ЭНДОКРИНДІК ЖҮЙЕ ФИЗИОЛОГИЯСЫ БОЙЫНША ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТЫҢ ТАПСЫРМАЛАРЫ Тақырыбы: Гемостаздың реттелуіндегі гуморальдық факторлар. Гипоталамо-гипофизарлық жүйе. Бүйрек үсті безінің қыстысты және милы қабаттары гормондарының физиологиялық маңызы Хаттамаларды толтыру:
1. «Гипоталамус гормондары: либериндер мен статиндер» тақырыбындағы кестені толтыру.
№
Гипоталамус гормондары: либериндер
Гипоталамус гормондары: статиндер
1.
соматолиберин
2.
пролактолеберин
3.
люлиберин
4.
кортиколиберин
5.
меланолиберин
6.
фоллилиберин
7.
тиролиберин
2. «Гипофиздің алдыңғы және артқы бөлімдерінің гормондары» тақырыбындағы кестені толтыру.
Гипофиздің алдыңғы бөлімінің гормондары
№
Гормонның аталуы
Қызметі
1.
Соматотропин
Соматотропин жәй белок ацидофилдік клеткаларда түзіледі, денеде биосинтезді күшейтеді, барлық органикалық заттардың алмасуына, минералдық алмасуға әсер етеді, әсіресе белок түзілуін, айталық РНҚ, синтездік қасиетін күшейтеді, амин қышқылдарының қаннан ткань клеткаларына өтуін, сіңуін тездетеді, сөйтіп клеткалар мен тканьдердің өсіп дамуын қамтамасыз етеді. Соматотропин сондай-ақ, азот тепе-теңдігін өзгертіп, денеде азот көбейеді, кальций, фосфат, натрий тұздарының сақталуына себепкер, бүйрек тканінің өсіп дамуын, қатаюын тездетеді. Коллагендер түзілуін де үдетуі мүмкін. Соматотропин гликогеннің ыдырауын гликогенолиз, глюконеогенез процестерін тездетеді.
2.
Тиротропин
Тиротропин қалқанша тканін ұлғайтып, оның сөліністік қабілетін күшейтеді. Тиротропин шектен тыс көп шығарылса гипофиздік гипертиреозға әкеліп соғуы мүмкін.
3.
Аденокортитропин
Аденокортитропин-бүйрекүсті бездің өнімі. Ол аталған бездің қыртыс қабатындағы клеткаларын өсіріп, кортикостероид гормондардың әсіресе глюкокортикоидтар адамның ашу ренішін, қайғы- мұңын басып, көңіл күйін жақсартады. Ем қонбаған ауруларға кортизон, гидрокортизон гормондарын беріп, олардың сырқатына деген төзімділігін күшейтуге болады
4.
Гонадотропин
Гонадотропин екі түрлі гормоннан тұрады:лютропин- тестостерон мен прогестерон. Әйелде аналық клетканың пісіп жетілуімен безді жарып шығуын тездетеді, оның орнында пайда болған сары дененің қызметін жақсартып, қалыптасуын қамтамасыз етеді
5.
Фоллитропин
Фоллитропин-ана безі фолликуласын ұлғайтып, онда гормондар түзілуін үдетеді, қанда эстрогендерді көбейтеді және сперматогенезді тездетіп, сперматозоидтардың өсуін жеделдетеді
6.
Лютропин
Лютропин-аналық және аталық без-тестостерон мен прогестерон гормондарының түзіліп бөлінуін күшейтеді.
7
Пролактин
Пролактин, лактоген гормоны ацидофилдік клеткаларда түзіледі, сүт түзілуін, оның сыртқа шығарылуын үдетеді. Пролактиннің қызметі күшейсе, экстроген мен прогестерон гормондар әсері керісінше тежеледі. Босанған әйелде прогестерон әдеттегіден аз, ал пролактин керісінше көбірек бөлінеді, сүт көп шығады, сүт сапасы, майлылығы, дәмі артады.
Гипофиздің артқы бөлімінің гормондары
№
Гормонның аталуы
Қызметі
1.
Вазопрессин
Вазопрессин бүйректің несеп жиналатын түтігінде судың қайтадан денеге сіңуін үдетіп, несеп көлемін (диурезді)
азайтады, сондықтан да оны антиурездік гормон дейді.
Вазопрессин шектен тыс азайса, несеп қалыптан тыс көп
шығады(полиурия). Бұл гормон, сондай-ақ қан тамырларын
тарылтып, қысымын күшейтеді.
2.
Окситоцин
Окситоцин жатыр еттерін жиырылтады, жатырдың жиырылуы әсіресе толғақ кезінде күшейе түседі. Бұл гормон
құрсақтағы нәрестенің тууын тездетеді, сүт түзілуін, оның
Бұл сызбанұсқада гипофиз безі бейнеленген. Бұл бездің гормондарының жетіспеушілігі бүйрек үсті бездерін көлемін кішірейтеді. Яғни, ол осы мүшеге әсер ететіндіктен ол бейнеленген. Гипофиздің окситоцин гормоны жатырға әсер ететіндіктен ол осы сызбанұсқада бейнеленген. Сонымен қатар гипофиз аралық мида орналасқан гипоталамуспен тығыз байланысқан. Міне сондықтан, ми осы сызбада көрсетілген 4. «Бүйрек үсті безінің қыстысты және милы қабаттары гормондарының физиологиялық маңызы» тақырыбындағы кестені.
Бүйрек үсті безінің қыстысты қабаты
Гормондары
Физиологиялық маңызы
Шумақты аймағы
Бұл бөлімінде альдостерон гормонының синтезі ренин ангиотензин жүйесі, аденогипофиздің табиғатынан автономды қарастырылады
Шоғырлы аймағы
ГКС зат алмасуының барлық түріне ықпалын тигізеді, әсіресе катаболикалық процестерді күшейтеді. Мұндай жағдайда терінің, бауырдың, еттің, майдың, дәнекер және лимфа тканьдерінің клеткалары нысана-клетка рөлінде болады. Тканьдерде ГКС-дың әсерінен бір қатар ферменттердің (трансаминаза, оксидаза, т.б.) белсенділігі күшейеді. ГКС-дың белоктың алмасуына әсері: а)барлық тканьдерде, әсіресе ет тканінде белоктың ыдырауы күшейеді. ГКС-дың зат алмасуына ықпалынан диафрагма мен жүрек еттері резистентті болады тіпті кортизонның әсерінен жүрек етінің салмағы да артады; ә)қандағы аминқышқылдар мен несептегі азоттың мөлшері көбейеді; б)бауырдың мочевина түзеу қызметі артады; в)аталған әсерлерге байланысты, әсіресе белок алмасу өзгеруінен организмнің салмағы азайып, өсуі кідіреді.
Торлы аймағы
Жыныс гормондарына қарағанда бұлар анағұрлым әлсіздеу келеді. Дегенмен бұлар жыныс бездерінде түзілетін гормондар тәрізді әсер етеді. Бұлардың маңызы әсіресе балалық, кәрілік шақта зор болады. Адам қартайып, жыныс бездерінің қызметі тоқтаған кезде бүйрекүсті бездері негізгі жыныс гормондарын түзуші ағза болып қалады.
Бүйрек үсті безінің милы қабатының гормондары
Гормондары
Физиологиялық маңызы
Адреналин
Адреналин негізгі зат алмасу процесін күшейтеді: көмірсулар– майлар алмасуын жүрек қан тамырлары және бұлшық еттер жұмысын реттейді. Оқыс түскен үлкен физикалық немесе психологиялық ауыртпалықтар жағдайында ағзаның оларды тез жеңуіне көмектеседі. Адреналиннің өте аз мөлшерінің өзі жүрек жұмысын күшейтеді сүтқоректілердің бас миының кейбір нейрондары синтездейтін катехаломин тобына кіретін медиатор. Адреналиннің секрециясы ағзаның жаңа жағдайларға бейімделуге байланысты өзгерістерге ұшырауы кезінде күшейіп тыныс алуды шапшаңдатады қандағы глюкоза мен бұлшық еттердегі сүт қышқылын көбейтеді. Адреналиннің әсерінен құрсақ қуысындағы қан тамырларының арнасы тарылып, көкбауыр мен бауыр қан тамырларындағы қанның қоры қан тамырларына шығарылады да, қан айналымындагы қанның мөлшері көбейеді; жүрек пен ми қан тамырларының арналары кеңейеді; жүректің жұмысын күшейтеді; көмірсудың организмдегі алмасуын реттеуге қатысады (бауыр жасушалары мен бұлшықеттер талшықтарында қорланған гликогеннің глюкозаға айналуын қамтамасыз етеді).
Норадреналин
Норадреналин- бүйрек үсті безі , ми гормондары мен нейромедиаторлар заттары. Норадреналин адреналиннің алды болып табылады. Химиялық құрылысы жағынан метильдік топтың болмауынан және атомның азоттық аминотптың бүйірі тізбегінің әсерінен норадреналин адреналин ерекшеленеді. Норадреналин а- адренорецептордың басым күшті ықпалына байланысты. Норадреналин әлдеқайда күшті және әлсіз әрекетімен мускулатураны айтарлықтай ықпал аз прессорлы тамыр тарылтқыш адреналинді әрекетімен ерекшеленеді, норадреналин Адреналинге қарағанда аз дәрежеде оттекке және басқа да тіндерді миокард қажеттілігін арттырады. Норадреналин күшейген кезде жүректің дүрсілі тез соғады.
