А. П. Голубев, Н. В. Балюк, И. Б. Смирнова

187 
Болымсыз тұлғада 
not 
демеулігі модальды етістіктен кейін бірден 
қойылады. 
Сan
етістігі not демеулігімен бірге жазылады:
He 
cannot
do it. 
Ауызекі тілде болымсыз тұлғалар қысқарған түрде қолданылуы 
мүмкін: 
can’t
[ka:nt] 
mayn’t
[meint] 
mustn’t
[mʌsnt] 
couldn’t
[kudnt] 
mightn’t
[maitnt] 
needn’t 
[ni:dnt] 
Модальды етістіктердің мәні және қолданылуы 
Can 
Сan етістігі дене немесе ақыл-ой қабілетін, іс-қимылды жасау 
мүмкіндігін білдіреді. Орыс тіліне әдетте 
может (істей алады), можно 
(болады)
және т.б. сөздермен аударылады (болымсыз тұлғада — 
істей 
алмайды, болмайды 
және т.б. сөздермен): 
He 
can do
it. 
Ол мұны
 істей алады 
It 
cannot be done
. 
Мұны істеуге
 болмайды. 
How 
can 
it
 be explained
? 
Мұны қалай 
түсіндіруге болады
? 
Сезімді және түйсікті білдіретін етістіктермен тіркескен кезде (
to 
see, to hear, to smell
және т.б.), can етістігі орыс тіліне аударылмайды:
Can
you 
see 
him? 
Сіз оны 
көріп тұрсыз ба
? 
May 
May етістігі:
•
рұқсатты: 
May
I 
ask
you a question? Сізге сұрақ 
қоюға болады ма
?) 
You 
may go
.
Кете беруіңізге болады
. 
May I ... ?
сұрағына жауап берген кезде 
(болады)
мағынасында 
may
, ал 
(болады)
мағынасында 
mustn’t
қолданылады: 
May
I go? 
Маған кете беруге 
болады ма
?
Yes, you 
may
. 
Иә,
 болады.
No, you 
mustn’t.
Жоқ,
 болмайды. 
•
мүмкіндікті немесе ұсынысты білдіруі мүмкін: 
He 
may do
it
Ол мұны
істеуі мүмкін/мүмкін, істейтін шығар 
Салыстырыңыз: 
He 
can do
it.
Ол мұны
істей алады/істеуге қабілетті

May
етістігі нақты, біржолы мүмкіндікті (мүмкін алады да, істейді), 
ал can етістігі жалпы мүмкіндікті, бірдеңені істеудің теориялық 
қаблетін білдіреді.

188 
He 
might do
it, but I 
don’t think he will. 
He 
might have done
it, 
but I am not sure. 
Инфинитивтің перфект тұлғаларымен бірге may етістігі өткен шаққа 
қатысты болжамды (ол да күмән, сенімсіздік реңкімен) білдіреді:
He 
may have done
it. 
Ол, 
мүмкін
, мұны 
істеген шығар
. 
Болжам мағынасында
might
тұлғасы да қолданылуы мүмкін. Ол 
may
-ға қарағанда сенімділіктің одан 
да аз деңгейін білдіреді:
Ол мұны 
жасай алар еді
, 
бірақ мен олай етеді деп 
ойламаймын 
Ол мұны 
жасай алар еді
,
бірақ мен сенбеймін.) 
Might
тұлғасы кінә мағынасын да білдіруі мүмкін:
You 
might do
it. 
Сіз мұны 
жасай алар едіңіз
. 
You 
might have done
it. 
Сіз мұны
әлдеқашан жасай алар
едіңіз, бірақ жасамадыңыз. 
 
Must 
Must етістігі қажеттілікті, міндетті, қатаң кеңесті білдіреді және 
(тиіс)
, 
(қажет)
, 
(керек)
сөздеріне сәйкес келеді: 
They 
must do
it. Олар мұны 
істеуі тиіс
. 
Must 
I
 go
there? Маған ол жерге 
бару қажет пе
? 
Must
етістігі бар сұрақтарға жауаптарда болымды жауапта осы 
етістік, ал болымсыз жауапта 
needn’t 
қолданылады: 
Must
I 
go and see
him? Маған оған 
бару қажет пе
? 
Yes, you 
must.
Иә
, қажет.
No, you 
needn’t.
Жоқ,
 қажет емес.
Must етістігі ықтималдықты білдіреді және орыс тіліне 
должно 
(болу керек), (мүмкін) 
сөздерімен аударылады: 
He 
must have done
it. Ол мұны 
жасаған болу керек/жасауы
мүмкін
. 
Бұл жерде 
may 
етістігімен салыстырғанда анағұрлым күшті 
сенімділік білінеді. 
Ought (to) 
Ought 
етістігі 
must
етістігіне жақын, бірақ міндетті немесе 
бұйрықты ғана емес, сонымен қатар моральды парызды, қалауды 
білдіреді:
You 
ought to do
it at once. 
Сізге мұны
 
қазір
 істеу керек
еді/істеген жөн/істеу қажет.
He 
ought to help
his friend. Ол досына
 көмектесуі тиіс
(керек/дұрыс)

189 
Does 
he 
need
to go there?
He 
did not need
to go there. 
Бару қажетсіз болды. 
Оған кітап 
қажет болды
.
 
(Сізге демалыс 
қажет
.) 
Перфект инфинитивпен тіркесіп келген кезде 
ought (to)
өткен 
шаққа қатысты қолданылады және іс-қимылдың орындалмағанын 
білдіреді:
You 
ought to have done
it Сізге мұны бірден істеу керек еді
 
at once. 
бірақ істемедіңіз
 
Need 
Need
етістігі іс-қимылды жасау қажеттілігін білдіреді. 
Need 
модальды етістігі сұраулы және болымсыз сөйлемдерде қолданылады.
Need
етістігі модальды ғана емес, сонымен қатар негізгі етістік 
ретінде де қолданылады. Бұл жағдайда ол әдеттегі жіктеу тұлғаларына 
ие болады (яғни, жекеше түрде 3-жақта 
-s
жалғанады, дұрыс етістік 
сияқты өткен шақ тұлғасын жасайды, сұрақтар мен болымсыздықтарда 
онымен көмекші етістіктер қолданылады):
Оған ол жерге 
бару керек пе
?
 

барған/бармағаны белгісіз 

Ол сол жерге
 бармау керек еді/ 
барудың қажеті жоқ еді.)
Салыстырыңыз: 
He 
needn’t have gone
there. 
He 
needed
the book. 
You 
need 
a rest. 
Жалпы алғанда 
need
етістігі модальдық етістіктен гөрі, мағыналық 
етістік ретінде жиі қолданылады.
Ең кең таралған модальды тұлға 
needn’t
тұлғасы болып табылады: 
Need
you 
go
there? Сізге ол жерге 
бару қажет пе
? 
He 
needn’t go
there. Оған ол жерге 
барудың қажеті жоқ
. 
Перфект инфинитивпен тіркесіп келген кезде 
need
етістігі өткен 
шаққа қатысты қолданылады және іс-қимылды жасау қажеттілігінің 
болмағанын білдіреді:
He 
needn’t have gone
there
Оған ол жерге
барудың қажеті жоқ
еді) (яғни, босқа барып келді) 
 
Модальды мәнде қызмет атқара алатын етістіктер
Жоғарыда аталған модальды етістіктерден басқа модальды мәнде 
басқа да етістіктер қызмет атқара алады: 
shall, will, should, would, to 
be, to have. 
Shall 

190 
Shall
етістігі бұйрықты, міндетті білдіру үшін модалдьы етістік 
ретінде қолданыла алады:
Packing 
shall secure
full Қаптама тауардың толықтай safety of 
the goods. 
сақталуын 
қамтамасыз етуі тиіс
Shall
өкім немесе нұсқау алу мақсатында сұрақтарда да 
қолданылады:
Shall 
we 
translate
? 
Аудару керекпіз бе? 
 
Shall 
we 
read
? 
Оқу керек пе?
Осы сияқты сұраққа берілген жауапқа назар аударыңыз: 
Shall I start
? 
Бастайын ба? 
Yes, please. 
Иә 
No, you 
needn’t
. 
Жоқ. 
Will 
Will
етістігі ерікті, қалауды, табандылықты не тұрақтылықты 
білдіру үшін модальды етістік ретінде қолданылады:
All right, I 
will go
there.
аруға ниетті
Жарайды, мен 
ол жерге барамын
. 
The door 
will not open
. Есік
 мүлдем ашылмай тұр. 
Will 
өтінішті білдіру үшін де қолданылады:
Will 
you 
give 
me Маған кітапты 
беріп жіберіңізші
the book, please?
Should 
Should етістігі қажеттілікті, моральдық парызды білдіру үшін 
модальды етістік ретінде қолданылады. Орыс тіліне 
(қажет)
, 
(тиіс)
сөздерімен аударылады: 
He 
should go
there. Оған ол жерге 
барған жөн/баруы керек
One 
shouldn’t be
in a hurry. 

Асықпаған 
жөн
Перфект инфинитивпен тіркесіп келген кезде 
 should
етістігі өткен 
шаққа қатысты қолданылады және іс-қимылдың орындалмағын 
білдіреді:
He 
should have gone
there.
Оған ол жерге
бару керек еді 
бірақ бармайды 
 
 
 

191 
Would 
Модальды етістік ретінде 
would 
ықтималдықты білдіру үшін 
қолданылады:
That 
would be
a difficult task. Бұл қиын тапсырма 
шығар
Сондай-ақ, өткен шақтағы қайталама немесе жай іс-қимылды 
білдіре алады:
He 
would go
there every day. Ол сол жерге күн сайын
 (әдетте )
баратын
Өткен шаққа қатысты болымсыз сөйлемде 
would
іс-қимыл жасауды 
қаламауды, оны жасаудан бас тартуды білдіреді:
He wanted to come in 
Ол ішке кіргісі келді 
but the door 
бірақ 
есік ашылмады
 
would not open.
Would 
етістігі 
will
етістігіне қарағанда, одан да сыпайы өтінішті 
білдіру үшін де қолданылады:
Would
you 
give
me 
Кітапты 
беріп жібере аласыз ба
? 
the book, please?
Would
you 
excuse
me? 
Кешіріңізші, өтінемін. 
To be 
To демеулігі бар басқа етістік инфинитивімен тіркесіп келген кезде
to be
етістігі модальды мәнге ие болады. Ол іс-қимылдың жоспарға 
немесе келісімге сәйкес жүзеге асуы тиіс екенін білдіреді:
He 
is to go
there on Monday. Ол онда дүйсенбі күні 
баруы тиіс
. 
He 
was to work
there Ол онда екі күн 
жұмыс істеу керек еді
. 
for two days.
Өткен шақта перфект инфинитивпен тіркесіп келген кезде 
to be
етістігі болжамды іс-қимылдың орындалмағын білдіреді:
He 
was to have gone
there last 
week
Ол сол жерге өткен аптада
 бару 
керек болатын) 
(бірақ оған бірдеңе кедергі 
болды) 
 
To have 
To be
етістігі сияқты, 
to have
етістігі де 
to
демеулігі бар басқа 
етістіктің инфинитивімен тіркесіп келген кезде модальды мәнге ие 
болады. Ол іс-қимылды жасау мәжбүрлігін білдіреді:
He 
has to do
it. 
Ол мұны 
істеуге мәжбүр болды
We 
had to go
there. Бізге ол жерге 
баруға тура келді

192 

жүктеу/скачать 2,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: