7 сыныпқа физика пәнінен зертханалық ЖҰмыстарға арналған әдістемелік ңҰСҚАУ

1. 
   Өлшеуіш цилиндрге қатты дене толық бататындай етіп су қуйындар, судың деңгейін белгілендер. Денені сұйыққа толық батырыңдар. Сонда мензуркадағы судың соңғы және алғашқы деңгейлерінің айырмасы қатты дененің көлеміне тең болады;
   
2. 
   Ішіні мен көлемі әр түрлі 2 – 3 қатты денені таңдап алып, оны жінішке жіппен байлап, суы бар өлшеуіш цилиндрге салыңдар да, көлемін анықтаңдар. Өлшеу нәтижелерін кестеге жазыңдар.
   
3. 
   Өлшеуіш цилиндрге сыймайтын дененің көлемін шүмегі бар ыдыстың көмегімен анықтауға болады. Өлшеу алдында ыдысқа шүмектің жоғары деңгейіне жеткенше су құйылады. Денені ыдыстағы суға батырғанда оның көлеміне тең су асып төгіледі. Төгілген судың көлемін мензуркамен өлшеп, батырылған дененің көлемін анықтайды.
   

№2 зертханалық жұмыс

1. 
   Аспан, ағаш, ит, көлік, үстел, үй.
   

________________ ____________

А) сұлу, пайдалы, өлі.

В) Қатты, сұйық, газтәріздес

С) Тірі, өлі металл, ағаш.

А) судан.

В) бөлшектерден

С) заттардан

А)құбылыстар

В)жауын-шашындар

С) жел қақатыру

Денелер:____________________________________

Заттар:______________________________________

6. 
   Табиғатты зерттеуде қолданылатын өлшегіш аспаптар:
   

7. 
   Қатты денелер Сұйы денелер Газтәріздес денелер
   

8. 
   Табиғат денелері мен құбылыстарын тану және зерттеу тәсілі:
   

В)зерттеу

С)тәжірибе

9. Кішкентай денелердің өлшемін анықтаудың қандай тәсілін білесіңдер?


ТЕОРИЯДАН ҚЫСҚАША МАҒЛҰМАТ
Ұсақ денелердің өлшемдерін анықтайтын мұндай тәсіл қатарлау тәсіл деп аталады. Қатарлау тәсілмен жоғарыда аталған басқа да материалдардың өлшемдерін (диаметрлерін) анықтауға болады.

Бұранда қадамы деп қатар жатқан орам оймасының ара қашықтығын айтады. Бұранда қадамы өте аз шама болуы да мүмкін. Сондақтан оны анықтау үшін де қатарлау тәсілі қолданылады.

1. 
   Астаушаға шариктердің бірнешеуін салыңдар да, оның екі жағындағы жылжымалы тиекті қозғай отырып, оларды бір-біріне түйістіріңдер. Сызғышпен екі тиектің L ара қашықтығын өлшеп алыңдар. Оны бастаушадағы шариктердің N санына бөліп, бір шариктің диаметрін анықтаңдар:
   

2. 
   Ұсақ денелердің өлшемдерін анықтайтын мұндай тәсіл қатарлау тәсіл деп аталады. Қатарлау тәсілмен жоғарыда аталған басқа да материалдардың өлшемдерін (диаметрлерін) анықтауға болады.
   

3. 
   Өлшеу мен есептеу нәтижелерін мына кестеге жазыңдар:
   

1. 
   Бұранда қадамы деп қатар жатқан орам оймасының ара қашықтығын айтады. Бұранда қадамы өте аз шама болуы да мүмкін. Сондақтан оны анықтау үшін де қатарлау тәсілі қолданылады.
   
2. 
   Бұранданың немесе бұрандашегінің орам оймалары орналасқан бөлігінің L ұзындығын сызғышпен өлшеп алыңдар. Одан кейін оймалардың N орам санын мұқият санап шығыңдар. Бұранда қадамы:
   

өрнегімен анықталады.

3. 
   Бұранда қадамын анықтауда (әсіресе, оймасы ішкі жағында болатын гайкалар үшін) бұранда оймасының бедерін қағаз бетіне түсіріп алып өлшеу ұтымды болады. Л үшін бұранда оймасы орналасқан бетті сия немесе жұмсақ графикпен (қарындашпен) бояп алу керек.
   
4. 
   Өлшеулер мен есептеулердің нәтижелерін мына кестеге жазыңдар:
   

№3 зертханалық жұмыс

1. 
   Дененің көлемін қалай анықтайды? Қандай әріппен белгілейміз?
   
2. 
   Масса дегеніміз не?
   
3. 
   Екі дененің массасының қатынасы неге тең?
   
4. 
   Массаның өлшем бірлігі неге тең ?
   
5. 
   Массаны немен өлшейміз?
   
6. 
   Тығыздық дегеніміз не?
   
7. 
   Цилиндрдің көлемі неге тең?
   
8. 
   Куб және параллепипедтің көлемі неге тең?
   

Цилиндрдің V көлемінің қателігін табу керек. Цилиндрдің биіктігі h және диаметр D сызғышпен өлшейміз, ал ол өлшемдерді тікілей өлшем деп аламыз. Өлшемдерді n=10 рет қайталап өлшеу керек.

Цилиндрдің көлемің анықтау үшін мына теңдеуді пайдаланады:

Өкушы білу қажет:

1. 
   Штангенциркуль және микрометр арқылы денелердің өлшемін өлшеуге болады.
   
2. 
   Өлшеу аспаптардың жүйелі қателіктерін анықтау.
   
3. 
   Орташа арифметикалық мәнің және кездейсоқ қателегін анықтау.
   
4. 
   Тікелей өлшеулердің абсолют қателігін анықтау.