2. Дәрістік кешен 1-тарау. Криминалистиканың жалпы теориясы

1. 
   Жыныстық қылмыстардың криминалистикалық сипаттамасы.
   
2. 
   Алғашқы тергеу әрекеттері және олардың жедел іздестіру шараларымен ұштасуы
   
3. 
   Жәбірленушіден жауап алудың тактикалық ерекшеліктері
   

УМКД ның «пәнді оқу қамсыздандыру» 8 бөлімінде көрсетілген

№25 лекция. Ұрлауды тергеу.

1. 
   Ұрлаудың криминалистикалық сипаты.
   
2. 
   Оқиға болған жерді қарау.
   

ұрлық қылмыстардын ең кең тараған түрі;

ұрлық қүпия түрде жасалынады, кылмыскер көп жағдайларда белгісіз болып табылады;

осы кылмыстың сипатты белгісі болып тікелей қасақаналықтьгң болуы танылады, ұрлык қасакана кейде адцын ала дайындықтан кейін жасалынады;

ұрлық жасау тәсілі әр түрлі;

ұрлықтың заты болып кез келген мүлік танылады (ақша,заттар, өзге де материаддык қүндылықтыр).

Ұрлықтың кен таралуына қарай осы кылмысты тергеудің жеке әдістерінің көптүрлілігін көруге болады. Оларға әр түрлі криминалистикалық сипатгамалар сәйкес келеді. ¥рлыкты тер-геу әдістемесін салалык белгілер бойынша карастырған дұрыс. Әдістеменің бірінші тобына — сауда және коғамдық тамақтану объектілерінде, кәсіпорындарда және мекемелерде, көлік және ауылшаруашылык объектілерінде жасалынатын қылмыстар жатады. Екіншісіне — азаматтардың жеке үйлері мен пәтер-лерінен, сондай-ақ калтадан ұрлау кылмыстары жатады.

Ұлықтың кауіптілігі меншік иесінің экономикалык тәуел-сіздігіне қол сұғатындығынан көрінеді және оны ашу мен тер-геу кезінде айтарлықтай қиындыктар туывдайды. Осы қылмыс-тық іс-әрекеттердің көпшілігін тәжірибелі кылмыскерлердің материаддық құвдылықтарды тауып, оларға кірудін және іздерді жасырудың тиімді тәсілін колдануларымен жасайтындығын тәжірибе көрсетеді. Шамамен кылмыстардың әр бір бесіншісі рецидивистермен және бұрын ұрлык жасағаны үшін сотталған адамдармен жасалады.

¥рлықтың жасалу жолдары мен тәсілдерін білу ұрлықты ашуда жетістіктерге әкелуі тиіс. Қылмыскердің ұрлық жасау кезінде қолданған тәсілдерін анықтап, оларды криминалисти-калық тіркеуден іздестіріп тексеруге болады.

Жеке мүлікті ұрлау көбінесе күндізгі уақытта, куә болмаған кезде, иелері жүмыста болатын кездерде жасалынады. Кдрас-тырылып отырған кылмыстар жаңадан салынған ықшамаудан-дарда жиі кездеседі. Бұл түрғывдардын алғашқы уақытга осы подъездегі көршілерінің бір-бірін танымауымен түсіндіріледі. Қылмыскерлер үй тұрғындары ретінде кедергісіз пәтерлерге кіріп, ұрлаған заттарын оңай алып шығуына мүмкіндіктері бар.

Пәтерден және материалдык, кұндылыктарды сақтайтын бас-қа да жерлерден үрлау: есік құлыптарын ашқыштардын көмегімен, ригельді қысу, ілмелі күлып имегін кесу аркылы, желкөз арқылы кіру, есіктер мен терезелерді сындыру, торлар-ды автогенді аппаратпен кесу, кабырғаны немесе төбені тесу, шатырды көтеру, түтін жүретін күбырларды ашу арқылы, кой-маларды бұрғылау немесе шабу жолымен ашу, сейфтерді және басқада шағын көлемді бұйымдар сақтайтын нәрселерді үрлау, тауарларды сатып алу кезінде ұрлау жолымен жасалынады.

Қылмыскерлер үрлыкты ашу мен тергеуді қиындату макса-тында қылмыстың іздерін жасыруға үмтылады. Үрлыктын жа-салғандығы туралы күмән туғызбауға тырысады. Үйге ұрлыққа түсу кезінде бегетті бұзбай кіріп, көзге түскен заттардың бар-лығын емес, тек қана ақша мен затгардың бір бөлігін ғана алады.

Калтадан ұрлыктар жасау үшін кылмыскерлер адамдардың көп жиналған (шоғырланған) жерлерін тандайды. Бүл қылмыс-тар, әдетте, ұрлықшылар тобымен олардың рөлдерді өзара бөлісуі аркылы: біреулері жәбірленушілерді кыспақка алады, екіншілері ұрлайды, ал үшіншілері үрланған заттарды тығады. Мұндай ұрлықтарды ашу әдістемесі осы кылмыстардың басқа түрлерінен ерекшеленеді, ал оларды тергеу айтарлыктай қиын-дыктуғызады, өйткені қылмыскер жасырын және қьюка уакытта әрекет етеді, ал жәбірленуші тіпті үрлыкшыны білмек түгелі кейде қай жерде, қай уакытта ұрланғанын да білмей қалады.

Ұрлық жасайтын қылмыскерлердің жеке тұлғасының ерекшеліктерін қарастыратын болсақ, оларды екі негізгі топқа бөле аламыз. Бірінші топқа ер адам және әйел адамдар ішінде жүмыс жасағысы келмейтін бұрын сотталған, алдын ала өз әрекеттерін егжей-тегжейлі ойластыратын, кылмыс жасау дағ-дысы, тәжірбиесі бар адамдарды жатқызамыз. Екінші топтағы адамдар қатарына — жүмыссыз калғандар, тұрақты мекен-жай-лары, отбасылары жоқтар жатады. Олар үшін ұрлык қалыпты жағдайда аяк астынан пайда болған ниет бойынша жасалынады немесе қылмыс жасау жағдайы аддын ала еш дайындыкты та-лапетпейді.

Көбінде олар сотталып, бас бостандығынан айыру орыщц?-рында жазасын өтеу кезінде қылмыскд дағдыланады.

Ұрлык кылмыстарымен күресу үшін жедел-іздестіру кызметі мен ішкі істер органдарының тергеу жұмыстарын жетілдіруге байланысты шаралар кабылданады. Олардың қатарына, мыса-лы, республиканың біркатар қалаларында «Пәтер» атты жедел-іздестіру шараларының жоспарын күрып, қолдану, сонымен қатар, үрлыкты ашу жөнінде жедел-тергеу топтарын құру жат-қызылуы мүмкін.