Сабақ №33, 34
Күні: 22.01.10/ 13.01.10
Сынып: 8 «А, Б»
Тақырыбы: Жер асты сулары. Қазақстан мұздықтары. Көпжылдық тоң.
Мақсаты:
Білімділік: Жер асты суларына сипаттама беру. Жер асты суының адам өміріндегі маңызына тоқталу.
Дамытушылық: Жер асты суларын қорғауға, суды улау мен ластанудан сақтау, оқушыларға экологиялық тәрбие беру. Қазақстан аумағында жер асты суларының таралуын физикалық карта бойынша сипаттау арқылы тақырыптық картамен, кескін картамен жұмыс істеу икемділіктері мен дағдыларын дамыту. Ылғалдану коэффициентіне есептер шығару арқылы іскерліктерін арттыру
Тәрбиелік: Өз отаны туралы білімдерін тереңдету арқылы отансүйгіштік қасиетін арттыру.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: репродуктивті, проблемалық
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалық картасы, ішкі сулары картасы, атлас
Негізгі ұғымдар: Грунт (еспе) суы, Артезиан суы, жарықшақтық типті жер асты сулары, жарықшақтың қат қабатты типі, қат-қабатты жер асты сулары, жабынды мұздықтар, тау мұздығы
Номенклатура: Корженевский мұздығы, Симонов, Дмитриев, Берг, Калесник, Воейков, Абай, Безсонов, Жамбыл, Некрасов, Шокальский мұздықтары.
Сабақтың кезеңдері:
1. Ұйымдастыру кезеңі 5. Сабақты қорытындылау кезеңі
2. Жаңа тақырыпқа көшу 6. Бағалау кезеңі
3. Тақырыпты меңгеру кезеңі 7. Үй тапсырмасын беру кезеңі
4. Тақырыпты бекіту кезеңі
Сабақтың барысы
Кезеңдер
|
Мұғалімнің іс-әрекеті
|
Оқушылардың іс-әрекеті
|
1
|
Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа дайындығын тексеру.
|
Мұғаліммен амандасу. Сабақта кім жоқ екенін анықтау.
|
2
|
Жаңа тақырыпты меңгеру үшін ең алдымен кіріспе әңгімелесуден бастап, мынадай сұрақтар қояды:
1) Су өткізгіш қабат деп нені атайды?
2) Су өткізбейтін қабат қандай тау жыныстарынан тұрады?
3) Қар сызығы деген не?
4) Мұздықтар қалай пайда болады?
|
Оқушылар мұғалімнің сұрақтарын мұқият тыңдап, оларға жауап береді:
1) Су құмның, қиыршық тастардың, малта тастардың қабаттарынан тез өтеді, осы жыныстардан тұратын қабаттарды су өткізгіш қабат деп атайды.
2) Су өткізбейтін қабаттар саздан, граниттен, құм тастан, сазды тақтатастан тұрады. Өйткені жер қыртысының жоғарғы бөлігінің құрылысы қабат-қабат болғандықтан, қабаттар су өткізбейтін, су өткізетін жыныстардан түзілетіндіктен, жер асты суы қабат-қабат болып жатады. Ылғал су өткізбейтін қабатқа жеткеде үстіңгі су өткізгіш қабатта су жиналады.
3) Таудағы жауған қардың жыл бойы ерімей, жинақьала беретін биіктігін белгілейтін шартты сызық.
4) Құрлықта ұзақ уақыт жинақталып пайда болған, жылжымалы мұз щоғыры. Полярлық аймақтарда және тау басында таралған.
|
3
|
Жаңа тақырыпты меңгеру үшін алдына жоспар құрады:
1. Жер асты суларының түрлері
2. Жер асты суларының маңызы. Артезиан алаптары
3. Минералды сулар.
4. Қазақстан аумағындағы мұздықтарға жалпы сипатттама.
5. Қар сызығы, оның биіктік ерекшеліктері.
6. Мұздықтардың типтері мен таралу ерекшеліктері.
Тақырыпты меңгеру үшін оқулық мәтіні мен атластарындағы тақырыптық карталарды, кескін картаны пайдаланады.
|
Оқушылардың тақырыпты меңгеру іс-әрекеттері:
Оқушылр мұғалімнің әңгімесінен кейбір мәліметерді жазып алады:
1. Жер асты суларының жарықшақытқ типі тау-өатпарлы Тянь-Шань, Жетісу Аалатуы, Сарыарқаның ұсақ шоқылары, Орал-Мұғалжар тауларында тараған. Жарықшақтың қат-қабатты типі Маңғстау, Мұғалжар, Сарыарқа тауларында қалыптасқан. Қат-қабатты жер асты сулар типі негізінен Қазақстанның Батыс, Оңтүстік, Солтүстік-Шығыс аудандарында тараған, Шу-Сарысу, Қопа-Іле, Балқаш-Алакөл ойыстарындағы өзен аңғарларында шоғырланған. Грунт (еспе) суы 3-30 м тереғңдікте орналасқан.
2. «Артезиан» сөзінің төркіні Францияның Артуа провинциясында 1126 ж шыңырау құдық қазылып, су алынуына байланысты аталған. Бұл – су өткзбейтін қабаттар арасындағы кездесетін қысымы күшті жер асты суы, Мойынқұмда 300-500 м тереңдікте 50 мың шаршы км жерді алып жатыр, Қызылқұмда 80-300 мтереңдікте орасан зор жер асты суы табылған.
3. Құрамында еріген заттар мен газдар кездесетін жер асты суын минералды сулар (арасан) д.а. 300-ден астам минералды бұлақтар бар: Алмаарасан, Алтайдағы Рахман.
4. Ауданы 2033,3 ш.ш боалтын барлығы 2724 мұздықтар Алтай, Сауыр жоталары, Жетісу Алатауы, Қырғыз Алатауы, Іле Алатауы, Күнгей Алатауы, теріскей Алатау жоталарында бар.
5. Қар сызығының биіктігі оңтүстікте биіктеу, солтүстікте төменджейді: Тянь-Шаньда 3800 м, Алтай 2600 м, Жетісу Алатауында 3300-3900 м, Сауырда 3300 м. Ең көп мұздық Жетісу Алатауында шоғырланған – 1369 мұздықтың ауданы 1000 км2.
6. Мұздықтардың негізгі типтері:
1) Аңғарлық мұздықтар ауданының 66%-ын қамтиды, қалыңдығы 50-100 м.
2) Тау бетккейі мұздықтарының қалыңдығы 10-30 м.
3) Тегістелген төбе мұздықтар.
|
4
|
Оқушыларға өздік тапсырмалар береді: 1) Кескін катаға жер асты суларының шоғырланған аудандарын, қазіргі мұздықтар таралған аудандарды белгілеңдер; 2) Мұздықтардың не себептен әр түрлі биіктікте орналасқанын анықтаңдар.
Келесі тапсырмаларды атлас картаны пайдаланып өздік жұмыс жүргізу үшін беріледі: 1) Артезиан суы мен грунт суының айырмасы неде? 2) Жер асты суларының қандай түрлері бар? 3) Мұздықтардан басталатын өзендер Қазақстанның қай бөлігіде; 4) Көпжылдық тоңның таралған аудандарын атаңдар; 5) Оқулық соңындағы кестеге қарап Қазақстан табиғатын зертеуге үлес қосқан ғалымдар, қайраткерлер есімімен аталған мұздықтарды кескін картаға жазыңдар.
|
Оқушылар бұл тапсырмаларды өздігінен орындайды: 1) Кескін картаға жер асты сулары мен қазіргі мұздықтарды белгілейді; 2) Мұздықтардың орналасу биіктігі климат ерекшеліктеріне байланысты, яғни ауаның ққұрғақтылығы мен климаттың континенттілігіне байланысты биік орналасқан.
Келесі тапсырма бойынша жауаптары:
1) Грунт сулары жер бетіне таяу жатқаннан, жер бетіне шығып ағып жатады. Артезиан суларын шығару үшін скважиналар бұрғылайды. 2) Жер асту суларының жарықшақытқ типі, Жарықшақтың қат-қабатты типі, Қат-қабатты жер асты сулар типі, грунт (еспе) суы; 3) Мұздықтардан басын алатын өзендер Қазақстанның шығысы мен оңтүстік-шығысында тараған; 4) Көпжылдық тоң Алтай, Сауырда, Жетісу Алатауында, Тянь-Шань тауларында тараған. Оның төменгі шекарасы 2000-3000 м биіктіктен өтеді; 5) Кескін картаға Корженевский, Симонов, Дмитриев, Берг, Калесник, Воейков, Абай, Безсонов, Жамбыл, Некрасов, Шокальский мұздықтарын түсіреді.
|
5
|
Сабақты оқушыларға сұрақ қою арқылы бірігіп қорытындылайды: 1) Бүгінгі сабақта қандай жаңа мәліметтер білдіңдер? 2) Сабақтың қай жері қызықты болды?
|
Оқушылар қолдарын көтеріп жауап береді: 1) Қазақстан аумағында тараған жер асты муларының түрлерін, мұздықтардың түрлерін білдік. Сонымен қатар олардың таралу, шоғырлану аудандарын анықтадық. Артезиан атауының шығу тегін білдік. 2) Кескін картаға осы аталған жерлерді түсірген қызықты болды.
|
6
|
Оқушыларды сабақ үстінде белсенділік көрсетуіне қарай және берген жауаптарының дұрыстығына қарай бағалайды. Оқушылардың мұғаліммен келіспеушілігі болса, олардың пікірлерін тыңдап нәтижесінде қойған бағаларын айтып күнделіктеріне қояды.
|
Мұғалімнің пікірін тыңдап, алған бағаларын тыңдайды. Оқушылардың мұғаліммен келіспеушілігі болса, өз пікірлерін айтып нәтижесінде алған бағаларын күнделіктеріне қойдырады.
|
7
|
Үй тапсырмасына төмендегі кестені береді:
Биік таулар
Қар сызығының биіктігі
Ірі мұздықтары
Мұздықтарының саны
Мұздықтардың ауданы
Алтай таулары
Сауыр
Жоңғар Алатауы
Іле Алатауы
Күнгей Алатауы
Теріскей Алатауы
|
Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады. Кестенің берілгенін дәптерлеріне жазып алады.
|
Сабақ: №35
Сыныптар: 8 А, Б
Күні: 29.01.10/20.01.10
Тақырыбы: №5 сарамандық жұмыс
Мақсат-міндеттер:
Білімділік мақсаты – оқушылардың жалпы географиялық білімдерін, «Қазақстанның ішкі сулары» тақырыбы бойынша алған білімдерін одан әрі меңгеру және бекіту.
Дамытушылық мақсаты – Оқушылардың географиялық ой-өрісін дамыту. Жалпы оқу іскерліктерін үйрену, жалпы табиғат туралы оқушылардың көзқарастарын дамыту, пәнге деген қызығушылығын арттыру, танымдық қызығушылығын дамыту, географиялық ойлауын қалыптастыру.
Тәрбиелік мақсаты – Экологиялық тәрбие беру, еңбек тәрбиесін, патриоттық тәрбиесін беру, оқушылардың өз ойларын жеткізе білу, қарым-қатынас жасауды үйрету. Балаларды ұйымшылдыққа тәрбиелеу, адамгершілік қасиеті мен географиялық мәдениетін қалыптастыру.
Оқу құралдары: Оқулық, 8 сынып Атлас, Қазақстанның әкімшілік-аймақтық картасы, Қазақстанның физикалық картасы, кескін карталар
Сабақ түрі: Практикалық сабақ
Оқыту әдістері: Репродуктивті, проблемалық әдіс
Сабақтың жоспары:
І кезең – ұйымдастыру кезеңі (3 мин)
ІІ кезең – білім мен икемділіктерін бекіту кезеңі (40 мин)
ІІІ кезең – қорытынды кезеңі (2 мин)
Сабақ барысы:
Кезең
|
Мұғалім әрекеті
|
Оқушылар әрекеті
|
І
|
Мұғалім оқушылармен амандасып, балалардың кім-жоғын сұрайды. Сосын оқушылардың сабаққа дайындығын тексереді. Балаларға сарамаңдық жұмыс дәптерлерін таратып береді.
|
Оқушылар мұғаліммен амандасып, сабаққа дайындалып отырады. Әр балада сарамаңдық жұмыс дәптерлері мен кескін карталары болады.
|
ІІ
|
1 тапсырма. Жоспар бойынша Қазақстанның жеті ірі өзенінің біреуіне сипаттама бер.
2 тапсырма. Қазақстанның ірі көлдері – Каспий, Арал, Балқаш көлінің экологиясы туралы жаз.
3 тапсырма. Қазақстанның ірі өзендері мен көлдерін кескін картада белгіле.
|
Оқушылар бірінші тапсырманы келесі жоспар бойынша орындайды: 1) өзеннің бастауы, орнының биіктігі, ендік, бойлығы; 2) өзен ағып өтетін жердің бедері; 3) жағалауларына сипаттама; 4) салалары; 5) құятын жері; 6) су деңгейінің ауытқуы, толысуы; 7) шаруашылықтағы мәні; 8) экологиялық жағдайы.
Екінші тапсырмада ең алдымен көлдердің географиялық орнына, кейін эклологиялық проблемаларына сипаттма береді.
Үшінгі тапсырмада кескін картамен жұмыс істейді.
|
ІІІ
|
Жалпы сабақтың кемшіліктері мен жетістіктерін айтады. Оқушыларды үзіліске жібереді.
|
Жалпы сабақтың кемшіліктері мен жетістіктерін мұғаліммен бірге талдайды. Үзіліске шығады.
|
Сабақ №36
Күні: 29.01.10/20.01.10
Сынып: 8 А, Б
Тақырыбы: Қайталау сабағы
Мақсаты:
Білімділік: «Қазақстанның ішкі сулары» тақырыбы бойынша алған білімдерін қайталап, бекіту.
Дамытушылық: Қазақстанның физикалық картасы бойынша Қазақстанның өзен-көлдерін, гидрографиялық торабын сипаттау арқылы картамен жұмыс істеу икемділіктері мен дағдыларын одан әрі дамыту.
Тәрбиелік: Өз отаны туралы білімдерін тереңдете келе, отансүйгіштік қасиеттерін артыру, географиялық мәдениетке тарту.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: репродуктивті, проблемалық
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалық картасы, ішкі сулар картасы, 8 сынып Атласы
Сабақтың кезеңдері: 1. Ұйымдастыру кезеңі 4. Сабақты қорытындылау кезеңі
2. Үй тапсырмасын тексеру кезеңі 5. Бағалау кезеңі
3. Тақырыпты қайталап, бекіту кезеңі 6. Үй тапсырмасын беру кезеңі
Сабақтың барысы
Кезең
|
Мұғалімнің іс-әрекеті
|
Оқушылардың іс-әрекеті
|
1
|
Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа дайындығын тексеру. Психологиялық дайындығын тексеру.
|
Орындарынан тұрып мұғаліммен амандасу. Сабақта кім жоқ екенін анықтау. Сабаққа дайындалу.
|
2
|
Дәптерлерінен Қазақстанның мұздықтары туралы кестелерін тексереді. Оқушылардың ауызша жауаптарын тыңдайды.
|
Дәптерлерінде орындаған тапсырмаларын мұғалімге тексертеді. Кесте бойынша ауызша жауап береді.
|
3
|
«Қазақстанның ішкі сулары» тақырыбын қайталау үшін сұрақтар мен тапсырмалар беріледі.
1) Қазақстанның аумағында өзен жүйесі қалай орналасқан? Оның себебін қалай түсідіруге болады?
2) Қазақстан өзендері қандай алаптарға бөлінеді? Олардың суайрығы қай жерлерден өтеді?
3) Қазақстан өзендері қоректенуіне қарай қандай типтерге бөлінеді? Қандай өзендердің көктем мен жазда суы мол болады? Не себептен?
4) Картадан СММ және ішкі алап өзендерін көрсетіңдер.
5) Қандай өзендер кеме қатынасына, электр қуатын өндіруге, егін суаруға пайдаланылады?
6) Каспий теңізінің табиғат байлығы туралы не білесің? Оның су деңгейінің көтерілуі немен байланысты?
7) Арал теңізі проблемаларын қалай түсінесің? Теңіздің экологиялық жағдайы қоршаған ортаға қандай зиянды әсерін тигізуде? Себебін айт.
8) Қазақстан көлдері қалай пайдаланылады?
9) Жер асты суының қандай типтерін білесің? Адам өмірінде оның қандай маңызы бар?
10) Мұздықтар қалай пайда болады? Мұздықтардың қандай типін білесің? Олардың таралған аудандарын ата.
|
Тақырыпты қайталау сұрақтары мен тапсырмаларының жауаптары:
Қазақстан аумағында өзен жүйесі нашар дамыған. өзендер республика аумағы бойынша әркелкі тараған. Солтүстігінде өзеннің жиілігі оңтүстігіне қарай тығыздау. Ол климат ерекшеліктеріне байланысты.
Қазақстан өзендері екі алапқа жатады: СММ, ішкі тұйық алап. Олардың суайрығы Сауыр-Тарбағатай тау жүйесі, Сарыарқа, Торғай, Оңтүстік Оралға дейінгі сызықпен өтеді.
Қазақстан өзендері қар және қар-жаңбыр қоректену типтеріне жатады.
Картадан Ертіс, Есіл, Тобыл, Жайық, Іле, Шу өзендерін көрсетеді.
Қазақстандағы ең ірі өзен – Ертіс өзені кеме қатынасына, электр қуатын өндіруге қолданылады. Сырдария өзені оңтүстік аймақтағы суармалы егіншілікке пайдаланылады.
Каспий көлінің бағалы балықтары – бекіре, шоқыр, қорытпа, реликті жануары – итбалық.
Арал теңізіне 1974 жылдан бері Сырдария өзені, Амудария өзені құймайтындықтан теңіз тартылып, оның тұздары қоршаған ортаға таралуда. Арал маңындағы елді мекендер халқының денсаулығына кері әсерін тигізеді.
Қазақстан көлдері пайдалы қазьалар алуға, тұз алуға пайдаланылады.
Жер асты суының жарықшақтық, жарықшақтың қат-қабатты типі, қат-қабатты жер асты сулары, грунт сулары таралған. Минералды сулар адам ағзасына емдік қасиетімен пайдалы.
Мұздықтар көп жылдар бойы биік тауларда қар жамылғысының қабаттанып, ерімей жатуының нәтижесінде пайда болады. Мұқздықтар Алтай, Сауыр-Тарбағатай, Жоңғар Алатауы, Тянь-Шань тауларында тараған.
|
4
|
Сабақтың жетістіктері мен кемшіліктерін анықтап, жалпы сабақты қорытындылайды.
|
Сабақта қандай тақырыптарға тоқталғандарын айтып, қызықты өткен жерлерін айтады.
|
5
|
Оқушыларды сабаққа қатысу белсенділігіне қарай, жауаптарының дұрыстығына қарай бағалайды.
|
Алған бағаларын тыңдап, ескертулері болса айтып, күнделіктеріне қойдырады.
|
6
|
Үй тапсырмасына «Қазақстанның топырақ жамылғысы» тақырыбын қарастыру.
|
Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.
|
Достарыңызбен бөлісу: |
