А. А. Какимова Қазақ филологиясы кафедрасының отырысында талқыланды
жүктеу/скачать 1,03 Mb.
|
| Сюжеттің өрбу кезеңдері:
Сюжеттің басталуы (лат. Экспозиция – дәйектеме) оның кіріспесі іспетті; мұнда әдеби қаһармандар өзара қарым-қатынасқа көшпес бұрынғы хал-жағдай, тіршілік, қоғамдық орта, болашақ қақтығыстар алаңы, оқиғалар орны суреттеледі. Сюжеттік байланыс (орысша завязка) – адамдар арасындағы әрекеттердің басы; тартыстың басталуы іспетті, шығарма арқауындағы негізгі оқиғаның әуелгі туындау себебі. Сюжеттік даму адамдардың өзара қарым-қатынасынан, қимыл-әрекетінен туған түрліше жағдайларға шиеленістерге байланысты. Шарықтау шегі (лат. шың) – сюжеттік дамудың ең жоғарғы сатысы: адамдар арасындағы қимыл-әрекеттің мейлінше күшейіп, өрбіп жеткен жері; шығармадағы драмалыфқ тартыстың өрістеп шыққан биігі. Шешім (орысша развязка) – шығарма сюжетінің шешуші кезеңдерінің бірі; суреткердің өзі суреттеп отырған өмір шындығына шығарға үкімі, адамдар арасындағы қарама-қарсы тайталастардың , күрделі күрестің бітуі; түрліше тағдырлар тартысынан туған нақты нәтиже; оқиғаға қатысушылардың ең ақрығы хал-күйі; күллі құбылыс көріністердің соңғы сахынасы. Сонымен қорытар болсақ, сюжеттік дамудың кезең-кезеңдерін тәртіпке салып, реттеп, қиыннан қиыстырып тұратын нәрсе шығарманың композициясы. Ал композициялық шеберлі шығ-ғы барлық бөлшекті бір ғана бүтінге тұтастыру, бәрін бір ғана нәрсеге – негізгі идеяға бағындыру. Композицияның құрамына сюжеттің кезең-кезеңдері ғана емес, сюжетте тыс нәрселер де кіреді. Бірі, пролог (грекше алғы сөз) – көркем шығармаға кіріспелердің бір түрі. Пролог кейде негізгі сюжетке дейінгі бірнеше оқиға баяндалады. Кейдебас кейіпкердің өткен өмірінен бірер көрініс беріледі, кейде автордың ой өзегінен аздаған сыр айтылады. Енді, бір нәрсе – эпилог (грекше соңғы сөз) – көркем шығарманы қорытудың бір түрі. Тартыс аяқталып, өзекті оқиғалар біткеннен соң, сюжеттік шешімнен кейін келіп, басты қаһармандардың одан арғы хал-күйінен қысқаша мәлімет береді де, сол арқылы автордың негізгі идеясын толықтыра, кейде тіпті тереңдете түседі. № 3 дәріс. жүктеу/скачать 1,03 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|