Циклан (циклоалкан, циклопарафин, нафтендер) – метилен (СН2) топтарының тұйық тізбегіне (сақинасына) негізделген қосылыстар. Сондықтан оларды полиметиленді көмірсутектер деп те атайды. Құрамында бір (моноциклді нафтендер) немесе екі немесе одан да көп (полициклді нафтендер) сақина болуы мүмкін. Мұнайдың құрамында сақинада бес және алты көміртегі атомдары бар нафтендер (циклопентандар және циклогександар) болады. Кейбір майлардың құрамында жеті мүшелі циклі бар нафтендер бар, бірақ олардың мөлшері өте аз. Мұнайда 5-тен аз және 7-ден көп көміртегі атомдары бар сақиналар табылған жоқ.
Мұнайдың физикалық және химиялық қасиеттері
Мұнайдың 50-98% көмірсутектерден тұрады. Көмірсутектердің келесі түрлері бөлінеді:
1) Мұнай шөгінділерінде газ, сұйық немесе қатты күйде болатын алкандар (парафиндер). Алкандар салыстырмалы түрде төмен улы және биологиялық ыдырайтын.
2) Циклоалкандар (нафтендер) – бұл қосылыстарда сақина түрінде орналасқан 5-6 көміртек атомы бар, тұрақты, биологиялық нашар ыдырайтын. Мұнайдың 30-60%-ын нафтендер құрайды.
3) Ароматты қосылыстар мұнайдың 20-40% құрайды. Олардың ішінде ұшпа қосылыстар бар(бензол, толуол, ксилол), бициклді қосылыстар (нафталин), трициклді (антрацен, фенантрен) және полициклді (пирен).
4. Көмірсутектерді жұтудан болатын аурулардың пайда болуы
5. Қоршаған ортадағы жағымсыз өзгерістер
Мұнайды механикалық тазарту үшін келесі әдістерді қолдануға болады:
1) Адгезия: май беттерге, әсіресе олеофильділерге жабысады; Айналмалы дискілер, барабандар немесе үздіксіз таспалары бар арнайы құрылғылар құрастырылған, олардан жабысқан май механикалық жолмен жойылады.
2) Порог: табалдырықтан теңіз суы мен мұнайдың жұқа беткі қабаты ағып өтеді, одан кейін мұнай судан бөлініп шығады.
3) Циклондар: мұнай айдалатын жерден орталықта деңгейдің төмендеуімен құйын пайда болады.
4) Сору: Теңіз суының беткі қабаты сорылады, содан кейін мұнай судан бөлінеді.
Қорытынды
1. Көмірсутектерді барлау және тасымалдау кезінде қауіпсіздікке және соңғы технологияларды пайдалануға басты назар аудару қажет.
2. Егер мұнайдың төгілуі орын алса, онда нақты жағдайға сәйкес келетін қорғаныс шараларының кешенін қолдану қажет.
3. Толқынды теңіздерде жағажайларға немесе құстар колонияларына мұнай дақтары жақындайды деген күдік болса, улылығы аз дисперсенттерді қолданған жөн.
Қорытынды
4. Жабық шығанақтар мен айлақтарда мұнайды су бетінен механикалық жолмен жинаған жөн.
5. Майланған жағажайлардағы құм мен қиыршық тастарды таза субстратпен ауыстыру керек.
6. Майланған құстарды құтқару үшін құстарды тазартатын материалдармен, жылы сумен, баспаналармен және тиісті азықпен жабдықталған арнайы бекеттер құрған жөн. Бұл жұмыстарды жүзеге асыру үшін еріктілерді тартқан жөн.
7. Батыс елдеріндегі төгілген мұнаймен күрес тәжірибесін пайдалану сәтсіздіктерге әкелуі мүмкін, сондықтан Қиыр Шығыс теңіздерінің жергілікті жағдайында экспедициялық және зертханалық зерттеулерді ұйымдастыру қажет.
