-дәріс. Абай тағылымы және Абайдың ақын шәкірттері

1. 
   «Ақындық мектеп», «әдеби орта», «әдеби дәстүр» үғымдары
   
2. 
   Абай шәкірттерін топтастыру туралы ғалымдардың пікірлері
   
3. 
   Дәстүр жалғастығы
   

Ақылбай Абайұлы (1861-1904). Өмірі. Шығармалары. Әбдірахман өліміне жазған жоқтау өлеңі. "Дағыстан" ("Қисса-Жүсіп"), "Зүлыс", "Жармах батыр" поэмалары. Ақылбай мұрасының зерттеліп, жариялануы.

Мағауия Абайұлы (1870-1904). Өмірі. Шығармалары. "Медғат-Қасым" поэмасы. Шығармаларының басылым, зерттелу жайы.

Көкбай Жанатайұлы (1863-1927). Өмірбаяны. Абай және Көкбай. Көкбайдың "Абай - акындардың ұстазы" деген естелігі. "Абайға", "Дүтбайға", "Мұсажанға", "Сараң байға", т.б. арнау өлеңдері. "Сабалақ" дастаны.

Әріп Тәңірбергенов (1856-1924). Өмірі. Қоғамдық қызметі. Әдеби мұрасы. "Қалың мал туралы", "Еңбек туралы", "Ғылым туралы" дейтін өлең толғаулары. «Тәуірбек болысқа», «Замандасқа», «Шәкірттеріме», арнаулары. Адам ғұмырын сипаттауы. Әріптің шығармашылық өмірбаянындағы Шығыс әсері. Әріп ақынның «Біржан-Сара» айтысына қатысы.

Бақылау сұрақтары:

1. Ақылбай, Мағауия Абайұлдарының шығармашылығына әке ықпалы

2. Көкбай мен Әріп шығармашылығындағы Абай дәстүрі

Әдебиеттер:

1. 
   XIX ғасырдағы тарихи-әлеуметтік жағдай .
   
2. 
   Әдебиеттегі отарлық езгіге қарсы сарын.
   

4. Ақындық дәстүрдің тууы мен өркен жайып, өсуі.

5. Әдебиеттегі жаңа түрлер мен сөз өрнектері, жанрлардың молаюы.

6. Жаңа жазба әдебиет.

1. 
   ХІХ ғасырдағы оқу-ағарту, баспа ісінің жай-күйі
   
2. 
   Қазақ әдебиетінде жаңа жарлардың пайда болуы
   

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   XIX ғасыр әдебиетіндегі жаңа бет пен жаңа әдеби сарын.
   
2. 
   Әдебиеттегі дәстүр мен жаңашылдық
   
3. 
   Жаңа жазба әдебиеттің тууы.
   
4. 
   Әдеби бағыттар
   

1. 
   Зар заман поэзиясы
   
2. 
   Дәстүрлі жыраулық поэзия сілемдері
   
3. 
   Кітаби, қиссашыл ақындар.
   

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   Отарлық езгі және әдебиеттегі тарихи өлендердің дүниеге келуі.
   
2. 
   «Кенесары-Наурызбай» жыры.
   
3. 
   «Исатай-Махамбет» жыры.
   
4. 
   «Бекет батыр» жыры.
   
5. 
   М.Әуезовтің «Әдебиет тарихы» еңбегіндегі «Тарихи өлендер» тарауы
   

1. 
   Тарихи өлеңдердің топтастырылуы
   
2. 
   М.Әуезовтің тарихи жыр туралы
   
3. 
   Ш.Уәлихановтың жырды жинастыруға қосқан үлесі
   

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   Өмірі туралы мәлімет. Махамбет шығармаларын жариялау, зерттеу
   жұмыстары.
   
2. 
   Махамбет - қазақ әдебиетіндегі сыншыл, реалистік, романтикалық
   толғау ақыны. Ақын жырларындағы күрескерлік, жауынгерлік,
   азаматтық әуендер.
   
3. 
   Махамбет шығармаларындағы халык тұлғасының және Исатай батыр
   бейнесінің жырлануы.
   

1. 
   Махамбет өлеңдерінің философиялық-дүниетанымдық тереңдігі
   
2. 
   Лирикалық өлеңдеріндегі ақынның өз бейнесінің сомдалуы
   
3. 
   Махамбет өлеңдеріндегі жыраулық-ақындық дәстүр жалғастығының белгілері
   

1. 
   Шығыс әдебиеті және қазақ әдебиетіндегі қисса-дастандардың тууы.
   
2. 
   Діни-тәлімгерлік әдебиеттің жазба әдебиетті тудырудағы рөлі.
   
3. 
   Шығыстық қиссалар мен нәзирагейлік дәстүр.
   
4. 
   Діни-тәлімгерлік бағыт өкілдері, шығармаларының басылуы, олардың зерттелу тарихы.
   

1. 
   ХІХ ғасыр әдебиетіндегі қисса-өлең дәстүрінің ғылыми негізделуі
   
2. 
   Кітаби ақындардың шығармашылығы жайлы
   
3. 
   Қисса-дастандардың ауызша әдебиет пен жазба әдебиетке қатысын айқындай түсудің өзекті ғылыми мәселелері
   

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   Сал-серілер мен әнші-ақындар және әдебиет тарихындағы ән-өлеңдер.
   
2. 
   Сал-серілер мен әнші-ақындар туындыларындағы ұлттық тағлым,
   керкемдік тіл кестесі мен лиризм.
   
3. 
   Қазақ мәдениетіндегі әдеби дәстүрлері, зерттелу, окытылу жайы
   
4. 
   Әдебиет тарихындағы алар орны.
   Сабақтың мақсаты: Сал-серілер мен әнші-ақындар шығармашылығы қазақ әдебиетінде ерекше құбылыс екендігін студенттердің қалай меңгергендігін бақылау.
   

1. 
   ХІХ ғасыр әдебиетіндегі қисса-өлең дәстүрінің ғылыми негізделуі
   
2. 
   Кітаби ақындардың шығармашылығы жайлы
   
3. 
   Қисса-дастандардың ауызша әдебиет пен жазба әдебиетке қатысын айқындай түсудің өзекті ғылыми мәселелері
   

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   Ақан серінің өмірі мен шығармашылығы.
   
2. 
   Ән-өлеңдерінің көркемдік тіл айшығы, олардағы лиризм.
   
3. 
   Мағжанның «Ақан сері» мақаласы.
   

1. 
   Шығармашылық мұрасы
   
2. 
   «Сырымбет», «Қара торғай», «Үш тоты», «Ақ көйлек» ән-өлеңдері
   
3. 
   Өлеңдеріндегі әлеуметтік үн
   

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   Айтыс өнері, оның түрлері мен жанрлық ерекшеліктері.
   
2. 
   Айтыскер ақындар, олардың айтыстарындағы сөз қолданыс, көркемдік
   тіл айшықтары.
   
3. 
   Айтысты М.Әуезовтің ғылыми саралап, жіктеуі.
   
4. 
   Айтыс өнерінің зерттелу тарихы.
   

1. 
   ХІХ ғасырдағы әйгілі айтыс ақындары.
   
2. 
   Айтыстың әлеуметтік мәні
   
3. 
   ХІХ ғасыр айтыстарының жиналып, зерттелу жайы.
   

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   Отарлық езгі және «Зар заман» әдебиетінің тууы.
   
2. 
   «Зар заман» әдебиетінің өкілдері мен олардың туындыларына тән
   белгілер, тіл ерекшеліктері.
   
3. 
   «Зар заман» әдебиетіндегі заман, адам, дәуір суреттері.
   

1. 
   Зар заман әдебиетінің зерттелу тарихындағы саяси негіздемелер
   
2. 
   Зар заман поэзиясының көрнекті өкілдері
   
3. 
   Қазіргі кезеңде зерттелуі. А.Шәріп, Б.Омарұлы, Қ.Раев, Қ.Мәдібай зерттеулері
   

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   Әдебиет тарихындағы дәстүр жалғастығы.
   
2. 
   Әдебиеттегі тақырыптық, мазмұндық қайталаулар мен тағылымдық
   дидактика.
   
3. 
   Қашаған Күржіманұлы, Нұрым Жаршағұлұлы, Базар жырау Оңдасынұлы, Мәделі Жүсіпқожаұлы, Құлыншақ Кемелұлы т.б. шығармашылық мұралары.
   

1. 
   Ақындардың шығармашылықтарының басылып, зерттелуі
   
2. 
   Шығармашылықтарының жанрлық түрлері, көркемдігі
   

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   Ағартушылық, демократияшыл көзқарастағы ақын-жазушылар
   шығармашылығының XIX ғасырдағы қазақ әдебиетінің дамуындағы
   рөлі.
   
2. 
   Қазақтың ағартушы, демократ ақын-жазушыларының
   шығармашылығына өзек болған мәселелер.
   
3. 
   XIX ғасыр ағартушы-демократтары шығармаларындағы ортақ
   көзқарастар және оның реалистік жана жазба әдебиетті дамытудағы
   игі ықпалы.
   

1. 
   Жаңа жанрлардың тууы. Мысал, сықақ, сатираның жандануы
   
2. 
   Көркем аударма мәселелері
   
3. 
   Шағын проза. Көсемсөз
   

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   Дулат ақынның шығармашылығы.
   
2. 
   Отарлык езгі және Дулат өлеңдеріндегі азаттық танымдар.
   
3. 
   Ақын мұраларындағы заман, адам бейнесі.
   
4. 
   Шығармаларындағы туған жер, елдік, ерлік, бостандық тақырыптарының суреттелуі.
   
5. 
   Жаңа жазба әдебиетіне жол салуы, әдеби шығармаларындағы
   көркемдік тіл өрнектері.
   
6. 
   «Еспембет» поэмасы, мысалдары.
   
7. 
   Шығармашылығының зерттелуі.
   

1. 
   Дулат ақынның арнауларындағы заман жайы
   
2. 
   Ақындық, сөз өнері жайлы шығармалары
   
3. 
   Х.Сүйіншәлиев, Қ.Өмірәлиев, Р.Сыздықова т.б. зерттеулері
   

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Ы.Алтынсарин - ағартушы, үстаз-жазушы, этногроф, аудармашы.

2. Ы.Алтынсарин - қазақ мектебіне арналған түңғыш оқулықтың авторы

3. Қазақтың халықтық әдет-ғүрыптары туралы жазған этнографиялық еңбектері.

4. Қазақ халқының ауыр тұрмысына арналған макалалары.
Сабақтың мақсаты: Ы.Алтынсариннің қазақ әдебиетіндегі алатын орнын, ұстаздық қызметін, шағын жанрды дамытушы екендігін, өлеңдерін, аудармаларын студенттердің жете меңгергендігін тексеріп, бағалау.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Ыбырай – қазақтың тұңғыш оқу құралының авторы.
   
2. 
   Өлеңдері мен әңгімелеріндегі тақырыптық, көркемдік шешім тұрғысындағы үндестік.
   
3. 
   Ы.Алтынсарин шығармашылығы – қазақ балалар әдебиетінің қалыптасуындағы шешуші негіз.
   

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   Шоқан - қазақ тарихы мен әдебиетін, фольклоры мен этнографиясын
   зерттеуші, ағартушы ғалым.
   
2. 
   Ол-публицист жазушы. Шоқанның ағартушылық, демократтык
   көзқарасындағы философиялық-материалистік дүниетаным сипаттары.
   
3. 
   Шоқанның фольклор, әдебиет тарихы, поэзия жанрлары туралы
   зерттеу еңбектері.
   
4. 
   Шоқанның Қырғыз тарихына және фольклорына байланысты
   жазғандары, зерттеулері.
   
5. 
   Шоқанның хаттары, ондағы демократиялық, ағартушылық
   көзқарастары.
   

1. 
   Шоқан мұрасының жариялануы, зерттелуі
   
2. 
   Ғалымның фольклор, әдебиет тарихы, поэзия жанрлары туралы зерттеу еңбектері.
   
3. 
   Ш.Уәлихановтың қырғыздың фольклолры мен тарихына байланысты еңбектері. «Манас» эпосына тұңғыш рет тарихи, әдеби талдаулар жасауы
   

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   Хакім Абай мүрасынын жиналуы, жариялануы, зерттелуі. Абай
   шығармашылығына шешуші ыкпал еткен үш арна.
   
2. 
   Абайдың аудармашылық-нәзиралық шығармалары - әлемдік әдебиетті
   қазақ тілінде сөйлетудің үздік үлгілері.
   
3. 
   Поэмалары.
   
4. 
   Абайдың қара сөздері — ежелгі грек ойшылдарының шәкірттеріне
   айтқан әңгіме-сүхбат жанры дәстүріндегі шығармалары.
   
5. 
   Абай - қазақ сөз өнеріндегі жаңа реалистік жазба керкем әдебиеттің
   негізін салған ақын.
   

1. 
   Әдеби мұрасының сақталу, басылым жайы, зерттелуі
   
2. 
   Лирикасының тақырыптық аясы
   
3. 
   Аудармалары, поэмалары
   
4. 
   Қарасөздерінің маңызы.
   

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   Курстық және бітіру жұмыстарының тақырыптары:
   
   1. 
      Шөженің өлеңдері мен айтыстары.
      
   2. 
      Махамбет поэзиясындағы Исатай бейнесі.
      
   3. 
      Махамбет поэзиясындағы ақынның өз бейнесі.
      
   4. 
      Махамбет поэзиясының көркемдік сипаты.
      
   5. 
      Жетісудың отарлануы және Сүйінбай Аронұлының
      шығармашылығындағы ерлік, азаттық тақырыбы.
      
   6. 
      Біржан салдың ғашықтық лирикасы.
      
   7. 
      Біржан сал өлеңдері, олардың көркемдік кестесі.
      
   8. 
      Шоқан - әдебиет зерттеушісі.
      
   9. 
      Ы. Алтынсариннің прозасындағы дидактика.
      
   10. 
       Ы. Алтынсарин поэзиясындағы дидактика.
       
   11. 
       Ақан Серінің ғашықтық лирикасы.
       
   12. 
       Ақан сері шығармашылығындағы отарлық езгіге қарсы
       ой - танымдары мен туған жер тақырыбы.
       
   13. 
       Абай - жаңа жазба әдебиеттің негізін қалаушы.
       
   14. 
       Абай поэзиясындағы дәстүр мен жаңашылдық.
       
   15. 
       Абай шығармаларындағы отарлық езгіге қарсы сарын.
       
   16. 
       Абайдың өнерге деген эстетикалық көзқарасы.
       
   17. 
       Абай поэзиясындағы табиғат лирикасы.
       
   18. 
       Абай поэзиясындағы ғашықтық лирика.
       
   19. 
       Абай поэзиясындағы әлеуметтік - саяси лирика, оның
       Дулат шығармашылығындағы рухани көздері.
       
   20. 
       Абайдың ғақлиялары (қара сөздері).
       
   21. 
       Абайдың поэмалары.
       
   22. 
       Абайдың аудармалары.
       
   23. 
       Ақылбайдың «Дағыстан» поэмасының көркемдік
       кестесі.
       
   24. 
       Мағауияның «Медғат - Қасым» поэмасының құрылымы
       мен көркемдік сипаты.
       
   25. 
       Ш.Бөкеев шығармашылығы және ондағы декаденттік
       әдеби ағым.
       
   26. 
       Ш. Жарылғасұлы поэзиясындағы азаттық сарыны.
       
   27. 
       А.Азаматқызының «Жетім қыз» поэмасындағы
       әлеуметтік - саяси лирика.
       
   28. 
       Ш.Қанайұлы және зар заман әдебиеті.
       
   29. 
       Кемпірбай Бөгембайұлының поэзиясы.
       
   30. 
       Орынбай Бертағыұлының шығармашылығы.
       
   31. 
       Нұрым Жаршығұлының шығармашылығы.
       
   32. 
       Қашаған Күржіманұлы поэзиясы.
       
   33. 
       Майлықожа Сұлтанқожаұлының шығармашылығы.
       
   34. 
       Балқы Базардың әдеби мұрасы.
       
   35. 
       Құлыншақ Кемелұлы поэзиясы.
       
   36. 
       Жаяу Мұсаның лирикалары.
       
   37. 
       Мүрат Мөңкеұлы туындыларындағы заман зары мен
       отарлық езгіге қарсы сарын.
       
   38. 
       Мәшһүр Жүсіп Көпеев шығармаларындағы дін және мораль мәселесі.
       
   39. 
       Мәшһүр Жүсіп Көпеев - фольклор жинаушысы.
       
   40. 
       Көкбайдың «Сабалақ» дастанындағы ерлік, елдік
       тақырыбы.
       
   41. 
       Иманжүсіп Құтпанүлы шығармашылығындағы ғашықтық және азаттық тақырыбы.
       
   42. 
       Балуан Шолактың лирикасы.
       
   43. 
       М.Сералиннің баспагерлік, публицистикалық және
       әдеби еңбектері.
       
   44. 
       Мәдидің лирикасы.
       
   45. 
       Сара Тастанбетқызының поэзиясы.
       
   46. 
       XIX ғасыр әдебиетіндегі тарихи жырлар, олардың
       азаттық сипаты.
       
   47. 
       Дулат Бабатайұлы шығармашылығындағы отарлық
       езгіге қарсы күрес сарыны.
       
   48. 
       Дулат мысалдарының әлеуметтік - саяси мәні.
       
   49. 
       Дулаттың «Еспембет» поэмасындағы азаттық
       тақырыбы.
       
   50. 
       Отарлық сарын және отарлық дәуірдегі әдебиеттің
       өзіндік ерекшеліктері.
       
   51. 
       Сүйінбай өлеңдеріндегі халық бейнесі.
       
   52. 
       М. Қалтаев және діни - тәлімгерлік бағыт.
       
   53. 
       Абайдың ақындық мектебі.
       
   54. 
       XIX ғасырдағы сал - серілер поэзиясы.
       
   55. 
       XIX ғасырдағы айтыс өнері.
       
   56. 
       XIX ғасыр әдебиетіндегі шығыстық қисса дастандар.
       
   57. 
       Мәделі Жүсіпқожаұлының поэтикасы.
       
   58. 
       XIX ғасыр әдебиетіндегі аударма.
       
   59. 
       Ақындар поэзиясының рухани арналары.
       
   60. 
       Майлықожаның ақындық мұрасы