64. Қазақтардың ұлттық мәдениетінің ерекшеліктері 68. Тауелсіздік кезең философиясы 71. Орта ғасыр философиясындағы діни дүниетаным
-сұрақ Философия тарихындағы еркіндік ұғымы
жүктеу/скачать 244,65 Kb.
|
64. ?àçà?òàðäû? ?ëòòû? ì?äåíèåò³í³? åðåêøåë³êòåð³ 68. Òàóåëñ³çä³
| 46-сұрақ Философия тарихындағы еркіндік ұғымы
Философия тарихындағы еркіндік проблемасы көптеген ойшылдар еркіндіктің мәнінен адам борышын шығаруға тырысып, еркіндік ұғымын қолдануға немесе оны белгілі бір жолмен шектей отырып, қолдануға ұмтылды. Бірақ қарыз ешқашан еркіндіктің өзінен, тек этикалық пайымдаулардан шыға алмайды. Өзінің мәні бойынша шектеулі бола отырып, еркіндік адамдарды олардың барлық істеріне шексіз жауапты ету және басқаларды жасауға мүмкіндік беру үшін әдепті (әдепті қараңыз) болжауға тиіс. Бостандықтың шынайылығын дәлелдеу қабаттар туралы ілімде онтологиямен, психологияда - қалыпты адам үшін "есі дұрыс емес", яғни өз іс-әрекетінің салдары үшін жауап бере алмайтын адам сияқты оның мінез-құлқын талдау арқылы жүргізіледі, өйткені ол еркін емес. Еркіндік ұғымының даму тарихында шығармашылық еркіндік ұғымы біртіндеп кедергілерден (мәжбүрлеу, қаузалдылық, тағдыр) еркіндік ұғымын ығыстырады. Ежелгі философияда (Сократ пен Платонда) сөз ең алдымен тағдырдағы еркіндік туралы, содан кейін Саяси деспотизмден (Аристотель мен Эпикурда) бостандық туралы және адам өмірінің (Эпикур, стоиктер, неоплатонизмде) апаттары туралы айтылады. Орта ғасырларда күнә мен шіркеудің қарғыс бостандығы тұспа-тұс келді, және де адамның адамгершілік талап етілетін еркіндігі мен Құдайдың барлық өмірлеріне қажетті дін арасында Таршылық пайда болды. Ренессанс дәуірінде және кейінгі кезең еркін деп адамның жеке басын кедергісіз жан-жақты өрістетуді түсінді. Ағартудан кейін либерализм мен табиғи құқық философиясынан алынған еркіндік ұғымы пайда болады (Альтузий, Гоббс, Грозий,Пуфендорф; Англиядағы 1689 – да-құқықтар туралы Билль), барлық терең ғылыми көзқараспен, табиғи себептер мен заңдылықтардың үстемдігін мойындайтын. Дін және философия, Отмейстер, Экхарт, Лейбниц, Кант, Гете және Шиллер, сондай-ақ оған қоса Шопенгауэр мен Ницшеге дейінгі идеализм, еркіндік туралы мәселе мәні мен дамуының адамгершілік-шығармашылық сәйкестігі туралы мәселе ретінде қояды. Бұл ретте, оның негізгі мақсаты-дін мен дәстүрдің өзара түсіністігі мен өзара түсіністігі мен өзара түсіністігі арқылы, дін мен дәстүрдің өзара түсіністігі мен өзара түсіністігі мен өзара түсіністігі арқылы, дін мен дәстүрдің өзара түсіністігі мен өзара түсіністігі арқылы қалыптасады. Хайдеггердің экзистенциализміне сәйкес, болмыстың негізгі жағдайы – қорқыныш, адам болмыстың барлық шарттарынан босататын қорқыныш, оған еркіндіктің белгілі бір дәрежесіне жетуге, өзінің өзіне жауапкершілік жүктемесінде өзін таңдауға мүмкіндік беретін қорқыныш болып табылады. Ясперс экзистенциализміне сәйкес, адам өзін таңдауда әлем болмысын еңсеруге және жалпыға бірдей қамтитын еркін болмыстың трансценденциясына қол жеткізуге еркін мейірімді немесе зұлымдық еркін жүзеге асыру мүмкіндігін білдіреді. Ол қарапайым белгілі бір болмыстың және шынайы болмыстың ессіз өмірлік түзетулерімен шектеледі. Сартрдың экзистенциализміне сәйкес, еркіндік адамның қасиеті емес, оның субстанциясы. Адам өз еркіндігінен айрықшалана алмайды, Бостандық оның көріністерінен айрықшалана алмайды. Адам, өйткені ол еркін, өзін еркін таңдап алған мақсатқа көрсете алады және бұл мақсат оның кім екенін анықтайды. Мақсат қоюмен бірге барлық құндылықтар да пайда болады, заттар өзінің дифференцияланбағандығынан шығып, адамды аяқтайтын және өзі тиесілі жағдайда ұйымдастырылады. Демек, адам әрдайым оған лайықты. Оның ақтауға негіз жоқ. Еркіндік-адамның өз мінез-құлқын саналы-ерікті таңдау қабілеті мен мүмкіндігі. Ол адамның сыртқы жағдайлар мен мән-жайлардан белгілі бір тәуелсіздігін болжайды. Алайда, еркіндік адамның қасиеті ретінде абсолютті емес және әрдайым салыстырмалы сипатқа ие, яғни белгілі бір шеңбермен шектеледі. Индивид еркіндігін шектейтін факторлардың екі тобы: Адамның биологиялық табиғатына негізделген табиғи-биологиялық: ішу, тыныс алу, ұйықтау, табиғи қажеттіліктерді жіберу және т. б. қажеттілігі. 2. Адамның әлеуметтік табиғатына байланысты әлеуметтік. Бұл, ең алдымен, не істеу керектігін және мүмкін еместігін белгілейтін жалпы сипаттағы ережелер (әлеуметтік нормалар). Әлеуметтік нормаларға мораль, дін, әдет-ғұрып, сән, корпоративтік ережелер, құқық және т.б. жатады. Құқық тұрғысынан адам еркін, бірақ белгілі бір құқықтық шеңберде. "Қоғамдық өмірдің ұйымдастырушы бастамасы бола отырып, құқық бұл функцияларды белгілі міндеттер мен жеке еркіндікке арналған шекараларды белгілеу көмегімен басқаша орындай алмайды" (Новгородцев П.). Құқықтық нормалар жеке еркіндік шекарасын анықтайды. Құқық-жекелеген индивидтар, әлеуметтік бірлестіктер, жалпы қоғам үшін мемлекет белгілейтін бостандықтың ресми шарасы. Құқық адам бостандығын шектейді, бұл бостандықты сақтау (қорғау, кепілдік беру). Құқық өмір сүруді тоқтатты деп елестетеміз, заңдар жоқ, барлығы мүлдем бос. Әлбетте, бұл анархияға, хаосқа, "Джунгли заңдарының" қалыптасуына және ақыр соңында қоғамның ыдырауына, опат болуына алып келеді. Адам бостандығының жеке шарасы, оның мүдделері, қажеттіліктері, құқықтары мен бостандықтары басқа тұлғалардың құқықтарымен, мүдделерімен, қоғам алдында белгілі бір міндеттерді орындаумен шектелуге тиіс. Осылайша, құқық бір мезгілде шектейді және жеке бас бостандығын қорғайды. Құқық мемлекетті қоса алғанда, кез келген үшінші тұлғалардың қол сұғушылығынан адамның құқықтары мен бостандықтарын қорғайды. "Құқық-ортақ бостандықты қорғайтын өзара мәжбүрлеу" (И. Кант). жүктеу/скачать 244,65 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|