сурет. Сапа көрсеткішінің жіктелуі

Барлық келтірілген көрсеткіштер өзіне тән анықталған мағыналар келесі түрлерге бөлінеді:

• 
  оптималды
  
• 
  анық
  
• 
  уақыт мөлшерлеу;
  
• 
  шекті
  
• 
  салыстырмалы
  

Оптималды мағына жиірек сапалы норма бойынша келтірілген. «ТУ» стандарт пен қолданылады. Сонда бұл мағына салыстырмалы статусқа ие.

Нақты мағына көрсеткіші – біркелкі және көптеген өлшеммен анықталған. Мысалыға: екі үлгінің сапасын бағалау кезінде сары майдың құрамында біріншіден – 80,5% майлылық анықталады. Алынған нәтижелер майдың майлылығы нақты мағына көрсеткішіне жатады.

Уақыт мөлшерлеу көрсеткіші – нақты нормативті құжаттармен орналастырылған. Сары майдың құрамында (массаның бөлігі) майлылық 82% ГОСТ-қа сәйкес қойылады.

Шекті мағына көрсеткіші – сапа көрсеткіш мағынасы, көтерілу немесе төмендеу уақыт мөлшеріне НД сәйкес келмейді.

Сапа көрсеткішінің шекті мағынасы минималды, максималды немесе диапазонды болуы мүмкін. Максималды шекті мағынада НД уақыт мөлшерлеу – кем емес, максималды да – көп емес, ал диапазонда - көп және кем де емес болып орнатылады.

Минималды шекті мағына көрсеткіштерін сапа көрсеткіші жақсарған жағдайда ғана қолданады. Жоғарыда келтірілген мысалда сары майдың құрамындағы майлылық оның сапа шешіміне әсер етеді, мағына көрсеткіші көбейген сайын тауардың бағасы сапалы болады. Мағына көрсеткіші кезінде төмен минималды болса, тауар сапасы төмендейді.

Максималды шекті мағына сапасы төмен көрсеткіш үшін қолданылады. Пайда болған қиын дефектілерге алып келуі мүмкін, ол тауарды белгілеуі бойынша қолдану немесе шығын қауіпсіздігіне алып келеді. Бұл жағдайда тауар белгілеуі бойынша қолдану үшін жарамсыз градацияға қайта келеді, тұтыну үшін қауіпті болғандарды өңдеуге және жоюға болады, сонымен қатар басқа да топ көрсеткіштер бар, олар сапаны төмендетсе, оның мағынасы жоғары шектіден қолдану үшін тауар қауіпті емес. Осындай көрсеткішке көптеген өнімді қоректену кезінде судың белгілі массалық бөлігі жатады, құрамындағы көтерілген кезде тағамдық өнім құндылығы төмендейді. Су тікелей қауіпсіздікке әсер етпейді, бірақ кейбір тауарларда судың құрамы жоғары болғандықтан микробиологиялық порчасы қауіпті болады.

Диапазонды шекті мағына тек мынадай орналасады жағдайларда уақыт мөлшердің көтерілуі мен төмендеуі сапасы нашарлайды. Мысалы: жеміс тамырының өлшеміне жоғары емес не төмен емес (сәбіздің тамыры 2 см төмен емес және 6 см жоғары емес) кіші жеміс тамыры желінген бөліктің шығуы төмен және олар аз сақталады, ал ірілері (6 см жоғары) тағамдық құндылығы төмен сипатталады.

Шекті мағына көрсеткіші – жіберілген кемшілікке жатқызуға болады.

Жіберілетін кемшіліктер – сапа мағынасының көрсеткіштері уақытты мөлшерлеу немесе оптималды көрсеткішіне де жатады. Жіберілген кемшіліктер көптеген тауар үшін қолданады. Бұл даму техникалық деңгейі және техникасы қиын, экономикалық көзқарасқа байланысты шығарылған өнімнің жоғары сапа мағынасының көрсеткіштері оптималды түрде болады.

Жіберілген кемшіліктер көптеген тауар үшін қолданады. Көптеген жіберілген кемшіліктер тауарға орнатылған сапа әсер етпейді. Сапаның өзгеруі осындай жіберулер кезде ғана қадағаланады.

Тауарларды қарастыру үшін белгілі көлемде жіберілген кемшіліктер немесе жіберулерге жаңартылған, кептірілген жемістер мен көкөністер, косервілер жатады. Жаңартылған жеміс пен көкөністерде жіберілген кемшіліктер мынадай зақымданудан орнатылады: механикалық, ауылшаруашылық зиянкестер, физиологиялық және микробиологиялық.

Бірқатар жағдайларда жіберілген кемшіліктер жіберу сияқты немесе басқа да аналогиялық обьектінің төмендеген сапасы немесе оның нашарлауын белгіленеді. Мысалы: жоғары сортты алмаларда 10% алманың І сорты жіберіледі.

Қатынасты мағына көрсеткіші – анықталған әрекеттегі қатынастар мағынасы сияқты немесе мөлшерлеу мағына көрсеткіші болып келеді.

Мысалы: нақты мағына көрсеткішінің сары майдың құрамындағы май – 83% құрайды, ал базалық – 82,5 %.

Сонда қатынасты мағына көрсеткіші мынаған тең:

Тауар сапасының деңгейі – қатысты сипаттама, нақты мағына көрсеткішімен бірге базалық мағына көрсеткіш жолымен анықталады.

Сапа деңгейін бағалау кезінде эталон үлгі көрсеткіштерін қолдануға мүмкіндік береді, олар жақсы әлемдік сапа талаптары немесе отандық бұйымдар, сонымен бірге тұтынушы талаптары көрініс береді. Таңдау көрсеткіштері сапаны бағалау мақсатына тәуелді.

Сапаның техникалық деңгейі – тауардың техникалық айырмашылығына қатысты сипатталады. Сапаның техникалық деңгейі әдетте тауардың күрделі техникалық деңгейі әдетте тауардың күрделі техникалық сипаттамасын қолданады.

Сонымен бірге тауар сапасы өзінің қасиетімен көрсеткіші әртүрлі сұранысты қамтамасыз етеді. Осындай барлық қасиеттер кең мағынада: «Тұтынушы» болуы мүмкін, олар тұтынушының соңғы сұранысын ғана да сонымен бірге жаңа тауарды шығаруын немесе қызметтерді қолданды. Бірақ тар мағынада – тұтынушы, соңғы тауарды қолданылатын түрде сияқты пайдаланады, барлық сапаларды сипаттайтын қасиеттер екі класқа бөлінеді.

1. 
   Тұтынатын
   
2. 
   Техникалық