9 арман пв баспасы

132
7­сы­нып­та­ғы­фи­зи­ка­кур­сы­нан­егер­күш­пен­орын­ау­ыс­ты­ру­дың­ба­ғыт­
та­ры­сәй­кес­кел­се,­ме­ха­ни­ка­лық­жұ­мыс­олар­дың­кө­бейт­ін­ді­сі­ар­қы­лы­анық­
та­ла­ты­ны­бел­гі­лі:
A
F s
= ⋅
.
Соң­ғы­қа­ты­нас­ты­ес­кер­сек,­(2)­өр­нек­мы­на­түр­ге­ке­ле­ді:
­
A
m
m
=
−
u
u
2
2
1
2
2
2
­
(3)
не­ме­се­
A
E
E
k
k
=
−
2
1
,­
(4)
мұн­да­ғы­
E
k
1
­ ­ де­не­нің­ қоз­ға­лыс­ бас­тал­ған­ кез­
де­гі­ ки­не­ти­ка­лық­ энер­гия­сы;­
E
k
2­
­ де­не­нің­ қоз­
ға­лыс­ со­ңын­да­ғы­ ки­не­ти­ка­лық­ энер­гия­сы;­
­­ ­­
ме­ха­ни­ка­лық­жұ­мыс.
Алын­ған­ тең­дік­ті­
ки­не­ти­ка­лық­ энер­гия­ның­
өз­ге­руі­туралы­теоре­ма­
­деп­атай­ды.
IV Ау ыр лық кү ші нің жұ мы сы
Де­не­ жер­ бе­ті­нен­
h
1­
би­ік­тік­тен­
h
2­
би­ік­тік­­
деңгейіне­құ­ла­ған­да­ау­ыр­лық­кү­ші­нің­ат­қа­ра­тын­
жұ­мы­сын­анық­тай­ық­
(133-су­рет)
.
F
а
­күш­жә­не­де­не­нің­
h
­орын­ау­ыс­ты­руы­бір­
ба­ғыт­та­ба­ғыт­тал­ған,­де­не­тү­зу­­сы­зық­бойы­мен­
құ­лай­ды,­де­мек:­
A
F
h
=
⋅ ∆
.
­
­
(5)
Де­не­нің­ орын­ ау­ыс­ты­ру­ын­ би­ік­тік­тер­дің­
ай­ыр­ма­сы­ар­қы­лы­өр­нек­тейік:­
∆
h
h
h
=
−
1
2
.
­ ­ g­
еке­нін­ ес­кер­сек,­ (5)­ фор­му­ла­ мы­на­
түр­ге­ие­бо­ла­ды:
 
­
A
mg h
h
=
−
(
)
1
2
не­ме­се
 
A
mg h
h
= −
−
(
)
2
1
.
 
(6)
7­сы­нып­фи­зи­ка­кур­сы­нан­по­тен­циал­дық­энер­гия­ның
­
E
mgh
ð
=
­
(7)
еке­ні­бел­гі­лі.­(6)­фор­му­ла­ны­түрлендірейік:
 
A
Å
Å
ð
ð
= −
−
(
)
2
1
.
­
(8)
Ау­ыр­лық­кү­ші­нің­әсері­нен­де­не­нің­Жер­мен­өза­ра­әре­кет­те­суі­нің­по­тен-
иал­дық­энер­гия­сы­өз­ге­ріп,­жұ­мыс­ат­қа­ры­ла­ды.
Назар аударыңдар!
Күш­тің­әсері­нен­де­не­нің­
ки­не­ти­ка­лық­энер­гия­сы­
өз­ге­ре­ді,­жұ­мыс­ат­қа­ры­
ла­ды.
h
1
F
а
h
2
Δ
h
133-су­рет.­
Ау­ыр­лық­кү­ші­нің­­
жұ­мы­сы­де­не­нің­жер­бе­ті­нен­­
ор­на­ла­су­биіктіктерінің­­
ай­ырмасы­мен­анық­та­ла­ды.
ксперимент
Топпен­жұмыс.­Әр­оқушының­баспалдақпен­екін­ші­қа­бат­қа­кө­те­ріл­ген­де­ат­қа­ра­тын­
жұ­мыс­­ын­анық­таң­дар.­Алын­ған­нә­ти­же­лер­ді­са­лыс­ты­рып,­не­лік­тен­олар­дың­әр­түр­лі­
бо­ла­тын­ын­тү­сін­ді­рің­дер.
АРМАН
-
ПВ
 
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

133
V Сер пім ді лік кү ші нің жұ мы сы
VI Үй ке ліс кү ші нің жұ мы сы
(1)­фор­му­ла­дан­үй­ке­ліс­кү­ші­нің­жұ­мы­сын­есеп­
­теу­фор­му­ласын­ала­мыз.­Го­ри­зон­таль­бет­үшін­үй­
ке­ліс­кү­ші­
F
үйк­
­ ­ ­ g
,­үй­ке­ліс­кү­ші­нің­ба­ғы­ты­
мен­ де­не­нің­ орын­ ау­ыс­ты­ру­­ ба­ғы­ты­ ара­сын­да­ғы­
бұ­рыш­180°­еке­нін­ес­ке­рсек:
А­ ­ g ­ ­ o
­­­не­ме­се­­­
А­ ­ ­ g .
­
(11)
ЕСЕП ШЫ ҒА РУ ҮЛ ГІ ЛЕ РІ
Қан­дай­да­бір­се­ріп­пе­ге­мас­са­сы­2­кг­жүк­іл­генде,­се­ріп­пе­4­см­ге­ұза­ра­ды.­
Се­ріп­пе­ні­2­см­ден­12­см­ге­ұзар­ту­үшін­қан­дай­жұ­мыс­жа­сау­ке­рек
Бе­ріл­ге­ні:
­
=­2­кг
­
=­4­см
x
1
­=­2­см
x
2
­=12­см
ХБЖ
4·10
2
­м
2·10
2
­м
12·10
2
­м
е­шуі:
Сер­пім­ді­лік­кү­ші­нің­жұ­мы­сы:
 
A
k
x
x
= −
−
(
)
2
2
2
1
2
.­
(1)
Се­ріп­пе­ні­со­за­тын­сырт­қы­күш­тер­дің­жұ­мы­сы­қа­ра­ма­
қар­сы­ба­ғыт­тал­ған,­де­мек,­ол­қарама­қарсы­таңбаға­ие:­
А­ ­
A
k
x
x
=
−
(
)
2
2
2
1
2
.
­Жүк­­іл­ген­де­се­ріп­пе­сер­пім­ді­лік­кү­ші­ау­ыр­лық­кү­ші­не­тең­бол­ған­ша­со­зы­ла­
бе­ре­ді:­
F
серп­
=­
F
а
­­­
не­ме­се­­­
­
=­
g.­
Бұдан:
­
­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­
k
mg
x
=
.­
(2)
x
1
0
0
x
2
F
серп1
F
серп2
134-су­рет.­
Сер­пім­ді­лік­кү­ші­нің­
жұ­мы­сы­де­не­нің­ұза­ру­ының­
(созылуының)­өз­ге­рі­сі­не­тәу­ел­ді
 Жауабы қандай?
1. Не лік тен сер пім ді лік 
кү ші нің жұ мы сын анық­
та ған да оның ор та ша 
мә нін қол да ну қа жет?
2. Не се беп ті сер пім ді лік 
кү ші мен ау ыр лық кү ші­
нің жұ мы сы оң әрі те ріс 
бо луы мүм кін?
3. ( ) фор му ла бой ын ша 
сер пім ді лік кү ші нің жұ мы­
сын анық тау ға бо ла ма?
3-тапсырма 
Бе­ріл­ген­па­раг­раф­тың­IV­бө­лі­гі­нің­не­гі­зін­де­сер­пім­ді­
лік­кү­ші­нің­жұ­мы­сын­есеп­теу­фор­му­ла­сын­алың­дар­
(134­сурет)
 
A
k
x
x
= −
−
(
)
2
2
2
1
2
­.­
(9)
Сығылу­мен­созылу­ке­зін­де­гі­де­не­нің­по­тен­циал­дық­
энер­гия­сы­мына­фор­му­ла­мен­анық­талатынын­ес­те­рі­
ңе­тү­сі­рің­дер
­
E
kx
p
=
2
2
.­
(10)
АРМАН
-
ПВ
 
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

134
(2)­өр­нек­ті­(1)­өр­нек­ке­қой­ып,­есеп­теу­фор­му­ла­сын­ала­мыз:
À
mg
x
x
x
=
−
(
)
2
2
2
1
2
;­­
A
êã
ì
ñ
ì
ì
Äæ
=
⋅
⋅
− ⋅
⋅ ⋅
≈
−
−
−
2
9 8
144 10
4 10
2 4 10
3 5
2
4
4
2
2
,
(
)
,
.
­
Жауа­бы:­
А­ ­3,5­Дж.
Ба қы лау сұ рақ та ры
1. Қан дай шарттарда ме ха никалық жұ мыс ат қа рыл май ды?
2. Ки не ти ка лық энер гия ның өз ге руі теоре ма сы ның мә ні не де?
3. Ау ыр лық кү ші нің жұ мы сы қа лай анық та ла ды? Сер пім ділік кү ші нің ше?
4. Не лік тен үй ке ліс кү ші нің жұ мы сы те ріс мән ге ие?
Жат ты ғу 
22
1.­ Құ­ры­лыс­шы­мас­са­сы­10­кг­жә­шік­ті­еден­нен­1­м­би­ік­тік­ке­кө­те­ріп,­би­ік­
ті­гін­өз­ге­рт­пей,­1000­см­қа­шық­тық­қа­ор­нын­ау­ыс­ты­рып,­еден­ге­қоя­ды.­Әр­
дең­гей­де­гі­ау­ыр­лық­кү­ші­нің­жұмысын­жә­не­то­лық­жұ­мыс­ты­анық­таң­дар.
2.­ Мас­са­сы­50­кг­конькишінің­то­лық­тоқ­та­ған­ға­дей­ін­гі­теңкемімелі­
қоз­ға­лы­сы­ке­зін­де­үй­ке­ліс­кү­ші­нің­атқарған­жұ­мыс­ын­анық­таң­дар.­­
Те­желу­жо­лы­0,01­км,­қоз­ға­лыс­уа­қы­ты­1/6­мин.
3.­ Ав­то­кө­лік­амор­ти­за­то­ры­­се­ріп­пе­сін­4­мм­ге­қыс­қан­да­960­мДж­жұ­мыс­
жа­сал­са,­се­ріп­пе­ні­4­см­ге­қы­сқанда­қан­дай­жұ­мыс­ат­қа­рылады
Жат ты ғу 
22
1.­ Экс­ка­ва­тор­кө­ле­мі­14­м
3­­
то­пы­рақ­ты­20­м­би­ік­тік­ке­кө­те­ріп­тас­тай­ды.
Қалақша­сал­ма­ғы­20­кН.­То­пы­рақ­­ты­ғыз­ды­ғы­1,5­г/см
3
­болса,­то­пы­
ра­ғы­бар­қа­лақ­ша­кө­те­ріл­ген­де­­ат­қа­ры­ла­тын­жұ­мысты­анықтаңдар.
2.­ Масса­сы­ 100­ г­ элект­ро­воз­ те­жел­ген­де­ тең­кемімелі­ қоз­ға­лыс­­
жасай­ды­жә­не­жыл­дам­ды­ғын­54­км/сағ­тан­3­м/с­қа­дей­ін­азай­та­ды.­
Үй­ке­ліс­кү­ші­нің­ат­қар­ған­жұ­мы­сын­анық­таң­дар.
Экс пе ри ме нт тік жұ мыс
Үй ке ліс кү ші нің ша на ға тү сі ріл ген күш ба ғы ты мен орын ау ыс ты ру ара-
сын да ғы бұ рыш қа тәу ел ді лі гін зерт тең дер. Ша на бір дей қа шық тық қа орын 
ауыстыр ғанда көл беу бұ рыш тың өз ге руі ат қа рыл ған жұ мыс қа қа лай әсер ете ді?
АРМАН
-
ПВ
 
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

135

жүктеу/скачать 8,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: