АРМАН
-
ПВ
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
132
7сыныптағыфизикакурсынанегеркүшпенорынауыстырудыңбағыт
тарысәйкескелсе,механикалықжұмысолардыңкөбейтіндісіарқылыанық
талатыныбелгілі:
A
F s
= ⋅
.
Соңғықатынастыескерсек,(2)өрнекмынатүргекеледі:
A
m
m
=
−
u
u
2
2
1
2
2
2
(3)
немесе
A
E
E
k
k
=
−
2
1
,
(4)
мұндағы
E
k
1
дененің қозғалыс басталған кез
дегі кинетикалық энергиясы;
E
k
2
дененің қоз
ғалыс соңындағы кинетикалық энергиясы;
механикалықжұмыс.
Алынған теңдікті
кинетикалық энергияның
өзгеруітуралытеорема
депатайды.
IV Ау ыр лық кү ші нің жұ мы сы
Дене жер бетінен
h
1
биіктіктен
h
2
биіктік
деңгейінеқұлағандаауырлықкүшініңатқаратын
жұмысынанықтайық
(133-сурет)
.
F
а
күшжәнедененің
h
орынауыстыруыбір
бағыттабағытталған,денетүзусызықбойымен
құлайды,демек:
A
F
h
=
⋅ ∆
.
(5)
Дененің орын ауыстыруын биіктіктердің
айырмасыарқылыөрнектейік:
∆
h
h
h
=
−
1
2
.
g
екенін ескерсек, (5) формула мына
түргеиеболады:
A
mg h
h
=
−
(
)
1
2
немесе
A
mg h
h
= −
−
(
)
2
1
.
(6)
7сыныпфизикакурсынанпотенциалдықэнергияның
E
mgh
ð
=
(7)
екенібелгілі.(6)формуланытүрлендірейік:
A
Å
Å
ð
ð
= −
−
(
)
2
1
.
(8)
АуырлықкүшініңәсерінендененіңЖерменөзараәрекеттесуініңпотен-
иалдықэнергиясыөзгеріп,жұмысатқарылады.
Назар аударыңдар!
Күштіңәсерінендененің
кинетикалықэнергиясы
өзгереді,жұмысатқары
лады.
h
1
F
а
h
2
Δ
h
133-сурет.
Ауырлықкүшінің
жұмысыдененіңжербетінен
орналасубиіктіктерінің
айырмасыменанықталады.
ксперимент
Топпенжұмыс.Әроқушыныңбаспалдақпенекіншіқабатқакөтерілгендеатқаратын
жұмысынанықтаңдар.Алынғаннәтижелердісалыстырып,неліктенолардыңәртүрлі
болатынынтүсіндіріңдер.
АРМАН
-
ПВ
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
133
V Сер пім ді лік кү ші нің жұ мы сы
VI Үй ке ліс кү ші нің жұ мы сы
(1)формуладанүйкеліскүшініңжұмысынесеп
теуформуласыналамыз.Горизонтальбетүшінүй
келіскүші
F
үйк
g
,үйкеліскүшініңбағыты
мен дененің орын ауыстыру бағыты арасындағы
бұрыш180°екенінескерсек:
А g o
немесе
А g .
(11)
ЕСЕП ШЫ ҒА РУ ҮЛ ГІ ЛЕ РІ
Қандайдабірсеріппегемассасы2кгжүкілгенде,серіппе4смгеұзарады.
Серіппені2смден12смгеұзартуүшінқандайжұмысжасаукерек
Берілгені:
=2кг
=4см
x
1
=2см
x
2
=12см
ХБЖ
4·10
2
м
2·10
2
м
12·10
2
м
ешуі:
Серпімділіккүшініңжұмысы:
A
k
x
x
= −
−
(
)
2
2
2
1
2
.
(1)
Серіппенісозатынсыртқыкүштердіңжұмысықарама
қарсыбағытталған,демек,олқарамақарсытаңбағаие:
А
A
k
x
x
=
−
(
)
2
2
2
1
2
.
Жүкілгендесеріппесерпімділіккүшіауырлықкүшінетеңболғаншасозыла
береді:
F
серп
=
F
а
немесе
=
g.
Бұдан:
k
mg
x
=
.
(2)
x
1
0
0
x
2
F
серп1
F
серп2
134-сурет.
Серпімділіккүшінің
жұмысыдененіңұзаруының
(созылуының)өзгерісінетәуелді
Жауабы қандай?
1. Не лік тен сер пім ді лік
кү ші нің жұ мы сын анық
та ған да оның ор та ша
мә нін қол да ну қа жет?
2. Не се беп ті сер пім ді лік
кү ші мен ау ыр лық кү ші
нің жұ мы сы оң әрі те ріс
бо луы мүм кін?
3. ( ) фор му ла бой ын ша
сер пім ді лік кү ші нің жұ мы
сын анық тау ға бо ла ма?
3-тапсырма
БерілгенпараграфтыңIVбөлігініңнегізіндесерпімді
ліккүшініңжұмысынесептеуформуласыналыңдар
(134сурет)
A
k
x
x
= −
−
(
)
2
2
2
1
2
.
(9)
Сығылуменсозылукезіндегідененіңпотенциалдық
энергиясымынаформуламенанықталатынынестері
ңетүсіріңдер
E
kx
p
=
2
2
.
(10)
АРМАН
-
ПВ
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
134
(2)өрнекті(1)өрнеккеқойып,есептеуформуласыналамыз:
À
mg
x
x
x
=
−
(
)
2
2
2
1
2
;
A
êã
ì
ñ
ì
ì
Äæ
=
⋅
⋅
− ⋅
⋅ ⋅
≈
−
−
−
2
9 8
144 10
4 10
2 4 10
3 5
2
4
4
2
2
,
(
)
,
.
Жауабы:
А 3,5Дж.
Ба қы лау сұ рақ та ры
1. Қан дай шарттарда ме ха никалық жұ мыс ат қа рыл май ды?
2. Ки не ти ка лық энер гия ның өз ге руі теоре ма сы ның мә ні не де?
3. Ау ыр лық кү ші нің жұ мы сы қа лай анық та ла ды? Сер пім ділік кү ші нің ше?
4. Не лік тен үй ке ліс кү ші нің жұ мы сы те ріс мән ге ие?
Жат ты ғу
22
1. Құрылысшымассасы10кгжәшіктіеденнен1мбиіктіккекөтеріп,биік
тігінөзгертпей,1000смқашықтыққаорнынауыстырып,еденгеқояды.Әр
деңгейдегіауырлықкүшініңжұмысынжәнетолықжұмыстыанықтаңдар.
2. Массасы50кгконькишініңтолықтоқтағанғадейінгітеңкемімелі
қозғалысыкезіндеүйкеліскүшініңатқарғанжұмысынанықтаңдар.
Тежелужолы0,01км,қозғалысуақыты1/6мин.
3. Автокөлікамортизаторысеріппесін4ммгеқысқанда960мДжжұмыс
жасалса,серіппені4смгеқысқандақандайжұмысатқарылады
Жат ты ғу
22
1. Экскаваторкөлемі14м
3
топырақты20мбиіктіккекөтеріптастайды.
Қалақшасалмағы20кН.Топырақтығыздығы1,5г/см
3
болса,топы
рағыбарқалақшакөтерілгендеатқарылатынжұмыстыанықтаңдар.
2. Массасы 100 г электровоз тежелгенде теңкемімелі қозғалыс
жасайдыжәнежылдамдығын54км/сағтан3м/сқадейіназайтады.
Үйкеліскүшініңатқарғанжұмысынанықтаңдар.
Экс пе ри ме нт тік жұ мыс
Үй ке ліс кү ші нің ша на ға тү сі ріл ген күш ба ғы ты мен орын ау ыс ты ру ара-
сын да ғы бұ рыш қа тәу ел ді лі гін зерт тең дер. Ша на бір дей қа шық тық қа орын
ауыстыр ғанда көл беу бұ рыш тың өз ге руі ат қа рыл ған жұ мыс қа қа лай әсер ете ді?
АРМАН
-
ПВ
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
135
Достарыңызбен бөлісу: |