Рефлекторлық теорияның даму кезеңдері (Р. Декарт, И. Прохазка

8 
Рефлекс
– жүйке қызметінің негізгі түрі. Ол организм мен сыртқы ортаның өзара 
байланысының негізгі принципін көрсетеді, оларды бір жүйеге байланыстырады және 
рефлекторлық доғаның идеялары осы қарым-қатынас механизмін түсіндіреді. 
•ОЖЖ қызметінің рефлекстік қағидасының негізгі ережелері шамамен екі жарым ғасыр 
бойы әзірленді. Бұл тұжырымдаманы дамытудың бес негізгі кезеңін атауға болады. 
1-кезең 
Француз натуралисті және математигі Р.Декарт (XVII ғасыр) орталық жүйке жүйесі 
қызметінің рефлекторлық принципін түсінудің негіздері қаланды.
Декарт "барлық заттар мен құбылыстарды жаратылыстану арқылы түсіндіруге болады"деп 
сенді. Бұл бастапқы ұстаным оған рефлекторлық теорияның екі маңызды позициясын 
тұжырымдауға мүмкіндік берді:
1) сыртқы әсер ету кезіндегі ағзаның қызметі шағылысқан (кейіннен ол рефлекторлық деп 
аталды: лат. reflexus-шағылысқан),
2) тітіркенуге жауап жүйке жүйесінің көмегімен жүзеге асырылады.
Декарт арқылы нервтер-бұл жануарлардың рухтары, белгісіз табиғаттың материалдық 
бөлшектері үлкен жылдамдықпен қозғалатын түтіктер, олар нервтер арқылы бұлшықетке 
түсіп, бұлшықет ісінеді (қысылады). 
2-кезең 

Рефлекс туралы материалистік идеялардың эксперименттік негіздемесін (XVII-XIX 
ғғ.), Оны рефлексиялық іс-әрекет доктринасын едәуір кеңейткен чех зерттеушісі 
Т.Прочазка жасады. Атап айтқанда, жұлын жануарларындағы рефлекторлық 
реакция терінің кейбір аймақтарының тітіркенуіне жауап ретінде пайда болатыны 
анықталды. 

Тітіркендіргіштер тек сыртқы емес, сонымен қатар ішкі болуы мүмкін екендігі 
анықталды, жұлынның артқы (сенсорлық) және алдыңғы (қозғалтқыш) 
тамырларының рөлі анықталды (Белл-Магенди заңы). Ч.Шеррингтон сегменттік 
рефлекстерді өте белсенді зерттеді (18 ғасырдың аяғы - 19 ғасырдың басы). 
3-кезең 

Ақыл-ой қызметі туралы материалистік идеялардың жеңісі (И.М. Сеченов, ХІХ 
ғасырдың 60-жж.). Балалардың дамуын бақылай отырып, И.М. Сеченов ақыл-ой 
әрекетін қалыптастыру рефлекс принципіне негізделген деген қорытындыға келді. 
Ол бұл ұстанымды келесі сөйлеммен білдірді: «шығу тегі бойынша саналы және 
бейсаналық өмірдің барлық әрекеттері рефлекстер болып табылады». Осылайша, 
И.М. Сеченов адамның ақыл-ой әрекеті мәселелерінде детерминизм жолына түсті.

И.М.Сеченов рефлекстердің екі түрінің болуы туралы мәселе көтерді. Біріншіден, 
тұрақты, туа біткен, жүйке жүйесінің төменгі бөліктері жүзеге асырады. Ол оларды 
«таза» рефлекстер деп атады. Екіншіден, мидың рефлекстері өзгермелі, жеке 
өмірде жинақталған. И.М.Сеченов бұл рефлекстерді физиологиялық және 
психикалық құбылыстар деп елестеткен. Осылайша, психикалық процестердің 
мидан бөлінбеуі және сонымен бірге психиканың сыртқы әлемнің жайлануы 
бірінші рет көрсетілді. 

Рефлекстерді зерттеу кезінде И.М.Сеченов рефлекстің өзгергіштігінің адаптивті 
сипатын, рефлекстердің тежелуін (1863, орталық тежелу), орталық жүйке 
жүйесінде қосылуды, қозуды (1868) негіздеді. 

9 
4-кезең 

Жоғары жүйке қызметі туралы ілімнің негіздері жасалды (И.П. Павлов, ХХ 
ғасырдың басы). И.П. Павлов шартты рефлекстердің пайда болу мүмкіндігін 
эксперименталды түрде растады және оларды ақыл-ой әрекетін зерттеудің 
объективті әдісі ретінде қолданды (жоғары жүйке қызметі, И.П.Павлов бойынша). 

Нәтижесінде жүйке жүйесінің рефлекторлық механизмдері туралы идеялар 
бірыңғай рефлекстік теорияға айналды. Рефлекторлық теория - бұл сыртқы 
әлемнен немесе ішкі ортадан тітіркендіргіштердің пайда болуына жауап ретінде 
пайда болатын организмнің қызметі ретінде қарастыратын мінез-құлық теориясы. 
И.П. Павловтың рефлекстік теориясы үш негізгі принципке негізделген: 

-Детерминизм (себептілік) принципі 

-Құрылым принципі 

-Анализ және синтез принципі 

жүктеу/скачать 1,44 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: