Қарастырылатын сұрақтар (дәріс жоспары):
1. Коммерциялық кәсіпкерлік теориясы
2. Биржалық кәсіпкерлік
3. Делдалдық кәсіпкерлік
4. Қаржылық кәсіпкерліктің мәні.
5. Биржалық кәсіпкерлік
Дәрістің қысқаша мазмұны:
Коммерциялық кәсіпкерлік деп, кәсіпкер тұтынушыға, сатып алушыға басқа адамдардан сатып алатын дайын тауарларды сату процессін атайды. Кәсіпкерліктің бұл түрінде өнімнің өзі кәсіпкерлік фактор ретінде қаралады, ал пайда тауарды сату бағасы мен сатып алу бағасы арасындағы айырмашылыққа байланысты қалыптасады. Қызмет саласы тауар биржалары және сауда кәсіпорындары болып табылады.
Коммерциялық кәсіпкерліктің ерекше түрлеріне қаржы (қаржы-несие) жатады, мұнда сатып алу-сату объектісі өте ерекше тауар - ақша, валюта, бағалы қағаздар болып табылады.).
Коммерциялық кәсіпкерлікке дайын өнімді сатып алу-сату мәмілелері кіреді. Коммерциялық кәсіпкерлікте кәсіпкер басқа адамдардан сатып алынған дайын тауарларды сататын сатушы, кәсіпкер ретінде әрекет етеді. Өндіріс пен айналым, айырбастау саласындағы бизнес арасында тығыз байланыс бар: оны өндірілген тауарларды басқа тауарларға немесе ақшаға айырбастау керек кезде байқалады. Көбінесе тауарларға деген сұранысты анықтайтын сауда, өндірістік бизнесті белсенділікке итермелейді.
Коммерциялық мәміле бағдарламасы мыналарды қамтиды:
- сауда-делдалдық қызметтерді орындау үшін қызметкерлерді жалдау (тауарларды сатып алу, оны тасымалдау, сату, жарнамалық жұмыстарды жүргізу, қажетті құжаттарды ресімдеу);
- тауарларды сақтау және өткізу үшін қажетті үй-жайларды, қоймаларды, базаларды, сауда нүктелерін сатып алу немесе жалға алу;
- тауарды кейіннен сату үшін сатып алу;
- мәмілені қаржыландыру үшін несиеге ақша қаражатын тарту және кейіннен несие мен оны пайдалану үшін пайыздарды қайтару.
- бөгде ұйымдардың және делдалдық функцияларды орындайтын адамдардың қызметтерін қолдану және оларға ақы төлеу;
- мәмілені жоспарлау, ресімдеу және реттеу үшін талап етілетін қажетті ақпаратты алу немесе сатып алу;
- тауарларды сатып алушыға сату және түсім алу;
- мәмілені тіркеу, салықтарды төлеу.
Делдал кәсіпкерлік қызмет түрі ретінде, тікелей өнімді шығармайды, тауарларды, валюталарды, бағалы қағаздарды сатпайды, несие бойынша ақша бермейді, бірақ осы операцияларды жүзеге асыруға және тиісті мәмілелерді жасауға ықпал етеді.
Делдал көбінесе өндіруші, екінші жағынан, тауарды сатушы және сатып алушы, тұтынушы арасында тұрады және оларды кәсіпкерлік мәміленің бірыңғай тізіміне қосады.
Бизнестің бұл нақты түрі тығыз байланысты және өнеркәсіптік, коммерциялық, қаржылық кәсіпкерліктің ажырамас бөлігі болып табылады.
Делдалдық экономиканың өндірістік, сауда-коммерциялық, қаржы-несие салаларында болуы мүмкін.
Кәсіпкерлік қаржылық деп кәсіпкер ақша мен бағалы қағаздарды сатып алушыға сату немесе несие беру арқылы сатып алу-сату нысаны ретінде пайдалануын айтады. Қаржы кәсіпкерлік қызметінің саласы айналыс және құн алмасу болып табылады. Пайда қаржы ресурстарын сату есебінен олардан пайыз ала отырып қалыптасады.
Кәсіпкерліктің делдалдық түрінде кәсіпкер тауарды өзі өндірмейді және сатпайды, бірақ өзара мәміледе екі мүдделі тарапты байланыстырады. Кәсіпкерліктің осы түріндегі пайда жасалған мәміленің пайызы түрінде қалыптасады және мүдделі тараптардың әрқайсысына қызмет көрсеткені үшін сыйақы болып табылады.
Сақтандыру дегеніміз-кәсіпкер мүлікті сақтандырушыға кепіл түрінде көрсететін кәсіпекерлікті айтады. Пайда осындай жағдайлардың ықтималдығының болмауынан қалыптасады, ал барлық сақтандырушылардан сақтандыру жарнасын тұрақты ала отырып, кәсіпкер сақтандыруды ол жағдай басталған кезде ғана төлейді.
Кәсіпкерліктің жаңашылдықсыз болуы мүмкін емес. Осыған байланысты кәсіпкерліктің екі моделін қарастырады: классикалық және инновациялық.
Біріншісінің мәні мынада: бизнесмен өз қызметін қарамағындағы бар ресурстардан максималды қайтарым алу есебімен ұйымдастыруға ұмтылады.
Екінші модель өзінде бар ресурсын ғана емес, сондай- ақ сыртқы ресурстарды тарту және пайдалану мүмкіндігіне бағытталады. Өзінің және сыртқы ресурстарды пайдалана отырып, кәсіпкер өз бизнесінің дамуының тиімді нұсқаларымен шұғылданады.
Кәсіпкерлік әр түрлі формада болады. Оларды топтастыру негізінде екі белгісі бар: меншік формасы және фирма көлемі.
Меншік формасына байланысты кәсіпкерлік мемлекеттік және жеке болып бөлінеді. Бұл екі сектордың ұлттық экономикадағы үлес салмағы тұрақсыз: ұлттандыру кезінде мемлекеттік кәсіпкерлік шекаралары кеңейеді, ал жекешелендіру оларды тарылтады.
Мемлекеттік кәсіпкерлік әдетте тұрақты және капитал сыйымдылығы жоғары. Себебі ол үкіметтің қаржылық және ұйымдастырушылық қамқорлығында. Сонда да, жеке сектор мемлекеттікке қарағанда бірқатар артықшылықтарға ие:
Түсімділігі жоғары қызмет сферасын таңдауға еркін.
Бизнес көлемі шектелмеген.
Қатаң бағамен шектелмейді.
| 
