Калибрлеу, реттеу және градуирлеу туралы ұғымдар

1.                  Өлшем құралдарына калибрлеу жүргізу тәртібі

Калибрлеуден  мемлекетттік метрологиялық қадағалауға және салыстырып тексеруге жатпайтын өлшеу құралдары өтеді.

 Калибрлеу зертханаларында:

- сапаны басқару процедуралары болуы тиіс;

-калибрлеудің барлық типтеріндегі өлшеу белгісіздігін бағалау процедуралары болуы және қолдануы тиіс;

- калибрлеу және өлшеу нәтижелерінің бірізділігін қамтамасыз ету;

- өлшем құралдарын және өлшеу нәтижелерін салыстыруға қатысу.

Өлшем құралдарын калибрлеу кезінде мынадай міндеттер іске асырылады:

- кадибрленетін өлшем құралдарына талаптар орнатылады (метрологиялық сипаттамаларға);

- калибрлеу құралдары және әдістері белгіленеді;

- калибрленетін өлшем құралдарының Қазқстан Республикасының мемлкеттік эталондарына байланысты іске асырылады;

- калибрлеу нәтиделері бойынша өлшем құралдарын пайдалану мүмкіндігі туралы шешім қабылданады.

Өндірістен шығару екзіндегі калибрленген өлшем құралдарын қолдануға және жай-күйіне жауапкершілік дайындауға жүктеледі, пайдалану кезінде – осы өлшем құралдарын пайдаланушыларға жүктеледі.

Калибрлеуге жататын өлшем құралдар тізімі сәйкес оларды қолдану саласындағы өлшем құралдарын пайдаланушылармен немесе ұйым-дайындаушылармен анықталады.

Өлшем құралдары калибрлегу заңды тұлғалар бөлімшелерінен метрологиялық қызмеьпен калибрлеу кестесімен белгіленген мерзімде қабылданады. Калиьрлеу кестесі заңды тұлғалардың метрологиялық қызметімен әзірленеді, өлшем құралдарының иелерімен және пайдаланушыларымен келісіледі және заңды тұлғаның басшысымен бекітіледі.

Басқа заңды және жеке тұлғаларға жататын өлшем құралдары калибрлеуге, калибрлеу жұмыстарын жүргізуге келісім шартта  көрсетілген мерзімде қабылданады.

Өлшем құралдарын калибрлеу аралығының интервалы метрологиялық сипаттамалар, қолдану саласы, өлшем құралдарын пайдалану мерзімі шарттарының тұрақтылығына байланысты өлшем құралдарын пайдаланушыларының келісімі бойынша калибрлеу зертханасымен белгіленеді.

Өлшем құралдарын калибрлеу кезінде шеттен келген заңды және жеке тұлғалар үшін өлшем құралдарын келесі калибрлеу мерзімі осы калибрлеуді орындайтын калибрлеу зертханаларымен белгіленеді.

Калибрлеу туралы қолданыстағы сертификаты бар өлшем құралдары пайдаланушының қарауы бойынша қайтара калибрлеуден өткізуге болады.

Калибрлеу зертханаларындағы өлшем құралдарын калибрлеуді сәйкес курстарды бітіргені туралы құжаттармен расталған кәсіби дайындығы бар тұлғалармен жүргізіледі.

Өлшем құралдарын калибрлеу Бірліктерінің халықаралық жүйесіндегі шама бірліктерін жаңғыртатын эталондарға теңдес байланысқан мемлекеттік эталондардың жоқ кезінде немесе шама бірліктерінің шама бірліктерінің мемлкеттік эталондарына теңдес байланысқан калибрлеу құралдарын пайдаланумен және калибрлеу әдістемелеріне сәйкес жүргізіледі.

Калибрлеу әдістемесі заңды тұлғалардың метрологиялық қызметімен – осы өлшем құралдарына дайындаушылармен немесе пайдаланушылармен немесе олардың тапсырысы бойынша басқа заңды тұлғалардың метрологилық қызметімен әзірленеді. Тапсырыс бойынша дайындалған әдістемелер тапсырыс берушімен келісіледі және әзірлеуді дайындаушы – заңды тұлғаның басшысымен бекітіледі.

Заңды тұдғалардың метрологиялық қызметімен – осы өлшем құралдарын дайындаушымен немесе пайдаланушымен әзірленетін калибрлеу әдістемесі заңды тұлғамен белгіленген басшысымен. Бекітіледі.

Калибрлеу әдістемесінде мынадай ақпараттар болуы тиіс:

-            Теңестіру;

-            Тарату саласы;

-            Калибрлеуге жататын өлшем құралдарын сипаттау;

-            Параметрлер және сандық көрсеткіштер және анықтауға жататын сипаттаулар шегі;

-            Калибрлеу кезінде қолданылатын метрологиялық және техникалық сипаттамаларға қойылатын талаптарды қоса, эталондық, өлшеу және қосымша жабдықтар;

-            Қоршаған ортаға қажетті шарттар және қажетті тұрақтандыру кезеңі;

-            Процедураларды сипаттау, включая: айналым, тасымалдау, өлшем құралдарын сақтау және дайындау, калибреу әдістері, даярлау жұмыстары, дұрыс істеуін тексеру, бақылауды және өлшеу нәтижелерін тіркеу әдісі, қауіпсіздік шаралары;

-            Эталон байланысын сипаттау (қажет болған жағдайда сұлбамен көрсету);

-            Сәйкестікті бекітуде бекітуге/қабыл алмауға арналған өлшем құралдарына критерийлер және/немесе талаптар;

-            Тіркелетін деректер, талдау әдіс және ұсыну пішіні;

-            Өлшем белгісіздігін бағалау процедурасы;

-            Калибрлеуді іске асыратын тұлғаларға талаптар;

-            Калибрлеу нәтижелерін рәсімдеу.

Бірнеше физикалық шамаларды өлшеуге арналған немесе өлшеуді бірнеше ауқымы бар өлшем құралдырын калибрлеуді толық емес көлемде жүргізу керек, демек тек қана физикалық шамалардың қолданылатынсанына немесе өлшеу ауқымына немесе шектеулі ауқымға.

Бұл жағдайларда өлшем құралдарында қолдану саласын көрсететін анық жазу немесе шартты белгілеулер болуы тиіс.

Калибрлеу нәтижелері бойынша қажет болған жағдайда калибрлеу хаттамасы рәсімделеді, оған калибрлеуді орындаушы қолын қояды.

Калибрлеу хаттамаларының мазмұны ҚР СТ ИСО/ХЭК 17025 талаптарына сәйкес келуі тиіс.

Егер калибрлеу нәтижелері бойынша өлшем құралдары қолданысқа жарамды болып табылса, онда өлшем құралдарына 3.2.1 т. Сәйкес калибрлеу белгісі қойылады және ҚР СТ ИСО/ХЭК 17025 талаптарынасәйкес калибрлеу туралы сертификат рәсімделеді.

Шеттен келген заңды және жеке тұлғалармен калибрленетін өлшем құралдарына калибрлеу сертификатын рәсімдеу міндетті.

Калибрлеу нәтижелері бойынша қолданысқа жарамсыз өлшем құралдарын, оларды қайта қалпына келтіру немесе есептен шығару іс-шараларын жүргізу үшін айналымнан алып тастау керек.

Шеттен келеген заңды және жеке тұлғаларға калибрлеуге ұсынылған өлшем құралдарының жарамсыздығы белгіленген жағдайда, тапсырыс беруші міндетті түрде калибрлеу туралы хаттамалар беріледі, оларға орындаушыдан басқа қосымша калибрлеу зертханасының басшысы қол қояды.