2016 жылғы № шешіміне қосымша V сайланған Алматы қаласы мәслихатының XLVII кезектен тыс сессиясының

2.1.2. Әлеуметтік сала

2.1.2.1. Білім беру

Алматы қаласы аумағының ұлғаюы және халық санының табиғи өсімі мен көші-қон есебінен артуы мектепке дейінгі білім беруге сұраныстың айтарлықтай артуына алып келді. Алматы қаласының статистика мәліметтері бойынша мектепке дейінгі мекемелердегі 0-ден 7-ге қоса алғандағы балалардың саны 2013 жылы – 147,5 мың, 2014 жылы – 193,7 мың, 2015 жылы – 215,2 мың құрады.

Бұл динамикаға мектепке дейінгі ұйымдар санын 2013 жылдағы 293 бірліктен 2015 жылы 401 бірлікке дейін көбейту есебінен қол жеткізілді.

2015 жылдың қорытындысы бойынша қалада мектепке дейінгі ұйымдарға кезек мыналарды құрады:

• 
  1 жастан 6 жасқа дейінгі балалар - 48 088 адам.
  
• 
  3 жастан 6 жасқа дейінгі балалар - 28 627 адам.
  

- бос жер учаскелерінің жетіспеушілігі;

- жерді жеке меншік иелерінен сатып алу қажеттілігі болып табылады.
2016 жылдың басында мектепке дейінгі мекемелер желісі 403 бірлікті құрады, 175 мемлекеттік, мемлекеттік емес 228 мекеме.

Қазіргі уақытта бала- бақша құрылымы жеке ұйымдарда кең таралған. Мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдардың үлесі 36%, 64%-ы жеке меншік. Сонымен қатар, мемлекеттік балабақшаларға балаларды қамту 68%-ды құрайды.

Наурызбай, Алатау, Медеу және Әуезов аудандарындағы жалпы білім беретін ұйымдарда орындардың жетіспеушілігі бар (мектептерде бала санының артық болуы). 2015 жылы қала бойынша жалпы жетіспеушілік 34 мың адамды құрайды.

Жеке инвесторларды тарту арқылы Наурызбай ауданында оқушыларға арналған орындардың тапшылығын азайту үшін 1200 оқушыға арналған мектеп құрылысы жүргізілуде.

Сонымен қатар, «Нұрлы жол» бағдарламаның аясында №26 мектеп үшін қосымша ғимараттың құрылысы аяқталды және №157 мектепке қосымша құрылыс жүргізу жалғасуда, әрбірі 900 оқушыға арналған.

Медеу ауданында 500 оқушыға арналған №168 мектептің жаңа ғимаратының құрылысы басталды.

Жаратылыстану-математикалық бағыттағы пәндер бойынша оқу бағдарламасын ойдағыдай меңгерген (үздік, үздік/жақсы, жақсы) оқушылардың үлесі 2013 жылы 50,6%-дан 2015 жылы 56% дейін артқан.

Алматы қаласының оқушылары жалпы білім беру пәндері бойынша әр түрлі деңгейдегі олимпиадалар мен ғылыми жобалар байқауларына белсене қатысады (мектепішілік, аудандық, қалалық, республикалық, халықаралық). Алматы төрт жыл қатарынан және бесінші жыл ҰБТ және ОЖСБ қорытындылары (2012-2016 жылдар) бойынша республикада бірінші орынды иеленген. Мысалы, ҰБТ бойынша орташа балл 2012 жылы 84,7 балл, 2013 жылы – 87,3 балл, 2014 жылы – 93,4 балл, 2015 жылы – 92,1 балл болған.

Мүмкіндігі шектеулі балаларды инклюзивті білім берумен қамту 2013 жылы 20,0%-дан 2015 жылы 32,2% дейін жоғарылады.

2016-2018 жылдары ҚР мүгедектердің өмірін жақсартып және құқықтарын қамтамасыз ету шаралар жоспарын орындау үшін жалпы білім беретін мектептер балалардың жеке қажеттіліктеріне қарай қолжетімді болуы керек.

Мектептерде және басқа білім беру ұйымдарында күрделі және ағымдағы жөндеу жұмыстарын жүргізгенде оларға мүгедектер кедергісіз кіретін көтеру құралдарымен жабдықталуы керек. Сейсмокүшейту және құрылыс жүргізілген 153 білім беру ұйымында пандустар, лифтілер бар (76 - мектеп, 6- колледж, 69 – балабақша, 2- мектеп-интернат). Жұмыспен қаму және әлеуметтік бағдарламалар басқармасымен бірлесе отырып 30 нысанды пандустармен, тактильді тақталармен және қозғалысы шектелген топтарға қажетті жабдықталу жұмыстары жүргізілуде

Арнайы білім беру түзету мекемелері бірінші кезекте олар бейімделген және жабдықталған болады, ерекше қажеттіліктері бар балалардың оқитын орыны. Бұл 6 арнайы (түзету) мектеп-интернаты (№1, 2, SC «Жанұя», №5, 6, 9); 3 орта мектеп-интернат; 2 балалар үйі; 1 ПМПК (№1) және 3 PBPC (№1; 3; 4); 6 орта-мектеп (№9; 49; 116; 75; 109; 63); 7 арнайы түзету балабақшасы (№178; 54; 137; 13; 123; 66; 142) және 2 колледж (Алматы политехникалық колледжі және Алматы мемлекеттік Қызмет және технология колледжі).

Қаланың білім беру мекемелерін оқулықтармен және оқу-әдістемелік кешендермен қамтамасыз ету мәселесін әкімдік тұрақты бақылауға алған; 2011 жылдан бері жергілікті бюджет қаражаты есебінен оқушыларды тегін оқулықтармен 100% қамту кезең кезеңімен жүзеге асырылуда. 2015 жылы осы мақсат үшін 1,9 млрд. теңге бөлінді.

2012 жылдан бастап колледждер түлектерінен өтініштер қабылданып, өнеркәсіптік және басқа да кәсіпорындарда жұмысқа орналастыру кепілдігімен шарттар жасалуда. Осыған қарамастан, түлектерді, әсіресе жеке меншік колледждердің түлектерін жұмысқа орналастыруда әлі де қиындықтар бар.

2015 жылы түлектердің шамамен 10% жұмысқа орналаса алмады. Оның үстіне, жеке меншік колледждерде қағаз жүзінде жұмысқа орналастыру немесе кейіннен босатумен жұмысқа орналастыру жағдайлары орын алады, бұл жұмыспен қамтылмағандар санын жасанды түрде төмендетеді. Бұл жағдайда мемлекеттік колледждер түлектерінің 90% мемлекеттік тапсырыстар бойынша жұмысқа орналастырылады. Жеке меншік колледждер үшін бұл сан 12% ғана құрайды.

2.1.2.1.2. сурет. Техникалық және кәсіптік білім беру көрсеткіштері

Колледждер саны

Дереккөз: Алматы қаласы Білім басқармасы; жұмыс тобының талдауы

Егер 2013 жылы колледждің 15 249 бітірушілерінен 9082 адам немесе 59,5% жұмысқа орналасса, ал 2015 жылдың қорытындысы бойынша 14 854 бітірушіден 9 997 адам орналасты және оқу орнын бітірген соң бірінші жылы мамандық бойынша жұмысқа орналасқан бітірушілердің үлесі жалпы санының 67,3% құрады.

NEET (NEET – ағыл. Not in Education, Employment or Training),көрсеткіші бойынша 15-28 жас аралығындағы жастардың жалпы саны ішінде жұмыс істемейтін, оқымайтын және біліктілігін көтермейтін жастардың үлесі 2013 жылы 6,9% -дан, ал 2015 жылы 8,6%-ға артқан.

NEET көрсеткіші үлесінің өсуіне негізгі себептер:

1) Статистика комитеті «Жастар» санатын анықтауда, 15 жастан 28 жасқа дейінгі топтарды пайдаланды. Алайда қоданыстағы «Мемлекеттік жастар саясаты туралы» Заңда «жастар» санаты 14 жастан 29 жасқа дейінгі жас дәрежелері қамтылды;

2) Орталық және өңірлік статистикалық кеңселердің ресми ақпараттарында қайшылықтар бар.

3) Алматы қаласында жастардың көші-қонының оң сальдосы (21 мың адамнан астам), бұл еліміз бойынша ең жоғары көрсеткіш болып табылады;

4) Жастар арасындағы жұмыссыздықтың өсуіне, басқа өңірлерден жыл сайын көшіп келетіндердің жоғарғы көрсеткіші себеп болады. Сонымен қатар, ЖОО-ының жыл сайын шамамен, 60-65 % резидент емес түлектері Алматы қаласында қалуды көздейді. 2015 жылғы түлектер саны – 32678 (ЖОО мәліметтері бойынша, солардың 19712-сі жұмысқа орналасқан). Басқа жағынан, жұмыспен қамту саласында қиындықтар пайда болуы, түлектердің көпшілігіне басымдықты экономикалық, қаржылық және құқықтық кәсіби мамандықтарға беру фактісі ықпал етеді. Сонымен қатар еңбек нарығында техникалық мамандығы бойынша жұмысшылар сұранысы жоғары болып қалуда. Мұндай нәтижеге байланысты жұмыссыздық және жастардың алданып мансап күтуі әлеуметтік шиеленістің өсуіне әкеліп соғуы мүмкін.

Басқаша айтқанда, мәселе экономика мамандықтарының номенклатурасы мен нақты сұраныстың сай келмеуі болып қалуда. Ол экономика, индустрияны немесе басқа да әлеуетті жұмыс берушілер субъектілерін әріптестік дамыту арқылы оқу үдерісінің тәжірибелік бөлігін жақсарту мәселесіне көп назар аударуды қажет етеді.

5) Бизнес пен жоғары оқу орындарының өзара іс-қимылы шектеулі, және түлектердің біліктілік ұйымының талаптарын қанағаттандыру үшін оқу бағдарламаларын құрастыруға қызығушылығы төмен;

6) Кәсіпорындардың кадрларға деген алмасу және болжам қажеттіліктері туралы бірыңғай ақпараттық базаның болмауы;

7) Жеке сектор кәсіпорындарының кәсіби білім беруді дамыту үшiн қаражат бөлуі мардымсыз болады: мамандар мен шеберлердің өндіріс құралдарында жұмыс істейтін мамандарды оқытуға негізінен бюджеттен бөлінді.

Санаты бойынша үстемеақының төленбеуі колледждер педагогтарының еңбек ақысының біршама төмендеуіне алып келген және осының салдары ретінде білікті мамандар экономиканың нақты секторларына ауысып, жалпы білім беру пәндерінің озық оқытушыларының мектептерге ауысуы байқалады, бұл мамандар дайындау сапасына теріс ықпал етеді.

Дереккөз: Қаржы шығындары Білім басқармасына бағынысты мекемелердің көрсеткіштерінен алынды.

- еңбек ақысының төмен болуына байланысты мемлекеттік білім беру ұйымдарында педагог кадрлардың тұрақтамауы;

- педагогикалық жоғары оқу орындары мен колледждер түлектерін даярлаудың төмен деңгейі;

- қала халқы санының өсу қарқынының жоғары болуы.