1. Фонетика. Қазақ тілінің дауысты және дауыссыз дыбыстары. Тіл дыбыстарының жасалу жолдары. Дауысты дыбыстардың жасалуы: олардың сөйлеу мүшелерінің қызметіне, құлаққа естілуі тұлғасына қарай әр түрлі топтасуы. Фонетика
Морф-лық: а) көптік жалғаумен :алтылар,елулер т.б. Ә) көптік және септік жалғ\мен: отызда, он екілерде, жиырма үштерде т.б. Жұрнақтармен: а) –
жүктеу/скачать 253,68 Kb.
|
Гулжайнааа
| Морф-лық: а) көптік жалғаумен :алтылар,елулер т.б.
Ә) көптік және септік жалғ\мен: отызда, он екілерде, жиырма үштерде т.б. Жұрнақтармен: а) –дағы,деген,-таған,-теген: ондаған, жүхздеген,мыңдаған т.б. Ә)-доп,-деп,-тап,-теп,-лап,-леп:ондап,мыңдап, жүздеп т.б. Б)—дай,-дей,-тай,-тей:алты сағаттай,он шақырымдай.Бұл жұрн-р есептік с.е.-ге тіркескен з.ес-ге жалғанады. Сан е-нің сөйлемдегі қызметі: 1)Заттың санын , мөлшрін,ретін білд-тін сөйлемде анықтауыш б. 2)С.е. жіктеліп келіп не көмекші етісттікпен тіркесіп келіп баяндауыш: 3)С.е. атау сеп-те тұрып бастауыш;: 4)С.е. барыс,табыс,жатыс,шығыс, көмектес септіктердің бірінде келіп,толықтауыш қызм.атқарады. 5)С.е. зат есіммен я қатыстық сан есіммен тіркесіп сөйлемнің күрделі мүшесі қызметін атқарады. 20 билет Есімдіктер - заттың атын, сынын, санын,олардың аттарын білдірмейтін, бірақ солардың (зат есім, сын есім, сан есімдердің) орнына жұмсалатын сөз табы.[1] Есімідіктербелгілібіртүсінікті я ойдыжалпыламатүрдемегзеуарқылыбілдіреді. Есімдіктердіңнақтылымағыналарыөздеріненбұрынайтылғансөйлемгенемесежалпысөйлеуаңғарынақарайайқындалады. Есімдіктерді жеке сөз табы деп тануда лексика-семантикалык принцип негізге алынады. Себебі есімдіктердің өзіндік мағыналык ерекшеліктері бар. Есімдіктер — магынасы тым жалпы. Есімдіктердің дэл, накты мағыналары өздерінен бұрын айтылған сөйлем ыңғайына карай білінеді. Мысалы, Біреудің катесі — біреуге сабақ (Дж. Рей). Тамырымды сок, каным — ойларымның толгағы, Жүректегі отты эңім сен өлмесең болғаны (Н.Оразалин). Берілген сөйлемдердегі есімдіктердің кайсысын алсақ та мағынасы накты емес. Алгашкы сөйлемдегі біреу деген сөзден тек бір адамның катесінің екінші бір адамға сабақ болатынын аңғаратынымыз болмаса, ол адам кім? — Асан ба, элде Асқар ма? ол жағы белгісіз. Ал соңгы сөйлемдегі сен дегеннің де магынасы накты емес, бірак оның мағынасын сөйлемнің ыңгайынан байкауга болады. Мұндағы сен деген создің дэл не екенін бірінші сөйлемдегі энім деген сөзден білеміз. Демек, есімдіктердің накты магынасын бұрын айтылган сөйлем ыңгайынан аңғаруға болады. Есімдіктер жалпы магыналы сөздер болғанымен, олардың бірнеше топтарға жіктелуі оның мағыналык кырларын аша түседі. Есімдіктердің бірнеше топқа бөлінуіне де лексика-семантикалык принцип негіз болады. Есімдіктермағыналарына карай мынадайтүрлергебөлінеді: Жіктеуесімдіктері Сілтеуесімдіктері Сұрауесімдіктері Өздікесімдіктері Септеудегіүшіншіерекшелік — көмектессептігінде і, ы дыбыстарыныңпайдаболуытуралы. Мысалы, менімендегенсөзтүлғалықкұрамыжағынанме- ні-мен дегенбөлшектердентұрады. Сондағымедегентүбір морфема, -нідегеннәң «вещ» дегентолыкмағыналысөзденшыккан -ніңморфемасыныңдыбыстықөзгеріскетүсіпықшамдалуыныңкөрінісідеп, ал соңғы -мен формасынкөмектессептікжалғауыдейтінпікірлербар.ғалымдарбарыссептікжалғауыеңалғаш -ғаруболған, кейіннен-гарформасынакөшкен, еңсоңында -гантүрінеауыскандейді. Бұлжоғарыдаайтылганерекшеліктуралыпікірлерғылымдаөтекеңтараған. Бұдан баска да пікірлер бар. ОлтуралыА.Ибатовбылайдейді: «2) Барыссептікжалғауыныңсоңгы н дыбысын ингредиент дептану, бұлнегізіндеогар>ога>огандегенге тура келеді. 3) Шалғайметотезисарқылы н жэне г дыбыстарыныңорыналмасуы, яғнионга>оганбопқалыптасу» [23, 69]. Ал ғылымдабұлпікіргекарсыпікірлер де жоқемес. Кейбірғалымдар -ган мен -гарформаларынжекеформалардептанып, бұлформалардантараған баска да қыскарғанформалардың бар екенінайтады. Мысалы, -ғар>-ңар>-ңа //-ңә //-ңежэне -ған>- ға //-га //-гә //-геформаларыболыпкалыптасқан. Тұлғалықжағынаналғанда мен (<ме-н), сен (< се-н), ол (< о-л) жіктеуесімдіктерініңме-, се-, о- және -н дыбысынанқұрылғаныбелгілі. Ал біз, сізжіктеуесімдіктерініңтұлғалыккұрамытуралыпікірлеркөп. Біз, сізжіктеуесімдіктерітуралығалымА.Ибатов: «… біз, сізсөздерібі-сіжэнесі-сісияқтыболыпбіріккен (I және II жақтық) жекесөздердінкұрамындағыекіншісыңарларыныңфонетикалыкөзгерістергетүсуінегізіндепайдаболған -з морфемасы мен I жактықбіжэне II жақтықсісөздеріненкұралады. Екіншіден, осы бірігудіңнегізіндебіз, сізсөздеріекіжақтықадамдыкөрсетукалпынатүсіп, жұптык-көпшемағынагаиеболады. Үшіншіден, бізсөзібертінкелемағыналықшеңберікеңейетүсунэтижесінде, тек екіадамдығанаемес, соныменқатаркөптегенадамдарды да көрсетеалудәрежесінежетеді»-дейді жүктеу/скачать 253,68 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|