ҚР-ның демографиялық жағдайының жалпы сипаттамасы

Тәуелсіздік алғаннан кейін Кеңес Одағының көптеген бұрынғы мемлекеттеріндегідей Қазақстанда да демографиялық дағдарыс басталды. Экономикалық жағдайдың нашарлауы бала туу көрсеткішінің күрт төмендеуіне алып келді. Бірақ соңғы жылдары әлеуметтік жағдайдың жақсаруына байланысты бала туу өсті. 2011 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымы, АҚШ Орталық барлау басқармасы, Дүниежүзілік банк мәліметтері бойынша 1000 адамға шаққандағы туу көрсеткіші бойынша біз бұрынғы КСРО мемлекеттері арасында Тәжікстан мен Қырғызстаннан кейінгі 3-орында тұрмыз.

2011 ж. біздің мемлекеттің экономикалық тұрғыда Орталық Азия елдерінен әлдеқайда озық тұрғанына қарамастан, өлім деңгейі бізде жоғары: Қырғызстан – 6,9, Тәжікстан – 6,49, Түркіменстан – 6,21, Өзбекстан – 5,29, ал Қазақстанда 8,71.

Тұрғындар көп қоныстанған жерлер – Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл, Алматы облыстары (Алматы қаласын қоса алғанда). Халық ең аз қоныстанған аудандар батыс аймақтар – Маңғыстау, Атырау, Батыс Қазақстан, Ақтөбе облыстары және Оңтүстік Қазақстан аймағындағы Қызылорда облысы. Қазақстан тұрғындарының 60%-ы қалада тұрады. Қазақтардың үлес салмағы көп облыстар: Қызылорда (94,2%), Атырау (89%), Маңғыстау (78,7%), Ақтөбе (70,7%) облыстары, ең азы – Солт. Қазақстан (29,6%), Қостанай (30,9%), Ақмола (37,5%), Қарағанды (37,6%) облыстары.

2018 ж. 1 наурыздағы мәліметтер бойынша, Қазақстан тұрғындарының жалпы саны – 18 млн. 195900 адам (63-орын, тығыздығы бойынша 184-орын). Оның ішінде қазақтар – 67,47 %, орыстар – 19,76%, өзбектер – 3,18%, украиндар – 1,53%, ұйғырлар -1,46%, татарлар – 1,11% және т.б.

Қазақстан аумағының көлемі бойынша 9-орында, 1 шаршы шақырымға не бары 6,6 адамнан ғана келеді екен. Халық тығыздығы бойынша мемлекетіміз әлемде 184-орында.

Қазақстанның өзіне тән демографиялық ерекшіліктері бар. Ең бастысы – әр түрлі этностардың демографиялық көрсеткіштері әртүрлі. Азиялық этностарда бала туу деңгейі жоғары, ал өлім деңгейі төмен. Еуропалық халықтарда өлім туудан көп.

Қазақстан халқының білімділік индексі мен сауаттылық көрсеткіші жоғары деңгейде. 2015 жылдан бастап Қазақстандағы бала туу саны төмендей бастады, себебі 90-жылдардағы демографиялық дағдарыс кезіндегі дүниеге келген балалардың репродуктивті жасқа түсуі. Ол кезде бала аз туылды. Сондықтан үкімет бала тууды ынталандыруға мән беруде. Сонымен қатар, шетелдегі қазақтарды көшіріп алып келу қарқынын үдету де маңызды. Соңғы кездері жастар арасында отбасы құндылықтарының төмендеуі де демографияға кері әсер етеді.