what? (– не?) деген сұраққа жауап  береді. Предлогты сұрақ нұсқалары да болуы мүмкін, мысалы  what

178 
It has long been known 
that he goes there.
Who went there
remains 
unknown. 
He said 
(that) he had been 
there.
You don’t know 
what you 
are talking about.
He is the man 
we were 
talking about.
The book 
he is reading now
is very interesting. 
Ол
 біз айтып отырған 
адам
 
 
(
Ол оқып жатқан
кітап өте 
қызықты.) 
We shall speak about 
it 
when he comes.
As soon as he came,
they 
started the work. 
He left 
before they reached 
the house.
They did not stop 
till/until it 
grew dark.
Бұл туралы 
ол келген кезде
сөйлесеміз. 
Ол келген бетте, 
жұмысты бастап 
кеттік. 
Олар үйге жетпес бұрын
кетіп 
қалды. 
Олар
 күн батқанша 
тоқтамады. 
Оның (не?)ол жерге барып 
жүргені 
бұрыннан белгілі.) 
(Ол жерге кімнің барғаны 
белгісіз
.) 
(Не белгісіз?)
(
Ол
 (нені?)сол жерде болғанын 
айтты
) 
 Не айтып тұрғаныңызды (нені? ) 
білесіз бе?
) 

3.
Анықтауыш сөйлемдер 
which?, what?
(- қандай? қай?) 
деген 
сұраққа жауап береді:
 
4.
Амал пысықтауыш сөйлемдер іс-қимылдың мезгілін, мекенін, 
себебін, мақсатын, түрін, салдарын, қарсылықты білдіруі мүмкін және 
сәйкес сұрақтарға, яғни 
when?
(– қашан?),
where?
( – қай жерде?,
- 
қайда),
why?
( – неге?),
what for?
(
– не үшін
), 
how?
( – қалай?)
және т.б. 
сұрақтарға жауап береді. 
Мезгіл бағыныңқылы сөйлемдер 
where?
( – қай жерде?,
– қайда?),
where from?
( – қайдан?) 
сұрақтарына жауап береді: 
They waited for him 
where
usually walked.
 
Олар оны
 әдетте барып 
жүрген жерінде 
күтті. 
Мезгіл бағыныңқылы сөйлемдер
when?
( – қашан?),
how long?
( – 
қаншалықты?),
till when?
(
– қашанға дейін?)
және т.б. сұрақтарға 
жауап береді: 
When, whenever, till, until, as soon as, after, before, by the time, as 
long as, while
жалғаулықтары бар бағыныңқы сөйлемдерде келер шақ 
қолданылмайды. Оның орнына Present тұлғалары қолданылады. 
Амал бағыныңқылы 
сөйлемдер how?
(
– қалай?,
– қалайша?)
сұрағына жауап береді және басыңқы сөйлемге 
as
(
как - сияқты
), 
as if
(
сияқты
) жалғаулықтары арқылы қосылады: 

179 
They did less 
than they 
could. 
 
The more
we learn, 
the 
better 
we know the 
subject. 
Олар 
өз шамаларынан 
аз жасады.
 
Неғұрлым көп 
оқысақ,
соғұрлым 
пәнді көп білеміз 
He did not come 
because 
he was busy. 
As it was warm, 
he went for a walk. 
Ол келмеді,
 себебі бос болмады. 
 
Күн жылы болғандықтан
, ол 
серуенге шықты
 
Write down all the new words 
that you may not forget them. 
lest you should forget them. 
Барлық 
жаңа 
сөздерді, 
 
ұмытып 
қалмас 
үшін, 
жазып алыңыздар.
They did it 
as he had told
Олар 
ол айтқандай
жасады
 
them.
 
Талғаулы бағыныңқылы сөйлемдер басыңқы сөйлеммен 
as, than, as 
... as, not so ... as, the ... the 
жалғаулықтары арқылы байланысады: 
Себеп бағыныңқылы сөйлемдер 
why?
( – неге?)
деген сұраққа жауап 
береді және басыңқыға
because
( - себебі),
since (- өйткені),
as
( - 
себебі) жалғаулықтары арқылы қосылады:
Салдар бағыныңқылы сөйлемдер әдетте басыңқы сөйлемге 
so that
(– сондықтан)
жалғаулығы арқылы байланысады және басыңқы 
сөйлемнің білдіретін іс-қимыл салдарының немесе нәтижесінің 
мағынасына ие:
They came in time, 
Олар уақытында келді, 
сондықтан 
so that there was no
алаңдауға еш себеп болмады 
more reason to worry
. 
 
Мақсат бағыныңқылы сөйлемдер 
what for?
(– не үшін?),
for what 
purpose?
(
– қандай мақсатта?)
сұрақтарына жауап береді және 
басыңқы сөйлемге 
that, in order that, so that
(
үшін
), 
lest 
(
- үшін
) 
жалғаулықтары арқылы байланысады. 
Әдетте, мұндай бағыныңқылы сөйлемдерде баяндауыш өткен шақта 
тұрған жағдайда, 
may
+ инфинитив немесе 
might
+ инфинитив 
құрылымы қолданылады: 
He speaks (spoke) slowly 
in 
order that we may
(might) 
understand everything.  
Ол 
барлығымызға 
түсінікті болу үшін
, баяу 
сөйлеп тұр (сөйледі.) 
Мақсат бағыныңқылы сөйлемдерде Subjunctive («Шартты рай» 
бөліміні қараңыз), әдетте 
lest
жалғаулығымен қолданылуы мүмкін: 
Lest
жалғаулығынан кейін етістік болымды тұлғада қолданылады, 

180 
Though it was raining, 
they went for a walk. 
Whatever weather it is, 
they will go for a walk. 
Жаңбыр жауып тұрса да, 
олар серуенге шықты.
 
Ауа райы қандай болса да, 
олар серуенге шығады 
себебі ағылшын сөйлемінде бір ғана болымсыздық болады, ал 
lest 
жалғаулығы жеке өзі болымсыздық болып табылады. 
Қарсылықты бағыныңқылы сөйлемдер 
in spite of what?
(– неге 
қарамастан?)
сұрағына жауап береді және басыңқы сөйлемге 
though, 
although
(– әйтсе де),
however
(
- дегенмен, - алайда),
whatever
(что бы 
ни – қалай болса да- )
және т.б. жалғаулықтар мен жалғаулықты сөздер 
арқылы байланысады: 
Грамматикалық материалды қайталаңыз және бақылау 
сұрақтарына жауап беріңіз: 
1.
Құрмалас сөйлем қандай түрлерге бөлінеді? 
2.
Салалас құрмалас сөйлем қалай жасалады? 
3.
Сабақтас құрмалас сөйлем қалай жасалады? 
4.
Бағыныңқы сөйлемдердің негізгі түрлері қандай? 
5.
Олар қандай сұраққа жауап береді? 
T e x t
 
Sports 
 
Stepan decided to have his birthday party at a new bowling club, and he 
invited Vlad and some other guys to come. Vlad has never played bowling 
and so he wants to ask his father about the rules of the game. 
Vlad:
Dad, have you ever been to the new bowling club that was 
opened in our city not long ago? 
Father:
Yes, of course, I have been there several times, and I must say 
that I enjoyed the quiet and friendly atmosphere there. 
Vlad: 
So you say you like it, don’t you? 
Father:
I do. And why? 
Vlad:
Stepan has invited us to join him there for his birthday par 
ty. 
Father:
It is a very nice idea to have a birthday party in a place like that, 
isn’t it? 
Vlad:
But I am a little confused. I have never played bowling in 
my life. Frankly speaking, I have a very vague impression of 
what it is and how it is played. 
Father:
Ah, it is rather simple. You will understand everything after a 
couple of minutes watching the other people play. 
Vlad:
Could you give me some hints? I don’t want to look stupid. 
Father:
Well, certainly. Bowling is quite an old game. In fact, it is rather 
entertainment than sport. Everybody despite of the age and 
physical fitness can play it. Players roll balls along a runway 

181 
called a lane, attempting to knock down ten pins. 

жүктеу/скачать 2,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: