А. Соловьева, Б. Ибраимова


эволюция нәтижелерінің бірі –



Pdf көрінісі
бет282/361
Дата16.03.2022
өлшемі5,1 Mb.
#135968
түріКнига
1   ...   278   279   280   281   282   283   284   285   ...   361
эволюция нәтижелерінің бірі – 
тірі 
ағзалардың қоршаған орта жағдайларына бейімделуі. 
Қоршаған орта – өзара күрделі әрекет ететін және бір-біріне әсер 
көрсететін жанды (тірі) және жансыз (өлі) нысандардың кешені. 
Орманда мекендейтін қоян өсімдіктермен және түлкімен тікелей 
әрекеттеседі. Топырақпен, топырақ ылғалының мөлшерімен жанама 
(өсімдіктер арқылы) әсерлеседі. Кез келген жануарлар мен өсімдіктер 
бейімделгіштікке­
мысал болып табылады. Бейімделе алмаған ағзалар 
тіршілігін жояды.
­
Мысалы, шөлде өсетін өсімдіктердің жапы рақтары 
ұсақ болады немесе тікенекке айналған. Көптеген жән діктердің түсі 
қоршаған ортаға тәуелді. Арамшөптердің гүлдері мен пішіні көбінесе 
мәдени өсім діктерге ұқсайды. Ағзалардың бейім делу бағыты өте көп.
­
Бейімделу (адаптация) – тірі ағзалардың ұзақ эволюция ба-
рысында пайда болған белгілі бір жағдайларға бейімделуі. Ағ за лар дың 
бейімделуінің бір бөлігі шек теуші факторлардың жа ғым сыз әсерін жоюға 
бағыт талған. Әдетте ортаның әрбір факторының тірі ағза төзе алатындай 
минималды және максималды маңызға ие шектеулері бар. Егер тірі қалу 
емес, ал оңтайлы тіршілік және көбею туралы айтатын болсақ, онда 
жағдайдың диапазоны бұдан да тар болады. Бұндай диапазон ағзаның 
сол түрі үшін төзімділік шегі болып табылады.
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года

217


235
Мұхитта Күн жары ғының жетіс пеуіне 
бейімделу мысалына қызыл балдырлар, ал 
құрлықта – көлеңкеге төзімді өсімдіктер 
жатады. Су қабатында өсімдіктердің тара- 
луына фотосин тез үшін қа жет Күн 
жарығының же тіс пеуі шектеуші фактор 
бо лып табылады. 100 м-ден көп терең дікте 
жасыл бал дырлардың тір шілік етуіне Күн 
жарығы жетіс пейді. Ал қызыл балдырлар 
ша шы раған жарықты ұс тай тын арнайы 
пигменттер ар қылы тіршілік ету аймағын (шегарасын) кеңейте алды.
Шөлде өсімдіктер мен жа нуарлардың тіршілігі үшін жо ғары 
температура мен судың жетіспеуі шек теуші фак тор болып табы-
лады. Осы жағдайларға бейімделу алуан түрлі. Мысалы, өсім діктердің 
жапы рақ тарының түрін өзгер ту арқылы булануды азайтуға бейімде-
луін айтуға бола ды (114-сурет). Етжеңді жапырақ тарында (агава, 
алоэ, бозкілем және т.б.) немесе сабақ тарында (кактустар, кейбір сүт-
тігендер) ылғал жинайтын 
суккуленттер
(етжеңділер) бар (115-сурет). 
Шөл жануарларының ма ңызды бейім-
делуіне ымырт та белсенділікке көшуі 
жатады. Ал дала тасбақасы, мысалы, 
ыстық кезде жазғы ұйқыға кетеді. 
Кейбір кесірткелер шырынды етжеңді 
жапырақтармен су алу үшін қоректенеді. 
114-сурет.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   278   279   280   281   282   283   284   285   ...   361




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет