ҮІ. Русте ежелгіден ХҮІІ ғ. бойынша білім
беру мен оқыту.
Шығыс славяндарда тәрбие іс әрекеттің әр түрлеріне қатыстыру арқылы жүргізілді.
Отбасы тәрбиесі:
- туғаннан 3-4 жасқа дейін – анасының қарамағында болады, элементарлық тәжірибе беріледі;
- 3-4 жастан 7 жасқа дейін - әлі келетін жұмысқа араласу, анасына көмектесу.
- 7 жастан 14 жасқа дейін:
Қыздар
Ер балалар
ересек балалар жастық тобындағы оқыту.
Әкесіне ер адамдардың жұмысына көмек (жер, өңдеу, мал бағу т.б.). Бұл ырым, жорамен өрнектелді, себебі 7 жастан кейін ер балалар әйелдер жағына шығарылады.
14 жастан кейін отбасында толық құқылы мүше болды.
Ер балалар әскери даярлықтан өтті
Үйде әйелдің жұмыстарын меңгереді. Иіріп, тоқып, гаршоктар жасады, т.б.
VII ғ. Дружиниктерді 12 жастан бастап тәрбиелеген, олар градница дейтін арнайы үйлерде тұрған. Бұл жалғыз белгілі институалданған тәрбиелеу формасы болды.
45
VI-IX ғ.ғ. Қолөнерге оқытылуы, себебі, еңбектің қоғамдық бөлінісі қолөнердің жермен айналысудан бөлектетті.
VII-VIII ғғ. Рудың жетекшілерінің балалары7-8 жасқа дейін өздеріне тәуелді басқа отбасына тәрбиеленуге берілді, оны аталық деп атады.
VI –ІХ ғғ. Тәрбие барған сайын отбасылық – сословиялық сипатқа ие бола бастады және еңбектің қоғамдық бөлінуімен анықталады.
Х-ХІІІ ғғ. Ежелгі орыс педагогикасы екі мәдениеттің өзара әрекетімен дүниеге келе бастады: шығыс славяндарының языктық мәдениетімен және христиандық, кітаптық.
Монғол кезеңіне дейінгі педагогикалық ойдың ерекшелігінің бірі – адамды еркін ерікке, игілік пен зұлымдықтың арасын таңдап алуға мүмкіндігі бар деген түсінік болды.
Тәрбиелік діни мұра – ойлайтын, ізгілікті, ар-ұяты бар, әсемдікті меңгере қабілетті, өзінің тікелей араласуымен дүниені және адамдарды жетілдіруге ұмтылатын адамды тәрбиелеу. Бұл мұратта патриоттық бастама жетекші орын алады. Отан – бұл ең жоғары этикалық құндылық. Бірақ тәрбиелік мұраттың патриоттық сипаты басқа халықтарға өшпенділік туғызбай, оларға деген жақсы қатынастан кенде емес. Бұл ХІІ ғ. ежелгі орыс мәдениетінің мұрасы, «Слово о полку Игореве» жарқын көрініс тапқан.
46
ХҮІІІ ғ. Ресейде білім беру жүйесінің дамуы.
1 кезең: бірінші төрттен бірі – практикалық білім беретін, алғашқы зайырлы мектептердің құрылуы.
2 кезең: 1730-1756 жж. - жабық дворяндық оқу орындарының пайда болуы, дворяндық білім беру жүйесінің қалыптасуы.
3 кезең: 1766-1782 жж. – ағартушылық педагогикалық ойлардың дамуы, университеттің рөлінің өсуі.
4 кезең: 1782-1786 жж. – мектеп реформасы мемлекеттік, халыққа білім беру жүйесін құрудың алғашқы қадамдары.
Мектепті ұйымдастырудың ұстанымдары
І Петр кезінде
1. Мектептің мемлекеттілігі
2. Кәсіптікті жан-жақты біліммен үштастыру.
3. Оқу жоспарларында математика, навигациялық және теңіз ғылымдарының басым болуы.
47
ХҮІІІ ғ. Ресейдегі білім беру мекемелелерінің жүйесі
Жалпы білім беретін және кәсіптік оқу орындады.
Жабық сословиялық оқу орындары
Ғылым академиясы (1725 ж.)
Математикалық және навигациялық ғылымдардың мектебі (1701); математика, астроносмия, география, геодезия, теңізде жүзу.
Шет елдік пансиондар (жеке оқу орындары)
Университет (Москвада, 1755 жылдан).
Факультеттер:
-заң;
-философиялық
Теңіз академиясы (1715)
Теңіз кадет корпусы (1752 жылдан)
Бағдарлама:
- орыс тілі;
- латын тілі;
-шетел тілі;
-әдебиет;
- математи-ка;
- тарих.
Цифирлық училищелер (1714 жылдан); оқу, жазу, арифметика
Солдаттардың балалары үшін гарнизон мектептері.
Арнайы оқу орындары
Сухопуттық шляхет корпусы (1731 жылдан): әдебиет, математика, тарих, география, арнайы пәндер.
48
Инженерлік дворяндық корпус
Қарапайым тұрғындарға арналған халық училищелері
Бүкіл оқу жүйесінің негізгі белгісі - әсіресе сословия-лығы
Артиллериялық дворяндық корпус
Бастауыш архирей мектебі, діни семинария, діни академия
Петербургтың басты халық училищесі (мұғалімдік семинария)
Мәртебелі қыздардың Смольный институты (1764 ж.)
Ұ
49
лы орыс педагогы Константин Дмитриевич Ушинский
(1823-1870)
|
Педагогикалық
іс-әрекет
|
Ушинскийдің
дидактикасы
|
Оқытудағы
сабақ және
әдістері
|
Оқу-лық-тары
|
Мұға-лім
|
|
50
1854ж.-Гатчинск
жетім балалар институтінің
инспекторы.
1857-1858ж.ж.-мақалалары:
педагогикалық
әдебиеттерінің
пайдасы туралы, қоғамдық тәрбиенің халықтық негізі туралы, қоғамдық тәрбиенің халықтық негізі туралы, мектептің үш элементі.
1859ж.-Смольный игі(ізгі) қыздар институтының
инспекторы.
1861-ж- орыс тілі хрестоматиясы.
Балалар әлемі.
1860-1870ж.ж.- халық ағарту әкімшілік журналы
Мақаласы: Ана тілі, мұғалім семинариасының жобасы.
1862ж.-Смольный институт жұмысынан босатылды.
1867-1869ж.ж.-«Адам тәрбие құралы ретінде» атты пед.-псих. Шығарма.( пед. антропологиялық шығарма Т.1-2)
|
Шама жетерлік принципі оқу материалы оқушы шамасына сай болуы керек.
Бірізділік принципі –пәнді игеру біртіндеп жүру қажет. Жеңілден қиынға, алдынғы материал кейінгі материалға негізделуі керек.
Көрнекілік принципі –балалар ойлауы –көрнекі бейнелік болу қажет.
Меңгерудің ұғынушылық,
негіздемелі және беріктік принципі –игерілген материалды балалар түсініп ұғыну қажет. Материал бекітіліп қайталану керек. Мұғалім білімнің беріктігін сақтау тиіс.
|
Қажетті:
1.Класс оқушыларының тұрақты құрамы.
2. Қатаң сабақ кестесі .
3. Жекелік оқу жұмысымен қатар, класс оқушыларымен жаппай оқу жұмысын ұштастыру
кезендегі оқу жұмысы
ның түрлері:
- жаңа білімді
хабарлау;
Жаттығу-лар;
қайталау-лар
білім есебі;
жазба-
ша жұмыстар;
Сабақта қолданылатын тәсілдер:
ның өзіндік жұмысы
-оқу жұмысын ауыстыру және әдістері-нің әр түрлілігі;
- түсіндірмелі оқу
- оқытудың дыбысты әдісі.
|
Ана тілі - әліппед-ен алғашқы оқу. Басты зейін – балалар ойлауы мен қоршаған әлем жөнінде қордың дамуына орыс тілінің маңызы.
Балалар әлемі – (3-4 жыл оқыған) оқушы-ларға. Жара-тылыс-тану және геогра-фия білімдері-нің мәлімет-терін хабарлау.
|
Мұғалім тек пән мұғалі-
мі емес,
соны-
мен қатар-
тәр-
биеші -де болуы қажет.
мамандығын сүю;
-тәрбие -ісіне жауап-
кершілік
пен қарау;
- білімді адам болуы;
педаго-
гика және психологияны білуі;
-педаго
гикалық
шеберлікті және педагогикалық тактіні игеру.
|
Тәрбиенің халықтық идеясы
|
Ана тілінің тәрбиелеу-дегі және оқытудағы орны
|
Тәрбие және оқытудың психология- лық негіздері
|
Адамгер-шілік тәрбиесі-нің тәсілдері мен жолдары
|
Мектепке дейінгі тәрбие теориясы-ның негіздері
|
51
Баланың тәрбиелеу жүйесі әр мемлекеттегі халықтың тарихи дамуымен және қажеттілігімен байланысты.
Тәрбиелеу жүйесі халық қажеттілігімен сәйкес құрылған тәрбие жүйесі балада бағалы психологиялық қасиеттерді және моральды сапалары: патриотизм, ұлттық намыс, еңбек сүйгіштік.
Ерте кезден-ақ халық мәдениетін, ана тілін мең геру керек, оның ауызша халық шығармалары-мен танысу қажет.
|
Ана тілі басты және баршаға ортақ пән.
Отбасын-да, балалар бақшасын-да, мектепте – ана тілінде тәрбиелеу
Ой және тіл ажырамас бірлікте.
Ана тілі – халық өмірінің энцик-лопедия-сы.
|
Тәрбиелеу жұмысы баланың психология-лық ерекше-ліктері мен жасына қарай құрылу қажет.
Баланы жүйелі түрде зерттеу керек.
Физиологиялық және психология-лық білім-дер дұрыс тәрбие үшін қажет.
Дидактика-ның психология-лық негіздері: зейінді белсенді дамыту, саналы есті қайталау арқылы бекіту
|
Мақса-ты адамгер-шілігі мол адамды тәрбие-леу
Басты тәсілі: оқыту.
Жол-дары: меңгеру, әдет-дағды қалып-тастыру, тәрбие-ші үлгісі: тұлғаны тұлға арқылы тәрбие-леу, қоғам және мәні туралы көзқарас қалып-тастыру.
|
Халықтық. Өзіндік іс-әрекет. Ойындар. Қиялдау. Бала өміріне барынша аз кірісу. Халық ойындары- ның кең қолданылуы.
Табиғат. Сол арқылы тәр-биелеу. Оған деген ұқыпты қатынасты қалып-тастыру.
Эстетикалық тәрбиелеу. ән, сурет салу, халық шығармашы-лығы.
Ойыншықтар.
Ең жақсы ойыншық - өзгере алатын ойыншық.
Тәрбие уақ-ытынан бұр-ын да және кейінге де қалмауы тиіс.
|
Николай Иванович Пирогов (1810-1881)
|
Негізгі статьялары
|
Педагогикалық көзқарастар
|
Сословиялік кәсіби білім беруге сынилығы
|
Дидактикалық ойлары
|
|
1856ж.-Өмір мәселелері. Басты идеясы –жалпы адамзаттық білім беруді қорғау.
1858ж.-Балаларды денелік жазалау - қамшымен ұру антипедагогика-лықтың көрсетеді.
1859ж.-Киевтік оқу округінің гимназияларына оқушылар туралы ережелердің негізгі бастамалары.
Киев оқу округі бойынша гимназия оқушылардың қылықтары және жазалаулары туралы ережелердің орындалуы туралы есебі. Балаларды денелік жазалауға қарсы болып, бірақ бұл сұрақта бірізділік танытпады. Оның ойынша практикада жазалауды қолдану керек.
|
1.Жалпыадами
тәрбиені, елге қажетті азаматты тәрбиелеп шығару деген идеясын негізгі деп есептеді.
2. «Тәрбие-адам болуға әкелу керек» деген
3.Ана тілінде тәрбиелеу және білім беру.
Ана тілі жек көрушілік «ұлттық сезімді масқара етеді»
4. Ол кәсіби білімнің жалғасының негізгі –мағыналы жалпы білім деп санады.
5. Жоғары мектептерде үлкен оқытушылпрды шақырады, студенттермен
|
Сословиелік мектепте және ерте утилитарлы кәсіби ілімге, қарсылық білдірді.
Балаларға ерте, мерзімінен бұрын мамандандыруға қарсылық көрсетті. Балалардың адамгершілік тәрбиесін тежейді, олардың ой-өрістерін тарылтады деп есептеді.
Мектептердегі казармалық тәртіпті, балаларға деген немқұрылай қарым-қатынасты қолдамады.
|
-Мұғалімдер білім беруде ескі, догматика-
лық әдістерді тастап жаңа пайдаланулары керек.
-Оқушылар-
дың ойларын дамыту және тәуелсіз жұмыс жасай алуға дағдыландыру-ға үйрету.
-Мұғалім баяндап тұрған материялына зейінін аударту және қызығушылық тудыру керек.
-Сыныптан сыныпқа көшіру жылдық үлгерім бойынша жүргізіледі.
-Ауыстыру емтиханда-
рында кездейсоқтық және формализімнің белгілері бар.
|
52
|
професорлар әңгімелерін одан әрі жалғастыруды ұсынады.
6.Жалпы зайырлы білім беру үшін күресті.
7. Баланы жеке тұлға ретінде сыйлауға шақырады.
8. Жоғарғы мектеп автономиясы үшін күресті.
|
|
|
53
Н.И. Пирогов бойынша халыққа білім беру жүйесі.
Қарапайым (бастауыш) мектеп
(2 жыл): арифметика, грамматика
2 типті толық емес орта мектеп:
Классикалық прогимназия (жалпы білім беретін сипаттама
4 жыл)
Реалды прогимназия
(4 жыл)
2 типті орта мектеп:
Классикалық гимназия
(5 жыл, жалпы білім беретін сипатта: латын, грек, орыс тілдері, әдебиет, математика, тарих)
Реалды гимназия (3 жыл, қолданбалы сипатта: кәсіби пәндер)
Жоғары мектеп
Университет
Арнайы жоғары оқу орындары
П
54
ирогов елдегі жексенбілік мектептерді ұйымдастырушылардың алғашқыларының бірі болды, оны құруды қажеттік деп тапты. Пирогов жобасы сословиелік мектепте қарсы бағытталған. Оның барлық білім беру бірыңғай мектеп ұстанымы бойынша құрылған.
Лев Николаевич Толстой (1828-1910)
Педагогика-лық
іс-әрекеті
|
Білім беру мен тәрбиенің мазмұны
|
Дидактика
|
|
Адамгер-
шілік тәрбиесі
|
Денелік
тәрбие
|
Ақыл-ой
тәрбие-сі
|
|
|
1849ж. Педагогикалық іс-әрекеттің бастамасы
|
Балалық белсенділік пен балалық шығармашы-
лыққа
еркіндік.
|
- баланың денелік сапасын жетілдіру
|
-бай қағыш-
тығын дамыту
|
Білім беру -
бұл біреуі белгілі құндылықта білім берсе, ал екіншісі оны қабылдаудағы адамдардың еркін байланыс
|
|
1859ж. Ясной Полянада шаруа балаларына мектеп ашты
|
Тұлға ретінде баланы сыйлау. Балаларды қанауға, зорлық-зомбылық көрсетуге қарсылық
|
-денені нығайту.
-халықтық
ойындарда денелік сапаны табиғатта қалыптас-
тыру
|
өздігінен ойлау, терең сезіну қабілетін дамыту. Шығар-
машылық-
ты дамыту
|
Оқытудың мазмұнды-
лығы, «тазартылған
христиандық-
та» анықталынады
|
|
1862ж. Ясно- Поляндық мектептің тінтілуіне байланысты мұғалімдік әрекеттің аяқталуы
|
Діндік бастамаға баланы тарту
|
|
|
Ерекше рольді оқытудың мына әдістеріне көңіл аударған Мыс:
Мұғалім сөзі (Әңгіме, әңгімелесу)
|
|
55
1872ж. Әліппе
(Азбука)
|
Толстойдың
адамгершілік діни оқытуы жаман-дыққа зорлық-пен қарсы тұрмау мойын ұсыну әлемде әрбір адам жақсылық-ты көбейту идеасын көздеді
|
|
|
Бала шығармашы-
лығын дамыту: өздік жұмыс, шы-ғарма. Саналы білімді меңгеру. Оқушыларды байқағыштық-
қа үйрету
|
|
|
70ж. Шаруашылық-
мұғалімдік семинар жобасын өңдеу
|
|
|
|
Көрнекті
заттарды экскурсия, тәжірибе таблица және суретті кеңінен қолдану
|
|
1875 ж. жаңа әліппе және оқуға арналған 4 кітап
|
|
|
|
|
|
70 ж. шаруалық –мұғалімдік семинар жобасын өңдеу
|
|
|
|
Көрнекі заттарды экскурсия, тәжірибе таблица және суретті кеңінен қолдану.
|
|
1907-1908ж.
Шаруа балаларымен діни адамгершілік тұрғысындағы оқыту сабақтары
|
|
|
|
Дыбыстың әдіспен оқытудың сыни қатынасы. Барлық мұғалімдік әрекеттегі шығармашы-
лық бастауларды белгілеу. Ол жоғарғы мектепті қалыптасты-
руды ойлады, онда дарынды балалардың оқытуды жалғастыруға деген қажетін қанағаттан-
дыру үшін қажет болды. Осындай мектептің бір түрі-«мұғалімдік семинария» онда ең дарынды шаруа балалары-
нан болашақ ауыл мұғалімін дайындады.
|
Мұғалімдерге кеңес.
- Егер мұғалім оқуға, іске деген махаббатын қосса, онда мүлтіксіз мұғалім.
-
56
Мұғалімге қиын болған сайын оқушыға сондай жеңіл.
Антон Семенович Макаренко (1888-1939)
Көзқарастарының
жалпы әдіснамалық
негіздері.
|
Тәрбиелеудің
Теориясы мен
практикасы.
|
Ұжым
теориясы
|
57
Тәрбиенің негізгі
принциптері. Жеке
тұлғаның және
қоғамның диалектикалық бірлігі.
Социалистік гуманизм
Адамның шығарма-шылық күшіне, адам-дарға болашағын жобалау мүмкіндігіне сенім.
Өктемділікке және
анархизмге бағыт-талған ұсақ буржу-азиялық тәрбиелеу теориясына сын.
Педагогиканы ең қиын және диалектикалық ғы-
лым деп санады.
Еңбектері: Ұстаздық дастан, Мүнарадағы тулар, Ата-аналар үшін
кітап, Тәрбиелеу процестерін ұйымдастыру
әдістемесі, 30 жылдар-
дағы Марш және т.б.
көптеген мақалалар.
|
Педагогикалық практи-
када заң бұзушы бала-
ларды қайта тәрбиелеу
тәжірибесін кеңінен
жүзеге асырды.
Баланы оқыту мен тәр-
биелеуді, өнімді еркін
шығармашылық еңбек-
терімен біріктірді.
Жанұялык тәрбиелеу
теориясын дамытты. Отбасы құрамы, отбасы ахуалы, ата-ананың үлгісі және беделі, отбасындағы еңбек.
Жыныстық тәрбиелеу
сұрақтарымен айна-
лысты. Оларды азамат-
ты тәрбиелеудің жалпы
жүйесінен бөлмеу керек деп есептеді.
Адамгершілік тәрбие-
сінің мақсатын борыш
сезімін,ар-намысты, ерікті, мінез-қүлқын және тәртіпті тәрбиелеу деп
есептеді.
|
Ұжым өмірінің заңы-
қозғалысы
Принциптері:
-ұжым арқылы, ұжымда тәрбиелеу;
-жеке тұлғаға талап қоюшылық және
сыйластық;
-параллельді әрекет
принципі;
Ұғымдары: ұжым,
ұжым белгілері, перспективті сызықтың жүйесі, ұжымдағы дәстүр, ұжымдағы стиль үндестігі, балалар ұжымының
түрлері.
|
-
Алдында ешқандай куанышы болмаса, адам жарық дүниеде тіршілік етіп жүре алмайды.Адам өмірінің ең жақсы атышулы қозғаушысы- ертеңгі қуаныш».
«Сәби- бұл тірі адам. Бұл жеке толыққанды және бай өмір. Ересектердің өміріне қарағанда эмоция және үрейленушілігі күшті, терең әсер алушы, рухани тазалыққа және әсемділікке ерік кернеулі бала өмірі әлдеқайда байырақ».
«Қарапайым анықтауда, үжымшылдық- адамның қоғаммен бірге ынтымақтастығын білдіреді».
«Жаңа адамды тәрбиелеу- бақытты іс және оған педагогиканың шамасы да жетеді».
|
58
Достарыңызбен бөлісу: |
