7 апта ТАПСЫРМА № 6 Тақырып 1. Ауру туралы жалпы ілім. Этиология және патогенез. 1. «Денсаулық» , «норма» және «ауру» ұғымдарын анықтау.
Денсаулық – адам организмінің қалыпты жағдайы.
Адамның денсаулығын биологиялық (іштен туа біткен және жүре пайда болған сырқат белгілеріне қарап) және әлеуметтік факторларды ескере отырып, кешенді түрде анықтайды. Денсаулықты жеке адамның денсаулығы және жалпы халықтың денсаулығы деп бөледі. Жеке адамның денсаулығын, яғни оның организмінің клиникалық, физиологиялық және биохимиялық көрсеткіштерінің жиынтығын адамның жынысына, жасына, сондай-ақ климаттық және географиялық жағдайларына байланыстыра отырып анықтайды.
Ал жалпы халықтың денсаулығы санитарлық-статистикалық кешенді көрсеткіштермен, яғни халықтың өсімі, өлуі, балалар өлімі, әр түрлі ауруларға шалдығуы, адамның дұрыс өсіп дамуы, орташа жасы, т.б. факторлар арқылы анықталады. Жалпы халықтың денсаулығының қалыпты болуы – жеке адамдардың ай сайынғы алатын еңбек ақысына, жұмыс уақытының ұзақтығына, еңбек және тұрмыс жағдайларына, дұрыс тамақтануына, денсаулық сақтау ісінің даму барысына, елдің жалпы санитарлық жағдайына тікелей байланысты. Адам денсаулығының мән-маңызына қазақ халқы ежелден көп көңіл бөлген; күнделікті өмірде денені күтіп ұстауға, тазалық сақтауға, дұрыс тамақтануға да өте қатты мән берген. Қазақ халқының «Бірінші байлық – денсаулық», «Дені саудың – жаны сау», «Жаны саудың – тәні сау» деген мақал-мәтелдері адам денсаулығын күтуде терең тәрбиелік және философиялық маңызын осы күнге дейін жойған жоқ.
Норма – санның абсолют шамасының жалпы түсінігі. Мысалы: үшөлшемді х векторының Н-сы оның ұзындығы , А матрицасының Н-сы саны болады. Х векторлық кеңістігінің х элементінің Н-сы деп нақты немесе комплекс сандар өрісіндегі Х векторлық кеңістікті нақты сандар жиынтығына бейнелеуді айтады. Бейнелеу мына шарттарды қанағаттандырады: 0, сонымен қатар , егер х=0 болса. , әр скаляр үшін; , барлық х, уХ үшін (үшбұрыш аксиомасы). Н-сы бар векторлық кеңістік нормаланған кеңістік деп аталады. Н-ның көмегімен нормаланған векторлық кеңістікте f(x) сызықтық функционалы үшін Н. формуласымен, ал А сызықтық операторы үшін формуласымен анықталады. Н-ны таңбасымен белгілеуді 1908 ж. Э.Шмидт (1876 – 1959) енгізген.
Ауру - ағзаның тіршілік етіп, өсіп-ену қабілетінің бұзылуы. Ауру туралы ұғымда әр түрлі көз қарастар болып келген. Ертедегі Рим дәрігері, Гипократ ауру дегенді 4 түрлі сұйық заттың өзара алмасып, өзгеруіне пайда болады деп есептеген. Бұл туралы материалитсік көзқарас негізі Әбу Әли ибн Сннаныңеңбегінде басталады. Ол аурудың сыртқы орта жағдайына байланысты болатынын эәне әр науқастың өзіне ерекше ем қолдану қажет екенін айтқан. Адамның ауруға шолығуы көбінесе сыртқы орта факторлары себепкер болады. Науқас адамның еңбек қабілеті нашарлап, ішкі-сыртқы құбылыс әсерлеріне бейімділігі төмендейді. Денеің бір жерінен басталған ауру зардабыбірте-бірте барлық ағзаға таралады. Кейде ауры денені тез шарпып әкетеді де, оның қай жерде басталғыны белгісіз болады. Аурудың да, оны тудырғыш факторлардың да алуан түрлі болуына қарамастан, аурудың кезеңі үшке бөлінеді:
Жасырынкезеңі,
Нағыз ауру
Айығу кезеңі.
I. Ауру - жарақат, жаралану, сырқат, шектентыскүштітітіркендіргіштерәсеріненболатынпатофизиологиялықкүйдібілдіреді. Мұндайкездеәдетте «ауырады», «сырқырайды», «қақсайды», «ауырсынады» сияқты сөзтіркестері айтылады.
II. Ауру (Morbus) - сырқат, ауру. Аурудыңәртүрліанықтамасыбелгілі, соныңбірі:
1. Ауру-сыртқыжәнеішкісебептердіңәсеріненорганизмніңқұрылысы мен функциясыбұзылған, соныменқатароныңбейімделу - өтемреактивтігіөзіндіксападажұмылдырылғанөмір, ауруға адамның ортағатолық не жартылайбейімделуітежеліп, оныңөмірәрекетібостандығыныңшектелуітән.