2016 жылғы № шешіміне қосымша V сайланған Алматы қаласы мәслихатының XLVII кезектен тыс сессиясының

2.1.1.4. Шағын және орта бизнес, сауда

Соңғы үш жылда (2013-2015 жылдары) қалада шағын және орта бизнестің (бұдан әрі - ШОК) негізгі көрсеткіштердің жағымды қарқыны байқалады.

2015 жылдың қорытындысы бойынша ШОБ тіркелген субъектілер саны 241 103 субъектіні құрады және 2014 жылмен салыстырғанда 10 809 субъектіге қысқарды немесе 4,2% және 2013 жылмен салыстырғанда 16 272 бірлікке немесе 7,2% артты.

Жұмыс жасайтын субъектілер саны 2015 жылы 185 133 бірлікті құрады, ол 2014 жылмен салыстырғанда 57 026 субъектіге көбейді немесе 44,5% және 2013 жылмен салыстырғанда 65 671 бірлікке артық немесе 55%, сәйкесінше жалпы тіркелгендер санында ШОБ жұмыс жасайтындардың үлесі 76,8%-ға дейін өсті (2014 жылы – 50,9%, 2013 жылы –53,1%).

Жыл сайын ШОБ жұмыс жасайтындардың саны өсіп келеді, 2015 жылы 2014 жылмен салыстырғанда 132 820 бірлікке өсті (27,9%) және 2013 жылмен салыстырғанда 195 113 бірлікке өсті (47,3%).

ШОБ субъектілері өндіретін өнімнің көлемі 2015 жылы атаулы түрде 134 млрд. теңгеге немесе 2014 жылмен салыстырғанда 3,5% (3799,8 млрд. теңге) және 3 665,8 млрд. теңгені құрады және 2013 жылмен салыстырғанда (2 159,7 млрд. теңге) 1 506,2 млрд. теңгеге немесе 69,7%-ға азайды.

ШОБ өнімінің нақты көлем индексі: 2015 жылы – 90,7%, 2014 жылы – 112,5%, 2013 жылы – 101%.

ЖӨӨ-гі ШОБ үлесі 2015 жылы 29,1%-ға жетті, ол 2014 жылмен салыстырғанда (33,9%) құрай отырып, 4,8%-ға азайды және 2013 жылдың (22,3%) деңгейіне 6,8%-ға өсті.

БЖК 2020 іске асыру үшін республикалық бюджеттен 2013-2015 жылдары 12,5 млрд. теңге бөлінді.

Соңғы 3 жыл ішінде, несиелердің сыйақы мөлшерлемелерін субсидиялау есебінен «Бизнестің жол картасы-2020» Бағдарламасы бойынша шараларды іске асыру, 286-дан астам кәсіпкерге өздерінің жобаларын қаржыландыру шарттарын жақсартуға мүмкіндік берді, 57 кәсіпкерге кепілдік, 39 грант берілді, 9 кәсіпорынға инфрақұрылым жүргізілді. «Бизнестің жол картасы-2020» Бағдарламасы бойынша шараларды іске асыру нәтижесінде, аталған кезең ішінде 17 мыңнан астам жұмыс орындары сақталды және қосымша 9 мың жұмыс орындары құрылды.
2.1.1.4.2. кесте. Жобалардың саны, құралдардың бөлігінде «Бизнестің жол картасы - 2020» Бағдарламасының шеңберінде ӨҮК

Сонымен бірге, қолдаудың басты бағыты кәсіпкерлік әлеуетті күшейту болып табылады. Қолдаудың аталған бағыты бизнесті жүргізу, сондай-ақ әлеуетті және ісін жаңадан бастап жатқан кәсіпкерлерді консультациялық сүйемелдеу негіздеріне оқыту бойынша жобалар кешенін құрайды.

2013-2015 жылдары 4 мыңнан астам жаңа және жұмыс жасап жатқан кәсіпкерлер кәсіпкерліктің негіздері бойынша оқытудан өтті.

Оқыту құралдарының бөлігінде «Бизнес-Кеңесші I, II» қысқа мерзімді бизнес-жаттығуларында 3 867 тыңдаушы болды, шағын және орта бизнестің топ-менеджментті оқытуына 171 кәсіпорын басшылары қатысты, «Іскерлік байланыстар» жобасы бойынша 224 адам оқытудан өтті, оның ішінде, АҚШ және Германияның бейінді кәсіпорындарында шетелдік өтілден 29 адам өтті, «Аға сеньорлар» бағыты бойынша 4 адам және «Жас кәсіпкерлер мектебі» жобасы бойынша 85 адам оқытылды.

Шағын және орта кәсіпкерліктің белсенді субъектілерінің салалық ерекшелігі қызмет көрсету саласындағы кәсіпорындардың басымдылығымен сипатталады. Үлестің аса көп бөлігіне сауда саласы ие болып отыр, бұл қаланың жалпы өңірлік өнімі құрылымының жалпы серпініне сәйкес келеді. Сонымен қатар, бұл сауда саласында жиі кездесетін жеке кәсіпкерлердің шағын және орта кәсіпкерлік құрылымындағы басымдығымен түсіндіріледі.

Алматы қаласында Кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығының (бұдан әрі – КҚО) 2 орталығы табысты түрде жұмыс істейді, онда кәсіпкерлерге «бір терезе» тәртібінде қызметтер кешені ұсынылады, мемлекеттік қолдаудың нақты құралдарын түсіндіру бойынша жұмыстар жүргізіледі. 2015 жылы 1 418 кәсіпкерге бизнесті жүргізудің сервистік қолдауының шеңберінде қызметтер көрсетілді.

Алматы жалпы республикалық сауда көрсеткішінде сауданың меншікті үлесі бойынша 1 орынды иеленеді. 2015 жылы сауда қаланың ЖӨӨ ең жоғары үлесін қамтамасыз еткен (35,6%), көтерме сауданың жалпы көлемі (7782,1 млрд. теңге, республикалық көлемнен 47,5%) бөлшек сауда көлемінен (1 754,0 млрд. теңге, республикалық көлемнен 27,5%) 4,5 есе артық болған. Көтерме сауданың жалпы республикалық көлемінің жартысынан астамы Алматы қаласында шоғырлануы негізінен тіркелген ірі компаниялардың қалада болуымен байланысты.

Бөлшек сауда құрылымында қарастырылып отырған кезең ішінде азық-түліктік емес тауарларды сату басым болған, бөлшек сауда айналымының 64,8% немесе 1137 млрд.теңге жуығын құраған.

2013-2015 жылдар кезеңінде бөлшек сауданың нақты көлемінің индексі аздап төмендеген. Аталған үрдіс 2013 жылғы біршама өсуімен байланысты болуы мүмкін, бұл шақты салыстыру үшін жеткіліксіз.

Қаланың сыртқы сауда айналымының көлемі (Кеден Одағы мемлекеттерін қоса алғанда) 2013 - 2015 жылдар аралығында 47,4%-ға азайды және 2015 жылы 14,4 млрд. АҚШ долларын құрады, оның ішінде экспорт 40,4%, импорт 48,9%-ы құрады.

Дереккөз: Қазақстан Республикасының Статистика комитеті

2015 жылы экспорт құрылымында үш санаттағы өнім басым: минералды өнімдер - 43%, (каучук және пластмассадан жасалғанды қоса алғанда) химиялық және онымен байланысты өнеркәсіп салаларына - 25%, мал өнімдері мен өсімдік өнімдері дайын азық-түлік тауарлары - жалпы экспорттың 11%.

Дерек көзі: Қазақстан Республикасының Статистика комитеті

Дерек көзі: ҚР ҰЭМ Статистика комитеті, ҚР ҚМ мемлекеттік кірістер комитеті.

Импорт өнімдері негізгінен ҚХР мен Ресей Федерациясы елдерінен болып табылады. Негізгі экспорттық бағыттар Украина, Ресей Федерациясы және Қытай Халық Республикасы болып табылады.

2.1.1.5. Өңіраралық ынтымақтастық

2015 жылы Алматы қаласының көтерме сауда айналымының жалпы көлемі басқа өңірлермен салыстырғанда 1 378 601,9 млн. теңгені құрады. Алматы қаласының резиденттеріне 41% келеді, ҚР өзге облыстарының резиденттеріне – 9,2%, резиденттер еместеріне – 49,8%.

Қазіргі уақытта Алматы қаласының өңіраралық ынтымақтастығы барлық салаларда ҚР-ың барлық өңірлерімен тығыз сауда-экономикалық байланыстарымен сипатталады. 2015 жылы Алматы қаласына ҚР-ың өзге облыстарынан 126 581,7 млн. теңгенің азық-түлігі жеткізілді.

Жеткізілетін өнімнің жалпы көлемінің 81,71% қала ішінде өндірілген тауарларды құрайды.

Алматы қаласының нарығына жеткізілген барлық өнімнің 9,65% Батыс Қазақстан облысының үлесіне тиеді. Оңтүстік-Қазақстан облысынан жеткізілген тауарлардың үлес салмағы 3,10% құрайды, Қарағанды облысы – 1,66%, Солтүстік Қазақстан облысы – 1,46%, өзге өңірлер – 2,42% құрайды.

2.1.1.5.1. сурет – Алматы қаласындағы заңды тұлғалардан – ҚР резиденттерінен сатып алынған көтерме сауда тауарларының құрылымы

2015 жылы Алматы қаласынан ҚР-ың өзге өңірлеріне 189 092,8 млн. теңге сомасының өнеркәсіп өнімдері тиеліп жеткізілді, Алматы қаласынан жеткізілетін жалпы өнімнің – 14,59% Оңтүстік-Қазақстан облысына , Ақтөбе облысына – 13,35%, Қарағанды облысына – 11,69%, Қостанай облысына – 10,85%, ҚР өзге өңірлері – 49,52% жеткізілді.

- қаржы ресурстарына қолжетімділіктің төмен деңгейі.

- бизнесті мемлекеттік қолдау тетіктерінің шаралары туралы кәсіпкерлерді хабардар етудің жеткіліксіздігі;

- айналым қаражатын толтыру бойынша сауда кәсіпорындарын екінші деңгейлі банктердің несиелеудің жеткіліксіздігі және т.б.;

- сауда нарықтарын жаңғыртуға кәсіпкерлердің ақша қаражатының жетіспеушілігі.
2.1.1.6. Инновациялар және инвестициялар
Инвестициялар
Алматы Қазақстанның инвестициялық тұрғыда тартымды аймақтарының бірі болып табылады, себебі қала қажетті еңбек, тұтынушылық және инфрақұрылымдық әлеуетке ие.

2013-2015 жылдары Алматы қаласы бойынша негізгі капиталға салынған инвестициялар 482,9-дан 532,7 млрд. теңгеге дейін өсті.

Дерек көзі: Алматы қаласы Статистика департаменті

2013-2015 жылдардағы ЖӨӨ-ге негізгі капиталға инвестиция үлесі 6,4%-дан 6,2%-ға дейін төмендеген. Аталған үрдіс экономиканың өсіуінің бәсеңдеуімен байланысты:

Осы орайда қаланың инвестициялық тартымдылығын арттыр, сондай-ақ қаладағы қаражатты көп қажет ететін және ұзақ мерзімді жобаларға стратегиялық серіктестерді тарту бойынша бірқатар іс-шаралар іске асырылуда .

Атап айтқанда:

• 
  Әкімдік муниципалдық секторға ұзақ мерзімді инвестицияларды тарту үшін тұрақты негізде халықаралық қаржы институттарымен (Еуроап даму және қайта құру банкі, Азия даму банкі, Дүниежүзілік банк және т.б.) ынтымақтастық жасасады;
  
• 
  Инвестициялық жобалар, халықаралық дипломатиялық және бизнес делегацияларымен кездесулер тізбесі жасалды.
  

Талданып отырған кезеңде инвестициялардың елеулі бөлігі құрылыс және күрделі жөндеуге, сондай-ақ машиналар мен жабдықтар сатып алуға жұмасалды.

Алматыда көптеген ғылыми мекемелер, жобалау институттары және жоғары оқу орындары орналасқан. Қаланы дамытудың алдында тұрған негізгі міндет ғылыми зерттеулер нәтижелерін өндіріске енгізу үшін ғылым, білім және өндірісті біріктіруді қамтамасыз ету болып табылады. 2013-2015 жылдардағы кезеңде кәсіпорындардың технологиялық инновация шығындары 3 есе артқан. Сонымен қатар 2015 жылғы ҒЗТҚЖ сыртқы және ішкі шығындар 33,7 млрд. теңгені құраған, бұл елдегі жалпы жұмыстар көлемінің 48% болып табылады. ҒЗТҚЖ-ға ішкі шығындардың 75%-ы бюджет қаражатынан тұрады.

2015 жылы ғылыми-зерттеу және тәжірибелік - конструкторлық жұмыстарға ішкі шығындар көлемі өткен жылмен салыстырғанда 6,6%-ға төмендеп, 31,8 млрд. теңгені құрады. Ішкі шығындардың жалпы көлемінде, қолданбалы зерттеулер шығыстарының үлесі - 55,5%, негізгі ғылыми-зерттеу - 30,8% және тәжірибелік-конструкторлық жобалау - 13,6% құрады.

Ішкі шығындарды қаржыландыру көздерінің құрамында ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға тартылған қаражат есебінен 79,9% ҒЗТҚЖ қаржыландырылды, өз қаражаты есебінен 20,1%.

Ұлттық инновациялық саясаттың негізгі мақсаты тұрақты экономикалық өсімді, жоғары технологиялық өндірістердің дамуын қамтамасыз ету, ғылымды қажет ететін өнімдер көлемін арттыру есебінен бюджетке түсімдерді ұлғайту, жаңа технологияларды пайдалану арқылы экологиялық және әлеуметтік мәселелердің шешімін табу болып табылады.

Мемлекет өңірдегі инновациялық дамуға қолдау көрсетеді. Осындай шаралардың бірі инновациялық және ғылыми-зерттеушілік әлеуетті дамыту платформасын қалыптастыруға арналған «Ақпараттық технологиялар паркі» арнайы экономикалық аймағын құру болып табылады.

«Ақпараттық технологиялар паркі» арнайы экономикалық аймағын салықтарды төлеуден босату түріндегі жеңілдіктер қарастырған. Негізгі мақсат жаңа технологияларды тарту, қолдау және ақпараттық технологиялар мен телекоммуникация, электроника және құралдар жасау, ресурс үнемдеу, табиғатты тиімді пайдалану және т.б. салаларда жаңа кәсіпорындардың артуы болып табылады

Дереккөз: Кәсіпкерлік және инновациялық даму басқармасы

- 64 компания тікелей «АТП» АЭА аумағында жұмыс жасайды (18 өндірістік аймағы бар, 48 офисті кеңселерді жалға алады). Жұмыс істеп отырған компаниялар ішінде 18 кәсіпорын шетелдік инвесторлардың қатысуымен жұмыс жасайды (Ресей Федерациясы, Оңтүстік Корея, Израиль, Қытай, Германия, Италия).

Сонымен қатар «Ақпараттық технологиялар паркі» арнайы экономикалық аймағының дәрежесі біршама артады – Қамқоршылық кеңесін ел Президенті басқарады Назарбаев Н.А..

Дереккөз:Алматы қаласы Статистика департаментінің санақ жинағы

- экономикалық жағдайдың тұрақсыздығы және инвестициялық белсенділіктің жаһандық төмендеуі;

• 
  Қазақстан Республикасының аумағында бизнесті жүргізу үшін визаларды ресімдеудің қиындығы;
  

- технологиялық сипаттағы инновацияларға бизнесті қабылдау деңгейінің төмендігі;

-техникалық, инженерелік мамандықтар және инновациялық менеджмент бойынша ғылыми кадрлардың тапшылығы;

- инновациялық жобаларды іске асырудағы бақылау жүйесінің жетілдірілмеуі.