ҚРДСМ «Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы» ШЖҚ РМК
Қазақ тілі мен латын тілі кафедрасы
044 -36/18-(16)
108 беттің -беті
Латын тілі пәні бойынша әдістемелік өңдеу
Үлгі 12 Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы Техникалық және орта кәсіби білім беру факультеті
Қазақ тілі мен латын тілі кафедрасы
ЛАТЫН ТІЛІ ПӘНІ БОЙЫНША ӘДІСТЕМЕЛІК ӨҢДЕУ
Мамандығы: 0301000– «Емдеу ісі» Біліктілігі:0301013 – «Фельдшер» Курсы: ІІ Семестрі: IV
Құрастырушылар: Құдайбергенова Ж.П.
ШЫМКЕНТ 2014 Кафедра мәжілісінде қаралды және бекітілді «_______»__________ №«____» хаттама «Бекітемін»
Кафедра меңгерушісі____________ Г.Н. Джумадиллаева
№1 сабақ
1. Сабақтың тақырыбы: Кіріспе.Фонетика.
2. Сағат саны: 2 сағат90 мин (100%) 3. Сабақ түрі: тәжірибелік 4. Сабақтың мақсаты:
Оқыту: оқушыларға жаңа сөздерді таныстыра отырып, сөздік қорларын байыту, үйренген сөздерін қолдануға машықтандыру.
Тәрбиелік: еңбекке, ұқыптылыққа тәрбиелеу.
Дамыту: оқушылардың ой-өрісін кеңейту, есте сақтау қабілеттерін арттыру, тілдерін дамыту.
5. Материалды-техникалық жабдықталуы:
а) техникалық құралдар: интерактивті тақта, ноутбук
ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: плакат, өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест тапсырмалары
б) оқыту орны: латын тілі дәрісханасы 6. Әдебиеттер:
Негізгі:
Городкова Ю. И. Элементы латинского языка и основ медицинской терминологии: Учеб. -2-е изд., доп. –М.: Медицина 2001
Латинский язык и основы медицинской терминологии: учеб. для мед. вузов/под ред. Щульц Ю.Ф. -М.:Б.и;1993
М.Д. Машковский. Лекарственные средства. Пособие для врачей.-15-е изд.. перераб. испр. и доп. –М.: РИА «Новая волна»: Издатель Умеренков, 2008
Қосымша:
Руководство к лабораторным занятиям по фармакологии: учебное пособие/ под ред. Д.А. Харкевича.-4-е изд.,испр. и доп. –М.: Медицинское информационное агенство, 2005
Д.А. Харкевич. Фармакология: учеб. для вузов. -10-е изд., испр. и доп.
-М.: ГЭОТАР –Медиа, 2008 П.Х. Попандопуло. Общая рецептура: учебно-метод. пособие. Шымкент: Б. и., 2001
Сөздіктер:
А. Рақышев. Анатомиялық терминдердің сөздігі. Алматы. Рауан, Демеу, 1994 ж.
Дворецкий И.Х.. Латинско-руский словарь: ок 50000 слов. -3-е изд.., испр. –М.: Русский язык, 1986
Бабичев Н.Т. Словарь латинских крылатых слов: 2500 единиц
М.: Русский язык, 1982 Ж.К. Ермахан. Тәнтану атауларының латынша-қазақша-орысша тақырыптық сөздігі. Алматы: Ана тілі, 1996
7. Ұйымдастыру кезеңі: 5 мин (6%)
Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
Сабақтың мақсаты мен міндеті.
8. Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру: 14 мин (15%)
Терминдерді аудару:
бас, қанат, бұрыш, дене, мұрын, доға, оң, мойын, адам, бассүйек, арқа, омыртқа, жауырын, іш, алдыңғы, артқы, кеуде, төс, сол, үлкен, қабырға, тізе. 9. Жаңа сабақты түсіндіру: 27 мин (30%)
Медик және фармацевтер үшін латын тілі ерекше орын алады.
Латын тілі – медицина саалсында ғасырлар бойы ғылыми тіл ретінде қолданылады. Қазіргі Италия мемлекетінің территориясындағы Лации жеріндегі латияндар (Latini) тұрғындарының аты бойынша аталған. Осы аймақтың орталығы – Рим қаласы болған кейіннен Рим қаласы Рим империясының астанасы болған. Рим патшалығының кеңеюіне байланысты, латын тілі де кең тараған. Кейін латын тілі Италиядан тыс жерлерде дамыған. Ол өте ежелгі мәдениеттері бар Греция, Египет, Серия елдерінде де тараған. М.В. Ламаносов, Н.И. Пирогов және т.б. орыс дәрігерлерінің ғылыми еңбектері жазылған. Латын тілі көршілес жатқан елдерге де өзінің ықпалын тигізеді. Мысалы: Қазақ сөздерінің өзінде көптеген латын түбірінен шыққан сөздер бар: институт, университет, операция, инъекция, лекция лекция, студет, асситент, доцент, профессор, радио, авиацина, трактор және т.б.
Рим империясының күші жойыла бастағанда ол екіге бөлінеді: Шығыс Рим империясы (Византий) – грек тілінде сөйлеген.
Батыс Рим империясы – латын тілінде сөйлеген.
Кейіннен бұл империяларда күшін жояды. Сол кездерде роман тілдері пайда болады. (Roma - Рим) – италяндық француз, испан, румын, молдаван тілі.
Қазіргі латын тілі, еш халық бұл тілмен сөйлемегендіктен, өлі тіл болып саналады. Сонда да бұл тіл білімі әсіресе медицина тілі ретінде өз қасиетін жойған жоқ. Латындар Грецияны жаулап алғанда, Грецияда медицинада күшті дамыған болғандықтан олар барлық терминдерді өзгертпей- ақ грек тілінде қабылдаған.
Рим империясында да және Рим қаласын да дәрігерлер негізінен гректер болған. Сол себептен медициналық терминдерде грек сөздері көптеп кездеседі. Бірінші рет медициналық терминдерді – медицина атасы Гиппократ қоданған. Гипократтан кейінгі медицинаны енгізген Рим дәрігері – Гален болды.
Термин дегеніміз (terminus – граница, шегі, шекара) ол, дәл бір мағыналы атпен анықталған түсінікті айтады.
n,p,q,r,s,t,v,x,z Диграфтар дегеніміз – бір дыбыс болып оқылатын екі дауыссыздаодың тіркесін айтамыз. Диграфтар грек тілінен шыққан. 4 диграф бар: ch, th, rh, ph.
Мысалы: chronicus [хроникус] – созылмалы
diaphragma [диафрагма] – көк ет
thorax [торакс] –көкірек клеткасы
rhinitis [ринитис] – ринит
Кейбір әріптердің қосындысының ерекше оқылу ережесі бар – ngu, -su, -qu,-ti, -sch.
1. «ngu» әріптерінің қосындысы дауысты дыбыстар алдында орысша «нгв» болып оқылады.
Мысалы. Lingua – [лингва]- тіл егер дауыссыз дыбыстың алдында келсе қалай жазылса солай оқылады
angulus – [ангулус]- бұрыш
2. «su» әріптерінің қосындысы дауысты дыбыс алдында орысша «св» болып оқылады.
Мысалы: Suavis [свавис] – тәтті
3. «qu» - әріптерінің қосындысы орысша «кв» болып оқылады.
Мысалы: aqua-су
4. «ti» - әріптерінің қосындысы дауысты дыбыс алдында орысша «ци» болып оқылады:
Мысалы: Solutio [солуцию]- ерітінді дауыссыз дыбыстар алдында «ти» болып оқылады.
Мысалы: Nominativus – [номинативус]- атау, ал s, x әріптерінен кейін тұрса әр уақытта «ти» болып оқылады.
Мысалы: ostium [остиум] – кіру
mixtio [микстио]- араластыру.
«X» әріпі кс дыбыстардың қосылған үнін береді.
1. «х» [икс] болып айтылады
Мысалы: radix – [радикс] – түбір
«Z» әріптері з болып оқылады.
2. Мысалы: rhizomа – [ризома] – тамыр
Кейбір грек түбірінен шықпаған сөздерде «ц» болып оқылады.
Мысалы: Zincum [цинккум] – мырыш
10. Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы. 31 мин (35%) І топ тапсырмалары
Әліппеде әрбір әріптің өзінің орны бар. Әр санды әріппен ауыстырып, сөз шығарыңыз: 9 14 22 9 1 5 19 20 9 14 13 5 4 9 3 9 14 1 22 9 1 19 9 14 5 12 9 14 7 21 1 12 1 20 9 14 1. ІІ топ тапсырмалары
Терминдердегі бірінші әріптерінің дауысты дыбыс немесе дауыссыз дыбыс екендігін анықтап, 2 бағанға бөліп жазыңыз:
Диграфтың анықтамасы: бір дыбыс болып қалатын екі әріп тіркесі
үш әріп тіркесі
әр түрлі болып оқылатын екі әріп тіркесі
екі әріп тіркесі
бір әріп тіркесі
Сөз соңында «с» әріпінің оқылуы: [с]
[ц]
[к]
[з]
[кс]
4.«Charta» сөзі ... болып оқылады. [сарта]
[хорто]
[корто]
[карта]
[харта] Латын әліпбиіндегі әріптер саны: 20
25
24
27
28 «ngu» тіркесінің (нгв) оқылуы: қатаң дыбыстар алдында
сөз соңында
дауыссыздар алдында
сөз басында
дауыстылар алдында (ф) дыбысы мына әріптермен беріледі: «f» және «rh»
«f» және «ph»
«p» және «ph»
«p» және «rh»
«r» және «rh»
8. «s» әріпінің дауыстылар арасында оқылуы: с
ц
к
з
кс
9.«с» әріпі е, і, у, ае,ое алдында оқылады: [с]
[ц]
[к]
[з]
[кс]
10. һ әрпінің оқылуы: қазақ (ғ)
латын (j)
қазақ (з)
орыс (к)
украин (г)
12. Сабақты қорытындылау. 2 мин 2%)
Студенттердің білім деңгейін бағалау. Әр студентке сабақта алған бағасы айтылады, жіберілген кемшіліктер талқыланады.
13. Үйге тапсырма беру. 2 мин (2%)
Латын тілі тарихы, терминология бойынша 10 тест құрастыру.
Н-1 §5 сөздерді олардың транскрипциясымен бірге жазу, оқу.
№2 сабақ
1. Сабақтың тақырыбы: Екпін қою ережесі. 2. Сағат саны: 2 сағат90 мин (100%) 3. Сабақ түрі: тәжірибелік 4. Сабақтың мақсаты:
Оқыту: оқушылардың тәжірибелік білімін анықтау, түрлі жаттығулар, тест жұмысы арқылы білімдерін пысықтау, тереңдету.
Тәрбиелік: еңбекке, ұқыптылыққа тәрбиелеу
Дамыту: оқушылардың ойлау қабілетін, сұрақтарды дұрыс жауап беруге қалыптастыру.
5. Материалды-техникалық жабдықталуы:
а) техникалық құралдар: интерактивті тақта, ноутбук
ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: плакат, өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест тапсырмалары.
б) оқыту орны: латын тілі дәрісханасы 6. Әдебиеттер:
Негізгі:
1. Ю. И. Элементы латинского языка и основ медицинской терминологии: Учеб. -2-е изд., доп. –М.: Медицина 2001
2. Латинский язык и основы медицинской терминологии: учеб. для мед. вузов/под ред. Щульц Ю.Ф. -М.:Б.и;1993
3. М.Д. Машковский. Лекарственные средства. Пособие для врачей.-15-е изд.. перераб. испр. и доп. –М.: РИА «Новая волна»: Издатель Умеренков, 2008
Қосымша:
1. Руководство к лабораторным занятиям по фармакологии: учебное пособие/ под ред. Д.А. Харкевича.-4-е изд.,испр. и доп. –М.: Медицинское информационное агенство, 2005
2. Д.А. Харкевич. Фармакология: учеб. для вузов. -10-е изд., испр. и доп.
-М.: ГЭОТАР –Медиа, 2008
3. П.Х. Попандопуло. Общая рецептура: учебно-метод. пособие. Шымкент: Б. и., 2001
Сөздіктер:
1. А. Рақышев. Анатомиялық терминдердің сөздігі. Алматы. Рауан, Демеу, 1994 ж.
Латын тілінде екпін динамикалық болады. Екпін түсетін буын үлкен күшпен айтылады:
1. Екпін ешқашан соңғы буынға түспейді.
2. Екі буынды сөзде екпін соңынан екінші немесе үшінші буынға қойылады. Бұл соңынан екінші буынның ұзақ немесе қысқа, болуына байланысты. Егер ол буын ұзақ болса, екпін соған түседі. Егер қысқа болса екпін соңынан үшінші буынға ауысады. Буынның ұзақтығы мен қысқалығы құрамындағы дауысты дыбыстың ұзақ немесе қысқа болуын анықтайды.
2. Егер, созылыңқы дыбыстан кейін екі немесе одан көп қысқа дыбыстар келсе немесе екі дауыссыз дыбыстың үнін беретін x, z әріптері кездесе. Мысалы: maxilla – жоғары жақ, circum flexus – иілгіш
3.Келесі жұрнақтарда созылыңқы дыбыс ұзақ болғандықтан: - in as-pir- i ́n –um – аспирин