1. Физиология пәнінің мазмұны мен маңызы
жүктеу/скачать 189,93 Kb.
|
сессия ажжф
https, лекция 7, 207181
- Бұл бет үшін навигация:
- 13. Рецепторлардың түрлері. Рецептор
- 14. Қанның мөлшері және құрамы
| Қажу немесе қалжырау біздің денеміздің жұмыс жасауы кезінде ішкі органдарымызда жәнеде барлық организмімізде жүріп отыратын соңында іс әрекеттерді яғни жұмыстарды жасау мүмкіндігінің азаюын көрсететін өзгерістердің жиынтығы. Адамдарда қажу жағдайында жұмыс істеуге деген жылдамдық деңгейі азаяды немесе мүлдем жұмыс жасауға мүмкіндік береді. Ол шаршаумен түсіндіріледі.
Қажу адам организмі жұмыс жасаған кезде оны әлсіретпей және стрестен сақтап қалуға көмектеседі. Қалжырау біздің организміміздегі қосымша мүмкіндіктерін жұмысқа қосады жәнеде жұмысқа деген қабілетімізді қайта көтеруге көмек береді. Шаршауды физикалық күш салу нәтижесінде пайда болатын физикалық немесе психикалық шаршау деп анықтауға болады, яғни жаттығуды бірдей қарқындылықпен жалғастыра алмау, содан кейін өнімділіктің нашарлауы. Шаршау бұлшықет массасының жоғалуы, декондициялау, қоректік заттардың жетіспеушілігі, оттегінің жеткізілуі және анемия сияқты бірқатар себептердің нәтижесі болуы мүмкін. Шаршау депрессия сияқты психикалық бұзылыстың белгісі болуы мүмкін; фибромиалгия сияқты созылмалы ауырсыну жағдайларымен байланысты болуы мүмкін; ол сондай-ақ төмен деңгейдегі созылмалы қабыну жағдайларында көрінуі мүмкін және көптеген басқа жағдайларда аурумен байланысты симптом болуы мүмкін. Физикалық шаршау қарқынды физикалық белсенділіктен туындаған бұлшықет шаршауынан туындайды. Психикалық шаршау ұйқышылдық, летаргия немесе бағытталған зейіннің шаршауы түрінде көрінеді. Психикалық шаршау физикалық өнімділікті нашарлатуы мүмкін. Шаршауды қалжыраумен шадастыруға болмайды қалжырау- шаршаудың субьективті көрінісі, әрі ол ағзаның әлсіреуі, аздап меңзеңдікті сезінуі және жұмыс істегісі келмеушілікпен ілесе жүреді. Шаршаудың нәтижесінде көздің өткірлігі төмендейді, есітуі нашарлап, айқын көру тұрақтылығы және көздің электр сезгіштігі өзгереді. 13. Рецепторлардың түрлері. Рецептор - жүйке ұштарынан сезімтал нейрондар дендриттерінің, глияның, жасуша аралық заттың маманданған түзілімдерінің және басқа тіндердің маманданған жасушаларының бірігуі. Кейбір рецепторларда (мысалы, адамның дәмдік және есту рецепторлары) тітіркендіргішті эпителийден шыққан мамандандырылған жасуша немесе жүйке импульстары тудырмайды, бірақ оларды нервтендіретін жүйке ұштарына әсер ететін, медиатордың секрециясын өзгертетін модификацияланған жүйке жасушалары тікелей қабылдайды. Рецепторлардың барлық түрінде ортақ қасиет бар. Ол – өте азғантай көлемде болсада тітіргендіргіш түрлерінің белгілі түрлерін ғана қабылдауы. Рецепторлар бірнеше топшаларға жіктеледі. Денеде орнығуы бойынша: • Экстерорецепторлар — дене бетінің бөлігінде н/е беткі бөлігіне жақын орныққан және сыртқы тітіркендіргіштерді қабылдайды. • Интерорецепторлар — ішкі ағзада орныққан және ішкі тітіркендіргіштерді қабылдайды (мысалы, дененің ішкі ортасының күйі туралы ақпарат). • Проприорецепторлар — тірек аппаратындағы рецепторлар, мысалға, бұлшықет пен сіңірлер керілуі және созылу дәрежесін анықтауға мүмкіншілік береді. Интерорецепторлардың бір түрі десекте болады. Әр түрлі тітіркендіргіштерді қабылдау қабілеттері бойынша: • Мономодальды-тітіркендіргіштердің бір түріне жауап қайтарады (мысалы, фоторецепторлар-жарыққа). • Полимодальды-тітіркендіргіштердің бірнеше түріне жауап қайтара алады. Адекватты тітіркендіргіштер бойынша: • Химорецепторлар - еріген немесе Ұшпа химиялық заттардың әсерін қабылдайды. • Осморецепторлар - сұйықтықтың осмостық концентрациясының өзгеруін қабылдайды. • Механорецепторлар - механикалық тітіркендіргіштерді қабылдайды (жанасу, қысым, созылу, судың немесе ауаның тербелісі және т. б.). • Фоторецепторлар - көрінетін және ультракүлгін сәулелерді қабылдайды. • Терморецепторлар-температураның төмендеуін (суық) немесе жоғарылауын (жылу) қабылдайды. • Электрорецепторлар - электр өрісінің өзгеруін қабылдайды. • Магниттік рецепторлар - магнит өрісінің өзгеруін қабылдайды. Адамдарда осы рецепторлардың алғашқы бес түрлері бар. Химорецепцияға дәм мен иіс, механорецепцияға — жанасу, есту және тепе-теңдік, дененің кеңістіктегі орнын сезіну, фоторецепцияға-көру негізделген. Теріде және кейбір ішкі органдарда терморецепторлар бар. 14. Қанның мөлшері және құрамы Қан - бұл дененің мамандандырылған сұйықтығы. Ол төрт негізгі компоненттен тұрады: плазма, эритроциттер, лейкоциттер және тромбоциттер. Қан әртүрлі функцияларды орындайды, соның ішінде: -оттегі мен қоректік заттарды өкпе мен тіндерге тасымалдау; -артық қан жоғалтудың алдын алу үшін қан ұйығыштарының пайда болуы; -инфекциямен күресетін тасымалдаушы жасушалар мен антиденелер; -қалдықтарды бүйрек пен бауырға жеткізу, олар қанды сүзеді және тазартады; -дене температурасын реттеу. Тамырлар, артериялар және капиллярлар арқылы өтетін қан шамамен 55 пайыз плазма мен 45 пайыз қан жасушаларының қоспасы болып табылатын тұтас қан ретінде белгілі. Сіздің жалпы дене салмағыңыздың шамамен 7-8 пайызы қаннан келеді. Қанның сұйық компоненті су, қант, май, ақуыз және тұздардың қоспасы болып табылатын Плазма деп аталады. Плазманың негізгі міндеті-қан жасушаларын қоректік заттармен, қалдықтармен, антиденелермен, қан ұю ақуыздарымен, гормондар сияқты химиялық хабаршылармен және ағзадағы сұйықтықтың тепе-теңдігін сақтауға көмектесетін ақуыздармен бірге бүкіл денеге тасымалдау. Қызыл қызыл түсімен танымал эритроциттер қандағы ең көп таралған жасушалар болып табылады, олар оның көлемінің 40-45 пайызын құрайды. Эритроциттің пішіні - тегістелген ортасы бар екі жақты диск-басқаша айтқанда, дискінің екі жағында таяз, тостаған тәрізді ойықтар бар (эритроцит пончикке ұқсайды). Эритроциттердің өндірісі негізінен бүйрек шығаратын эритропоэтин гормонымен бақыланады. Эритроциттер сүйек кемігіндегі жетілмеген жасушалар ретінде басталады және шамамен жеті күн жетілгеннен кейін қанға шығарылады. Көптеген басқа жасушалардан айырмашылығы, эритроциттердің ядросы жоқ және пішінін оңай өзгерте алады, бұл олардың денеңіздің әртүрлі қан тамырлары арқылы өтуіне көмектеседі. Алайда, ядроның болмауы эритроцитті икемді етсе де, ол жасушаның қызмет ету мерзімін шектейді, өйткені ол ең кішкентай қан тамырлары арқылы өтіп, жасуша мембраналарын зақымдап, оның энергия қорын сарқып алады. Эритроцит орта есеппен 120 күн ғана өмір сүреді. Эритроциттерде гемоглобин деп аталатын арнайы ақуыз бар, ол оттегін өкпеден дененің қалған бөлігіне тасымалдауға көмектеседі, содан кейін көмірқышқыл газын дем шығару үшін денеден өкпеге қайтарады. Гемоглобиннен түс алатын эритроциттердің көп болуына байланысты қан қызыл болып көрінеді. жүктеу/скачать 189,93 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|