2-тақырып. Моңғол кезеңіе дейінгі Орталық Азиядағы түркі ілдес этностардың этномәдени интеграцияы кезеңдері. Сұрақтар



бет35/35
Дата16.11.2022
өлшемі246,35 Kb.
#158532
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   35
Байланысты:
Лекция тарих
1575911337 (1), Корыктар
Тезистер 

  • IX ғасырда Ұйғыр қағанаты құлағаннан кейін Орталық Азияның шығыс бөлігіндегі билікті қидандар басып алды. 

  • Қытай тіліңде «кидандар» араб, фарсы тілінде «карақытайлар» деп аталатын тайпа 927-947 жылдары Қытайдың солтүстік жағын бағындырып алып, ю-Чжоу (Бейжің) қаласын өздерінің астанасына айналдырған. Осы кезден бастап Ляо (темір) империясының дәуірі басталады.

  • 1125 жылы Қытайдың біріккен күштері мен оның одақтастары Қидан мемлекетін талқандады. 

  • Қидандар Елюй Дашидың басшылығымен батысқа жылжып, Жетісудың солтүстік-шығысына енді. Осында қидандар жергілікті түркі халқымен араласып, қарақытайлар деген атпен белгілі болды.

  • Бастапқы кезеңде Жетісуға қоныстанған қидандар жергілікті билеушілерге бағынатындарын білдірді. 

  • 1128 жылы қидандар Баласағұн қаласын басып алды. 

  • Сол жылы қидандар Жетісуда Қарақытай деген атпен, ордасы Ғұзорда болған мемлекеттің негізін қалады. 

  • Мемлекеттің негізін қалаушы Елюй Даши 1141 жылы Самарқанға жақын маңда біріккен салжұқ-қарахан әскерін талқандады. 

  • Қарақытайлар Бұхараны және бүкіл орталық Мауренахрды басып алды. Хорезмшахтар мемлекетінің билеушісі жеңіліске ұшырап, қарақытайларға жыл сайын алым-салық төлеуге мәжбүр болды.

  • Жетісу, Мауренахр және Шығыс Түркістан Қарақытай мемлекетінің құрамына енді. 

  • Алайда қарақытайлық гурхан қарахандықтар әулетін жойған жоқ. Өзінің вассалдары (бодан) етіп, алым-салық алумен шектелді. Қарақытайлар қарахандықтардың басқару жүйесіне өзгеріс енгізбеді және өлке экономикасына, қоғамдық өмірі мен мәдениетіне ықпал еткен жоқ. 

  • Қидандар: 1. Қарахандықтардың билігін сақтады. 2. Салықтарды жеткізуді жергілікті ақсүйектерге тапсырды 3. Маңайындағыларға жер бөліктерін бермеді. 4. Қатаң салық жүйесін орнатты 5. Гурхан билігін күшейтті. 6. Халықты тонауға тыйым салды.

  • Қидандар билеушісі гурхан лауазымын иеленді. Бұл «хандардың ханы» мағынасын білдірді. 

  • Бас ордасы Баласағұнға жақын жерде, Шу өзенінің бойында орналасты.

  • Қарақытайлар әскерінде тәртіп күшейтілді.

  • Гурханның өкілетті басқарушылары салық жинаумен де айналысты. Ол әр отбасынан бір динардан салық алды.

  • Қарақытайларда билікке мұрагерлік ету құқығына ерлер ғана емес, билеуші рудың әйелдері де ие болды. Қарақытай тарихында Елюй Дашидің қызы да билікке ие болғаны белгілі.

  • XII ғасырдың ортасынан бастап қарақытайлар өздерінің салық саясатын өзгертіп, ашық тонауға көшті. 

  • XII ғасыр соңында мұсылмандарды қудалау басталды. Жетісуда қарақытайларға қарсы мұсылман қозғалысы күшейе түсті.

  • Қарақытайлар Хорезмшахтар мемлекетінің билеушісі Мұхаммедпен соғысты бастап, жеңіліске ұшырады. 

  • Самарқан билеушісімен одақтаса отырып, Хорезмшахтар мемлекетінің әскері Таласқа жақын маңда қарақытайлықтарды талқандады.

  • 1208 жылы Моңғолиядан Шыңғысхан ығыстырған Күшлік басқарған наймандар Жетісуға келеді. 

  • Күшлік хан және оның одақтастары қарақытай билеушісін тұтқындады. 

  • 1212 жылы Қарақытай мемлекеті өмір сүруін тоқтатты. 

  • Жетісудағы билік найман билеушісі Күшлік ханға өтті. 

  • Жетісу жерінде қырғын соғыстар, бүліктер мен мұсылмандар көтерілістері 1218 жылға дейін, яғни Шыңғысхан Жетісуға келгенге дейін жалғасты.

  • Қарақытай мемлекеті қазіргі қазақ халқының ертедегі ру, тайпаларының басын біріктірген орта ғасырлардағы іргелі мемлекет болды.




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   35




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет