6-сынып Тас дәірі Ежелгі тас дәуірі(Палеолит) б з. б. 2,6млн жылдан –б з. б 12мың жыл аралығы
Авторлар мен шығармаларды сәйкестендіріңіз
жүктеу/скачать 0,6 Mb.
|
Толық Жаңа форматтағы Жубанышев Қ тарих.docx[1]
| Авторлар мен шығармаларды сәйкестендіріңіз:
1 М. Қашғари 2. Әл-Бируни 3 Ж. Баласағұн А) «Құт негізі-білік» («Құтадғу білік») В) Ақиқат сыйы С) «Бұрынғы ұрпқтар ескерткіші» Д) Жүсіп-Зылиқа Е) «түрік тілдерінің сөздігі» («Диуани лұғат ат-түрік») Ғ) «Диуани-и-хикмет» {Дұрыс жауабы}=1-Е, 2-С, 3-А Авторлары мен шығармалары сәйкестендіріңіз: 1 АхметИгүнеки 2 Жүсіп Баласағұни 3 Өтеміс қажы А) «құт негізі- білік (Құтадғу білік)» В) «Ақикат сыйы» С) «Бұрынғы ұрпақтар ескерткіші» Д) « Жүсіп-Зылқия» Е) «Шыңғыснама» {Дұрыс жауабы }= 1-В, 2-А, 3-Ғ Моғол кезеңіне дейін өмір ғұлама ғалым: Махмұд Қашғари Ортағасырлық ғалым М.Қашғаридың өмір сүрген жылдары:1030-1090жж. Махмуд Қашғари өмір сүрген кезең:ХІғ. Диуани лұғат ат-түрік» кітабының авторы:М.Қашғари М.Қашғари қалдырған үш кітаптан тұратын мәңгі өшпес мұра: «Түрік тілдерінің сөздігі» М.Қашғари «Түрік тілдерінің сөздігі» еңбегін жазды:ХІғ. Махмуд Қашғаридің кітабы: «Диуани лұғат ат-түрік» ХІғасырда тілтану ғылымы тарихына үлес қосқан ғалым: Махмуд Қашғари ХІғасырдағы түркі әдебиетінің жазу тілінің үлгілері көрініс тапты: Диуани лұғат –ат түрікте» М.Қашғаридың Түрік тілдерін салыстыра зерттеушілердің көшбасшысы деп пікір айтқан ғалым:Н.А.Баскаков Махмуд Қашғаридің «Түрік тілдерінің сөздігі» кітабын жазудағы басты мақсаты түрік тілінің мәртебесін көтеру екенін айтқан орыс ғалымы: А.Кононов Шу өзенінің бойында Баласағұн қаласында дүниеге келген ғұлама:Ж.Баласағұн Ж.Баласағұнның өмір сүрген жылдары: 1021-1075жылдары Әл- Баласағұни Құдатғу білік еңбегін жазған:ХІғасырда ХІ ғасырда түркі тілдес халықтардың алғашқы ақсүйектер әдебиетінің ескерткіштері: «Құдатғу білік» ХІғ. «Құдатғу білік» еңбегі алғаш рет осы тілде жазылды:Түрік ХІғ. Дейін түрік тілді халықтардың қоғамдық ой-санасында орын алған ғылыми еңбек: «Құдатғу білік» Ж.Баласағүни «Құдатғу білік»еңбегін Сүлеймен Арслан ханға сыйға тартқаны үшін алған лауазым атағы:Ұлы хас-хажип Арабша,тәжікше кітаптар көп. Ал бұл-біздің тіліміздегі тұңғыш даналық жинақ» деп өз тілін қорсынып, жат елдің тілінде сөйлеу, шығарма жазу сияқты әрекеттерге қарсы болған ғұлама:Ж.Баласағұни Ж.Баласағұни «Құдатғу білік» кітабын аяқтаған қала:Қашғар Жастығыма бейнет бер, Қартайғанда дәулет бер» деген қазақ мақал-мәтелі қай ғұламаның еңбегінде кездеседі: Ж.Баласағұни Мәтінде сипатталған ортағасырда жазылған шығарманы табыңыз: «Бұл еңбекте философия, астрономия, алгебра, тағы басқа салдарына тоқталуы оның жан-жақты білікті адам болғандығын көрсетеді. Кітапта халық ауыз әдебиетінің үлгілері мол пайдаланылған аңыз әңгімелер, мақал-мәтелдер, шешендік сөздеркөп кездеседі» Құтадғу білік Жазба әдебиетінің көрнекті өкілі, Қарахан мемлекетінің кезінде даңқы шыққан ақын: А.Иүгінеки Орта ғасырлық ақын А.Иүгінекидің түрік тілінде жазылған кітабы: «Ақиқат сыйы» А.Иүгінеки кітабы: Ақиқат сыйы» Халықты инабатты болуға,адал өмір сүріп, арамдықтан аулақ болуға шақырған Қарахан халқына түсінікті түрік тілінде жазылған дастан: Ақиқат сыйы» Сопылық ілімнің насихатшы,ақын: Ахмет Яссауи ХІІғ. Қазіргі Түркістан қаласында сопылық ілімнің насихатшысы болған ғұлама:Қ.А.Яссауи Қ.А.Йассауидің өмір сүрген жылдары:1103-1167жж. Қ.А.Йассауи өмір сүрді:ХІІғасырда Қ.А.Йассауи өлеңдер жинағы: «Диуани Хикмет» Қожа Ахмет Йассауидің «Диуан-и хикмет» еңбегі жазылған әліпбиі:түрік тілінде араб әліпбиі Қ.А.Йассауидің «Диуан-и хикмет» жинағы: адалдыққа, имандылыққа,даналыққа шақырды Ахмет Йассауидің өмірінде елеулі орын алған ғұлама(-лар) : Арыстан баб, Жүсіп Хамадани Қ.А.Йассауидің Бұқар қаласында діни білім алуына көмектескен ғұлама:Жүсіп Хамадани Белгілі орта ғасырлық ақын және исламды таратушы Яссауидың ұстазы:Арыстан баб Ел аузындағы аңыз бойынша Арыстан баб өмір сүрген уақыт:УІІ-ҮІІІғасырларда Қ.А.Йассауи шәкірті С.Бақырғани Жүсіп-Зылиха атты поэманың авторы:Әли ақын ХІІІғ-дың басында Оңтүстік Қазақстанда мұсылман дінінің кең етек жая бастауына байланысты жарық көрген Жүсіп-Зылиха атты поэманың авторы:Әли Оңтүстік Қазақстанда мұсылман дінінің кең таралуы кезеңінде Али ақынның жарық көрген поэмасы : Жүсіп-Зылиха Сүйіспеншілік,әділеттілік тақырыбында жазған Дүрбектің поэмасы: Жүсіп-Зылиха Хұсрау мен Шырын поэмасының авторы :Кутб ХІҮ-ХҮ ғасырларда қыпшақтар арасынан шыққан Кутбтың әдеби шығармасы: Хұсрау мен Шырын ХІҮ-ХҮ ғ.аралығында белгілі болған өзбек ақыны Хорезмидің әдеби шығармасының аты:Мухаббатнама Мухаббатнама поэмасының авторы Хорезми Қазақстан мен Орта Азиядағы қыпшақ, қимақ, оғыз тайпаларының орналасуы жөнінде мағлұмат беретін «Жолдар мен аймақтар туралы кітаптың» авторы Хордадбек ХІҮ-ХҮғ. Қазақстанда мекендеген ру-тайпалардың ауызша тараған әдеби туындыларының ғылыми атауы: Фольклор Біздің заманымызға жеткен ежелгі мерекенің бірі:Наурыз мерекесі Ғарыш пен жердің,күн мен айдың , жұлдыздардың қайдан шыққандығы туралы жазылған аңыз: «Темірқазық пен Жетіқарақшы» «Күннің баяны» ХІҮ-ХҮ ғасырлардан әлі күнге дейін тәрбиелік мәні зор батырлық,өнегелік мазмұндағы ертегілердің бірі: Жоямерген, Құламерген, Ертөстік, Керқұла атты Кендербай, Жерден шыққан Желім батыр ХІҮ-ХҮ ғ. эпостық жыр: Қобыланды батыр ХІҮ-ХҮ ғасырларда қыпшақтар мен қияттардың қызылбастар мен қалмақтарға қарсы соғысын суреттейтін жыр:Қобыланды батыр Алтын Орда ыдыраған кезде пайда болған тарихи батырлық жыр: «Ер Тарғын» ,Ер Қосай ,Орақ- Мамай Ер Қосай тарихи батырлық жырының пайда болған уақыты:Алтын Орда ыдыраған кезде Алтын Орда дәуірінен бері келе жатқан күй-аңыз: Ел айырылған, «Ақсақ құлан» , «Сағыныш» ,«Жошы ханның жортуы» ХІІІ-ХҮ ғасырлардан аттары бізге жеткен ауызша поэзия өкілдерінің бірі: Асан Қайғы ,Кетбұға ХІҮ-ХҮғасырлардан бізге жеткен аспаптық музыкатуындыларының бірі: Шора батыр, Қамбар батыр, Ескендір ХІҮ-ХҮ ғасырларда халықаралық қарым –қатынастарда сөздік ретінде пайдаланылған еңбектің аты: Кодекс куманикус ХІҮ-ХҮ ғасырлардағы жазбаша әдеби шығарма: «Кодекс Куманикус» Мәтінде баяндалған кітапты анықтаңыз: «1362 жылдың тамыз айы Италияның Оңтүстігіндегі әсем қала Венециядағы қасиетті храмдардың бірі Әулие Марк ғибадатханасына Қайта өрлеу дәуірінің атақты ақыны петрарка Франческо көптеген кітаптармен бірге өзі оқып түсіне алмаған, сыртқы мұқабасында деп латынша жазылған қолжазбаны да сыйға тартты. Онда автор ретінде белгілі бір адамның аты жөні көрсетілмеген. Қолжазба готикалық көне жазумен ХІV ғасырдың басында, дәлірек айтқанда , 1303 жылы Қара теңіз бойын жайлған қыпшақтар арасында жазылған еді. Көлемі 82 парақ (164 бет) . Ол қолжазба негізінен екі бөлімнен тұрған. Алғашқысын ғалымдар «Итальян бөлімі деп атаған. Өйткені сөздіктің осы бөлімін Италия Италия зиялыларының біреуі жазуы мүмкін. Себебі «жазудың орфографиялық ерекшеліктері мен сөз өрнектеу тәсілі осы іспеттес ойларға меңзейтін көрінеді. Сөздікті түзген адамдар не саудагер, не жиһангер, әлде білім қуушы әуесқой да болуы мүмкін Аталған бөлімді ықшамдай айтсақ , «Ауа-райы мен аспан әлемі», «Уақыт –мерзім атауларына байланысты сөздер» «Бес сезім мүшелерінің аттары», «Табиғат құбылыстарына байланысты сөздер» «Жазу сызу жұмыстары мен әртүрлі қызметке байланысты сөздер» «Атақ дәрежеге байланысты сөздер» «Асыл тас атаулары» «адамның жақсы қасиеттерітуралы сөздер» секілді т.б күні бүгінге дейін қолданып жүрген көптеген сөздерді қамтиды. Жинақтың екінші бөлімі «Неміс бөлімі» деп аталады. Оны неміс миссионерлері жазу мүмкін. Онда діни уағыздар, нақылдар,, жұмбақтар, аңыздар, өсиеттер басым. Соған қарағанда бұның әдебиет тарихы үшін де мәні бар деген ғалымдар пікірінің дұрыстығын айту ләзім. Әсіресе мұнда ауыз әдебиетімізде кездесетін нақыл сөздер мен жұмбақтар ұшырасады . Тіпті қазіргі тілімізден өзгешелігі жоқ деуге болады. Қолжазбаның сырты терімен қапталып, ол екі парақ ақ қағазбен бекітілген. Тері мұқабаның бірінші беті мен оның астыңғы жағына Венеция республикасының мөрі ойып басылған. Кодекс Куаникус Қазақстан аумағында ХІІІ-ХІҮғ.ғ. халық ауыз әдебиетімен қатар жазбаша әдебиет дамыды:Қыпшақ тілінде ХҮ-ХҮІІғ. Алтын Орда, Ақ Орда дәуірінде ресми әдеби тіл ретінде қолданылды:Қыпшақ тілі ХІҮ-ХҮ ғ. Қазақстан жерінде мекендеген, әр түрлі мемлекеттердің құрамында болған ру-тайпалар бірыңғай тілде сөйледі:Түрік тілінде Орта ғасырдағы лиро-эпостық жыр: Қыз-Жібек, Қозы Көрпеш- Баян сұлу, Айман – Шолпан, Күлшеқыз, Мақпалқыз Орта ғасырлық эпостық жырлар: Қамбар , Ер Тарғын, Ер Сайын,Алпамыс, Төрехан, Телағыс,Құбағұл. Тіл ғылымын зерттеушілерінің айтуынша қазақ халқының арасына алшындар арқылы тараған жыр:Едіге, Ер Сайын Эпостық жыр:Ер Сайын Тіл ғылымын зерттеушілерінің айтуынша қазақ халқына дулат- үйсін тілінде тарған:Талас ескерткіштері Тіл ғылымын зерттеушілерінің айтуынша қазақ халқына керей тілінде тарған: Ер Көкше, Базар батыр Тіл ғылымын зерттеушілерінің айтуынша қазақ халқына кедері тілінде тарған:Наһджи әл-Фарадис Наһджи әл-Фарадис қазақтар арасында қай тілде тарады: Кердері тілінде Орта ғасырларда халық арасында кең тарған ертегілердің бірі:Аламан мен Жоламан, Ертөстік, Құламерген, Қарамерген, Алтын Сақа, Асан қайғы. Масуд ибн Усман Кухистанидың « Тарих-и Абулхайр-хани» еңбегінде баяндалады: Көшпелі өзбектер ханы Әбілқайыр жайлы 1490ж Азов қаласында дүниеге келген жырау: Доспамбет Моңғол шапқыншылығынан кейінгі кезеңнің тарихи тұлғалар Жалайыри Доспамбет Жиембет Шалкиіз Тіленшіұлы жырау өмір сүрген жылы 1465-1560жж Тарих-и Рашиди» еңбегінің авторы: Мұхаммед Хайдар Дулати Мұхаммед Хайдар Дулатидің арғы атасы: Поладшы Дулати Мұхаммед Хайдар Дулатидің «Тарих-и Рашиди» еңбегі жазылған жылдар аралығы:1541-1546жж. Мұхаммед Хайдар Дулатидің «Тарих-и Рашиди» еңбегі жазылған тіл:парсы ХҮғ. Жазылған «Тарих-и Рашиди»еңбегінің авторы: Мұхаммед Хайдар Дулати Мәтінде сипатталған еңбектің авторын анықтаңыз «Шығарма моғолдардың хан сарайында сақталған тарихи құжаттар , аңыз – әңгімелер,оқиға куәгерлері мен автордың өзі байқаған жайттары негізінде жазылған. Онда орта ғасырдағы қазақтар тарихы, Дешті қыпшақтағы оқиғалар, Монғолстанның құлауы , феодалдық соғыстар сыртқы жауға қарсы қазақтардың өзбектермен және қырғыздармен достық одағының қалыптасуы туралы көптеген мағлұматтар беді» М.Х.Дулати Мұхаммед Хайдар Дулати қай жылдары өмір сүрді: 1499-1551жж. ХҮ-ХҮІғ. Оңтүстік және Шығыс Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық жағдайы, қала,егіншілік мәдениеті жайында жазылған тарихи еңбек: «Тарих-и Рашиди» 1854жылы Қазан қаласында баспадан шыққан ХҮ-ХҮІІ ғасырлардағы қазақ тарихы жайындағы маңызды шығарма:Жылнамалар жинағы Жылнамалар жинағы Қазан қаласынан баспадан шыққан мерзімі: 1854жылы Жамиғат тауарих» жинағының авторы: Қ. Жалаири Қ. Жалаиридің еңбегі: Жылнамалар жинағы» Монғол шапқыншылығынан кейін өмір сүрген ғұлама ғалым : Қ. Жалаири Қадырғали Жалайыридің тарихи еңбегі «Шежірелер жинағы» жазылды: 1600-1602 жылдары Қ. Жалаи Қ. Жалаиридің тарихи еңбегі «Шежірелер жинағы» атты еңбегін орыстың қай патшасына тарту етті:Б.Годуновқа ХҮІ-ХҮІІғ. Қазақ тіліндегі жазылған әдебиет пен тіл ескерткіші, тарихи шығарма: «Жами ат- Тауарих» 1588жылы Ертіс өзенің бойында орыс әскерлері тұтқындап Мәскеуге алып кеткен ғұлама ғалымы:Қадырғали Жалайри жүктеу/скачать 0,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|