1-кесте. Философия, дін және мифология арасындағы байланыс

МУСТАХАБ

Жақсы саналатын іс- әрекеттері

ПАРЫЗ

Құран аяттары арқылы міндетті түрде атқарылатын іс- әрекеттері

МУБАХ

Тыйым салынбаған іс- әрекеттері

ХАРАМ

Қатаң тыйым салынған іс-әрекеттері

УӘЖІП

Парыз сияқты

атқарылатын іс-әрекеттері

МӘКРУХ

Ұнамсыз немесе жағымсыз атқарылатын іс-әрекеттері

32

ҒҰРЫП

14. кесте. ИСЛАМ ДІНІ. Құқықтық үкім беру ерекшеліктер

Құқықтық үкім берудегі

ерекшеліктері

ИСТИХСАН

қазақша «ғұрып» сөзі араб тілінің «әл-урф» сөзінен шыққан. «Ақыл-ойдың құптауымен, көңілдерге орныққан, адам табиғаты қабыл алатын нәрселер». Әдет-ғұрып кейбір мәселелерді шешуде айғақ ретінде қолданылады әрі ислам ғалымдары арасында мақұлданған.


ИЖМА
«бір нәрседе шешім қабылдап, келісімге келу» деген мағынаны білдіре отырып, бір мәселеге қатысты бірнеше құқық ғалымдардың ортақ пәтуасын айтамыз. Алайда, құран мен сүнетке қайшы келмеуі тиіс.
«бір нәрсені құптау, дұрыс деп қабылдау» ол нәрсені дұрыс деп қабылдауға мағынасы жақын, бірақ бұл құпталатын нәрсенің дәйегі болмауы мүмкін. Діннің жалпы қағидалары мен мақсаттарына қайшы келетін нәтижелердің алдын алу рөлін атқарады.

СӘДДИ ЗӘРРИЯ
«харамға апаратын іс- әрекеттер, амалдар харам болуы, адалға алып келетін амалдар мен жолдар адал болуы» деп түсіндіріледі.
ҚИЯС
«бір нәрсені бағалау», өлшеу, салыстыру және екі нәрсе арасындағы ұқсастықтарды анықтау» деген мағынаға келеді. Ижма және қияс аталатын ережелер мен шешімдердің жиынтығы және мұсылмандық құқықтық жүйенің қайнар көзі болып табылады.
ИСТИСЛАХ
«пайданы қамтамасыз ету» қияс жолымен үкімін шығару мүмкін болмаған жағдайда, құқықтық мәселенің үкімін шариғаттың қағидаттарына сай анықтау әдісі болып табылады.
34

ШАРИҒАТ
Бұл заңдық нормалардың, ұстанымдар мен мінез- құлық ережелерінің жиынтығы. Құран аяттарын, пайғамбардың хадистерін және діни тұлғалардың құқықтық үкімдердін негіздері.
ТАРИҚАТ
Адамдарды рухани кемелдікке жеткізу, тәрбиелеу және жетілдіруді көздейді.
МАҒРИФАТ
Адам өзін қоршаған ортаны тану, ойлау, түсіну арқылы ақиқатқа ұласады.
ХАҚИҚАТ
Адамның іздену, еңбектену жолдары арқылы дүниенің сырын терең танып білуі.

ТАСАУФФ
(СОПЫЛЫҚ) ІЛІМІ

Исламның моральдық- этикалық жүйесі.

«Исламның қайнарынан бастау алатын рухани құндылық, Ислам дінінің дүниетанымдық, ахлақтық – этикалық, эзотерикалық қырлары көрініс беретін, адамның өзін-өзі тануы мен рухани адамгершіліктің кемелденуіне мүмкіндік беретін ілім»


«Тасауфф деп күллі жақсы мінездерді пайдаланып, барлық нашар мінездерді тәрк етуді айтамыз»

35

Әбу Насыр әл-Фараби “Илләһи химеті” (870-950ж.ж.)
Жүсіп Баласағұн 1020 жылы туылған. “Құтты білік”

Мұхаммед Хайдар Дулати

(1499-1551ж.ж.)

“Тарихи Рашиди”

ТҮРКІ
ОЙШЫЛДАРЫ

Ахмед Йүгінеки

“Ақиқат сыйы”

Ахмет Ясауи (1093-1166ж.ж.)

“Диуани хикмет”

Махмұд Қашқари 1029 жылы туылған. “Диуани лұғат ат- түрк”

37

ТҮРКІСТАН

ТАРАЗ

ОТЫРАР-ФАРАБ

САУРАН

ҒЫЛЫМ МЕН МӘДЕНИЕТ ОРДАЛАРЫ

БАЛАСАҒҰН

САЙРАМ- ИСФИДЖАБ

СЫҒАНАҚ