1. Жалпы ережелер

Жұмыс үлгілері.

1) Біліктер, рессорлар, поршеньдер, арнайы бекіткіш бөлшектер, оймакілтекті болттар және қосиінді конустық және цилиндрлік беті бар басқа да орталық бөлшектер-екі координатты токарлық станоктарда сыртқы контурды өңдеу;

2) Бұрандалар, цилиндрлік төлкелер, гайкалар, тіректер, фланецтер, сақиналар, тұтқалар – токарлық өңдеу;

3) Цилиндрлік, конустық, сфералық беті бар сатылы төлкелер-токарлық станоктарда өңдеу;

4) Кронштейндер, фитингтер, қақпалар, қаптар, муфталар, фасонды фланецтер және әртүрлі жазықтықта орналасқан түйіспелі және тіректі жазықтықтары бар, бекіту үшін қабырғалары мен тесіктері бар басқа да ұқсас бөлшектер-үш координатты станоктарда сыртқы және ішкі контурды, шетжақтары бойынша қабырғаларды фрезерлеу;

5) Диаметрі 20 мм дейін тура және бітеу тесіктер – бұрғылау, ұңжоңғылау, үңгіштеу, бұрамаларды кесу;

6) Құбырлар – тікбұрышты және дөңгелек терезелерді шабу;

7) Шпангоуттар, жартылай сақиналар, фланецтер және әр түрлі металдан жасалған престелген пішіндерден, тұйықталмаған немесе сақиналы контурдың ыстықтай штампыланған дайындамаларынан жасалған орташа және ірі габаритті басқа да ұқсас-координаттары бар тура және бітеу тесіктерді бұрғылау, қашап өңдеу, ұңжоңғылау, үңгіштеу.

474. Бағдарламалық басқарылатын станоктардың операторы 3-разряд

Білуге тиіс: бағдарламалық басқарылатын қызмет көрсетілетін станоктардың жекелеген тораптарының құрылғысын және оралдың жұмыстарының ерекшеліктерін, станоктың автоматтық режимдегі және қолмен басқару режиміндегі жұмысын, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының міндетін және қолдану шарттарын, бағдарламалық басқарылатын станоктарда бөлшектерді орнату және бекіту үшін құрылғылардың конструкциясын, станоктарды бағдарламалық басқару жүйесін, бөлшектерді өңдеудің технологиялық процессін, шақтамалар мен қондырмалардың жүйесін, кедір-бұдырлық квалитеттері мен параметрлерін, бағдарламалық басқарылатын станоктарға көп станокты қызмет көрсету кезіндегі жұмыстарды ұйымдастыру, өңделетін бөлшектердің сызбалары мен бағдарламаларды басылмасы бойынша оқу ережесін, жұмысты әртүрлі негізгі кадрлардан бастауды, бағдарламалық басқарылатын станоктарда бұзушылықтардың туындау себептерін және оларды ескерту тәсілдерін.

Жұмыс үлгілері.

1) Төлкелер, біліктер, штоктар, поршеньдер, тарақты бұрандалардың күпшектері, шатундар, сақиналар, лабиринттер, тістегершіктер, мойынтіректер және сатылы цилиндрлік беті бар, бунақты және жонылған басқа да ұқсас орталық бөлшектер – сыртқы контурды токарлық өңдеу;

2) Корпустар, ішпектер, мойынтіректер, мойынтірек қақпақтары, тарақты бұрандалардың айналдыра ағызушылары мен кронштейндері, таратқыш біліктердің жұдырықшалары, күрделі конфигурациялы штампылар мен пресс-қалыптар, ауыспалы пішінді бу және газ турбиналардың қалақтары; матрицалар - фрезерлеу және бұрамаларды кесу;

3) Компрессорлар мен редукторлардың корпустары, редуктор сорғыларының қақпалары, бөлгіш корпустар, тіректер, жетектер мен агрегаттардың қораптары және басқа да орташа әрі ірі габаритті корпустық бөлшектер – шетжақ беттерді, тегіс және сатылы тесіктер мен жазықтықтарды өңдеу;

4) Диаметрі 24 мм артық тура және бітеу тесіктер – бұрғылау, бұрғылап кеңіту, бұраманы бұрап босату, кесу;

5) Рычагтар, тербелмелер, кронштейндер, рамалар және басқа да күрделі кеңістіктегі бөлшектер – үш координатты токарлық станоктарда сыртқы және ішкі контурларды өңдеу;

6) Шыбықты материалдардан, құймалар мен штампылардан жасалған қыры күрделі, бітеу түбі және фасонды беті және тесігі бар стакандар-токарлық-револьверлік станоктарда сыртқы және ішкі контурын өңдеу;

7) Шкивтер, тістегершіктер, маховиктер, сақиналар, төлкелер, дискілер, тісті доңғалақтар, стакандар – айналмалы станоктарда өңдеу.

475. Бағдарламалық басқарылатын станоктардың операторы 4-разряд

Білуге тиіс: бағдарламалық басқарылатын станок жабдықтарының құрылғысын, принциптік тәсімін және механизмдерінің өзара әрекеттесуін, оларды баптау ережесін, станок жұмысының нәтижесі бойынша кесу режимін түзеу, орындалатын жұмыс көлемінде электротехниканың, электрониканың, механиканың, гидравликаның, автоматиканың негіздерін, қызмет көрсетілетін станоктың кинематикалық тәсімін, бағдарламалық басқарылатын станоктарға көп станокты қызмет көрсету кезінде жұмыстарды ұйымдастыру, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының құрылғысын және пайдалану ережесін, бағдарламаларды әзірлеудің негізгі тәсілдерін, бағдарламаның кодын және басылмасы мен перфолента арқылы оқу ережесін, станоктарда және басқару жүйесінде бұзушылықтарды айқындау, құралды аспапты блоктарға орнату тәсілдерін, құрылғыларды орнату және оларды реттеу тәсілдерін, бөлшектерді дайындаудың берілген ділдігін қамтамасыз ету тәсілдерін, шақтамалар мен қондырмалардың жүйесін, кедір-бұдырлық квалитеттері мен параметрлерін, өңделетін бөлшектердің сызбаларын оқу ережесін.

Жұмыс үлгілері.

1) Бұрама ойығының ұзындығы 1500 мм дейін біліктер – токарлық өңдеу;

2) Күрделі геометриялық пішінді, үлкен тесігі бар авиабұрандалар мен авиадоңғалақтардың корпустық бөлшектері – фасонды корпусты фрезерлеу, бұрғылау, үңгуіштеу, қашап өңдеу;

3) Диафрагмалар, дискілер, поршеньдер, күштейтін сақиналар, фланецтер және басқа да ірі габаритті бөлшектер – токарлық өңдеу;

4) Компрессорлар мен турбиналардың дискілері – екі операцияда екі жақтан өңдеу;

5) Рульдің шетін тірейтін каркастар, панель қанаттары және басқа да ұқсас бөлшектер – фрезерлік өңдеу;

6) Мойынтірек сақиналары, су мен бу инжекторлары, көп орынды пресс-қалыптар – токарлық өңдеу;

7) Көшіргіштер, матрицалар, конфигурация пуансондары – фрезерлеу;

8) Компрессорлар мен турбиналар корпустары, тіктеуші және бағыттаушы аппараттар, күштейтін сақиналар мен фланецтер және қисық сызықты конустық, цилиндрлік беті бар басқа да ірі габаритті сақиналы және дискілі бөлшектер – сыртқы және ішкі контуры бойынша токарлық өңдеу;

9) Тірек мойынтіректерінің корпустары, цилиндр блоктары, иінді және кемелік біліктер, тарақты бұрандалар, турбогенераторлардың статорлары, тарақты мұзды бұрандалардың спицалары, пресс-қалыптар, күрделі кондукторлар, тежегіш шкивтері, муфталар – қашап өңдеу станоктарында өңдеу;

10) Кеме механизмдерінің корпустары, компенсаторлар, қозғалтқыштар, жетектер, жылдамдық қораптары, гидрожетектер, қақпалар, жұқа қабырғалы төлкелер – токарлық және фрезерлік станоктарда өңдеу;

11) Қанат ұштары, центрпландар, белдеулер, лонжерондар, нервюралар, жиектемелер, шпангоуттар, панельдер және ауыспалы малкасы бар басқа да ұқсас бөлшектер – ішкі және сыртқы контурды екі жақтан фрезерлеу;

12) Бу турбиналарының цилиндрлері, бу турбиналарының келтеқұбырлары, құбыр тақтайлары, каркастар және басқа бөлшектер-бұрғылау, бұрамаларды бұрап босату және кесу;

13) Шарлар және шар бірікпелері, көп кіретін бұрамасы бар әр түрлі қалпақшалар, бұрамасы бар біліктер – токарлық өңдеу.

476. Бағдарламалық басқарылатын станоктардың операторы 5-разряд

Білуге тиіс: бағдарламалық басқарылатын әртүрлі станоктардың құрылғысын және кинематикалық тәсімін және оларды баптау ережесін, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарын теңшеу және реттеу ережесін, бөлшектерді орнату және салыстырып тексеру тәсілдерін, орындалатын жұмыс шегінде металдарды кесу теориясының негіздерін, кесу режимдерін станоктың анықтамалығы мен паспорты бойынша айқындау ережесін, күрделі пішіндерді калибрлеу принциптерін, өңделген бөлшектердің сызбаларын оқу ережесін.

Орта кәсіптік білімді талап етеді.

Жұмыс үлгілері.

1) Бұрама ойығының ұзындығы 1500 мм артық біліктер – токарлық өңдеу;

2) Тарақтар, бұрамалы калибрлер, көп кіретін бұрамдықтар-токарлық өңдеу;

3) Жылдамдық қораптары, қозғалтқыш және кеме механизмдерінің корпустары – токарлық және фрезерлік станоктарды өңдеу;

4) Терең тесіктер – бұрғылау және қашап өңдеу станоктарда бұрамаларды кесу.

Ультрадыбысты қонддырғылардың операторы

Білуге тиіс: ванналардың құрылғыларын және біт типтік ультрадыбысты генераторлар мен станоктардың жұмыс істеу принциптерін, орындалатын жұмыс көлемінде электр техника мен химияның негіздерін, генераторлардың белгіленген жұмыс режимін ұстану ережесін, қолданылатын жуғыш ерітінділердің атауы мен міндетін, едәуір кең таралған арнайы құрылғылардың атауын, міндетін және ережесін, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының құрылғысын, шақтамалар мен қондырмалардың жүйесін, кедір-бұдырлық квалитеттері мен параметрлері.

478. Ультрадыбысты қонддырғылардың операторы 3-разряд
Жұмыс сипаттамасы. Арнайы ванналар мен қондырғыларда күрделі ірі габаритті бөлшектер мен бұйымдарды ультрадыбыстық тазалау, құбырларды, бөлшектер мен бұйымдарды майсыздандыру. Белгілі консистенцияда және майсыздандыру ерітіндісін даярлау. Өңделетін бұйымдар мен электрод-құралды орнату және салыстырып тексеру үшін технологиялық карта немесе шебердің (баптаушының) нұсқасы бойынша өңдеудің аралық жүйелілігін әрі режимін белгілей отырып және күрделі емес әмбебап және арнайы жарақтарды пайдалана отырып, 8-11 квалитеттер бойынша фасонды жазықтықтың беті мен тесікті ультрадыбысты өңдеу. Алмастан және бір типті аса қатты материалдардан жасалған талшықтардың кіретін қопсымаларын бұрғылау.

Білуге тиіс: бір типтік ультрадыбысты станоктар мен қондырғылардың құрылғысын, әмбебап әрі арнайы құрылғылардың құрылғысын және қолдану ережесін, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының міндетін және қолдану ережесін, орындалатын жұмыс шегінде электр техника мен химияның негіздерін, шақтамалар мен қондырмалардың жүйесін, кедір-бұдыр квалитеттері мен параметрлерін, майсыздандыру процесін.

479. Ультрадыбысты қонддырғылардың операторы 4-разряд

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін бір типтік станоктар мен қондырғылардың құрылғысын, кинематикалық тәсімін, баптау және дәлдікке тексеру ережесін, конструктивтік ерекшеліктерін және әмбебап әрі арнайы құрылғыларды қолдану ережесін бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының құрылғысын, микроскоппен өлшеу кезінде микронды торларды қолдану шарттарын, орындалатын жұмыс шегінде бір кристалдың кристаллографиясын, әмбебап әрі арнайы жарақтарды пайдалана отырып, бөлшектер мен құралдарды орнату және салыстырып тексеру ережесін, құралдардың электродтарының өлшемін есептеу әдістерін, шақтамалар мен қондырмалардың жүйесін, кедір-бұдырлық квалитеттері мен параметрлерін.

480. Ультрадыбысты қонддырғылардың операторы 5-разряд

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін станоктар мен әртүрлі типті қондырғылардың конструктивтік ерекшеліктерін, кинематикалық тәсімін және баптау әрі дәлдікке тексеру тәсілдерін, күрделі бөлшектерді орнату, бекіту және салыстырып тексеру тәсілдерін, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарын баптау және реттеу ережесін, өңделетін материалдың маркасына қарай абразивтік материалдарды іріктеу ережесін.

481. Ультрадыбысты қонддырғылардың операторы 6-разряд

Білуге тиіс: әр түрлі материалдардан жасалған бөлшектерді ультрадыбысты өңдеу, ажарлау, жылтырату және жетілдіру, әр түрлі типті және қуатты ультрадыбысты станоктар мен қондырғылардың конструкциясын, баптау және дәлдікке тексеру тәсілдерін, әртүрлі ультрадыбысты концентраторды есептеу ережесін.

Орта кәсіптік білімді талап етеді.

Жылтыратушы

Білуге тиіс: бір типті жылтыратқыш станоктардың құрылғысын және жұмыс істеу принциптерін, маңызды бөліктердің атауын және міндетін, едәуір кең таралған құрылғылардың атауын, міндетін және қолдану шарттарын, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының құрылғысын, әр түрлі байламды әр түрлі түйіршікті абразивтік материалдардың қасиеті, өңдеудің қажетті тазалығына қарай терінің сорттарын, жылтырату дөңгелектерін, пасталар мен мастикаларды іріктеу, шақтамалар мен қондырмалардың жүйесін, кедір-бұдырлық квалитеттері мен параметрлерін.

Жұмыс үлгілері.

Жылтырату:

1) Бұрандалар, арнайы бұрандалар, шуруптар;

2) Сағат бұрандалары;

3) Гайкалар, шайбалар, болттар, шпилькалар;

4) Ысқы музыкалық аспаптарының ысқысының қалпақшалары;

5) Халық тұтынатын тауарлардың беті жазық бұйымдары (құймақ бұйымдарына арналған қалақтары);

6) Суқұбырларының крандары, төлкелер, ауыз суға арналған бөшкелер, термометрлерге арналған оправалар, өзекшелер, құбырлар, шағын диаметрлі түтіктер, штангалар, штуцерлер;

7) Иілген кронштейндер, шеткі кронштейндер, құлып корпустары, бір жазықтыққа иілген тұтқалар, дискілер, қапсырмалар;

8) Маховиктер;

9) Шектерді теңшеуге арналған машинкалар;

10) Микрошлифтер;

11) Кішкене балғалар, бұрауыштар, тұтқалар;

12) Қарапайым планкалар, табақтар, табличкалар, желдетуге, қоршауға, таратып салуға арналған торлар;

13) Кескіш ұстағыштар;

14) Тұтқалар;

15) Қалқандар, қақпалар.

483. Жылтыратушы 3-разряд

Білуге тиіс: әр түрлі жылтыратқыш станоктар мен қолмен жұмыс істейтін пневматикалық машиналардың құрылғысын және баптау ережесін, станоктарды дәлдікке тексеру ережесін, әмбебап және арнайы құрылғылардың құрылғысын, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының міндетін және қолдану шарттарын, жылтыратқыш материалдардың-абразивтердің, пасталардың, мастикалардың, шұғалардың, киіздер мен шөпті щеткалардың негізгі қасиеттерін, шақтамалар мен қондырмалардың жүйесін, кедір-бұдырлық квалитеттері мен параметрлерін.

Жұмыс үлгілері.

1) Бамперлер мен жеңіл автомобильдердің клыктары – жылтырату;

2) Коррозияға төзімді болаттан жасалған бөшкелер, рупорлар – латунды жылтырату;

3) Иінді біліктер – түпкі және шатун мойнақтарын жылтырату;

4) Дизель отын сорғыларының таратқыш біліктері – жұмыс мойнақтары мен жұдырықшаларды жылтырату;

5) Ауа таратқыштар – сфераны жылтырату;

6) Ыдыстардың бөлшектері – жылтырату;

7) Күрделі конфигурациялы бөлшектер: ілгешектер, бұрыштамалар-жылтырату;

8) Органикалық шыныдан жасалған күрделілігі орташа бөлшектер-жылтырату;

9) Халық тұтынатын тауарлардың қисық сызықты жазықтығы бар бұйымдар (әр түрлі қасықтар, тұздық қасықтар, кәкпірлер, піспектер)-гидрожылтырату қондырғыларында жылтырату;

10) Сорғы доңғалақтары – ойыс бетін жылтырату;

11) Радиалды және тірек мойынтіректерінің сақиналары – наулар мен сфераларды Н-П дәлдік классы бойынша жылтырату және жетілдіру;

12) Корпустар, корпус қақпақшалары және сағат қапсырмалары-жылтырату;

13) Көп ұзартындылары бар кронштейндер, күрделі конфигурациялы тұтқалар, екі-үш және одан да көп жазықтықта иілген штангалар – жылтырату;

14) Тік пішінді жазықтығы бар турбина қалақтары – шаблон бойынша пішінді және параллелдікті сақтай отырып жылтырату;

15) Бұрандаойғыштар – бунақтарды жылтырату;

16) Тұндырғыштар, табандықтар, қаптамалар, медальдер – жылтырату;

17) Іштен жанатын қозғалтқыштардың мойынтірек саусақтары-жылтырату.

18) Алюминийлі ыдыс-жылтыратқыш тұғырларда металды щеткамен сыртқы және ішкі бетін крацтеу, металды қатайту мақсатымен әр түрлі конфигурациялы роликтері бар станоктарда домалату;

19) Мойынтіректердің роликтері мен шариктері – жылтырату;

20) Калибрленген болат – штанганы түзетумен жылтырату;

21) Итергіштің табақтары – жылтырату;

22) Шарлар және шар бірікпелері – сфераны жылтырату;

23) Тістегершіктер – тістің ойыстарын жылтырату.

484. Жылтыратушы 4-разряд
Жұмыс сипаттамасы. Әр түрлі жылтыратқыш станоктарда және пневмоэлектр ажарлағыш машинкалардың көмегімен қолмен Ra 0,16 - 0,08 кедір-бұдырлық параметрлері бойынша, өңдеуге қол жетпейтін жерлері бар, жұқа қабырғалы, күрделі бөлшектерді жылтырату. Жылтыратқыш станоктар мен пневматикалық машиналарды баптау. Бөлшектерді жылтырату кезінде қолданылатын әртүрлі пасталар мен мастикаларды жасау және дайындау.

Білуге тиіс: жылтыратқыш станоктар мен пневматикалық машиналардың құрылғысын, кинематикалық тәсімін және баптау тәсілдерін, әмбебап әрі арнайы құрылғылардың конструктивтік ерекшеліктерін, қыздыру температурасының бөлшектердің өлшеміне әсерін, әртүрлі пасталар мен мастикалардың міндетін және қолдану шарттарын, бақылау-өлшеу құралдарының құрылғысын, шақтамалар мен қондырмалардың жүйесін, кедір-бұдырлық квалитеттері мен параметрлерін.

Жұмыс үлгілері.

1) Ашалар және сағаттардың анкер доңғалақтары-жұмыс бетін жылтырату;

2) Қарапайым және күрделілігі орташа пресс-қалыптардың бөлшектері-жұмыс бетін жылтырату және жетілдіру;

3) Радиалды және тірек мойынтіректерінің сақиналарын аулар мен сфераларды В-А дәлдік классы бойынша жылтырату және жетілдіру;

4) Қалақ турбиналары-пішінін рамалы шаблон бойынша, жиектерін микрометрлер бойынша, қималарын қапсырмалары бойынша, жанасуларын сызғыш бойымен сақтай отырып, ішкі мен сыртқы сфералық бетін ажарлау және жылтырату;

5) Осьтер-мойнақтар мен конустардың бетін айнадай болғанша жылтырату;

6) Кәдесый астына қоятын тұғырықтар-жылтырату;

7) Пуансон-ине – калибр бойынша өлшемде жылтырату;

8) Табандар – ішкі сферасын жылтырату;

9) Алюминий-магний қорытпаларынан жасалған шұлықты қалыптар-қалыпты сақтай отырып, сфералық беті бойынша беті мен бунақтарды жылтырату.

485. Жылтыратушы 5-разряд
Жұмыс сипаттамасы. Жылтыратушы станоктарда және әмбебап әрі арнайы құрылғыларды қолдана отырып қолмен қалыптардың шекті ауытқушылықтарын және арнайы технологиялық шарттар бойынша мойынтіректердің нақты, күрделі бөлшектердің өзара орналасуын қамтамасыз етумен Ra 0,08 - 0,04 кедір-бұдырлық параметрі бойынша ішкі және сыртқы цилиндрлік, конустық, сфералық және тороидальды бетін жылтырату. Жылтыратқыш станоктарды баптау.

Білуге тиіс: жылтыратқыш станоктар мен құрылғылардың құрылғысын, кинематикалық тәсімін және баптау тәсілдерін, дірілдің, температураның және төгілудің өңделетін беттің дәлдігі мен тазалығына әсері, кедір-бұдырлық параметрлері.

Жұмыс үлгілері.

1) Мойынтірек бөлшектері – жұмыс бетін жылтырату және жетілдіру;

2) Күрделі пресс-қалыптардың бөлшектері - жұмыс бетін жылтырату және жетілдіру;

3) Калибрлер (тығындар, сақиналар), өлшеуіш плиткалар - жұмыс бетін жылтырату және жетілдіру.

Тартушы
486. Тартушы 2-разряд
Жұмыс сипаттамасы. Тартқыштар мен құрылғыларды қолдана отырып, тартқыш станоктарда 8-11 квалитеттер бойынша бөлшектерде күрделі емес пішіндердің ішкі және сыртқы бетін тарту. Тартқыш жиынтығын қолдана отырып, 11 квалитет бойынша терең тесіктерді созу. Технологиялық картаға сәйкес кесу режимін белгілеу. Арнайы құрылғыларда бөлшектерді орнату және бекіту.

Білуге тиіс: тартқыш станоктардың құрылғысын және жұмыс істеу принциптерін, олардың маңызды бөліктерінің атауы мен міндетін, әмбебап әрі арнайы құрылғылардың атауын, міндетін және қолдану шарттарын, бақылау-өлшеу құралдарының құрылғысын, тартқыштарды орнату және бекіту тәсілдерін, салқындатқыш сұйықтықтар мен майлардың түрлерін, шақтамалар мен қондырмалардың жүйесін, кедір-бұдырлық квалитеттері мен параметрлері.

Жұмыс үлгілері.

Маховиктер, тістегершіктер, тісті доңғалақтар, жалғаушы муфталар және басқа бөлшектер-квадратты, дөңгелек және фасонды тесіктерді Н11-Н12 бойынша тарту.

487. Тартушы 3-разряд

Білуге тиіс: әр түрлі типті тартқыш станоктардың құрылғысын және баптау ережесін, әмбебап әрі арнайы құрылғылардың құрылғысын және оларды қолдану ережесін, тарту түрлерін, қайрау бұрыштарын және тартқыштарды орнату әдістерін, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының міндетін және қолдану шарттарын, шақтамалар мен қондырмалардың жүйесін, кедір-бұдырлық квалитеттері мен параметрлерін.