А. Соловьева, Б. Ибраимова
гормондар және гуморальды реттелу
жүктеу/скачать 5,3 Mb. Pdf көрінісі
|
8 сынып биология окулык.pdf
| гормондар және гуморальды реттелу.
Гормондар – ішкі секреция бездері бөліп шығаратын, ағза мүше лерінің қызметін өзгерте алатын биологиялық белсенді заттар. Ағза қызметінің гормондар және де басқа заттар ар қылы реттелуі қан арқылы жүзеге асады. Реттелудің бұл түрі гуморальды деп аталады. Эволюция барысында ағза жұмысының гуморальды рет телуі жүйке жүйесі арқылы реттелуден бұрын пайда болған. Мұхиттарда тіршілік ет- кен біржасушалыларда да, төменгі сатыдағы өсімдіктер – балдырларда да ағзаға әсер ететін бас ты сигнал оларды қоршаған, сырттан келетін су еді. Демек, алғашында ағза жұмысының гуморальды реттелуі кез келген сұйықтық арқылы жүзеге асатын болған. Сондықтан гуморальды ( лат. гумор – сұйықтық ) реттелу деген термин ағзаның ішкі ортасы (қан, лимфа, жасушааралық сұйықтықтар) арқылы реттелу деген мағынаны білдіреді. Басқа да омыртқалылар сияқты адамдардың гормондары да ішкі секреция бездерінен түзіледі. Мұндай заттар өсімдіктерде де, кейбір омыртқасыздарда да түзіледі. Өсімдіктер ағзасында фитогормондар әртүрлі мүшелерден түзіледі. Өсімдіктердің өсуін, дамуын реттейтін гормондарды бүршіктер мен камбий т.б. түзуші ұлпалардың жасушалары түзеді. Ал жемістердің түзілуін реттейтін гормондар пісіп-жетілген жемістерден түзіледі. Бунақденелілердің тіршілігінде өсуі мен дамуын реттейтін, олардың түлеуін жүзеге асыратын гормондары маңызды рөл атқарады. 169 Гормондар – ағзаның және жасушалар тобының қызметін өзгертетін, бір мезгілде бірнеше үдеріске әсер ететін арнайы заттар. Мысалы, көңіл күй гормоны – адреналин . Ол жүйке жүйесінің симпатикалық бөлімі сияқты жүректің соғу жиілігін арттырады, қан қысымын көтеріп, жүректің капиллярларын кеңейтеді, терінің және асқорыту мү шелер жүйесінің капиллярларын тарылтады, энергия көзі болып табылатын қанның құрамындағы глюкоза мөл ше рін арттырады және т.б. Гуморальды реттелуден басқа біздің ағзамызға жүйкелік реттелу де (ми мен басқа да орталық жүйке жүйесінің бөлімдері арқылы) тән. Ағзаның барлық мүшелерінің жұмысына эндокриндік және жүйке жүйесі бірлесіп әсер етеді. Олардың қызметтері бірін-бірі толықтырып отырады, демек, ағза мүшелерінің қызметі нейрогуморальды жолмен реттеледі. Бездер, секреция, сыртқы секреция бездері (экзокринді), ішкі секреция бездері (эндокринді), гормондар, аралас бездер, гумо- ральдыреттелу,адреналин,жүйкелікреттелу,нейрогумораль- дыреттелу. жүктеу/скачать 5,3 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|