3 І тарау. Бастауыш мектеп оқушыларының үлгермеушілігін болдырмаудың педагогикалық психологиялық негіздері

“Мен барлық ұстаздарға былай ғибрат етемін: балалардағы білімге деген талап, ынта, құштарлық отын сөндіріп алмаңдар. Еңбек қуанышы еңбекқор адамның мақтаныш сезімі осы оттың тұтанар бірден бір көзі”.

Егер барлық балалар алдарына қойған міндеттерді орындаса, егер бір-біріне өзара көмектесіп сергек рақаттана жұмыс істесе, егер өкерілген оқу күніне риза болып, үйлеріне тараса және ертеңгі күнді осыға күтетін болса, онда оқуға деген ынта арта түседі. Ал мұның өзі-мұғалім еңбегі мен оқушылар үлгерімі нәтижелерінің көрсеткіштерінің бірі. Біздерге мұғалімдерге В. А. Сухомлинскийдің: “Еңбектігі табыс – бұл табысқа жеткен адамның мақтанышы. Өз еңбегін мақтан тұтпаған нағыз адам бола алмайды” деген сөздерін ұдайы есте ұстауымыз керек.

Оқудағы үлгерім жолындағы күресу-балаларды оқи білуге үйрету, әрқайсысының өз мүмкіндігіне сенуіне көмектесу, ұйымшылдыққа, дербестікке, жауапкершілікке, еңбек тәртібіне тәрбиелеу.

Сабақты түсіндіре басқару, үлгі-тірек жұмысы, сабақта өтілгендердің барын балалардың сезініп, ой елегінен өткізуіне, қз іс әрекеттерін түсіндіріп, негіздеп отыруына көмектеседі.

Бастауыш сыныптарда өтілетін әр бір пәннің өзіндік ерекшелігі, өзіндік орны бар. Бастауыш сатыдағы “Математика” пәнінің мазмұнын оқытуды ұйымдастыру әдістері оқушыларды өмір дағдыларына бейімдеуге бағыттау, оқушылардың тұлғалық-бағдарлық негізде білімнің жетілуіне, білім қорының өсуіне көмегін тигізетіні анық.

Көбінесе оқушылардың өмір дағдылары сабақ барысындағы қарым-қатынас арқылы жүзеге асырылады. Оқу қызметі жас баланы саналылық пен ұстамдылыққа баулиды. Сабақта баладның ақыл ойының белсенділігін арттыру, ойын шартына бағыну, ол жігерді жамытады. Ондай ойындар тез айланатын матемаикалық жарыс, ауызша есептер шығарту барысында, жапқырлық ойындар ұйымдастыру және ойын мақсатын түсіну, оны шешу арқылы ақыл ойында жағымды сезім қалыптастырылады.

Математикадан пайаланылатын логикалық ойды дамытуға арналған жаттығулар оқушының күнделікті өмірмен тығыз байланысты, қоршаған ортадан алынуы нәтижелі болады.

Сонымен бірге сабақ барысында оқушының жеке бас қасиеттері дамып және оны біртіндеп қалыптасатыны байқалады.

В. А. Крутецкийдің ойынша: математика сабақтарында оқушылардың жеке бас қасиеттеріде дамиды. Математиканы оқып-үйренуге абсолютты қабілиетсіздік, өзіндік бір “Математикалық соқырлық” деген жоқ. Техникалық жұрғыдан алғанда әрбір қалыпты, дені сау оқушы оқу дұрыс жолға қойыған жағдайда математика курсын азды-көпті игере алады.

Математика сабағында оқушылар – сандарды оқу, жазуды, арифметикалық амалдар, олардың қасиеттерін, геометриялық фигураларды сызуды, ауданын олшеуді, есептерді шығатуды үйренеді.

Математика сабағында мұғалім тақырыптарды қаншама терең түсіндіргенімен үлгермейтін оқушылар кездеседі. Бұл оқушылардың бірі көбейтуді білмесе, бірі санауды және жазуды білмейді. Бұл математика сабақтарындағы оқушылардың үлгермеуші себептері әр түрлі болады. Мәселен айтатын болсақ:

• 
  оқушының математика сабағына қызықпауы
  
• 
  мұғалімнің дөрекілігі немесе шыдамсыздығы
  
• 
  ата-ананың балаға көңіл бөлмеуі
  
• 
  ұжымның әсері
  
• 
  зейннің тұрақсыздығы
  
• 
  оқулықтың жоқтығы немесе жетіспеушілігі және т.б.
  

Абай атамыз айтқаныдай “Ұстаз – шәкіртке күн сәулесіндей шапағат нұрын себе білсе, оқушы гүлге ұмтылған көбелектердей жаңа тақырыпқа жан дүниесімен беріліп, еніп кетеді, яғни адам көңілі шын мейірленсе, білім ғылымның өзі де мейірленеді”.

Мұғалім әр қашанда өзін-өзі әрбиелеп отыруы қажет. Мұғалім мынандай қасиеттерді өз бойына сіңіруі қажет: шыдамдылық, сабырлық, төзімділік, адамгершілік, ұстамдылық, білімділік.

Мұғалім үлгермеушіліктің алғашқы белгілерін байқаған кезден бастап, оның себептерін анықтап, үлгермеушіліктің алдын алуға кірісуі қажет.

Математика пәні – көрнекілікті көбірек қолдаңғанды қажет етеді.

Күнделікті қарапайым сабақтың өзіде оқушыларды жалықтырып, оқуға деген қызығуын төмендетуі мүмкін. Бұл кезде мұғалімнің шеберлігі қажет. Мұғалім сабақты түрлендіріп отыруы, ойын элементтерін көбірек қолдануы қажет. Ойын баланың барлық маңызды ақыл ой әрекеті, онда баланың барлық қабілеттерінің дамуына, ойында айналасындағы дүние жайлы түсініктерінің кеңеюіне, тілінің дамуына, құрбыларымен жақындасуына көмектеседі.

А. С. Макаренконың айтуынша, ойында баланың физикалық, психологиялық қасиеттерінің сапаларыда өзгеріп отырады. Ойын баланың сабаққа ынтасын аудартуға, көңіл қойғызуға, сондай-ақ қабылдауын жеңілдетуге, білімді толық игеруіне көмектеседі. Ойынның түрлері өте көп: ойын-сабақ, ойын-жаттығулар, сергіту ойындары. Бұл дидактикалық мақсаттарды ойындар оқушылардың жан жақты дамуына қызмет етеді. Олар сөздік ойындар балалардың ойлау қабілеттерін дамытады. Тіл сабақтарында зейінін, ойлауын байланыстыра сөһйлеуін дамытуда сөздік ойындардың маңызы зор.

Ал математика сабақтардағы ойындардың негізгі міндеті есептеу дағдыларын қалыптастырып, жетілдіру. Осы мақсатта қазіргі уақытта қолданып жүрген ойындар бар. Мысалы: “Қара белгі”, “Сиқырлы карта”, “16-дан бастаймыз”, “Цифрлар жарылысы”, “Көбейту тауы”.

Көп таңбалы санның құрамын өткенде оқуға, жазуға тәсілдіру үшін “Сиқырлы карта”, “Аздан көпке қарай” ойындарында бала сыныпты разрядтарды жақсы есте сақтайды.

Аса ірі ойшылардың айтқанындай: “Адамды адам еткен еңбек”, әңбек үстінде адамның көптеген техникалық ерекшелігі дамып, өмір сүру барысында олар түрлі жолдар мен жарыққа шығады. Мысалы: үлкендер, өзіне тән ерекшеліктерін еңбектену барысында көрсетсе, мектепте оқитын балалар сабақ үстінде, ал мектеп жасына дейіңгі балалар өз психологиясын ойын үстінде байқатады. Ойын – балалар үшін күрделі әрекет.

Жаңа қоғам – мұғалім білімін тереңдетіп, жаңартып отыруды қажет етеді.

қазіргі таңда дамыта оқыту технологиялары мектептерде кеңінен қолданылуда. Дамыта оқыту технологиялардың негізгі мақсаты баланың ойын жан-жақты дамыту, мапшандыққа, тапқырлыққа, еркін ойлай алуға, сөз байлығын дамыту, жаңа қоғамға жаңаша жан-жақты білімді оқушы тәрбиелер.

Дамыта оқыту технологиялары бір нешеге бөлінеді: “Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиялары”, “Ақыл – ой одиссеясы”, “Дидактикалық бірліктерді ірілендіру математикалық білім технологиясы” және т.б.

Мұғалім әр сабақ барысында осы технологиялардың элементтерін қолданып отырса оқушылар сабаққа қызыға қатысады.

Дамыта оқыту технологиялардың әр бір элементі әр түрлі мақсатты көздейді. Ал технологиялардың жалпы мақсаты оқушыны жан-жақты дамыту. Бастауыш сыныптарда математика пәні негізгі пәндердің біріне жатады. Математика сабағында үлгермеуші оқушылар көп кездеседі. Олардың себептері әр түрлі.

Әр бір мұғалім сабақ бастамас бұрын өзінің сабаққа дайындығын тексеру керек.

Бүгіңгі таңда тиянақты білім беру жүйесінде оқушылармен тәрбие жұмысын дамыту басты мақсат болып отыр. Осыған байланысты мектептің алдына қоятын ең басты мәселесінің бірі - өркениетті, прогресшіл бағыттағы азаматтық, адамгершілік қасиеті мол, сондай-ақ ұлттық тілін жоғалтпаған, өзге елдегі замандастарымен тең дәрежеде бәсекелесе алатын білік, өрелі, терең білімді ұрпақ тәрбиелеу. Осы аталған білім нәрін оқушылар мектепте алады.

Орта білім беретін мектептерде кездесетін негізгі проблемалардың бірін біз қозғап отырмыз. Бұл проблема үлгермеушілікті болдырмау және алдын алу шаралары.

Үлгермеушіліктің себептері әр түрлі болады: сабаққа қызықпауынан, ауырып қалуынан, мұғалімнің көңілін оқушыға бөлінбеуінен және ата-аналарда себепші болады.

1. 
   Әр бір оқушы мұғалім қадағалауында болу керек.
   
2. 
   Сабақ барысында оқушыларға деңгейлік тапсырмалар беру керек.
   
3. 
   Оқушыларға талапты орындата білу керек.
   
4. 
   Сабақтан тыс қосымша сабақ ұйымдастырып үлгермеушіліктің белгілері көріне бастағанда оқушылармен жұмыс жүргізу керек.
   
5. 
   Оқушы әр қашан ата-ана бақылауында болу керек.
   
6. 
   Мұғалім оқушылардың дара және жас ерекшеліктерін ескеріп отыру керек.
   
7. 
   Сабақта ойын элементтерін жиі қолдану.
   
8. 
   Сабақ түрін жиі өзгертіп отыруы керек.
   
9. 
   Сабақ өту барысында уақытты үнемді пайдалану.
   

1. 
   Ж.Б.Қоянбаев
   

2. 
   Л.Ш.Рувинский, В.А. Кон-Коли, Д.М.Гришин “Мамандыққа кіріспе” Алматы 1990.
   
3. 
   “Қазақстан мектебі” N:6-2002ж.
   

4. 
   “Бастауыш мектеп” N4-2001ж.
   
5. 
   “Қазақстан мектебі” N2-2003ж.
   
6. 
   Болдыреев. “Сынып жетекші” Алматы 1980.
   
7. 
   Оспанов. “Математика оқыту әдістемесі”.
   
8. 
   Лисенкова, Волков, Луготский “Педагогикалық ізденіс”.
   
9. 
   Савин. “Педагогика”.
   
10. 
    Мусин “Педагогика тарихы”.
    
11. 
    1-4 сынып математика оқулығы.
    
12. 
    “Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейіңгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы”. 2004ж.
    
13. 
    “Мемлекеттік білім беру стандарты”.
    
14. 
    Давыдов, Т.В. Драгунова, Л.Б.Шчельсон, И.С.Кон, А.В.Мудрик, В.С.Мухина “Педагогикалық және жас ерекшелік психологиясы”.
    
15. 
    “Қазақстан мектебі”. 4-2003ж.
    
16. 
    Тұрғынбаева “Дамыта оқыту технологиясы”.
    
17. 
    “Бастауыш мектеп” 4-2004ж.
    
18. 
    “Бастауыш мектеп” 6-2004ж.
    
19. 
    “Бастауыш білім” 6-2003ж.
    
20. 
    “Бастауыш білім” 4-5-2003ж.
    
21. 
    Жарықбаев “Жалпы психология”
    
22. 
    Ильина “Педагогика”.
    
23. 
    “Тәрбие құралы” 4-2003ж.