– гемоглобин өкпеден мүшелерге /оттекті тасиды/  –

 
4.  Ағзаның  соңғы қажетсіз өнімдерін бүйрекке және т. б. мүшелерге тасымалдайды. 
5.  Дене  температурасының тұрақтылығын сақтайды. 
6.  Ағзаны  зиянды микробтардан қорғайды. 
7.  Ішкі  секреция бездерінен бөлінетін гормондарды тасымалдайды. 
8.  Жасушаларда  қышқылдың, судың деңгейін реттейді. 
9.  Қорғаныштық  қызмет атқарады (қанды ұйыта алады). 
 
Саралау – Сіз 
қосымша 
көмек 
көрсетуді 
қалай 
жоспарлайсыз? 
Сіз қабілеті 
жоғары 
оқушыларға 
тапсырманы 
күрделендіруді 
қалай 
жоспарлайсыз? 
Қосымша көмек керек оқушылар үшін: 
Семантикалық карта толтыру: 
Қан жасуша- 
ларына тән 
қасиеттер 
Эритроцит-
тер 
Лейкоциттер 
Тром-
боцит-
тер 
Қызыл қан 
жасушалары 
 
 
 
Микробтар- 
дан 
қорғайды 
 
 
 
Қанды 
ұйыту 
 
 
 
Ядролы 
 
 
 
Ядросыз 
 
 
 
Пластинка 
 
 
 
 
Қабілеті жоғары оқушы: 
Амеба мен лейкоциттердің ұқсастығы қандай? 
Айырмашылықтары ше? 
Пәнаралық 
байланыс 
Қауіпсіздік және 
еңбекті қорғау 
ережелері 
АКТ-мен 
байланыс 
Құндылықтар-
дағы байланыс 
Рефлексия 
Сабақ / оқу мақсаттары 
шынайы ма?  
Бүгін оқушылар не білді?  
Сыныптағы ахуал қандай 
болды?  
Мен жоспарлаған саралау 
шаралары тиімді болды ма?  
Мен берілген уақыт ішінде 
үлгердім бе? Мен өз 
жоспарыма қандай 
түзетулер енгіздім және 
неліктен? 
Рефлексия. «Бекітілді» 
–   Мен көп нәрсе үйрендім. 
–  Бұл маған өмірде керек болады. 
–  Сабақта ойландыратын нәрселер болды. 
–  Сабақта барлық сұрақтарға жауап алдым. 
 
 
Қорытынды бағамдау 
Қандай екі нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)? 
1. Сабақта әртүрлі оқыту стратегиялары, түрлі әдістерді араластырып қолдану 
2. Жеке, жұптық, топтық жұмыстар 
Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)? 
1. Оқушылардың сабақ барысындағы жұмыстарына талдау жасау, тапсырмалардың 
орындалуын жақсарту үшін не істеу керектігіне мән беру 
2. Оқушылар орындай алмаған тапсырмаларды қайта қарап, өзгеріс енгізу 
Сабақ  барысында  сынып  немесе  жекелеген  оқушылар  туралы  келесі  сабағымды  жетілдіруге 
көмектесетін не білдім? 
Жекелеген оқушылардың сабақты қабылдау ерекшеліктерін, әрқайсысының 
бейімділігіне қарай тапсырма дайындау қажеттігін және тапсырмаларды жас 
ерекшеліктеріне қарай жасақтауы 
 
148

 
САБАҚ:  §18. Иммунитет. 
Гуморальдық және жасушалық 
Мектеп:  
Күні: 
Мұғалімнің аты-жөні:  
Сынып: 8 
Қатысқандар саны:  
Қатыспағандар саны: 
Сабаққа 
негізделген оқу 
мақсаттары 
8.1.3.3 – лейкоциттердің түрлі типтерінің қызметтерін сипаттау;  
8.1.3.4 – гуморальдық және жасушалық иммунитетті салыстыру. 
 
Барлық оқушылар: 
 
Мәтінді оқып, мазмұнын түсінеді, иммунитет терминінің мәнін 
ашады, иммунитеттің типтерін біледі. 
Оқушылардың басым бөлігі: 
 
Иммунитеттің типтерін салыстырады, ерекшеліктерін айқындайды, 
лейкоциттердің түрлерін жүйелейді, олардың атқаратын қызметтерін 
нақтылайды, маңызын табады. 
Кейбір оқушылар: 
 
Иммунитеттің негізін салушы ғалымдардың еңбектеріне баға береді. 
Сабақтың 
құндылығы 
Зайырлы қоғам және жоғары руханият. 
Бағалау 
критерийлері: 
–  Иммунитеттің типтерін біледі, оларды сипаттау, айырмашылықтарын 
талдау; 
–  Лейкоциттердің түрлерін, қызметтерін анықтау, олардың ағзаны бөгде 
заттардан қорғау қызметтерін  талдау; 
–  Иммунитеттің негізін салған ғалымдардың еңбегіне баға беру. 
Тілдік мақсат 
  Oқушылaрдың тілдік дaғдының төртеуін де түрлі әрекeттерде 
(мысалы, оқылым-тыңдалым, оқылым-жазылым, оқылым-айтылым, 
тыңдалым-жазылым және т.б.) әртүрлі мaқсаттарға қол жeткізу үшін 
қолдану 
 
Негізгі сөздер мен тіркестер: 
туа біткен иммунитет, жүре пайда болған иммунитет, фагоциттер, 
лимфоциттер, антидене, антиген, нейтрофиллдер, моноциттер 
Сыныптағы диалог/жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер:  
Талқылауға арналған тармақтар: 
Төмендегі берілген терминдердің арасындағы «байланысты және оларды 
байланыстырып тұрған процесті талқылаңдар.  
Тимус, киллер жасушалары, хелперлер, супрессорлар, Т-лимфоциттер, В-
лимфоциттер. 
Сіз неліктен... екенін айта аласыз ба? 
Ауру адамның қанын микроскоппен қарағанда лейкоциттердің 1 мм
3
 қанда 
30 мың болғанын көрген дәрігердің неліктен қауіптенгенін айта аласыңдар 
ма?  
/Лейкоциттердің 1 мм
3
 қанда 30 мың болуы ағзада қабыну процесінің жүріп 
жатқанын көрсетеді, сондықтан дәрігер қауіптенді/ 
Жазылым бойынша ұсыныстар: 
Иммунитет типтеріне кластер құру, оны дәптерге түсіру 
Алдыңғы оқу 
«Менен сұрақ – сізден жылдам жауап» 
1. Эритроциттердің негізгі қызметі? 
2. Қанның түссіз бөлімі? 
3. Қанға қызыл түс беретін жасуша? 
149

 
4. Қанның түссіз жасушасы? 
5. Қанның қызыл түсті пигменті? 
6. Оттекпен қосылған гемоглобин? 
7. Қан қандай ұлпа? 
8. Қан жасушаларын ата. 
9. Қанды ұйытушы жасушалар. 
10. Оттекті тасымалдайды.  
 
Жоспар 
 
Жоспарланған 
уақыт 
Жоспарланған жаттығулар (төменде жоспарланған 
жаттығулармен қатар, ескертпелерді жазыңыз) 
Ресурстар 
Басталуы 
 
 
Ұйымдастыру. Психологиялық  ахуал. 
Топқа бөлу әдісі: «Математикалық фигуралар» 
Сынып осы әдіс арқылы «Лимфоциттер», «Лейкоциттер» 
топтарына бөлінеді. Әр топ өз атының сабаққа 
байланысын болжайды.  
 
Ынтымақтастық атмосферасын тудыру: 
«Сыныптағы заттар»  
Оқушылар  сыныптағы  кез  келген  бір  затты  таңдап,  бір 
минут  ішінде  оны  өзіне  немесе  өзінің  көңіл  күйіне 
ұқсастығын  ойластырып,  топ  ішінде  айтып  беруі  керек. 
Мысалы:  мына  төбедегі  шам  маған  ұқсайды  екен:    қазір 
менің де көңілім жан-жағына жарық  сыйлағысы келіп тұр! 
Мен қасымдағы досыма да осыны тілеймін.  
 
 
 
 
Ортасы 
І. Оқулықпен жұмыс.  
 Жұппен жұмыс 
  
№ 
Тапсырмалар  
Тарихшылар  
Иммунитет негізінің 
қалануы 
Анатомдар 
Лейкоциттердің құрылысы 
Систематиктер 
Лейкоциттердің түрлері, 
иммунитеттің типтері 
Физиологтар 
Лейкоциттер түрлерінің 
қызметтері 
Полиглоттар 
Негізгі терминдердің үш 
тілде айтылуы 
 
Дескрипторлар: 
– Мәтінді толық меңгеріп, жұптық жұмыс 
тапсырмасын толық орындайды. 
– Иммунитет пен лейкоциттердің түрлерін 
анықтайды, қызметтерін дәлелдейді. 
– Иммунитет типтерін, лейкоциттер түрлерін 
салыстырады, ажырата алады. 
–  Үш тілде терминдерді дұрыс айтады, терминдердің 
мәнін ашады. 
Оқулық 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
150

 
Сергіту   сәті.  «Шаңырақ» ойыны 
Шарты: төрт бұрышты орамалды жайып қояды, әуенмен 
балалар айналып жүгіреді, әуен тоқтаған кезде балалар 
орамалдың бұрышынан ұстап жоғары көтеру керек. 
Шаңырақты   қай топ бірінші көтерсе, сол топ жеңіске 
жетеді. 
Рефлексия. «Кері байланыс бутерброды» 
бірінші жағымды сөз айтады, кейін құрылымды сын 
айтады, соңынан тағы да жағымды пікір білдіреді. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Аяқталуы 
РАФТ стратегиясы 
 Оқушы кез келген бір объектіні алып, сол рөлге 
еніп, өз ойын айтады. 
1-топ: 
Р-рөл – И.Мечников 
А-аудитория – оқушылар 
Ф-формат – тәжірибе нәтижесі 
Т–тақырып – Фагоцитоз 
2-топ: 
Р-рөл – П.Эрлих 
А-аудитория – оқушылар 
Ф-формат – Монолог 
Т-тақырып – Иммунитет 
Дескрипторлар: 
–  Иммунитеттің негізін қалаған ғалымдардың еңбегіне 
баға береді. 
–  Рөлді дұрыс сомдайды. 
–  Тақырыптың мәнін ашады. 
Рефлексия. «Стикер жапсыру» 
Стикерлерді пайдаланып, сұрақтарға жауап беріңдер. 
Мен нені үйрендім?  
Маған не қиын болып көрінді?  
Не күрделі болды?  
Мен енді нені үйренгім келеді?  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Қосымша  ақпарат.  Иммундық жауап (иммунологиялық реактивтік) – иммунды реакциялар. 
Бөтен антигендердің әрекетіне қарсы пайда болады. Иммундық жүйе антигенмен қарым-
қатынасқа түскенде әртүрлі иммундық жауап бере алады: қанмен бірге айналатын ерекше 
антиденелердің пайда болуы, осы антигенмен өзгеше байланысқа түсетін Т-лимфоциттер 
санының көбеюі, ұзақ өмір сүретін Т және В-лимфоциттердіц иммундық есте сақталуының, 
иммундық төзімділіктің, аллергияның пайда болуы. Ағза антигенмен алғаш және кейін 
кездесуіне байланысты бірінші және екінші реттік иммундық жауап береді. Бірінші  реттік  
иммундық жауап – антидене түзетін плазмалық торшалардың саны біршама бәсеңдеу 
151

 
көбеюімен, иммуноглобулин жинақталуымен және олардың қанда пайда болуымен 
сипатталады. Екінші  реттік  иммундық жауап антигенмен екінші рет қайталап кездескенде 
пайда болады. Бірінші  реттік  жауапқа қарағанда жасырын мерзімі қысқа, көбею уақыты 
жедел және антиденелер титрі жоғары болады.  
Саралау – Сіз 
қосымша көмек 
көрсетуді қалай 
жоспарлайсыз? 
Сіз қабілеті 
жоғары 
оқушыларға 
тапсырманы 
күрделендіруді 
қалай 
жоспарлайсыз? 
Қосымша көмек керек оқушылар үшін: 
Иммунитеттің жіктелуіне кластер құрады. 
 
Қабілеті жоғары оқушы: 
Жөтелу, құсу, ауру сезімі, жоғары 
температураның адам үшін пайдасы бар ма? Бар 
болса, өзіңіздің болжамыңызды айтыңыз. 
/Бұл құбылыстар адамның қорғаныш реакциялары. 
Мысалы: денеге бөгде заттың, ауру туғызатын 
бактериялардың, удың енуіне осылай реакция 
көрсетеді. Олар құсу, жөтелу кезінде денеден 
шығарылуы мүмкін, ал ауру сезімі мен жоғары 
температура ағзадағы қабынуды білдіреді, онымен 
қоса жоғары температура ауру туғызатын 
бактерияларды өлтіреді/ 
Пәнаралық 
байланыс 
Қауіпсіздік және 
еңбекті қорғау 
ережелері 
АКТ-мен 
байланыс 
Құндылықтардағ
ы байланыс 
Рефлексия 
Сабақ / оқу мақсаттары 
шынайы ма?  
Бүгін оқушылар не 
білді?  
Сыныптағы ахуал 
қандай болды?  
Мен жоспарлаған 
саралау шаралары 
тиімді болды ма?  
Мен берілген уақыт 
ішінде үлгердім бе? 
Мен өз жоспарыма 
қандай түзетулер 
енгіздім және неліктен? 
Рефлексия. «Рефлексиялық нысана» 
 
 
Қорытынды бағамдау 
Қандай екі нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)? 
1. Сабақта әртүрлі оқыту стратегиялары, түрлі әдістерді араластырып қолдану 
2. Жеке, жұптық, топтық жұмыстар 
Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)? 
1.  Оқушылардың сабақ барысындағы жұмыстарына талдау жасау, тапсырмалардың 
орындалуын жақсарту үшін не істеу керектігіне мән беру 
2. Оқушылар орындай алмаған тапсырмаларды қайта қарап, өзгеріс енгізу 
Сабақ  барысында  сынып  немесе  жекелеген  оқушылар  туралы  келесі  сабағымды  жетілдіруге 
152

 
көмектесетін не білдім? 
Жекелеген оқушылардың сабақты қабылдау ерекшеліктерін, әрқайсысының 
бейімділігіне қарай тапсырма дайындау қажеттігін және тапсырмаларды жас 
ерекшеліктеріне қарай жасақтау 
 
САБАҚ:  §19. Жұқпалы 
аурулар және олардың алдын 
алу шаралары 
Мектеп:  
Күні: 
Мұғалімнің аты-жөні:  
Сынып: 8 
Қатысқандар саны:  
Қатыспағандар саны: 
Сабаққа 
негізделген оқу 
мақсаттары  
8.4.3.1 – қарапайымдылар, саңырауқұлақтар, бактериялар мен вирустардың 
қоздыруынан туындайтын аурулардың ерекшеліктерін және алдын алу 
шараларын сипаттау. 
 
Барлық оқушылар: 
 
Мәтінді оқып, мазмұнын түсінеді, ағзаға енетін жұқпалы аурулардың 
қоздырғыштарын біледі. 
Оқушылардың басым бөлігі: 
 
Жұқпалы аурулардың таралу жолдарын сипаттайды, ауру белгілерін 
сипаттайды  
Кейбір оқушылар: 
 
Жұқпалы аурулардың алдын алу туралы жаднама жасайды 
Сабақтың 
құндылығы 
Зайырлы қоғам және жоғары руханият. 
Бағалау 
критерийлері: 
– Жұқпалы аурулар қоздырғыштарын, олардан туындайтын ауруларды 
жүйелейді, сипаттайды. 
– Жұқпалы аурулардан сақтану және олардың алдын алу шараларын 
қарастырады. 
Тілдік мақсат 
 
Тапсырма орындау барысында оқушылардың назарын ғылымилыққа 
 аудару (мысалы, пән бойынша оқу мақсаттарына жету үшін қажетті 
терминология мен тіркестері бар лексика) 
 
Негізгі сөздер мен тіркестер: 
Қантышқақ, фитофтороз, холера, дифтерия, лейшманиоз, герпес, вирус, 
патогенді ағзалар 
Сыныптағы диалог/жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер:  
Талқылауға арналған тармақтар: 
Дифтериямен ауырған адамға дифтерияға қарсы сарысу егеді. Осы сарысу 
құрамында төмендегі жауаптардан  не болады деп ойлайсыңдар? 
а) дифтерияның әлсіретілген микробтары 
ә) дифтерия микробының әлсіретілген уы 
б) микробтарды жоятын дайын антиденелер 
в) ферменттер 
Сіз неліктен... екенін айта аласыз ба? 
Сендер неліктен қантышқақпен ауырған адамның қолданған заттары дені 
сау адамдарға қауіпті де, ал ол тыныс алған ауа қауіпсіз  екендігін түсіндіре 
аласыңдар ма? 
Жазылым бойынша ұсыныстар: 
Жұқпалы аурудың алдын алу шараларын дәптерге түсіреді 
Алдыңғы оқу 
«Терминдермен жұмыс» 
 
Иммунитет дегеніміз... 
153

 
 
Антидене дегеніміз... 
 
Лимфоцит дегеніміз... 
 
Т-лимфоцит дегеніміз... 
 
В-лимфоцит дегеніміз... 
 
ЖҚТБ дегеніміз... 
Жоспар 
 
Жоспарланған 
уақыт 
Жоспарланған жаттығулар (төменде жоспарланған 
жаттығулармен қатар, ескертпелерді жазыңыз) 
Ресурстар 
Басталуы 
 
Ұйымдастыру. Психологиялық  ахуал. 
Топқа бөлу әдісі: «Түсті ленталар» 
Сынып осы әдіс арқылы,   «Сақтық», «Тазалық» 
топтарына бөлінеді. Әр топ өздерінің атының сабаққа 
байланысын болжайды.  
 
Ынтымақтастық атмосферасын тудыру: 
Қымбатты оқушылар, бүгінгі сабақтың мақсатқа жетуі 
сендердің бірліктеріңе байланысты. Өйткені: 
Жігер деген – Біз! 
Сенім деген – Біз! 
Күш деген – Біз! 
Сезім деген – Біз! 
Жастық шақ деген – Біз! 
Махаббат деген – Біз! 
Денсаулық деген – Біз! 
Ақыл деген – Біз! 
Дарын деген – Біз! 
Бар ғажайып деген – Біз! 
Бар байлық деген – Біз! 
Бәрі бізге байланысты, 
Бәрі біздің қолымызда! 
 
 
 
 
Ортасы 
І. Оқулықпен жұмыс.  
1-топ: Мәтінді оқып, ПОПС стратегиясын қолданып, 
жауап береді 
П-позиция /сенің ұстанымыңның қорытындысы/ – біздің 
ойымызша... 
О-обоснование /сенің ұстанымыңды қолдайтын негіз/–
Себебі, біз оны...деп түсіндіреміз. 
П-пример /мысал/ – Оны біз... деген мысалдармен дәлелдей 
аламыз. 
С-следствие /қорытынды/ – Осыған байланысты біз... деген  
2-топ: Мәтінді оқып, «Сүзіп алу» стратегиясын 
пайдаланып қай аурудан қалай қорғану, аурудың алдын 
алу жолдарын анықтайды, болжайды. 
  
Дескрипторлар: 
–  Мәтінді толық меңгеріп, топтық жұмыс тапсырма-
сын толық орындайды. 
–  Жұқпалы аурулардың қоздырғыштарын анықтайды, 
Оқулық 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
154

 
туындайтын ауруларды жүйелейді. 
–  Аурудың алдын алу шараларын қарастырады. 
 
Сергіту сәті. «Австралия жалыны» сағат тілімен қол 
және аяқпен жұмыс 
1.Ысқылау 
2. Шыртылдату 
3. Шапалақтау 
4. Аяқты ұру 
5. Марш жасау 
 Рефлексия. «Күзгі жапырақтар» 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Аяқталуы 
РАФТ стратегиясы 
 Оқушы кез келген бір объектіні алып, сол рөлге еніп 
өз ойын айтады. 
1-топ: 
Р-рөл – мектеп дәрігері 
А-аудитория – оқушылар 
Ф-формат – профилактика жұмысы 
Т-тақырып – жұқпалы аурулардан қорғану 
2-топ: 
Р-рөл – инфекционист дәрігер 
А-аудитория – оқушылар 
Ф-формат жаднама 
Т-тақырып – тазалық – денсаулық кепілі 
 
Дескрипторлар: 
– Рөлді дұрыс сомдайды. 
– Тақырыптың мәнін ашады. 
– Аурудың алдын алу шараларын жан-жақты қарастырады. 
Рефлексия. «Желкенді қайық» 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
155

 
 
 
Қосымша  ақпарат 
Саралау – Сіз 
қосымша көмек 
көрсетуді қалай 
жоспарлайсыз?  
Сіз қабілеті 
жоғары 
оқушыларға 
тапсырманы 
күрделендіруді 
қалай жоспар-
лайсыз? 
Қосымша көмек керек оқушылар үшін: 
Төмендегі берілген тізімнен тырысқақтың /холера/ 
алдын алу үшін тиімді болатын әрекеттерді 
табыңдар. Жауаптарыңды негіздеңдер. 
Тізім: 
– Вегетариандық диета 
– Қыша қағазы 
– Марлыдан жасалған маска тағу 
– Көп су ішу 
– Егу 
– Сүт өнімдерін пайдалану 
 
Қабілеті жоғары оқушы: 
1796 жылы Э.Дженнер шешекпен күресу жолын 
тапқанымен, оның қоздырғышы әлі табылмаған 
болатын. Шешек ауруының қоздырғышы 1906–1907 
жылдары ашылды. Э.Дженнер білмеген қазіргі 
заманауи шешекпен күресу жолын болжап айта 
аласыңдар ма? 
 
Пәнаралық 
байланыс 
Қауіпсіздік және 
еңбекті қорғау 
ережелері 
АКТ-мен 
байланыс 
Құндылықтардағ
ы байланыс 
Рефлексия 
Сабақ / оқу 
мақсаттары 
шынайы ма?  
Бүгін оқушылар 
не білді?  
Сыныптағы ахуал 
қандай болды?  
Мен жоспарлаған 
саралау шаралары 
тиімді болды ма?  
Мен берілген 
уақыт ішінде 
үлгердім бе? Мен 
өз жоспарыма 
қандай түзетулер 
енгіздім және 
неліктен? 
Рефлексия.  «Сауалнама» 
 
 
 
Қорытынды бағамдау 
156

 
Қандай екі нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)? 
1. Сабақта әртүрлі оқыту стратегиялары, түрлі әдістерді араластырып қолдану 
2. Жеке, жұптық, топтық жұмыстар 
Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)? 
1. Оқушылардың сабақ барысындағы жұмыстарына талдау жасау, тапсырмалардың 
орындалуын жақсарту үшін не істеу керектігіне мән беру 
2. Оқушылар орындай алмаған тапсырмаларды қайта қарап, өзгеріс енгізу 
Сабақ  барысында  мен  сынып  немесе  жекелеген  оқушылар  туралы  келесі  сабағымды 
жетілдіруге көмектесетін не білдім? 

жүктеу/скачать 11,94 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: