2. автономия/ autonomy
-30 жж. әкімшілік-бюрократиялық жүйенің орнауы
жүктеу/скачать 277,12 Kb.
|
тарих гос сурак-отв дурысы (1)
| 18. 20-30 жж. әкімшілік-бюрократиялық жүйенің орнауы.
Әкімшілдік-әміршілдік жүйе – елдің экономикасын басқару тәсілі. Мұнда әкімшілдік, әміршілдік әдістерге басты рөл жүктеледі және билік басқарудың орталық органдарына, төрешілдік аппаратқа шоғырландырылады. 1920-1930 ж.ж. кеңестік қоғамда басқарушылық-әміршілдік басқару жүйесі түпкілікті қалыптасты, ол елдегі жоғарғы билік өкілеттіктеріне ие мемлекеттік партияның қызметімен тығыз байланысты. Бұл режимнің қалыптасуына ықпал еткен негізгі факторлар экономикалық, саяси және әлеуметтік-мәдени болып табылады. КСРО экономикасы өзінің бүкіл тарихында әкімшілік-командалық болды. Белгілі бір кезеңдерде (1921-1930, 1987-1991 жж.) Ол жеке кәсіпкерлерге өз еңбектерінің нәтижелерін нарықтық бағамен саудалауға мүмкіндік беріп, капиталистік экономика элементтерімен «сұйылтылды», бірақ тұтастай алғанда ол өзінің мәнін өзгертпеді. Тек 1990 жылы ғана өндіріс құралдарына жеке меншікке рұқсат етіліп, батыстық үлгідегі нарықтық экономикаға көшу басталды. Алайда, әкімшілік-командалық жүйенің мемлекеттік дүкендердегі бағаны реттеу сияқты маңызды элементі КСРО ыдырағанға дейін болған. 19. Осуществление коллективизации в Казахстане: методы и последствия./ Қазақстандағы ұжымдастырудың жүргізілуі: әдістері және салдары./Implementation of collectivization in Kazakhstan: methods and consequences. 1927 ж. Желтоқсанда ұжымдастыру съезі ретінде белгілі БКП (б) ХV съезі өтті. Оның шешімдеріне сәйкес, қысқа мерзімде, 1932 жылдың көктемінде елдің ауыл шаруашылығы жеке шаруашылықтан ұжымдық шаруашылыққа айналуы керек еді. Ұжымдастыру байырғы халықтың өмір сүру ерекшеліктерін ескермей, зорлық-зомбылық әдістерімен, жедел қарқынмен жүргізілді. Мәселен, 1928 жылы Қазақстанда шаруашылықтардың 2% — ы ұжымдастырылды, 1930 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша бұл көрсеткіш 50,5-ті, ал 1931 жылғы қазанда шамамен 65% - ды құрады. Бірқатар облыстар тіпті осы "екпінді" қарқынға тосқауыл қойды, мысалы, Орал, Петропавл округтерінде шаруашылықтардың 70% - дан астамы ұжымдастырылды. 1931 жылдың күзіне қарай республикада 122 ауданның 78-і ұжымдастырумен 70-тен 100% - ға дейін шаруашылықтарды қамтыды. Бұл процеспен бірге болған қатаң, зорлық-зомбылық шаралары заңсыз қамауға алынды, сайлау құқығынан айырылды, көшірілді, көбісі атылды. Тек 1933 жылы ғана ОГПУ органдары 21 мыңнан астам адамды тұтқындады. Өлкелік Партия Комитетінің бірінші хатшысы Ф.и. Голощекин Қазақстанда "Кіші қазанды" өткізу идеясын уағыздады, онда ауыл "қазанның тынысын сезбейтінін және мұнда Кіші Қазан төңкерісін өткізу қажет екенін"дәлелдеді. Ф. Голощекин "ауылды кеңестендіру"ұранымен таптық күресті күшейту бағытын таңдады. Осы саясатқа наразы ұлттық көшбасшылар-Т.Рысқұлов, С. Сәдуақасов, С. Сейфуллин, С. Ходжанов, ж. Мыңбаев БКП (б) ОК қарамағына шақырылып, ұлтшылдыққа айыпталды. Компания ауылдағы шабындық және егістік жерлерді қайта бөлу жағдайын одан әрі поляризациялады. 1926 жылдың көктемінде ауылдың еңбеккерлері 1,3 млн.га шабындық және 1,25 млн. га егістік жер алды Колхоз жүйесінің қалыптасуы мен қалыптасуы мыналарды талап етті: а) уақыт; б) ірі қаржылық инвестициялар; в) шаруа бұқарасының моральдық және психологиялық дайындығы. 20. Голод в Казахстане.Этапы миграции казахов за границу, их трагическая судьба./ Қазақстандағы ашаршылық. Қазақтардың шетелге қоныс аудару кезеңдері, және олардың тағдыры./ Famine in Kazakhstan. Stages of migration of Kazakhs abroad, their tragic fate Қазақстандағы ашаршылық, оның демографиялық салдары Қазақстандағы 1932-1933 жылдардағы ашаршылық салдарынан болған адам шығыны туралы мәселені қазіргі заманғы тарихнама әр түрлі қырынан бағалайды. Қарапайым рәсімге (қазақ халқы санының жүргізілген санақтар арасындағы арифметикалық алшақтықты анықтауға) негізделген зерттеулерде шығын, әдетте, 1 млн адам шегінде аталады. Көрінеу көбейтілген бағалаулар да кездеседі, мысалы, белгілі америкалық маман Марта Олкоттың «Әлеуметтік өткенді бағамдау: Орта Азия қазақтары» атты кітабында екі миллиондық құрбандық туралы айтылады. Батыстың кеңес кезеңін зерттеушілеріне назар аудара отырып, олардың ізденістері бір жағдайларда ақиқатқа ұмтылысты бейнелесе, екінші бір жағдайларда онда объективтіліктің қарасы да көрінбейді, өйткені барлық назар негізінен «тағы бір ілгешекті айтып қалу» ниетінен туатын қасаң пікірлерге аударылады. Бірақ қалай болғанда да отандық тарихымыздың проблемасын біздің өзімізден артық ешкім шеше алмайды. Сондықтан осы бағыттағы зерделік ізденістерді жеделдететін уақыт келді. Және бұл ретте тарихи демография, оның тиімді танымдық құралдарымен және зерттеудің әмбебаптық әдістерімен қоса, елеулі рөл атқаруы тиіс. Кейінгі кезге дейін проблеманы талдау үшін бірінші және екінші Бүкілодақтық халық санағы (тиісінше 1926 жылғы 17 желтоқсанда және 1939 жылғы 15 қаңтарда жүргізілді) деректері бірден-бір құжат көзі болып келді. Олардың арасындағы қашықтық толық 12 жыл және бір айды құрайды. Халықтың кемуі нақ осы санақтар аралығындағы кезеңде өтті. Егер адамдардың демографиялық кемуінін шыны 1932—1933 жылдардың қысына тура келетінін ескерсек, тиісінше халық санының ғаламат қысқаруы бірінші санақ өткеннен кейінгі шамамен оның алтыншы жылында және екінші санақтың нақ сондай алдынғы жылында болған. Басқаша айтқанда, қайғылы оқиғаның шыны екі санақтың дәл ортасына келеді, бұл есепті жан-жақты қарастыруға мүмкіндік береді. 1926 жылғы бірінші санақ қорытындысына сәйкес, Қазақ АКСР-і аумағында 3 млн 628 мың тұрғылықты халық мекендеді.[1]. Бірақ 12 жыл өткеннен кейінгі 1939 жылғы санақта халық санының 1 млн 321 мың адамға, яғни жинақтап айтқанда 36,7%-ға азайғаны тіркелген.[2]. Тарихшы-демографтардың айтуы бойынша тіпті осы цифрдың өзі азайтылып көрсетілген, демек ол факторлық талдау аясында елеулі түрде түзетуді қажет етеді деген сөз.[3]. 1930 жылдың ортасына, халықтың сандық құрамы шартты түрде тұрақты болған кезде республика аумағындағы тұрғылықты халықтың саны 4 млн 120 мың адамды құрады.[4]. Осы деректер тұрғысынан есептесек, сол зұлмат жылдарда Қазақстан өзінің тұрғылықты халқының орны толмас көп бөлігінен, атап айтқанда 2 миллионға жуық адамынан айырылған.[5]. Қазақ халық шаруашылығы есеп (Казнархозучет) басқармасы М. Соматовтың жұртқа мәлім мәлімдеме хатында (1937 жылдың 14 қаңтары) Қазақстанның ауыл тұрғындары 1930 жылдың 1 шілдесінен 1933 жылдың 1 маусымы аралығында 3,4 млн адамға кеміп, ал қала тұрғындары 766,8 мың адамға өскен. Мәлімдеме хатта осы екі аралықтағы қайтыс болғандар айырмашылығы (263,3 мың адам) аштық, індет, жер аудару құрбандары көрсетілмейді.[6]. Осыдан келіп тарихшы-демографтар мынадай қорытынды шығарады, демек аштықтың және сонымен байланысты аурулардың салдарынан аталған жылдарда республиканың бүкіл тұрғылықты халқының 1 млн 750 мыны немесе 42%-ы құрбан болды.[7]. Аштық құрбандарының саны туралы мәселе әзірге ашық күйінде қалып отыр деп ойлаймыз. Елеулі түзетуді, шамасы, МКК мен ІІБ, Орталық партия органдарының «К» (құпия) белгісі соғылған, республикалық жэне облыстық мұрағаттарда сақталған мұрағат қоймаларынан айналымға енгізілген материалдардан алуға болатын шығар. Түбегейлі жаңа деректерді «қуғын-сүргін санағы» деген атаумен белгілі 1937 жылғы Бүкілодақтық халық санағының материалдарынан алуға болады. Тұп-тура бір-ақ күнде (5 қаңтардан 6 қаңтарға қараған) жүргізілген ол сталинизм саясаты тудырған орасан зор демографиялық апатты бейнелейді. Іле-шала оны әзірлегендер мен орындағандардың тұтқындалғаны, ал көпшілігінін атылғаны түсінікті (тоталитарлық жүйе куәлерді қалдырудан қорықты). Санақ материалының өзі ұзақ жылдар бойы жойылған деп есептеліп келді. Енді, міне, жуырда ол Халық шаруашылығы Орталық мемлекеттік мұрағаты (ХШОММ) қорынан табылып отыр. Осы материалдардан көрінгендей, 1937 жылғы қаңтарда КСРО-да қазақтардың саны 2 862 458 адамды құраған.[8]. Қазақстанда осы кезде басқа халықтар мен этностардың саны: украиндар - 859,4 мыңнан 658,1 мыңға, өзбектер - 228,2 мыңнан 103,6 мыңға, ұйғырлар — 62,3 мыңнан 36,6 мыңға азайғанын да айтқан жөн. Ауыр тағдырға тап болған осы халықтардың өкілдері үйреніскен жерін тастап, азық-түлікке қатысты қолайлылау аудандарға - Сібірге, Өзбекстанға кетуге мәжбүр болды. Келтірілген деректерден байқағанымыздай, шаруашылықты өктемдікпен талқандаудың салдарынан туындаған ашаршылық ауқымы жағынан жан шошытарлықтай болды. Малдан жұрдай болған қыр халқы өздеріне тән дәстүрлі тағамдары еттен айырылды. Балықшылық, аңшылық және басқа жиын-терім жағдайды түзей алмады. Егін шықпағандықтан ауылда астық болмады (ал болса, астық дайындау науқаны кезінде сыпырып алды). жүктеу/скачать 277,12 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|