64. Қазақтардың ұлттық мәдениетінің ерекшеліктері 68. Тауелсіздік кезең философиясы 71. Орта ғасыр философиясындағы діни дүниетаным
-сұрақ Сана және бейсаналылық мәселелері
жүктеу/скачать 244,65 Kb.
|
64. ?àçà?òàðäû? ?ëòòû? ì?äåíèåò³í³? åðåêøåë³êòåð³ 68. Òàóåëñ³çä³
| 9-сұрақ Сана және бейсаналылық мәселелері
Сана-ғылыми зерттеу үшін ең күрделі нысандардың бірі болып табылады. Сананың түсінігі адам өміріндегі рухани шындықтың әртүрлі түрлері мен көріністерін біріктіреді. Қазіргі уақытта бұл формалардың мәні екі позициядан — материалистік және идеалистік тұрғыдан түсіндіріледі. Материалистік түсіндіруде сана материалдық әлемге қатысты екінші рет жарияланады және мидың "құралы" материясының ерекше қасиеті, оның функциясы ретінде түсіндіріледі. Бұл тұрғыда сана жоғары ұйымдастырылған биологиялық материяның әлемді бейнелейтін қасиеті бар. Идеалистік түсіндіруде сана жалғыз шынайы шындық ретінде түсініледі. Материя ұғымы күмәнданады, ал біз қабылдаған нәрселер біздің санамызда ғана бар деп жарияланады (өйткені олар тек иллюзия, олардың нақтылығы мен объективтілігін дәлелдеу мүмкін емес). Сананың үш негізгі қасиеттерін бөледі: -идеалдылық (сананы өлшеу мүмкін емес, аспаптар арқылы зерттеу); -бағыттылығы (сана әрдайым пәнге немесе өзіне бағытталған); -белсенділік (сана әлемді бейнелеп қана қоймай, түрлі идеяларды шығарады). Сананы жеке (жеке адамның ішкі әлемі) және қоғамдық (қоғамның рухани әлемі — ғылым, Дін, мораль, саясат, құқық және т.б.), сондай-ақ әдеттегі (дұрыс мағынаға және тәжірибеге сүйенетін) және ғылыми (объективті деректерге негізделген жүйелі, теориялық сана) деп бөледі. Ғылымға ұғымы санадан тыс австриялық психолог және психиатр Зигмунд Фрейд (1856-1939) енгізген болатын. Фрейдке сәйкес психиканың құрылымын ең жалпы түрде үш деңгей түрінде ұсынуға болады: -аса саналы-тыйымдар, нормалар, дәстүрлер, мораль, заңдар, қоғамдық пікір; -сана-айқын ойлар, тілектер және т. б.; -бейсаналық-құпия, танымайтын тілектер, ойлар, кешендер, автоматтар. Фрейдтің пікірінше, әркім қоғамға қарсы ниеттерді бастан кешіреді. Бала кезінде адам оларды жазалаудың алдында қорқыныштан басуға үйренеді. Алайда, тіпті ұмытылған қалаулар жоғалмайды, ал бейсаналыққа шоғырланады, онда өз сағаттарын күтеді. Ығыстырылған уайымдар тұрақты топтар — кешендерге қосылуы мүмкін. Мысалы, толық емес кешен-бұл өз кемшіліктері бойынша уайымдар жиынтығы және оларды өтеуге ниет. Фрейд бойынша бейсаналық тілектер мен кешендер, әдетте, жыныстық немесе агрессивті сипатқа ие. Қоғамға қарсы тілектер мен кешендер санаға "қалқып келеді", тыйым салулар мен нормалар оларды бейсанасыздыққа қайта ығыстырып, басады. Сондықтан барлық тілектер "бостандыққа" немесе сублимацияланған болуы тиіс, яғни басқа жоғары объектілерге, мысалы, шығармашылыққа көшірілуі тиіс. Швейцариялық психиатр Карл Густав Юнг (1875-1961) барлық адамдар үшін ортақ бейсаналық бейнелер — архетиптер бар деп санады. Олар барлық адамзаттың "күнәларында" — мифтерде, аңыздарда, ертегілерде көрінеді, онда әр түрлі жағдайларда мінез-құлықтың негізгі үлгілері қойылады. Бұл үлгілер бала кезінен бастап сіңіріледі, содан кейін автоматты түрде әлеуметтік қызметте бейсаналы түрде көрсетіледі. Кешендер мен архетиптерден басқа, оларды орындау кезінде сана тартылмайтын қарапайым автоматты әрекеттер да бейсаналыққа жатады. Жеке сана ұжымдық бейсаналық негізінде ғана болуы мүмкін. Сана мен ұжымдық бейсаналық арасындағы арақатынас К. Г. Юнгпен ашылды. Ұжымдық бейсаналық-мидың әрбір жеке құрылымында жаңғыртылатын үлкен рухани мұра. Ақыл-ой, Юнг жазғандай, керісінше, барлық құрылғылар мен бағдарларды жүзеге асыратын эфемерлік құбылыс болып табылады, неге оның жұмысын кеңістіктегі бағдарлармен салыстыруға болады. Санасыздық жан-жақты қозғалысқа әкелетін күш көзі бар. Жан қозғалысы, яғни психикалық өмірдің мазмұны архетиптермен реттеледі:"барлық ең қуатты идеялар мен адамзат көрінісі архетиптерге толы". Бұл тек діни ұғымдарға ғана емес, сонымен қатар орталық ғылыми, философиялық және моральдық ұғымдарға да қатысты. Сана аймағында ағзаның сыртқы және ішкі ортасынан келетін сигналдардың аз бөлігі көрініс табады. Санаға түскен сигналдар адам өзінің мінез-құлқын саналы басқару үшін пайдаланылады. Қалған сигналдар ағзада кейбір процестерді реттеу үшін қолданылады, бірақ саналық және бейсаналық деңгейде. Санасыздық -бұл мінез-құлқына әсер ететін психикалық жағдайларға ұқсас құбылыстар, қасиеттер мен жай-күй процестері, бірақ адам актуалды түрде рефлексацияланбайды, яғни ұғынбайды. жүктеу/скачать 244,65 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|