Тақырып 4. XVII ғасырдағы Европалық психология

Мақсаты: XVII ғасырдағы Европалық психологиямен таныстыру.

Ж.О. Ламатри . П.А.Голбах және Гельвеций аса маңызды рөл атқарды.

Олар сол кездегі Франциядағы саяси-әлеуметтік құрлыспен аяусыз күресті.

XVIII ғ.Француз матерализмі-матерлалистік филосфияның дамуындағы жаңа бір тарихи саты, жоғарғы формасы болып табылады.

Француз матералистері матерализімнің механистік формасын дамытты, бірақ олардың кейбіреулерінің көзқарасынан, мәселен Дидроның

Организімдердің дамуы байқалады. Бұл ілім бойынша, табиғат,материя бүкіл

Дүниенің себебі : ол өздігінше өмір сүріп, әрекет етеді. Маселен,егер Декарт

Материяны қозғалысқа келтіретін құдай деп түсінген болса,Гольбах табиғат өзінен өзі қозғалысқа келеді,материяның қозғалысы мәңгі, өйткені ол материяның өмір сүруінің тәсілі деп есептеді.

Ж.Ж.Руссо атақты жазушы, ойшыл, философтың пікірінше адам

Мәселесі үлкен роль атқарады.Оның жетістіктерін қағаз бетіне атақты жазушы Л.Н.Толстой мен И.Кант болды.

Ойшыл шынайы адамды былай сипаттайды ,қайырымды ,сезімтал, басқа адамның қайғысын түсінуге ,бөлісуге жанашыр қаблетті

Және көмек көрсете алады.

Руссо Эмиль немесе тәрбие туралы және Жаңа Элоиза роман

трактаттарында өзінің тәрбие туралы жаңа жүйелерін баяндайды. Ғылымда

бұл жүйе баланың психикалық жоғарғы бағаға ие болады.

XVIII ғ.Францияда эмперикалық психологияның қалыптасуы басталады.

Бұл процесс Локк теориясы және Декарттың адамның қалыптасуы білімі туралы тәжірибесінен пайда болды. Француз эмперикалық психологиясына үлес қосқан атақты ойшыл философтар:Ж.Ламетри, К.Гельвиций ,Д.Дидоро,

П.Голбак, XVIII ғ. Тарихына Ұлы Француз ревалюциясы кіреді. Француз эмперикалық психологияның ағылшын психологиясынын айырмашылығы,адамның санасының белсенділігінің мәселесіне және сол қоғамдық жағдайға үйренуіне көңіл бөлген.

Гельвецидің (1715-1771) зерттеумәселісі-ақыл ойдың тең еместігі неге байланысты.ма? Осы сұраққа жауап беру үшін Гельвиций психологиялық идеяны дамытқан.Адам туғаннан бастап сезімге және сенуді сақтау қасиеттерге ие.
Қолданған әдебиеттер
1.Философия Ә.Х.Тұрынбаев.

2.Философия Досмұхамед Кішібеков.Ұлықпан Сыдықов.

3.История психологии А.Н Ждан.

Тақырып 5-6. ХVIII-ХIХ ғасырдағы психологияның дамуы.

Мақсаты: ХVIII-ХIХ ғасырдағы психологияның дамуы жайлы түсінік қалыптастыру.

1.Декарт көзқарасы

2. Бекон бойынша адамды тану

1. 
   Бекон адам туралы ғылым идеясын дамытты. Оның негізгі бөлімі психологияда болып саналады. Бұл ғылым адамға барлық ғылымдардың мақсатын сонымен қатар табиғаттың бөлігімен құрастырады. Адамды тануда Бекон бойынша 2 бөлімнен тұрады. 1 – уі адамды қарастырса, 2 – сі оның ортаға қарым – қатынасы. 1 – ден адам философиясы, 2 – сі азаматтың философиясы деп аталады. Бекон адамның тәні мен жанын бөліп зерттеген. Сонымен қатар тұлғаны қарастыра отырып адамның мүмкіндігінің ақылдылығын, есін, моральдық төзімін қарастырған. Тән ғылымына Атлетика жатады. Бұл бағыттар салауатты өмірді меңзейді. Капиталдық қарым-қатынастың дамуы 16-17 ғасырлар арасында өзінің артынан көптеген ғылым салаларының дамуына себеп болды. Н.Коперниктің, Д.Бруно, Г.Галилей, Е.Кеплер, И.Ньютон ғылыми ашқан жаңалықтары религиялық мифтерге соққы болды.
   

Б.з.б. 384-322 жылдар шамасында өмір сүрген. Ежелгі грек философы және ғалымы. Көптеген ғылымдардың соның ішінде логика ғылымының негізін қалаушы.

Аристотель өзіне дейінгі философия мен ғылым жетістіктерін қорытып жүйеге келтіріп, әртүрлі ғылым саласынан көптеген еңбектер жазып қалдырған. Аристотельдің философиялық көзқарасы «Метафизика», «Жан туралы категориялар» және «Аналитика» деген шығармаларында жан-жақты баяндалған. Оның пікірінше этикалық идеялар тек қоғамда ғана іске асырылып отырады. Платонның адамды сезімнен тыс о дүниеге тәуелді деп санауына қарсы шықты. Адамға белсенділіктің тән екенін атап көрсетті. Аристотель өз ішінде адамгершілік пен этиканы адамдардың маңызды сипаттамасы деп танылды. Ол қоғамдық тәрбие мен отбасы тәрбиесінің өзара байланысты болуын жақтады. Адамның туғаннан даму және өсу мүмкіндігі болады, ол даму тәрбие арқылы жүзеге асады-деп тоқтам айтты. Мектепке дейінгі тәрбиеде де ол құнды маңызды пікірлер айтты.

Аристотель әдебиетті, грамматиканы, тарихты, философияны, математиканы, геометрияны, музыканы оқыту қажеттілігін тұңғыш дәлелдеп берген ғалым. Моральдық тәрбиенің тағылымын дәлелдеп берді. Әсіресе ол дене тәрбиесіне маңыз бере отырып, сурет салу, жазу-сызу, музыканы балаға жасынан үйретудің рөлін ерекше бағалаған еді. Ол баланың жас ерекшелігін тұңғыш айтқан ғұлама. Дене тәрбиесі баланың күшіне әсер етуін талап етті.

Аристотель 20 жасында Платон академиясында философиялық білім алғандықтан, көптеген еңбектерін философиялық концепция жасауға арнады. Әсіресе өзінің ұстазы Платонның дуализімін өзгертуге тырысты. Ол Платонның әлемдік құбылыстардың бірлігі, тұтастығы туралы іліміне өзгерістер енгізді. Оның ойынша, әлем бір тұтас зат туралы алғанда, ол да зат туралы ойлаумен бірлікте, тұтасқан өмір сүреді деген тұжырым жасады. Ол өзінің философиялық концепциясы негізгі тәрбиенің теориясын жасады. Ол «Еркін тәрбие» идеясын ұсынды. Ол психологияда дәлелдеген «жанның үш түрі» негізінде, тәрбиенің үш түрін – дене, мінез, ақыл-ой тәрбиесін дәлелдеді, оның ғылыми негізін салды. Ол туа пайда болатын бала ерекшеліктерін тәрбие одан әрі дамытады дей келіп, тәрбиенің теориялық негізі-адам жанының жоғары психологиялық тұрғыда қалыптасқан негіздері-деп көрсетті. Ол Афинадағы тәрбиені – тәрбиенің басқа түрін жасайтын «тәрбиенің негізгі көзі» деген тұжырым жасады. Аристотель педагогикада бірінші рет өзінің философиялық ілімі негізінде баланың жас кезеңінің ерекшеліктерін белгілеп берді. Ол бала дамуын мынадай кезеңге бөлді: 1) 1 жас пен 7 жас, 2)7 мен 14 жас аралығы (мұны баланың жыныстық даму жасы деп атайды), 3) 14 жас пен 21 жас аралығы. Сөйтіп, Аристотель мектепке дейінгі тәрбиенің негізін қалаған – ойшыл философ, педагог. Бұл жаста баланың ойын арқылы өсетінің уағыздады. Ойын оның айтуынша баланың тұңғыш мектебі деп атады. Отбасы тәрбиесін бірінші орынға қойды. Бала 7 жастан мектепке тартылсын деп тұңғыш педагогикалық ой айтқан да Аристотель болды. Орыс педагогы Н.К.Крупская 1915ж. жазған «Халық ағарту ісі және демократия» атты еңбегінде Аристотельдің баланың жас ерекшелігін жасауын және оның 7 жаста мектепке баратынын мақұлдап, «Жас ерекшеліктің педагогикалық жүйесін» мектепке арнап жасағанын атап көрсетті.

Аристотельдің мектепке дейінгі тәрбиеде, демек бала гимнастикамен айналыссын деген ойы жазу мен сызу, оқу мен санау, ән мен күй туралы пікірлері осыларды мектепке енгізу туралы тұжырымдары педагогика барысында тұңғыш пікір болып таылады. Бұл пікірді классик педагог К.Д.Ушинский XXI ғасырда өзінің «Балалар әлемі» атты еңбегінде басшылыққа алғанын қанағаттанғандық сезіммен жазып кеткен. Сондай – ақ, Аристотель тәрбиені мемелекетті дамытудың және жетілдірудің құралы деп түсініп, мектеп мемлекеттік болуы тиіс – деген қағиданы айтқан.

Аристотельдің педагогикалық ой-пікірінің ең басты ерекшелігі «Тәрбиенің тепе-теңдігін» ұсынуы, бүкіл халық бәрі бірдей тәрбие алсын-деген прогрессивтік ой түйіндері. Ол өзінің білім беру теориясын Афина тәрбиесінің практикасы негізінде қарастырады. Оған философия педагогикалық, психологиялық тұрғыда қарады. Сөйтіп ол педагогика тарихында тұңғыш рет тәрбиенің табиғаттан туындайтынын дәлелдеді.

Аристотельдің педагогикалық жүйесі жеке тұлғаны жан-жақты жетілдіру және дамыту. Бұл ойы ежелгі дәуір заманында ең үздік педагогикалық ой-пікір болып табылды. Оның ерекшелігі оқудың теңдігін тәрбиенің ғасырлық ғұмырын дәлелдеп беруі болды. Демек, ой-пікірі өзінен кейінгі ғылымның дамуының оның ісі педагогикалық ой-пікірдің алғаш пайда болуының, оның жарқын болашағынын куәсі болды. Ол дамудың материалистік және диалектикалық жолын белгілеп берді. Осы көзқарастары арқылы ол философия және педагогика тарихының көне дәуірдегі алғашқы дамуын, үздік ой-пікірдің пайда болуының алғы шартын жасады. Өзінен кейінгілер Аристотельдің ілімінің келісімді де желілі жүйесін әрі қарай дамытты.

Қолданған әдебиеттер
1.Философия Ә.Х.Тұрынбаев.

2.Философия Досмұхамед Кішібеков.Ұлықпан Сыдықов.

3.История психологии А.Н Ждан.

Тақырып 7-8. Психологияның дербес ғылым ретіндегі қалыптасуы.Психологиядағы ғасыр шебіндегі теориялық тұжырымдамалар.

Мақсаты: Психология тарихы психологиялық білімдер жайлы көзқарастарын дамыту.

Психология тарихы психологиялық білімдер жайлы көзқарастардың пайда болуын психология пәнінің өзгеруіне байланысты психологиялық ғылымдардың дамуын, сондай-ақ психикалық құбылыстардың табиғаты жайлы мәселелерді қарастырады.

Психология тарихы оның негізін салушы із ашарлардың ғылыми мұраларын ұқыпты, құнттап қарауға одан ғылымның әрі қарай дамуына қажет өшпес идеяларын алуға ғалымдардың жанқиярлық еңбектерін бағалауға үйретеді.

Психология тарихын зерттеу арқылы бүкіл психологиялық болмысты жүйелі қарастыру қалыптасады және ғасырлар бойы дамып келген әлі қазіргі психология ұғымдар аппаратына енген ғылымның негізгі категорияларын меңгеру жүзеге асады.

Психология тарихы шет елдік психологиямен бірге Отандық психологияны бірге қамтиды. Арнайы түрде шығыс, соның ішінде Қазақстан ойшылдарының психологиялық көзқарастарына көңіл аударады.

ТМД еліндегі психологияның қазіргі жай күйі көбінесе кеңестік кезеңде жасаған зерттеулермен анықталады. Сондықтан, психология тарихында Отандық психологиялық ғалымдардың дамуына марксизмнің де әсері зор.

Психологияның тарихының өзекті проблемаларын, зерттеу әдістерін, әдіснамалық мәселелерін таныстыру, психология тарихындағы бағыттармен, мектептердің, ағымдардың қалыптасып дамуын және хронологиясын қарастырады.

Негізгі психологиялық категориялар мен көзқарастардың дамуындағы сабақтастық әртүрлі ғылыми мектептер мен бағыттардың әрекеттестігі қадағаланып отырады. Психология тарихы әртүрлі дәуірлермен, әр тараптағы халықтардың ойшылдары мен ғалымдарының үздіксіз сұхбаты ретінде көрінеді және онда әрқайсысы психологиялық білімдер қоржынына өздерінің қайталанбас үлесін қосқан.

Қолданған әдебиеттер

2.Философия Досмұхамед Кішібеков.Ұлықпан Сыдықов.

3.История психологии А.Н Ждан.

Тақырып 9-10. XIXҒасырдың екінші жартысы мен XX ғасырдың басындағы сараптау психологиясының дамуы. Психологиядағы әлемдік мектептер.

Мақсаты: Психологияағы әлемдік мектептер жайлы түсінік қалыатастыру.

1. 
   З.Фрейдтің фрейдизм бағыты.
   
2. 
   Психоанализ
   
3. 
   Гештальт психологиясы
   

бар. Әр ішкі сезім саналы және санасыз түрде туындайды және алдында өткен оқиғаны анықтайды. Психиканың саналы және санасыз деп бөлінуі психоанализдің негізгі алғы шарты болып табылады және психиканың өмірдің жиі әрі манызды патологиялық

процестерін түсінуге және олардың ғылыми құбылыстарын алуға көмектеседі. Көптеген адамдар үшін сансыз болып келетін психика идеясы соншалықты түсініксіз. Ұзақ уақыт бақылаулар нәтижесінде

Фрейд психологиялық концепциясын ойлап шығарды. Бұл концепцияны бойынша психика адам тұлғасы үшін компоненттен тұрады. Ол «мен», «жоғарғы мен».

Ол психиканың санасыз белгісі. Агрессивті және сексуалды түсіктің қайнап жатқан аймағы. Соңғы үш күш әсер етеді ол менен жоғары және адамға өз талаптарын қойып отыратын қоғам.

1. Ұғыстыру, басу.

2 . Рұқсат етілмейтін ойларды, сезімдерді, тілектерді саналыдан санасызға ауыстыру.

Проекция ол заттың басқа адамдікі деп санап, өткен тілектерден құттықтау санасыз ниеті.

3.Рационализация обсуртты идеялары ұтымды, есту, дәлелдеу ниеті.

Бала психикасының тұрақталуы «Әдеп» комплексінің жеңу арқылы жүзеге асады. Өз әкесін өлтіріп, шешесіне үйленген әдеп патшасы туралы Грек мифінде Фрейдтің пікірі бойынша әр бір еркек адам сексуалды кілті жатады.

Ұл бала әкесін көріп бақталастығын көріп, шешесіне сезім қалыптасқан.

Осы «әдеп» нәтижесі бес алты жасқа толғанша қалыптасу керек. Оның мені нең жоғарысы ар-ұяттың қалыптасуы. Қыздарда төрт жас басында, электр комплексі дами бастайды. Психоанализімнің мақсаты нақты берілген көріністерден патологиялық белгілерімен адамның жұмыссыз мінездерінің не бедепті болатындығын оған әсер ететін күштер тауып анықтау.

Фрейдтің зор еңбегі ғылымдардың назарына психикада, санасыздық ұғымын зерттеуге бағыт береді.

2) Психоанализдің теориялық тұжырымдамасының негізін санасыздық және жыныстық бастаудың негізін құрайды. Фрейд санасыздыққа шын мәнінде не істеп, не айтқандарының түсінікті, адамның іс-әрекетін жатқызды. Жыныстық мазасызданудың бастауы, бұл әкеге деген немесе шешеге деген махаббат өшпенділік сезім. Атасы әпкесі деген қызғаныштық сезімі балалық шақта басталады. Фрейд ұғымы бойынша жеке тұлға, бұл қыздырғыш және тежегіш күштер қарым-қатынас. Фрейдтің даму тұжырымдамасы, бұл динамикалық тұжырымдама, бір адамның дамуына қоршаған орта емес, екінші адамның рөлі ерекше орын алады. Психоанализбен К.Кон, А.Адлер, К.Хорни, С.Д.Смирнов сияқты ғалымдар айналысқан. Осы зерттеулер арқылы келесі мағлұматтар алынды. Фрейд бойынша Туа біткен инстинкт сезімдері жеке тұлғаның индивид ретінде даму негізі психикалық қуатсыз бірден-бір көзі биологиялық еліктеу болып табылады. К. Кон бойынша даму бұл индивидуализмім басты мақсат психикалық жүйенің біркелкі толы болуы.

А.Адлер бойынша адамға туғаннан бастап әлеуметтік сезім беріледі. Бұл сезім әлеуметтік орталығы кіруге итермелейді.

К.Хорни бойынша мазасыздық, алаңдаушылық сезіммен пайда болады. Қауіпсіздікке ұмтылыс жеке адамның дамуының негізгі қуаты көзі.Фрейд психиканың дамуының қайнар көзі елігу мен инстинкттер дейді. Бала дүниеге келгенде белгілі бір энергия қорымен келеді. Бұл адамның жыныстық ынтығуымен сипатталады, баланың барлық дамуын төрт кезеңге бөледі.

Оральді, Анальды, фоликалық, латинттік, либидо латын сөзі ынтығу елігу адамның негізі жататын психикалық энергия. Ол адамның көбіне жыныстық ынтығуымен байланысты болады.

Оральды кезең психикалық дамудың алғашқы сатысы. Фрейдтің айтуы бұл бала дамуының нәрестелік кезеңіне келеді. Баланың негізгі сезімдік органы болып ауыз қуысы есептеледі.

Анальды кезең – психика дамуының екінші сатысы. Негізгі ерекшелігі зор шығаруға бейім бала болатын қанағаттану сезімдері.

Фоликалық кезең - психикалық жыныстық дамудың үшінші кезеңі. Дамудың бұл кезеңінде бала мен дамығанын сезеді.

Латентті кезең – кіші мектеп жасқа сай келеді. Бұл кезеңге психикалық энергия ұйқысы тыныштық қалпында болады да баланың қарым-қатынас қызығушылығы қарым-қатынас жынысқа бағытталады.

Генитальді кезең – психикалық кезең 4 кезеңі жасөспірімдік кезеңін мен адамның ойын кезеңін қамтиды - Балада гетеративті қарым-қатынас қалыптасады.

3) Бихевиоризм теориясын негізгі зерттеу пәні баланың ішкі дүниесі емес бақыланатын мінез – құлық тәртібі. Сондықтан бұл бағыт бихевиоризм ағылшын «тәртіп» деген сөзден шыққан. Теорияның қайнар көзі Павловтан басталады. Одан әрі адамға байланысты қарастырған Уотсон стимул – реакция сызбасын ұсынады. Күрделі қарым – қатынас кезінде бұл сызба өзінің әлсіздігін көрсетті. Бихевиоризм негізгісі бала дамуы үйретудің сандық үрдісі, яғни нышандар, дағды бірте – бірте қалыптасады. Бұл үйрету жаңа психикалық жаңалықтың негізінде жасалмайды. Теориялық күшті жат психологияға нақтылық объективтілік өлшем деген түсінік негізделеді.Әлсіз жағы адам санасын есепке алуға болмайды. Баланың белсенділігінің ерік күш – жігерінің болмауы. Мінез – құлықты зерттеу қатаң объектісі сипатқа ие болып сырттан бақыланатын реакцияларын шектеу керек. Яғни адам ойларын, санасын зерттеуге келмейді. Оларды өлшеу, тіркеу мүмкін емес дейді. Тіркеу реакцияларды адамның сыртқы іс - әрекетін ғана объективті түрде зерттеп тіркеуге болады және психологияның мақсаты реакция бойынша мүшеге болатын стимулды анықтап, ол стимул бойынша белгілі реакциясы алдын – ала болжау. Бихевиоризм бойынша адам тұлғасына тән мінез – құлық реакция белгілі стимулға жағдайларға байланысты пайда болады. Гешталь психологиясының бір басты бағыты, ол оның кризис тұсында пайда болғаны. Сондықтан ол психологияға әртүрлі әсерін тигізді. Қазіргі күнде гешталь психологиясы мүлде қолданылмайды.
СТУДЕНТТЕРДІҢ ОҚЫТУШЫ ЖӘРДЕМІМЕН ЖӘНЕ ӨЗДІГІНЕН ОРЫНДАЙТЫН ЖҰМЫСТАРЫН ОРЫНДАУҒА ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР

• 
  Өздігінен білім алу үшін, алдымен сол жұмысқа қажетті нақты дағдыларға (іштей жылдам оқи білу, библиографиялық дағдылар, түрлі анықтама әдебиеттерді пайдалана білу, оқығандарды жазып алу т.б. ие болу керек).
  
• 
  Біліммен жемісті шұғылдану қолайлы жағдайларды (уақыт, тиісті әдебиеттер мен құралдардың болуы) керек етеді, ең дұрысы кітапханаларда, оқу залдарында біліммен шұғылдануға дағдылану.
  
• 
  Алғашқы кезден оқытушылардан, тәжірибелі адамдардан, кітапханалардан ақыл кеңес алудың пайдасы зор.
  
• 
  Оқыған материалды мұқият ұғатындай етіп оқып, түсінбеген жерлерді қалдырмай, қайталап оқып, оның негізгі жақтарын жазып алу керек.
  
• 
  Анықтама әдебиеттерді, энциклопедияларды, түрлі сөздіктерді қоса пайдаланып отыру керек.
  

Қойылатын талаптар:

1. 
   СОӨЖ, СӨЖ оқытушы белгіленген мерзімінен кешіктірмей, уақытында барлық талаптарға сәйкес орындалуға тиіс;
   
2. 
   СОӨЖ, СӨЖ өзі орындауы қажет, оны басқадан көшіруге, яки болмасы басқаға көшіруге беруге болмайды (ондай жұмыс бағаланбайды, сол себепті ұпай төмендетіледі);
   
3. 
   СОӨЖ, СӨЖ тапсырмаларын орындау барысында кейбір өзгерістер мен толықтыруларды ескеруге тиіс;
   

Сөйленетін сөздің, мақаланың қысқаша мазмұны, қысқаша қорытынды.

1. 
   Жазып отырған тақырыптан алшақтамай, оның мазмұнын нақты ашуға талпыну.
   
2. 
   Артық баяндау, қажетсіз дәлелдемелер мен көп сөзділікке жол бермеу.
   
3. 
   Міндетті түрде жоспар болуы және тақырып мазмұнын жоспарға сай рет-ретімен жүйелі баяндауы қажет.
   
4. 
   Жұмыс түсінікті, мағыналы орамда тілмен жазылуы тиіс.
   
5. 
   Барлық айтылған ойды жинақтап, тұжырымдап, тиісті қорытынды жасау.
   

1) Кітаптың сыртқы мұқабасымен танысу (кітаптың аталуы, авторы, шыққан жылы, баспаның аты, кітаптың редакторы, алғы сөздің немесе кіріспе сөздің авторы); оның тұтастай көлеміне;

2) Мазмұны арқылы кітаптың жоспарымен (бөлім, тарауларымен) және қандай жүйеде жазылғандығымен танысу;

3. 
   Кітаптың алғы сөзімен, кіріспесімен мазмұнын, мақсатын түсіну үшін үстірт танысып шығу;
   

5) Безендірілу сипатына;

6) Қайталауға берілген сұрақтарға;

7) Қолданылған әдебиеттер тізіміне және т.б.

Келесі кезекте назарды қосымша әдебиеттерге аударамыз.

Автор - әдебиет, өнер музыка, бейнелеу, мүсін, сәулет, графика, ғылым, білім, техника т.б. салада шығарма жазған (жоба жасаған, тың тәжірибе жинақтаған, оқулық, оқу әдістемелік құралдар ұсынған) немесе соған қатысқан адам, не ұжым (мекеме, ұйым, іскер топ т.б.)

Реферат – (лат.Refero – хабарлаймын деген мағына береді) – ғылыми еңбектер, ғылыми зерттеулердің қысқаша мазмұнын сипаттайтын, жазбаша немесе басылымдық түрде берілетін жұмыс.

Реферат – ғылыми-ақпараттық бағытта болады, тақырыпты объективті тұрғыда толық баяндаумен қатар, онда ғылыми теориялар мен ғылыми қорытындыларға талдау жасалынып, сын айтылады. Реферат ғылыми теориялар мен ғылыми қорытындыларға талдау жасалып, сын айтылады. Реферат ғылыми мекемелер мен жоғары оқу орындарында қолданылады. Арнаулы орта оқу орындары, жалпы білім беретін мектептер оқушыларының үйірме, клубтарда жасаған баяндамалары да реферат деп аталады. Ғылыми кандидаты және ғылым докторы дәрежесіне диссертация қорғаушының авторефераты да рефератқа жатады.

Реферат жазуда не ескеріледі?

1) таңдап алған рефераттың тақырыбына қатысты кішігірім зерттеулер жасау. Ғылыми жұмысқа байланысты мәселелерге орай қажетті әдебиеттерге шолу жасау.

2) керек жағдайларда оқытушымен кездесіп, керекті кеңестеп алғаны абзал.

3) реферат жазуда негізгі мәселені ажыратуға, тақырыптардың өзара сабақтастығын тануға дағдылану.

4) фактілер, фактілік материалдарды іріктеу және жинақтау негізінде таблицалар, графиктер, схемалар жасау.

5) пайдаланған деректер, материалдар, әдебиеттердің тізімін қайдан алынғанын (сілтеме), қайда, қашан, қандай баспадан жарық көргенін көрсету қажет.

6) реферат аудиторяда талқыланады, реферат тақырыбымен, негізгі идеясымен танысады.

Жұмыстың мұндай түрі, формасы, нұсқасы студенттің танымдық белсенділігін арттырып, алдағы ізденісін құлшындырады.

Рефератты талқылау - шығармашылық жұмыстың бір көрінісі, яғни білімділік, қызығушылық тұрғысынан және тәрбиелік мән-амазмұны зор әрекет жұмыс. Бұл кезде сөйлесушілер негізгі мәселеден ауытқымай, нақты тұжырымды ой айтуға көңіл бөлуі тиіс.

Рефератты талқылап, қорытындысын шығару - маңызы зор жауапты сәт, белгілі бір тақырып төңірегінде ғылыми дәйекті тұжырымдар жасап үйрену. Соңында оқытушы реферат жазған студенттің, пікір айтушылардың сөздерін жинақтап, қажетті толықтырулар енгізеді, мәселенің түсініксіз тұстарын анықтап, түзетулер жасайды, толықтырады, өзгертеді.

Рефератпен жұмыс істеу жағдайлары

1. Жалпы жағдайы

1.1. Реферат қысқа мазмұнды жазу түрінде және жекеше оқу-зерттеу әрекеттерінің қорытындысы болып саналады. Басқаларынан айырмашылығы ол шығармашылық жазу түрі, оқушыларға орындалатын рефераттың құрылымы, мазмұны, хатталуы болады.

1.2. Реферат оқытушының жетекшілігімен орындалады, пікір айтылады және оқу-зерттеу жұмысының сайыстарында көрсетіледі. Сонымен қатар қорғауға арналған реферат емтихан тапсырғанда таңдау бойынша аралық және мемлекеттік аттестациялау формасының бір түрі болып көрінеді.

2. Рефераттың құрылымы

2.1. Рефераттың тақырыбын оқытушы ұсынуы мүмкін. Рефератпен жұмыс жасау барысында ғылыми жетекшінің келісімімен бірге таңдалған тақырыпқа өзгертулер енгізілуі мүмкін.

2.2. Рефераттың құрылымы болуы керек (басты бөлімі, параграфы). Оны 4 бөлімге бөлуге болады: кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды және әдебиеттер тізімі. Пәннің спецификасы мен реферат мазмұнына сәйкес оған мазмұнды құжаттар, иллюстрациялар, таблицалар, схемалар енгізілуі мүмкін.

Реферат мазмұнын бағалау

Реферат мазмұны былайша бағаланады:

- тақырыпқа сай реферат құрылымының деңгейі;

- тақырыптың өзектілігі және ақиқаттылығы;

- зерттеулердің көлемі және басқа да жаңалықтардың қайнар көзі;

- Мазмұнның стилі және сауаттылығы;

- Рефераттың өңделуінің талапқа сәйкестілігі.

1. 
   Ж.Аймауытұлы. Психология Алматы, «Рауан» 1995ж.
   
2. 
   Алдамұратов Ә, Мұқанов М. Психология пәнінен лабораториялық практикалық сабақтар. А, 1978 ж.
   
3. 
   Жарықбаев Қ. Б. Психология. Алматы «Білім» 1993ж.
   
4. 
   А. А. Темірбеков, С. Балаубаев Психология, А. Мектеп, 1966ж.
   
5. 
   Тәжібаев Т. Жалпы психология А. Білім 1993 ж.
   
6. 
   Алдамұратов Ә. Рақымбеков Қ, Іргебаева Н, Бапаева М. Нығыметова Г, Түрікпенов Ж. Жалпы психология. А, Білім. 1996 ж.
   
7. 
   Немов Р. С. Общие основы психологии. Кн. 1 М: Владос 1998 ж.
   
8. 
   Рубинштейн С. Л. Основы общей психологии. С п б: Питер 1990 ж.
   
9. 
   Ананьев Б. Г. Избранные психологические труды: В- 2 х т. под ред. А.А. Бодалева, Б. Ф. Ломова том 1М. 2001 ж.
   
10. 
    Петровский А. В. Ярошевский М. Г. Психология М. Высшая школа, 2001ж.
    
11. 
    Психология: Словарь Под ред. А. В. Петровского, М. Г. Ярошевского. М: Политиздат 1990 ж.
    
12. 
    Смирнов А. А. Избранные психологические труды: 2 том М: 1987 ж.
    
13. 
    Леонтьев А. Н. Избранные психологические произведения.
    
14. 
    Леонтьев А. Н. Деятельность. Сознание. Личность. 2-ое изд. М. Политиздат. 1977 ж.
    
15. 
    Столяренко Л.Д. Основы психологии.- М., 1997.
    
16. 
    Джемс У. Психология. М., 1991.
    
17. 
    Забродин Ю.М., Лебедев А.Н. Психофизиология и психофизика.- Москва. 1977.
    
18. 
    Выготский Л.С.Педагогическая психология. –М., 1991.
    
19. 
    Краткий психологический словарь / Сост. Л.А.Карпенко.- М.,1985.
    
20. 
    Кордуэлл М. Психология.- М., 1999.
    
21. 
    Стреляу Я. Роль темперамента в психологическом развитии.- М., 1982.
    
22. 
    Соколов А.Н. Внутренняя речь и мышление. –М., 1987.
    
23. 
    Жарикбаев К. Развитие психологической мысли в Казахстане. Алма-Ата. 1996.
    
24. 
    Ждан А.Н.История психологии. 1997.
    

1. 
   Леонтьев А.Н. Избранные психологические произведения. М., 1972.
   
2. 
   История зарубежной психологии. М., МГУ, 1983.
   
3. 
   Хьелл Л., Зиглер Д. Теории личности. Спб. Питер, 1997.
   
4. 
   Натанзон Э.Ш. Задания по психологии. М- 1975.
   
5. 
   Практические задания по психологии. Под.ред. А.В.Петровского. 1972
   
6. 
   Практикум по психологии. Под.ред. А.Н.Леонтьева. М, 1972.
   
7. 
   Практикум по общей психологии. Под.ред. А.И.Щербакова. М, 1990
   
8. 
   Елфимова А.И., Рыбакова Л.М. Практикум по общей психологии. Волгоград. 1975.
   

Пәнді оқытуды аяқтау курс бойынша өткен барлық материалдарды толық қамтыған емтиханмен аяқталады. Студент емтиханға бағдарламада көрсетілген барлық талаптарды орындаған жағдайда ғана босатылады.

Пән бойынша қорытынды баға қою аралық бақылау жұмысының нәтижесінде жинаған баллмен есептеледі.

Оқу семестрі 15 аптадан тұрады. 8 апта бірінші аралық бақылау және 15 аптада қорытынды аралық бақылау болады. Бірінші аттестация 30 балл және екінші аттестация 30 баллды құрайды.

А1= 30 балл; А2=30 балл; А1+А2 =60 балл (60%)
Аттестациялық бағаның көрсеткіші (0-30 балл)

Аттестация	0-14	15-22	23-26	27-30
Баға	Қанағаттанарлықсыз	Қанағаттанарлық	Жақсы	Өте жақсы

Емтиханға рұқсат рейтінгісі (мысалға)

А1 12 + А2 13= 25 (15 тен 29 ға дейінгі балл) емтиханға жіберілмейді

А1 16 + А2 18= 34 (30 тен 60 ға дейінгі балл) емтиханға жіберіледі
Емтихан бағасының көрсеткіші (0-40 балл) Емтихан – 40 балл (40 %)

Балл	0-19	20-29	30-36	37-40
Баға	Қанағаттанарлықсыз	Қанағаттанарлық	Жақсы	Өте жақсы

1. 
   Емтихан 0-ден – 19ға дейінгі балл қанағаттанарлықсыз (академиялық борыш)
   
2. 
   Емтихан 20-ден – 40 қа дейінгі балл- емтьихан тапсырылды
   

Қорытынды: А1 16+А2 18+22 (е.б.) = 56 (D+ ; 1,33; қанағаттанарлық)