-тақырып бойынша сұрақтар

1. 
   Мінез-құлықтағы ауытқуды түсіндіретін шетелдік тұжырымдар.
   
2. 
   «Қиын» және «тәрбиелеуге қиын» ұғымдары нені білдіреді?
   
3. 
   Мінез-құлықтың ауытқуына қатысты ресейлік ғалымдардың ұстанымдары.
   

1. 
   Арзуманян С.Д. Микросреда и отклонения социального поведения детей и подростков –Ереван,1980.
   
2. 
   Акажанова А.Т. Теоретико-психологические аспекты формирования девиантного поведения несовершеннолетних // Тезисыы –ей межд.конф.-Алматы,2005-С.199-202
   
3. 
   Бернс Р. Развитие Я-концепции и воспитание.-М.,1986.
   
4. 
   Бютнер К. Жить с агрессивными детьми-М.1991
   

Мінез-құлықтың бұзылуы немесе әлеуметтік бейімдеушілік деп мінез-құлықтың әлеуметтік тұрғыдан мақұлданбаған формаларының пайда болуын атайды. Бұл формалар соншалықты әр алуан болғанымен, олар басқа жасөспірімдермен және үлкендермен жаман қарым-қатынастармен сипатталады. «Қиын» жасөспірімдердің мінез-құлқындағы бәріне ортақ негізгі кемшіліктер: адамдар арасындағы өзара қарым-қатынастың өнегелі нормаларына жағымсыз көзқарас (дөрекілік, қыңырлық, өтірік айту, қатыгездік, тәртіпсіздік және т.б.), оқу жұмысындағы жағымсыз қылықтар (жалқаулық, көңіл қоймаушылық, интеллектуалды енжарлық, танымдық қызығушылықтың болмауы және т.б.), сонымен қатар екі түрдің жағымсыз қасиеттерінің бір мезгілде көрініс табуы.

1. 
   Биологиялық мотивтер,бұл мотивтер ағзаның физиологиялық тіршілік етуін қамтамасыз етеді (жасөспірім өзін, ішімдікке салынған ата-анасын, інілері мен қарындастарын асырайды): тамақ, отын ұрлау және т.б.;
   
2. 
   Инфантилді мотивтер:өзін-өзі асырау немесе олжа табу мақсаттары болмайды, романтикалық және шытырман реңкті мақсаттар басым болады,. Мысалы, топта бос уақытты «қызықты» өткізу мақсатында дүңгіршекті тонау: ұрланған заттарды бағаламайды, тамақ пен ішімдіктің қалғандарын басқаларға берулері мүмкін;
   
3. 
   Референтті топқа еліктеу реакциясы шеңберінде өзін-өзі таныту мотивтері, мұнда топтық заң бұзушылықтардың әртүрлі варианттары байқалады;
   
4. 
   Материалды қамтамасыздану мақсатындағы пайдакүнемдік мотивтер.
   
5. 
   Туысқандар мен жақындардың жеке қажеттіліктерін қанағаттандырушы жалпы адамзаттық мотивтер. Мысалы, өзі немесе інісі үшін велосипед ұрлау, қарындасы үшін ойыншықтар ұрлау және т.б.
   
6. 
   Агрессивті мотивтер. Бұндай мотивтер бұзақылыққа, вандализм актілеріне, кек алу, өлтіру және т.б. бағыты бойынша дифференцивті және дифференцивті емес әрекеттерге әкеледі;
   
7. 
   Қорқыныш мотиві екі жақты болуы мүмкін: а) топтың мүшелеріне немесе оның басшысына психологиялық тәуелді болу. ә) күштеп бағындыру және қоқан лоқы көрсету арқылы бағындыру. Дәл осы жерде мотивтер күресі анық көрінеді.
   

• 
  «әуестікпен» ішімдік ішуді бастағандар;
  
• 
  Өзін-өзі тұрақтандыру мақсатында ішімдік ішетіндер;
  
• 
  «ляззат алуды» жақсы көретіндер;
  
• 
  «алкогольдік эстеттер»;
  
• 
  батылдылар;
  
• 
  ішімдікке тәуелділер.
  

• 
  құмарлықпен қолдану;
  
• 
  батырлығын көрсету;
  
• 
  өзі сияқтылардың ортасында өзін-өзі танытуға ұмтылыс;
  
• 
  топтық іс-әрекеттер («біреуге серік болу үшін»);
  
• 
  «ляззат» алуды қалау;
  
• 
  Көңілін көтеруді қалау;
  
• 
  Шынайы өмір мәселелерін ұмытып, галлюцинация әлеміне енуді қалау;
  
• 
  Асоциалды және криминалды әрекеттердің басқа түрін істеу алдында психологиялық кедергіні жою (топтық жыныстық қатынас жасар алдында, қылмыс жасар алдында және т.б.).
  

1. 
   Опиумдық мак, үнді, оңтүстік, маньчжурлық сора және басқада өсіруге тыйым салынған, құрамында есірткі заттар бар өсімдіктердізаңсыз егу және өсіру;
   
2. 
   Құпия нашақорлар тобы арқылы есірткі заттарын өсірілген аймақтан елдің басқа аймақтарына тасымалдау;
   
3. 
   Есірткілік әсері бар дәрі-дәрмектерді алу мақсатында жалған рецептер жасау;
   
4. 
   Дәрілік мақсаттарға арналған рецептер мен есірткілерді сату;
   
5. 
   Есірткілерді қабылдайтын қордалар ұйымдастыру немесе ұстау немесе осындай мақсаттарға ғимарат тауып беру;
   
6. 
   Есірткінің әсері кезінде топтық қылмыс жасау немесе есірткі сатып алуға қажетті қаражат табу үшін қылмыс жасау (тонау, ұрлау, қарақшылық шабуылдар және т.б.).
   

• 
  Психодиагностикалық; оқуға түскен контингентті зерттеу және қылмыс жасауға бейім тұлғаларды (есепте тұрған, қиын және қараусыз қалған, сонымен қатар, сотталғандар мен колониялардар келген оқушылар) анықтау, олардың мектептегі және мектептен тыс достық байланыстарын анықтау;
  
• 
  Психологиялық түзету: жұмыстың индивидуалды және ұжымдық формаларын қолданып, осы оқушылармен жүйелі түрде құқықтық тәрбиелеу жұмыстарын жүргізу; олардың тұлғааралық қарым-қатынастарын бақылау;
  
• 
  Психопрофилактикалық: жайсыз отбасынан, сонымен қатар, оқу топтарынан «шеттетілген» жасөсіпірімдердің топтық заң бұзушылықтарының ерте алдын алу шараларды кеңінен қолдану; оқу орындарында және олардан тыс жерлерде де үнемі бақылау жүргізу.