126жм назарқұл Еркебұлан

базальді мембрана: эпителий түрлерінің құрылысы, функциясы, шығу тегі, ерекшелігі, жасушааралық байланысы. Эпителийдің физиологиялық және репаративті регенерациясы

жүктеу/скачать 0,5 Mb. бет 39/84 Дата 02.11.2022 өлшемі 0,5 Mb. #156163

Бұл бет үшін навигация:

• 38. Безді эпиелий. Эпителиоциттердің секреторлық құрылыс ерекшелігі. Секреттің түрлері; голокринді, апокринді және мерикринді бездер.
• 39.Бездер және оның жіктелуі. Экзокринді бездердің шығаратын өзектері және соңғы бөлімдеріне сипаттама. Эндокринді бездердің құрылыс ерекшелігі. 100%
• 40 Ішкі ортаның тіндері. Қан. Гемоцитопоэз (100)

37 базальді мембрана: эпителий түрлерінің құрылысы, функциясы, шығу тегі, ерекшелігі, жасушааралық байланысы. Эпителийдің физиологиялық және репаративті регенерациясы. 95% Базальды мембрана-параққа ұқсас тығыз аморфты құрылым. Қалыңдығы 50-ден 100 нм-ге дейін, бұл электронды микроскопиялық беріліспен анықталады. Оның құрылымын зерттеу оның жасуша матрицасына ұқсас сипаттамалары бар екенін көрсетеді, бірақ тығыздығы мен жасуша қауымдастықтарында әр түрлі болады. Орган мен тіндерге байланысты жертөле мембранасының құрамы мен құрылымында айырмашылықтар байқалады, сондықтан әр ұлпада ол бөлінетін белгілі бір микро орта бар деп есептелді. Әрбір базальды мембрананың ерекшелігі молекулалық құрамға байланысты болуы мүмкін және биохимиялық және молекулалық вариациялар әр тінге ерекше сәйкестілік береді деп саналады. Эпителийден, эндотелийден және көптеген мезенхималық жасушалардан базальды мембраналар түзіледі. Бұл жасушалардың пластиктерінің көп бөлігі осы құрылыммен ұсынылған. Сонымен қатар, ол ағзалардың ішкі қабатына қатысатын жасушаларды қолдайтын сияқты. Эпителий ұлпалары терінің, қабақтың бетін, ал қуыс мүшелері ас қорыту,тыныс алу,генитурарлық жолдардың ішкі беттерін жабады. Эпителий ұлпасының түрлері. Онтофилогенетикалық тұрғыдан 5 топқа бөлінеді: 1. эпидермальды. 2.Энтеродермальды. 3. Целонефродермальды. 4. Эпендимоглиалды. 5. Ангиодерма. Морфологиялық түрлері: 1. бір қабатты (бір қабатты және көп қабатты) 2. көп қабатты (мүйізді, мүйізді емес, өтпелі) Егер барлық пластикалық жасушалар жертөле мембранасымен-бір қабатты эпителиймен байланысқан болса. Егер эпителий пластикалық жасушаларының тек бір қабаты жертөле мембранасымен, ал басқалары бір-бірімен байланысты болса-көп қабатты эпителий. Эпителийдің биіктігі, пішіні бірдей, ядролары бір қатарда орналасқан, яғни олар мемраннан біркелкі аралықта орналасқан-бір қатарлы эпителий. Эпителийдің биіктігі,формасы әр түрлі, базальды ядрода әр түрлі аралықта болады орналасқан-көп қатарлы эпителий. Жасушалардың пішіні аяқтың биіктігі мен өлшемі деп аталады. Жалпақ эпителий-бұл жасушалардың биіктігі табаннан әлдеқайда төмен қабат. Кубоидты эпителий-бұл жасушалар мен табанның биіктігіне тең қабат. Призмалық эпителий-биіктігі табан өлшемінен жоғары болатын қабат. Бір қабатты эпителий-барлық жасушалары базальды мембранамен байланысқан эпителийдің бір түрі, олардың ядролары бірдей деңгейде орналасқан. Олар жасушаларының пішініне байланысты 3 жалпақ, текше және призмалық болып бөлінеді. Бір қабатты жалпақ эпителий-диск тәрізді, жалпақ жасушалардың бір қабатынан тұрады. Бір қабатты жалпақ эпителийдің нақты өкілдері-мезотелий және эндотелий. Мезотелий - іш қуысының, плевраның ішкі мүшелерінің серозды мембраналарын түзетін тұтас типтегі біртекті жалпақ эпителий.Ол мезотелиоциттерден тұрады.Микроскоппен қараған кезде орташа дамыған орнеллалардың цитоплазмасында біркелкі емес таралуы байқалады.Ядроның айналасында митохондрия, Гольджи кешені және пиноцитозды везикулалар орналасқан.Мезотелиоциттердің құрылысында тік полярлық байқалды.Аз сараланған жасушалардың арқасында мезотелий физиологиялық және репаративті қалпына келтіруге қабілетті. Мезотелийдің қызметі: 1. қорғағыш 2.құру кедергі арасындағы маталар және серозными полостями. 3. мезотелий қабаттары арасындағы серозды сұйықтықтың құрамын реттеу. 4. ағзалардың қозғалысы үшін қолайлы жағдайлар жасау 5. кедергі білімі соединительнотканных спаек. Эндотелий-бұл бір қабатты жалпақ эпителий,капилярдан жүрекке дейін-лимфа және қанайналым жүйесі. Ол эндотелиоциттерден тұрады.Микроскопқа қараған кезде сопақша пішінді ядро, Гольджи кешені орналасқан митохондрия көрінеді.Құрылымы бойынша 3-ке бөлінеді. 1. үздіксіз типтегі эндотелий-перифериялық бөлігінде қалыңдығы 0,1-0,8 мкм, цитоплазмада микропиноцитозды везикулалар көп, базальды мембрана үздіксіз. 2. Фенестрленген эндотелий фенестрі бар жұқа эндотелиоциттермен сипатталады. 3. синусоидалы эндотелий-олардың арасындағы үлкен саңылаулары бар эндотелиоциттерден және үзік-үзік базальды мембранадан тұрады. Бір қабатты кубоидты эпителий-бүйрек түтікшелерінің эпителийі, оны сыртқы жағынан қоршап тұрған жертөле мембранасында орналасқан кубоидты жасушалардан тұрады.Цитоплазмада везикулалар мен вакуольдер көп.Айналасында глобулярлы ядро орналасқан лизосомалар бар. Бір қабатты призмалық эпителий-ас қорыту жүйесінің ортаңғы мүшелерінің ішкі бетін жабады. Қызметі: 1. қорғаныс-ас қорыту жүйесінің қабырғасын механикалық зақымданудан қорғайды. 2. сіңу-қоректік заттардың ішек қуысынан қанға,лимфаға өтуі. Бір қабатты екі қатарлы призмалық эпителий стереоцилиялармен жабдықталған жоғары призмалық жасушалардан тұрады. Қызметі: 1. өндіру заттар жетілу үшін сперматозоидтар. 2. аналық без шығаратын артық сұйықтықты сіңіру. Көп қабатты эпителий-эпителиоциттердің көптеген қабаттарынан құралған шекаралық тін. Көп қабатты эпителий-көп қабатты жалпақ және көп қабатты ауыспалы эпителий екі топқа бөлінеді. Көп қабатты кератинделген эпителий терінің эпидермисін құрайды. Үнемі мүйізді. Эпидермис жасушаларының көпшілігі кератиноциттер. Оның құрамында арнайы ақуыздар - цитокератиндер, филаггрин, кератолин бар. Бұл мүйізді өңдеу процесіне қатысады. Тері эпиермисінде олар ерекшеленеді: базальды, тікенді, түйіршікті, жылтыр және мүйізді қабаттар. Көп қабатты кератинделген эпителий немесе ауыспалы эпителий. Өтпелі эпителийге қуық пен несепағардың шырышты қабаты жатады, оның қабырғасы орындалатын функцияға байланысты созылады. Бұл органдардың қуыстары тарылып, кеңейіп, пішінін өзгертеді. Жасушааралық қосылыстарды (байланыс, байланыстырушы құрылымдар) қамтамасыз ететін олардың бүйірлік және базальды беттерінің мамандандырылған бөлімдері. Аралық байланыстар үш функционалды топқа бөлінеді: жабысқақ, бекіту және байланыс. Жабысқақ (лат.adhaesio-адгезия) - жасушааралық қосылыстар-көрші жасушалардың өзара механикалық бекітілуін қамтамасыз ететін жасушааралық байланыстардың түрі. Оларға қарапайым контактілер, интердегиялар, аралық контактілер, демосомалар және жартылай десмосомалар жатады. Қарапайым контактілер-гликокаликс (компоненттер-плазмолемма иргельдері кадгериндер деп аталатын трансмембраналық жабысқақ ақуыздардың өзара әрекеттесуі нәтижесінде түзіледі. Түзілген жасушааралық саңылау арқылы иондар мен ұсақ молекулалық заттар тасымалдануы мүмкін. Интердигинтация-көрші жасушалардың цитоплазмаларының саусақ тәрізді өзара әрекеттесуі болып табылатын жасушааралық байланыс. Аралық қосылыстар немесе белдік (таспа) демсосома - тығыз байланыстар мен нүктелі десмос арасында жасушаның апикальды ұшына жақын орналасқан. Десмосома мыналардан тұратын жасушааралық байланыс болып табылады: а) плазмолеммалардың цитоплазмалық беттерінде орналасқан екі Электрон; б) көрші жасушалардың плазмолеммаларының бөлімдері; в)жасушааралық заттың түрі - осы жерде жасушааралық тесікті толтыратын десмогея. Жартылай десмосомалар-бұл эпителиоциттердің базальды бетін оның астындағы жертөле мембранасына бекітетін байланыстар. Бекіту немесе тығыз байланыс-бұл тіпті кішкентай молекулалардың жасушааралық тесік арқылы өтуіне жол бермейтін байланыс түрі . Байланыс (өткізгіш) контактілері-ұсақ молекулалардың бір жасушадан екінші жасушаға өткізгіштігінің арқасында химиялық және электрлік сигналдардың берілуін қамтамасыз етеді, яғни.жасушалардың бір-бірімен ақпараттық байланысы. Санаулы байланыстардың функциялары: 1) эмбриогенезде жасушалар арасында сигнал беруді, яғни олардың ақпараттық өзара әрекеттесуін қамтамасыз ету. Осының арқасында жасушалардың таралуы мен өсуі реттеледі. Көрші жасушалар арасындағы өткізгіштікті бақылау иондардың бір жасушадан екінші жасушаға ауысуы,мысалы, кардиомиоциттерде-Нексус. Эпителий ұлпасының қалпына келу қабілеті жоғары. Шекараның орналасуына байланысты эпителий ұлпалары өте жоғары жарақат пен тозумен сипатталады. Жоюға жауапты ретинада эпителий клеткалардың көбеюіне байланысты құрылымын тез қалпына келтіре алады. Олардың ісіктерінің жиі дамуы эпителийлердің қалпына келу қабілетінің жоғары деңгейімен байланысты-қатерлі ісіктер (қатерлі ісік), аденокарциномалар. 38. Безді эпиелий. Эпителиоциттердің секреторлық құрылыс ерекшелігі. Секреттің түрлері; голокринді, апокринді және мерикринді бездер. 94% Безді эпителий секреторлық жасушалардан түзіледі, онда ядро әдетте базальды бөлігінде орналасады, ал апикальды бөлігінде Гольджи аппараты мен эндоплазмалық ретикулум болады. Эпителиоцит - бұл денеңіздің бетін түзетін жасушалардың бір түрі. Олар организмнің теріңізде, қан тамырларыңызда, зәр шығару жолдарында және органдарда орналасады.Бездердің негізгі жасушалары ол эпителиоцит. Эпителиоциттердің секреторлық құрылыс ерекшеліктері: - жалғыз -альвеолярлық және құбырлы секреторлық бөлімшелер құрамында болады - трабекул құрамында орналасады Қамтамасыз ететін органдар басым: - жасушаішілік синтездер - жасушаішілік көліктер -тордан секрецияларды шығару Жасушаның секреторлық циклі 4 фазаны қамтиды: 1) жасушаның қаннан қоректік заттарды сіңіруі; 2) эндоплазмалық ретикулум мен Гольджи аппаратындағы қарапайым сіңірілген заттардан құпияларды синтездеу; 3) жасушаны бұзып немесе бұзбай секрецияны бөлу; 4) секреторлық жасушаның бастапқы жағдайын қалпына келтіру. Безді жасушадан секрецияны шығарудың үш әдісі бар: 1. мерокрин – экзоцитоз арқылы секреторлық жасушаны бұзбай; 2. апокрин-секрецияның бөлігі болып табылатын жасуша бетінің аздап бұзылуымен; 3. голокрин-секреторлық жасушаның толық жойылуымен. Бездер-бұл безді эпителий жасушаларының негізін құрайтын органдар. Бездер: 1 эндокриндік-өздерінің шығаратын арналары жоқ, олардың құпиясы қанға, лимфаға немесе тіндік сұйықтыққа бөлінеді; 2 экзокринді-ағзаның бетінде немесе ішкі ағзалардың қуысында ашылатын шығаратын каналдары бар; 3 аралас-экскреторлық каналдары бар экзокринді бөлігі және эндокриндік бөлігі-аралдар түрінде, ағзаның ішкі ортасына құпияны шығаратын безді жасушалардың кластерлері. Бездердің жіктелуі: 1 эндокриндік бездер құрылым түріне қарай бөлінеді: - трабекулярлық; - альвеолярлы. 2 экзокринді бездер бөлінеді: - безді эпителийдің жасушалары орналасқан шеткі бөлімнің құрылымы мен формасы бойынша: құбырлы және альвеолярлы; - шеткі бөлімнің тармақталу дәрежесі бойынша: тармақталған және тармақталмаған; - шығару түтігінің тармақталу дәрежесі бойынша: қарапайым немесе күрделі. Безді эпителий эндодермадан дамиды. 39.Бездер және оның жіктелуі. Экзокринді бездердің шығаратын өзектері және соңғы бөлімдеріне сипаттама. Эндокринді бездердің құрылыс ерекшелігі. 100% Бездер-бұл әртүрлі химиялық сипаттағы ерекше заттар шығаратын секреторлық жасушалардан тұратын жануарлардың немесе адамның ағзасы. Бездердің қызметі жүйке жүйесімен, сондай-ақ гуморальды факторлармен реттеледі. Бездерді бөлеміз: 1 эндокриндік бездер құрылым түріне қарай бөлінеді: - трабекулярлық; - альвеолярлы. 2 экзокринді без бөлінеді: - безді эпителий жасушалары орналасқан перифериялық бөлімнің құрылымы мен формасы бойынша: құбырлы және альвеолярлы; - шеткері бөлімнің тармақталу дәрежесі бойынша: тарталанан және тарталаланан; - шарауару түтігінің тармақталу дәрежесі бойынша: қарапайым немесе күрделі. Экзокриндік бездер сыртқы орта мезеальды емес эпителийді шығарады. Олар бір клеткалы және көп жасушалы. Соңы екі бөліктен тұрады: секреторлық бөлімі және шығарушы жолдар. Экзокринді бездің паренхимасы (негізгі тін) екі бөлімнен тұрады: соңғы (секреторлық) бөлім және шығару түтігі. Шығару жолымен экзокриндік бездердің секрециясы қуысқа немесе дененің бетіне шығады. Экзокриндік бездер дәнекер тінінің капсуласымен қоршалуы мүмкін немесе дәнекер тінінің септумдары — безді лобтар мен ұсақ лобулаларға бөлетін септалар болуы мүмкін. Оларды қоршаған және қолдайтын дәнекер тіндік элементтер строма безі деп аталады. Секреторлық бөлімнің құрамына безді (секреторлық) жасушалардан басқа миоэпителиалды (мио — бұлшықет) жасушалар кіруі мүмкін. Олар сыртқы бөлімдерді қамтитын ұзын процестерді құрайды. Сокращаясь, миоэпителиальные жасушалары жылжыту жеңілдетеді құпиясын да шығару құрылысын жетілдіру мақсатында жә. Эндокриндік бездердің құрылыс ерекшелігі Эндокриндік бездерде шығарылатын каналдар жоқ, олар көптеген жүйке талшықтарымен және гормондар кіретін қан мен лимфа капиллярларының мол желісімен өрілген. Бұл ерекшелік оларды сыртқы секреция бездерінен түбегейлі ажыратады, олар секреция каналдары арқылы дененің бетіне немесе орган қуысына шығарады. Аралас секреция бездері бар, мысалы, ұйқы безі және гонадтар. №40 Ішкі ортаның тіндері. Қан. Гемоцитопоэз (100) жүктеу/скачать 0,5 Mb. Достарыңызбен бөлісу: