдайдан ашық жағдайға ауыса алатын, немесе ашық жағдайдан жабық жағдайға ауысатын жартылай өткізгішті электроника құралы: А. Транзистор; В. Диод; С. Фотоэлемент; Д. Тиристор;+ Е. Конденсатор. 10. Электрониканың гибридты интегральды микросұлбасында пассивті элементтерді қалай жасайды? А. Диэлектрикті табанға дәнекерлейді; В. Диэлектрикті табанға бекітеді; С. Диэлектрикті табанға пленка қылып құяды;+ Д. Диэлектрикті табанға пісіреді; Е. Диэлектрикті табанға желімдейді. 11. Электр тогын алуға арналған құрылымдардың жиындығы: А. Электр тізбегі;+ В. Электрлі двигатель; С. Аккумулытор; Д. Генератор; Е. Трансформатор. 12. Реостаттардың, қыздырғыш элементтерінің спиральдарына пайдаланатын өткізгіш материалдар: А. Нихрон және фехраль;+ В. Мыс; С. Аллюминий; Д. Болат; Е. Манганин. 13. Механикалық энергияны электрэнергиясына айналдытарын электрлік машина: А. Электрлідвигатель; В. Трансформатор;+ С. Түзеткіш; Д. Генератор; Е. Реостат. 14. Бірдей уақыт аралығында барлық мәндері қайталанатын периодтық токтың атауы: А. Тұрақты ток; В. Аралас ток; С. Қосымша ток; Д. Айнымалы ток;+ Е. Барлық жауап дұрыс. 15. Электрлік өлшеуде жауапты тез беріп, жиі қолданылатын өлшегіш құрал: А. Барлық жауап дұрыс; В. Интегральды құрал; С. Дифференциальды құрал; Д. Салыстырмалы өлшегіш құрал; Е. Тікелей өлшегіш құралдар.+ 16. Үшфазалы асинхронды электрлідвигательді ойлап тапқан ғалым: А. 1889 жылы доливо-Добровольский;+ В. П.Н.Яболочков; С. Кирхгоф; Д. Ом; Е. Джоуль. 17. Магнит өрісіндегі магнит сызықтарына перпендикуляр орналасқан өткізгіште пайда болған электр қозғаушы күшінің өрнегі: А. B = F/I x ℓ (T); В. E = B x ℓ x v (В);+ С. Ф = B x C (Bɗ); Д. I = H x ℓ (A); Е. H = B/µa(A/M). 18. Айнымалы токты тұрақты токқа айналдыратын жартылай өткізгішті құрал: А. Трнзистор; В. Тиристор; С. Электронды-сәулелі түтік; Д. Резистор; Е. Жартылай өткізгішті диод.+ 19. Күшейткіштік қасиеті негізгі өткізгіштер ағынын өткізетін канал арқылы электрөрісінің әсерінен іске асатын жартылай өткізгішті құрал: А. Диод; В. Тиристор; С. Биполярлы транзистор; Д. Өрісті транзистор;+ Е. Электронды сәулелі түтік. 20. Айнымалы кернеу жүйесін тұрақты кернеу жүйесіне немесе айнымалы токты тұрақты токқа айналдыратын электроника құралы: А. Сақтандырғыш; В. Реттегіш; С. Түзеткіш;+ Д. Трансформатор; Е. Бұндай құрал жоқ. 21. Ток күшінің өлшемі: А. Ампер (А);+ В. Вольт (В); С. Ватт (Вт); Д. Метр (м); Е. Километр (км). 22. Электр тізбегінің түйіншегіне келген токтардың қосындысы, сол түйіншектен шыққан токтардың қосындысына тең деген кімнің заңы? А. Кирхгофтың бірінші заңы;+ В. Ом заңы; С. Фарадей заңы; Д. Столетов заңы; Е. Джоуль-Ленц заңы. 23. Тұрақты ток машинасының айналатын бөлігінің атауы: А. Полюс; В. Коллектор; С. Якорь;+ Д. Щетка; Е. Статор. 24. айнымалы токтағы жиіліктері бірдей екі синусойдальды шамалардың бастапқы фазаларының айырмасының атауы: А. Жиілік; В. Амплитуда; С. Қуат; Д. Фазалардың ығысу бұрышы;+ Е. Период. 25. Вольтметрді тізбекке қалай қосамыз? А. Реостат арқылы жалғаймыз; В. Трансформатор арқылы жалғаймыз; С. Тікелей жалғаймыз; Д. Тізбектеп жалғаймыз; Е. Параллель.+ ІІ-НҰСҚА: 1. Ток күшінің өлшемі:
2. Электр тізбегінің түйіншегіне келген токтардың қосындысы, сол түйіншектен шыққан токтардың қосындысына тең деген кімнің заңы? А. Кирхгофтың бірінші заңы;+ В. Ом заңы; С. Фарадей заңы; Д. Столетов заңы; Е. Джоуль-Ленц заңы. 3. Тұрақты ток машинасының айналатын бөлігінің атауы: А. Полюс; В. Коллектор; С. Якорь;+ Д. Щетка; Е. Статор. 4. айнымалы токтағы жиіліктері бірдей екі синусойдальды шамалардың бастапқы фазаларының айырмасының атауы: А. Жиілік; В. Амплитуда; С. Қуат; Д. Фазалардың ығысу бұрышы;+ Е. Период. 5. Вольтметрді тізбекке қалай қосамыз? А. Реостат арқылы жалғаймыз; В. Трансформатор арқылы жалғаймыз; С. Тікелей жалғаймыз; Д. Тізбектеп жалғаймыз; Е. Параллель.+ 6. Асинхронды электродвигательдегі статор магнит өрісінің айналу жылдамдығынан ротордың айналу жылдамдығының салыстырмалы қалыс қалуының атауы: А. Тайғанақтауы (скольжение);+ В. Тұралауы (буксование); С. Тежелуі (торможение); Д. Тоқтамауы; Е. Дұрыс жауап жоқ. 7. Генератордың синхронды деп аталуы неліктен? А. Магнит ағынының айналу жылдамдығы ротор жылдамдығынан үлкен болғандықтан; В. Магнит ағынының айналу жылдамдығы мен ротордың айналу жылдамдығы бірдей болғандықтан;+ С. Магнит ағынының айналу жылдамдығы ротор жылдамдығынан кіші болғандықтан; Д. Дұрыс жауап жоқ; Е. Білмеймін. 8. Ұзындығы тоғыз миллиметр, диаметрі үш миллиметр әйнек баллонының ішінде орналасқан диод: А. Электронды-сәулелі түтік; В. Транзистор; С. Селенді диод; Д. Германийлі жазықты диод; Е. Нүктелік германийлі диод.+ 9. Сырттан түскен жарықтың әсерінен электрлік қасиеті өзгеретін жартылай өткізгіштікті, электрлі вакуумды құрал: +А. Фотоэлемент; В. Фотодиод; С. Өрісті транзистор; Д. Фотоэлемент; Е. Бұндай құрал жоқ. 10. Күштік трансформатордан, түзеткіш диодтардан, тегістегіш сүзгіден және тұрақтандырғыштан тұратын құрылым: А. Трансформатор; В. Генератор; +С. Түзеткіш қондырғы; Д. Электрлідвигатель; Е. Дұрыс жауап жоқ. 11.Металл өткізгіштегі зарядталған бөлшектер: +А. Электрондар; В. Иондар; С. Ядролар; Д. Молекулалар; Е. Саңылаулар (дырки). 12. Электр кедергілерін... жалғағанда эквивалентті кедергі барлық кедергілердің қосындысына тең: А. Аралас; В. Параллель; С. Бөлшектеп; +Д. Тізбектеп; Е. Тізбектей үзіп. 13. Генераторда пайда болған электрлімагниттік күштің атқаратын қызметі: А. Қоздыру тогын жасақтауға; В. Якорьды айналдыратын момент жасақтауға; +С. Якорьды тежейтін момент туындатуға; Д. Магнит өрісін жасақтауға; Е. Дұрыс жауап жоқ. 14. Айнымалы токтағы активті, индуктивті және сиымдылықты кедергілері бар тізбектегі кернеудің резонансы туындайтын жағдай: А. Активті кедергі τ нольге тең болса; В. Индуктивті кедергі ХL нольге тең болса; С. Сиымдылықты кедергі Хс нольге тең болса; +Д. Тізбектің толық кедергісі активті кедергіге тең болса (Ƶ = τ); Е. Үш кедергілер бір-біріне тең болса. 15. Трансформаторды ойлап тапқан ғалым: А. Ленц; В. Джоуль; С. Ом; Д. Кирхгоф; +Е. П.Н.Яблочков. 16. Асинхронды двигательдегі айналатын бөліктің атауы: +А. Ротор; В. Статор; С. Қорап; Д. Коллектор; Е. Қақпақ. 17. Металл өткізгішпен диэлектриктердің ортасында орналасқан материал: А. Резина; В. Газдар; +С. (Шала өткізгіш) жартылай өткізгіш; Д. Электролит; Е. Барлық жауап дұрыс. 18. Екі р-п переходты, үш өткізгіштік жалғайтын сымы бар қабылдаған қуатты күшейтетін жартылай өткізгішті құрал: А. Конденсатор; В. Жартылай өткізгішті диод; С. Тиристор; Д. Резистор; +Е. Жартылай өткізгішті транзистор. 19. Әйнек экранды түтіктен, электронды прожектордан, сәулені ығыстыратын бөліктен тұратын құрылым: А. Тиристор; В. Фотоэлемент; С. Өрісті транзистор; +Д. Электронды-сәулелі түтік; Е. Фоторезистор. 20. Тегістегіш сүзгі ретінде қолданылатын құралдар: А. Реостат; В. Резистор; +С. Конденсатор және индуктивті катушка; Д. Сақтандырғыш реле; Е. Барлығы дұрыс. 21. Электр тогын алуға арналған құрылымдардың жиындығы: +А. Электр тізбегі; В. Электрлі двигатель; С. Аккумулятор; Д. Генератор; Е. Трансформатор. 22. Реостаттардың, қыздырғыш элементтерінің спиральдарына пайдаланатын өткізгіш материалдар: +А. Нихром және фехраль; В. Мыс; С. Аллюминий; Д. Болат; Е. Манганин. 23. Механикалық энергияны электрэнергиясына айналдытарын электрлік машина: А. Электрлідвигатель; В. Трансформатор; С. Түзеткіш; +Д. Генератор; Е. Реостат. 24. Бірдей уақыт аралығында барлық мәндері қайталанатын периодтық токтың атауы: А. Тұрақты ток; В. Аралас ток; С. Қосымша ток; +Д. Айнымалы ток; Е. Барлық жауап дұрыс. 25. Электрлік өлшеуде жауапты тез беріп, жиі қолданылатын өлшегіш құрал: А. Барлық жауап дұрыс; В. Интегральды құрал; С. Дифференциальды құрал; Д. Салыстырмалы өлшегіш құрал; +Е. Тікелей өлшегіш құралдар. ІІІ-НҰСҚА: 1. Электр тогын алуға арналған құрылымдардың жиындығы:
2. Реостаттардың, қыздырғыш элементтерінің спиральдарына пайдаланатын өткізгіш материалдар: А. Нихрон және фехраль;+ В. Мыс; С. Аллюминий; Д. Болат; Е. Манганин. 3. Механикалық энергияны электрэнергиясына айналдытарын электрлік машина: А. Электрлідвигатель; В. Трансформатор; С. Түзеткіш; Д. Генератор;+ Е. Реостат. 4. Бірдей уақыт аралығында барлық мәндері қайталанатын периодтық токтың атауы: А. Тұрақты ток; В. Аралас ток; С. Қосымша ток; Д. Айнымалы ток;+ Е. Барлық жауап дұрыс. 5. Электрлік өлшеуде жауапты тез беріп, жиі қолданылатын өлшегіш құрал: А. Барлық жауап дұрыс; В. Интегральды құрал; С. Дифференциальды құрал; Д. Салыстырмалы өлшегіш құрал; Е. Тікелей өлшегіш құралдар.+ 6. Үшфазалы асинхронды электрлідвигательді ойлап тапқан ғалым: А. 1889 жылы доливо-Добровольский;+ В. П.Н.Яболочков; С. Кирхгоф; Д. Ом; Е. Джоуль. 7. Магнит өрісіндегі магнит сызықтарына перпендикуляр орналасқан өткізгіште пайда болған электр қозғаушы күшінің өрнегі: А. B = F/I x ℓ (T); В. E = B x ℓ x v (В);+ С. Ф = B x S (Bб); Д. I = H x ℓ (A); Е. H = B/µa(A/M). 8. Айнымалы токты тұрақты токқа айналдыратын жартылай өткізгішті құрал: А. Трнзистор; В. Тиристор; С. Электронды-сәулелі түтік; Д. Резистор; Е. Жартылай өткізгішті диод.+ 9. Күшейткіштік қасиеті негізгі өткізгіштер ағынын өткізетін канал арқылы электрөрісінің әсерінен іске асатын жартылай өткізгішті құрал: А. Диод; В. Тиристор; С. Биполярлы транзистор; Д. Өрісті транзистор;+ Е. Электронды сәулелі түтік. 10. Айнымалы кернеу жүйесін тұрақты кернеу жүйесіне немесе айнымалы токты тұрақты токқа айналдыратын электроника құралы: А. Сақтандырғыш; В. Реттегіш; С. Түзеткіш;+ Д. Трансформатор; Е. Бұндай құрал жоқ. 11. Ток күшінің өлшемі: А. Ампер (А);+ В. Вольт (В); С. Ватт (Вт); Д. Метр (м); Е. Километр (км). 12. Электр тізбегінің түйіншегіне келген токтардың қосындысы, сол түйіншектен шыққан токтардың қосындысына тең деген кімнің заңы? А. Кирхгофтың бірінші заңы;+ В. Ом заңы; С. Фарадей заңы; Д. Столетов заңы; Е. Джоуль-Ленц заңы. 13. Тұрақты ток машинасының айналатын бөлігінің атауы: А. Полюс; В. Коллектор; С. Якорь;+ Д. Щетка; Е. Статор. 14. айнымалы токтағы жиіліктері бірдей екі синусойдальды шамалардың бастапқы фазаларының айырмасының атауы: А. Жиілік; В. Амплитуда; С. Қуат; Д. Фазалардың ығысу бұрышы;+ Е. Период. 15. Вольтметрді тізбекке қалай қосамыз? А. Реостат арқылы жалғаймыз; В. Трансформатор арқылы жалғаймыз; С. Тікелей жалғаймыз; Д. Тізбектеп жалғаймыз; Е. Параллель.+ 16. Асинхронды электродвигательдегі статор магнит өрісінің айналу жылдамдығынан ротордың айналу жылдамдығының салыстырмалы қалыс қалуының атауы: А. Тайғанақтауы (скольжение);+ В. Тұралауы (буксование); С. Тежелуі (торможение); Д. Тоқтамауы; Е. Дұрыс жауап жоқ. 17. Генератордың синхронды деп аталуы неліктен? А. Магнит ағынының айналу жылдамдығы ротор жылдамдығынан үлкен болғандықтан; В. Магнит ағынының айналу жылдамдығы мен ротордың айналу жылдамдығы бірдей болғандықтан;+ С. Магнит ағынының айналу жылдамдығы ротор жылдамдығынан кіші болғандықтан; Д. Дұрыс жауап жоқ; Е. Білмеймін. 18. Ұзындығы тоғыз миллиметр, диаметрі үш миллиметр әйнек баллонының ішінде орналасқан диод: А. Электронды-сәулелі түтік; В. Транзистор; С. Селенді диод; Д. Германийлі жазықты диод; Е. Нүктелік германийлі диод.+ 19. Сырттан түскен жарықтың әсерінен электрлік қасиеті өзгеретін жартылай өткізгіштікті, электрлі вакуумды құрал: А. Фотоэлемент;+ В. Фотодиод; С. Өрісті транзистор; Д. Фотоэлемент; Е. Бұндай құрал жоқ. 20. Күштік трансформатордан, түзеткіш диодтардан, иегістегіш сүзгіден және тұрақтандырғыштан тұратын құрылым: А. Трансформатор; В. Генератор; С. Түзеткіш қондырғы;+ Д. Электрлідвигатель; Е. Дұрыс жауап жоқ. 21. Асинхронды двигательдегі айналатын бөліктің атауы: А. Ротор;+ В. Статор; С. Қорап; Д. Коллектор; Е. Қақпақ. 22. Металл өткізгішпен диэлектриктердің ортасында орналасқан материал: А. Резина; В. Газдар; С. (Шала өткізгіш) жартылай өткізгіш;+ Д. Электролит; Е. Барлық жауап дұрыс. 23. Екі р-п переходты, үш өткізгіштік жалғайтын сымы бар қабылдаған қуатты күшейтетін жартылай өткізгішті құрал: А. Конденсатор; В. Жартылай өткізгішті диод; С. Тиристор; Д. Резистор; Е. Жартылай өткізгішті транзистор.+ 24. Әйнек экранды түтіктен, электронды прожектордан, сәулені ығыстыратын бөліктен тұратын құрылым: А. Тиристор; В. Фотоэлемент; С. Өрісті транзистор; Д. Электронды-сәулелі түтік;+ Е. Фоторезистор. 25. Тегістегіш сүзгі ретінде қолданылатын құралдар: А. Реостат; В. Резистор; С. Конденсатор және индуктивті катушка;+ Д. Сақтандырғыш реле; Е. Барлығы дұрыс. ІV-НҰСҚА: 1.Металл өткізгіштегі зарядталған бөлшектер:
2. Электр кедергілерін... жалғағанда эквивалентті кедергі барлық кедергілердің қосындысына тең: А. Аралас; В. Параллель; С. Бөлшектеп; Д. Тізбектеп;+ Е. Тізбектей үзіп. 3. Генераторда пайда болған электрлімагниттік күштің атқаратын қызметі: А. Қоздыру тогын жасақтауға; В. Якорьды айналдыратын момент жасақтауға; С. Якорьды тежейтін момент туындатуға;+ Д. Магнит өрісін жасақтауға; Е. Дұрыс жауап жоқ. 4. Айнымалы токтағы активті, индуктивті және сиымдылықты кедергілері бар тізбектегі кернеудің резонансы туындайтын жағдай: А. Активті кедергі τ нольге тең болса; В. Индуктивті кедергі ХL нольге тең болса; С. Сиымдылықты кедергі Хс нольге тең болса; Д. Тізбектің толық кедергісі активті кедергіге тең болса (Ƶ = τ);+ Е. Үш кедергілер бір-біріне тең болса. 5. Трансформаторды ойлап тапқан ғалым: А. Ленц; В. Джоуль; С. Ом; Д. Кирхгоф; Е. П.Н.Яблочков.+ 6. Асинхронды двигательдегі айналатын бөліктің атауы: А. Ротор;+ В. Статор; С. Қорап; Д. Коллектор; Е. Қақпақ. 7. Металл өткізгішпен диэлектриктердің ортасында орналасқан материал: А. Резина; В. Газдар; С. (Шала өткізгіш) жартылай өткізгіш;+ Д. Электролит; Е. Барлық жауап дұрыс. 8. Екі р-п переходты, үш өткізгіштік жалғайтын сымы бар қабылдаған қуатты күшейтетін жартылай өткізгішті құрал: А. Конденсатор; В. Жартылай өткізгішті диод; С. Тиристор; Д. Резистор; Е. Жартылай өткізгішті транзистор.+ 9. әйнек экранды түтіктен, электронды прожектордан, сәулені ығыстыратын бөліктен тұратын құрылым: А. Тиристор; В. Фотоэлемент; С. Өрісті транзистор; Д. Электронды-сәулелі түтік;+ Е. Фоторезистор. 10. Тегістегіш сүзгі ретінде қолданылатын құралдар: А. Реостат; В. Резистор; С. Конденсатор және индуктивті катушка;+ Д. Сақтандырғыш реле; Е. Барлығы дұрыс. 11. Өткізгіштегі жүрген электр тогы оның соңындағы кернеуіне тура прапорционалда, өткізгіштің кедергісіне кері прапорционал деген заңның атауы: А. Ом заңы;+ В. Кирхгофтың заңы; С. Джоуль-Ленц заңы; Д. Фарадей заңы; Е. Бұндай заң жоқ. 12. Ток жүріп жатқан тіке өткізгішті магнит өрісінің бағытына перпендикуляр орналастырғанда әсер жасайтын күш: А. Электрлік; В. Жердің тарту күші; С. Электромагниттік;+ Д, Бірінші және екінші жауап дұрыс; Е. Ешқандай күш әсер етпейді. 13. Тұрақты ток электрлі двигателін жұмысқа қосқанда жұмысқа қосу тогын азайтуға қолданылатын құрал: А. Аккумулятор; В. Сақтандырғыш; С. Жұмысқа қосу реостаты;+ Д. Генератор; Е. Дұрыс жауап жоқ. 14. Үшфазалы генератор орамдарын жалғау әдістері: А. Төртбұрышпен жалғау; В. Тікелей жалғау; С. Реостат арқылы жалғау; Д. Жұлдызша (Ү) және үшбұрыш (∆);+ Е. Дұрыс жауап жоқ. 15. Кернеуді жоғарылататын трансформатордың трансформациялау коэффициентінің мәні қандай болуы керек? А. Дұрыс жауап жоқ; В. К = ∞; С. К = 0; Д. К > 1; Е. К < 1.+ 16. Асинхронды двигательдің статорындағы жалпы магнит ағыны әр фазадағы амплитудалық магнит ағынынан неше рет үлкен? А. 1,5 есе үлкен;+ В. 2 есе үлкен; С. 3 есе үлкен; Д. 4 есе үлкен; Е. 5 есе үлкен. 17. Жартылай өткізгішке қоспа қосқанда электрондық өткізгіштігін көбейтетін қоспаның атауы: А. Саңылаулы қоспа; В. Ионды қоспа; С. Донорлы қоспа;+ Д. Акцепторлы қоспа; Е. Барлық жауап дұрыс. 18. Жартылай өткізгішті транзисторларды қосудың неше әдісі бар? А. Транзисторды қосудың әдісі жоқ; В. Бір (жалпы коллектормен); С. Екі (жалпы базамен, жалпы эмиттермен); Д. Дұрыс жауап жоқ; Е. Үш (жалпы базамен, жалпы эпиттермен, жалпы коллектормен).+ 19. Түрлі электрлі белгілерді қабылдап, өңдейтін, бір орталыққа жинақтап жалғанған, бөлшектеуге келмейтін микроэлектрлі бұйым: А. Дискретті сұлба; В. Аралас сұлба; С. Күрделі сұлба; Д. Интегральды микросұлба (ИС);+ Е. Дұрыс жауап жоқ. 20. Тұрақты ток энергиясын түрлі пішінде айнымалы ток энергиясына айналдыратын құрал: А. Түзеткіш қондырғы; В. Трнасформатор; С. Электрлі тербеліс генераторы;+ Д. Электрлідвигатель; Е. Реостат. 21. Асинхронды электродвигательдегі статор магнит өрісінің айналу жылдамдығынан ротордың айналу жылдамдығының салыстырмалы қалыс қалуының атауы: А. Тайғанақтауы (скольжение);+ В. Тұралауы (буксование); С. Тежелуі (торможение); Д. Тоқтамауы; Е. Дұрыс жауап жоқ. 22. Генератордың синхронды деп аталуы неліктен? А. Магнит ағынының айналу жылдамдығы ротор жылдамдығынан үлкен болғандықтан; В. Магнит ағынының айналу жылдамдығы мен ротордың айналу жылдамдығы бірдей болғандықтан;+ С. Магнит ағынының айналу жылдамдығы ротор жылдамдығынан кіші болғандықтан; Д. Дұрыс жауап жоқ; Е. Білмеймін. 23. Ұзындығы тоғыз миллиметр, диаметрі үш миллиметр әйнек баллонының ішінде орналасқан диод: А. Электронды-сәулелі түтік; В. Транзистор; С. Селенді диод; Д. Германийлі жазықты диод; Е. Нүктелік германийлі диод.+ 24. Сырттан түскен жарықтың әсерінен электрлік қасиеті өзгеретін жартылай өткізгіштікті, электрлі вакуумды құрал: А. Фотоэлемент;+ В. Фотодиод; С. Өрісті транзистор; Д. Фотоэлемент; Е. Бұндай құрал жоқ. 25. Күштік трансформатордан, түзеткіш диодтардан, тегістегіш сүзгіден және тұрақтандырғыштан тұратын құрылым: А. Трансформатор; В. Генератор; С. Түзеткіш қондырғы;+ Д. Электрлідвигатель; Е. Дұрыс жауап жоқ. «Жалпы электротехника және электроника негіздері» пәнінен емтихан тестілерінің жауаптары: Сұрақтар І нұсқа ІІ нұсқа ІІІ нұсқа ІV нұсқа 1 - сұрақ А А А А 2 - сұрақ С А А Д 3 - сұрақ Е С Д С 4 - сұрақ В Д Д Д 5 - сұрақ Д Е Е Е 6 - сұрақ А А А А 7 - сұрақ В В В С 8 - сұрақ Е Е Е Е 9 - сұрақ Д А Д Д 10 - сұрақ С С С С 11 - сұрақ А А А А 12 - сұрақ А Д А С 13 - сұрақ В С С С 14 - сұрақ Д Д Д Д 15 - сұрақ Е Е Е Е 16 - сұрақ А А А А 17 - сұрақ В С В С 18 - сұрақ Е Е Е Е 19 - сұрақ Д Д А Д 20 - сұрақ С С С С 21 - сұрақ А А А А 22 - сұрақ А А С В 23 - сұрақ С Д Е Е 24 - сұрақ Д Д Д А 25 - сұрақ Е Е С С жүктеу/скачать 390,7 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|