3 Тақырып: Жоғары жүйке жүйесі физиологиясының жас ерекшеліктері
Сабақтың мақсаты: Жоғары жүйке жүйесі физиологиясының жас ерекшеліктері туралы студенттерге теориялық сипаттағы білімді жүйелеуге, бекітуге және тереңдетуге көмектесу.
1 Тапсырма: Теппинг-тест арқылы жүйке процестерінің күштерін анықтап, темпенг-тест өтту және қолыңыздың максималды қозғалыс қисығын құрыңыз. Excel бағдарламасында қисық сызық салу, студенттің атын жазу және практикалық жұмысты тапсыру кезінде тіркеу. Қисық сызғаннан кейін қолдың қозғалыс қарқыны туралы қорытынды жасаңыз.
Құрал – жабдықтар: секундомер, ақ қағаз парағы, қарындаш, сызғыштар.
Қағаз парағы алты шаршыға бөлінеді, оларды сағат бағытымен нөмірлейді және команда бойынша барынша мүмкін болатын қарқынмен квадратта 5 с нүктені қойып, бір шаршыдан екіншісіне сағат бағытымен ауыса бастайды. Эксперимент 30 секунд ішінде жүргізіледі. Жұмыстың соңында әр квадраттағы нүктелердің қосындысын есептейді.
Жүйке процестерінің күші қол қозғалысының максималды қарқынының өзгеруін көрсететін қисық түрі бойынша бағаланады. Оны абсцисса осі бойынша салу үшін уақыт бөлінеді (0, 5, 10, 15, 20, 25, 30 секунд), ал ординат осі бойынша-қозғалыс жиілігі (әр шаршыдағы нүктелер саны).
2 Тапсырма:Үш оқушының жасын олардың жоғары жүйке қызметінің ерекшеліктерін сипаттай отырып анықтап кестені толтыныныз.
Бірінші оқушы. Қозу процестері тежелу процестерінен басым болады, сондықтан сабақ кезінде студент (оқушы) 5-6 минуттан артық назар аудара алмайды және өз қызметін түсіне алмайды. Сабақ барысында ол тұрып, шаршағанын, оның психикасы өте тұрақты емес екенін айта алады.
Екінші оқушы. Жүйке жүйесіндегі қозу және тежелу процестері теңдестірілген, сондықтан бала 12-15 минутқа назар аудара алады, өз қызметін түсінеді және эмоцияларды тежейді.
Үшінші оқушы. Психикалық теңгерімсіздік айқын көрінеді. Кортекстің вегетативті функцияларға әсері төмендеді. Жоғары жүйке қызметінде қозу процестері басым, ішкі тежелудің барлық түрлері әлсірейді.
№
жас
бірінші оқушы
екінші оқушы
үшінші оқушы
3 Тапсырма: Динамикалық стереотиптердің дәйекті және кеңістіктік түрлері туралы кестені толтыру.
№
Динамикалық стереотиптің түрі
дәйекті
кеңістіктік
1
мысал
2
қалыптастыру факторлары
3
қалыптасу жасы
Талқылауға арналған сұрақтар: 1. Оқушының жоғары жүйке әрекеті нені білдіреді?
2. Шартты және шартсыз рефлекстер дегеніміз не?
3. Шартты рефлекстерді қалыптастыру ережелері қандай?
4. Шартты рефлекстердің қалыптасуының физиологиялық механизмін түсіндіріңіз. Бұл оқу процесіне қалай байланысты?
5. Шартты рефлекстердің пайда болу шарттары қандай?
6. Қандай рефлекстер табиғи деп аталады; бірінші, жоғары ретті рефлекстер; бекітілмеген?
7. Оқушылардағы шартты рефлекстердің тежелуінің негізгі түрлерін сипаттаңыз.
8. Шартты рефлекстердің тежелуінің қандай түрлері бар? Оқушыны оқытуда дифференциалды тежелудің мәні неде? Шартты тежегіш дегеніміз не?
9. И. П. Павлов жоғары жүйке әрікетінің қандай түрлерін анықтады?
10. Балалардың қандай түрлерін білесіз?
11. Жыныстық жаста ЖЖӘ немен білінеді? Неліктен жасөспірімдердің сөйлеу әрекеті өзгереді?
Ұсынылған әдебиеттер тізімі: [1.205-224; 2. 7; 34. 264 -277]