Пәнаралық
байланыс
Қауіпсіздік және
еңбекті қорғау
ережелері
АКТ-мен
байланыс
Құндылықтардағ
ы байланыс
ауаның кіруі
көмірқышқыл газының шығуы
көмірқышқыл газы көп
веналық қан альвеолалар
капиллярларына түседі
алвеолалар веналық
қанды көмірқышқыл
газынан тазалайды
қан капиллярлары
ауа альвеоладан капиллярға
түсіп веналық (көк) қанды
артериялық (ал қызыл)
қанға айналдырады
капиллярлар жүрекке қарай
баратын өкпе венасын
қалыптастырады
186
Рефлексия
Сабақ / оқу
мақсаттары шынайы
ма?
Бүгін оқушылар не
білді?
Сыныптағы ахуал
қандай болды?
Мен жоспарлаған
саралау шаралары
тиімді болды ма?
Мен берілген уақыт
ішінде үлгердім бе?
Мен өз жоспарыма
қандай түзетулер
енгіздім және
неліктен?
Рефлексия. «Табыс ағашы»
Жасыл жапырақ – түсінікті болды, табысқа жеттім.
Сары жапырақ – сұрақтарым бар, толық табысқа жеткен жоқпын.
Қызыл жапырақ – қиналдым, табысқа жету үшін тағы қайталауым
керек.
Қорытынды бағамдау
Қандай екі нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1. Сабақта әртүрлі оқыту стратегиялары, түрлі әдістерді араластырып қолдану
2. Жеке, жұптық, топтық жұмыстар
Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1. Оқушылардың сабақ барысындағы жұмыстарына талдау жасау, тапсырмалардың
орындалуын жақсарту үшін не істеу керектігіне мән беру
2. Оқушылар орындай алмаған тапсырмаларды қайта қарап, өзгеріс енгізу
Сабақ барысында сынып немесе жекелеген оқушылар туралы келесі сабағымды жетілдіруге
көмектесетін не білдім?
Жекелеген оқушылардың сабақты қабылдау ерекшеліктерін, әрқайсысының
бейімділігіне қарай тапсырма дайындау қажеттігін және тапсырмаларды жас
ерекшеліктеріне қарай жасақтау
САБАҚ: §27. Өкпе жұмысының
көрсеткіштері. Тыныс алу гигиенасы
№8 зертханалық жұмыс.
Өкпенің тіршілік сыйымдылығын
зерттеу
Мектеп:
Күні:
Мұғалімнің аты-жөні:
Сынып: 8
Қатысқандар
саны:
Қатыспағандар саны:
Сабаққа
негізделген оқу
мақсаттары
8.1.4.3 – өкпенің тіршілік сыйымдылығын анықтау, қалыпты жағдайдағы
және дененің физикалық жүктемесі кезіндегі тыныс алудың минуттық
көлемін анықтау.
Барлық оқушылар:
Мәтінді оқып, мазмұнын түсінеді, ӨТС ұғымының мәнін ашады
Оқушылардың басым бөлігі:
ӨТС-ті талдайды, зертханалық жұмыс арқылы ӨТС-ті зерттейді,
тыныс алу қозғалыстарының минуттық көлемін есептейді.
Тыныс алуға тигізетін темекі зиянын болжайды.
Кейбір оқушылар:
Саламатты өмір салтын ұстанудың тыныс алуға тигізетін әсеріне баға
береді.
187
Сабақтың
құндылығы
Зайырлы қоғам және жоғары руханият.
Бағалау
критерийлері:
– Тыныс алу көрсеткіштерін есептей алады.
– ӨТС ұғымының мәнін ашады.
– ӨТС-ті зертханалық жұмыс арқылы зерттейді, оның әртүрлі болуына
қорытынды жасайды.
– Тыныс алуға темекінің тигізетін әсерін түсіндіре алады, одан туындайтын
өзгерістерді сипаттайды.
– Саламатты өмір салтын ұстанудың тыныс алу үшін маңызына баға береді.
Тілдік мақсат
Оқушылaрдың тілдік дaғдының төртеуін де түрлі әрекeттерде
(мысалы, оқылым-тыңдалым, оқылым-жазылым, оқылым-айтылым,
тыңдалым-жазылым және т.б.) әртүрлі мaқсаттарға қол жeткізу үшін
қолдану
Негізгі сөздер мен тіркестер:
Өкпенің тіршілік сыйымдылығы, спирометр, никотин, тыныс алу көлемі,
қосымша көлем.
Сыныптағы диалог/жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер:
Талқылауға арналған тармақтар:
Жасанды тыныс алуда көрсетілетін іс-әрекетті талқылаңдар.
Жасанды тыныс алу жолдары:
а) аурудың басын шалқайта қатты заттың үстіне жатқызу;
ә) түймелерін ағытып, кеудесін жалаңаштау;
б) мұрны мен аузын дәкемен жауып, минутына 16 рет ауа үрлеу;
в) суға кеткенде етпетінен жатқызып, өкпесін судан тазартып құстыру;
г) жүрегі тоқтап қалса кеудесін қос қолдап ырғақты басу;
ғ) әрбір 5–6 рет басқаннан соң аузына ауа үрлеу;
д) тамыр соғуын ұдайы тексеріп (қадағалау) тұру.
Сіз неліктен... екенін айта аласыз ба?
Неліктен кейбір спорт түрлері тыныс алуды жақсартады деп айтады? Қалай
ойлайсыңдар, ол қандай спорт түрлері?
(жүзу, конькимен сырғанау, шаңғы тебу)
Жазылым бойынша ұсыныстар:
Терминдерді дәптерге түсіру
Алдыңғы оқу
«Ойланып, жауап бер»
Төмендегі суреттен дыбыс саңылауын көріп тұрсыңдар.
Осы суреттерден үндемей отырғанда, сөйлегенде және сыбырлаған кездегі
көріністі талқылай отырып табыңдар.
(1– үндемей, дыбыс шығармай отырғанда, 2 – сөйлегенде,
3 – сыбырлағанда)
Жоспар
Жоспарланған
уақыт
Жоспарланған жаттығулар (төменде жоспарланған
жаттығулармен қатар, ескертпелерді жазыңыз)
Ресурстар
188
Басталуы
Ұйымдастыру. Психологиялық ахуал
Топқа бөлу әдісі: «Математикалық фигуралар».
Сынып осы әдіс арқылы «Тыныс алу көрсеткіштері»,
«Тыныс алу гигиенасы» топтарына бөлінеді. Әр топ
өздерінің атының сабаққа байланысын болжайды.
Ынтымақтастық атмосферасын тудыру:
«Досымның қолы»
Қатысушылар топ бойынша шеңберге арқаларымен
отырады. Көздерін жұмады. Топ мүшесі ақырын барып өзі
таңдаған топ мүшесінің иығына қолын қояды. Қол арқылы
қолдау көрсетеді.
Ортасы
І. Оқулықпен жұмыс.
Номиналды топ әдісі
Мәтін топ атына байланысты бөлініп беріледі.
Номиналды топ әдісі бойынша мәтінді меңгерту.
Мәтіннен негізгісін бөліп алады, бөліп алған негізгілерді
маңыздылығына қарай орналастырады.
Дескрипторлар:
– Мәтінді толық меңгеріп, топтық жұмыс тапсырмасын
толық орындайды.
– ӨТС туралы жан-жақты түсінік береді.
– Тыныс жүйесі үшін темекінің зиянын зерделейді.
Сергіту сәті. «Тыныс жаттығулары»
«Қуғындар» – тік тұру, аяқты қосу, қолды жоғарыға
көтеріп; бұлғау; демдерін тез шығару.
«Итбалық» – отырып бір қолын ішіне, екінші қолын
кеудесіне қою; ішін тартып терең тыныс алу, кеудесін төмен
түсіріп, ауаны сыртқа шығару.
«Басын бұру» – түзу тұрып, аяғын иық деңгейінен сәл
кішілеу ұстау; басын бір жағына бұрып дыбыспен тынысын
ішке тарту, басын екінші жағына бұрып дыбыспен сыртқа
шығару.
Рефлексия.
Оқулық
Аяқталуы
Зертханалық жұмыс.
Жұмыс алгоритмі:
– Нұсқаумен танысу.
– Зерттеу жұмысы.
189
– Қорытынды жазу.
– Саламатты өмір салтын ұстанудың
маңыздылығына баға беру.
Дескрипторлар:
– зертханалық жұмыс қорытындысын жазады, дәлелдейді;
– саламатты өмір салтының маңыздылығына баға береді.
Рефлексия. «Стикер жапсыру»
Стикерлерді пайдаланып, сұрақтарға жауап беріңдер.
Мен нені үйрендім?
Маған не қиын болып көрінді?
Не күрделі болды?
Мен енді нені үйренгім келеді?
Қосымша ақпарат. Тыныс алу мүшелерінің физиологиялық көрсеткіштеріне дене еңбегі
мен спорт әсер етеді. Өкпенің тіршілік сыйымдылығы (ӨТС) штангистерде – 4 л,
футболшыларда – 4,2 л, боксерлерде – 4,8 л, қайықшыларда – 5,5 л. Тыныс алу
жиілігі спортшыларда минутына 6–8 рет, ал жаттықпаған адамдарда – 14–20 рет.
Саралау – Сіз
қосымша
көмек көрсе-
туді қалай
жоспарлайсыз?
Сіз қабілеті
жоғары
оқушыларға
тапсырманы
күрделендіруді
қалай жоспар-
лайсыз?
Қосымша көмек керек оқушылар үшін:
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы туралы
білесіңдер. Қазір осы ұйым темекіге қарсы күресті
барынша қолдап жүр. Не себепті деп ойлайсыңдар?
Қабілеті жоғары оқушы:
«Темекі тартқаның – өзіңді-өзің құртқаның»
тақырыбына ойтолғау жазу.
Пәнаралық
байланыс
Қауіпсіздік және
еңбекті қорғау
ережелері
АКТ-мен
байланыс
Құндылықтардағ
ы байланыс
Рефлексия
Сабақ / оқу мақсаттары
шынайы ма?
Бүгін оқушылар не
білді?
Сыныптағы ахуал
қандай болды?
Мен жоспарлаған
саралау шаралары тиім-
ді болды ма?
Мен берілген уақыт
ішінде үлгердім бе? Мен
өз жоспарыма қандай
түзетулер енгіздім және
неліктен?
Рефлексия. «Рефлексиялық нысана»
Қорытынды бағамдау
Қандай екі нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1. Сабақта әртүрлі оқыту стратегиялары, түрлі әдістерді араластырып қолдану
2. Жеке, жұптық, топтық жұмыстар
Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1. Оқушылардың сабақ барысындағы жұмыстарына талдау жасау, тапсырмалардың
орындалуын жақсарту үшін не істеу керектігіне мән беру
190
2. Оқушылар орындай алмаған тапсырмаларды қайта қарап, өзгеріс енгізу
Сабақ барысында сынып немесе жекелеген оқушылар туралы келесі сабағымды жетілдіруге
көмектесетін не білдім?
Жекелеген оқушылардың сабақты қабылдау ерекшеліктерін, әрқайсысының
бейімділігіне қарай тапсырма дайындау қажеттігін және тапсырмаларды жас
ерекшеліктеріне қарай жасақтау
САБАҚ: §28. Шығару жүйесі
мүшелерінің құрылысы
Мектеп:
Күні:
Мұғалімнің аты-жөні:
Сынып: 8
Қатысқандар саны:
Қатыспағандар саны:
Сабаққа
негізделген оқу
мақсаттары
8.1.5.1 – адамның зәр шығару жүйесі мүшелерінің құрылысы мен қызметін
сипаттау
8.1.5.2 – бүйректің құрылымдық бөліктерін танып-білу
Барлық оқушылар:
Мәтінді оқып, мазмұнын түсінеді, бөліп шығару жүйесінің
құрылысын біледі.
Оқушылардың басым бөлігі:
Зәр шығару мүшелерінің қызметін нақтылайды, зәр түзілудің
механизмін талдайды.
Кейбір оқушылар:
Зәр шығарудың негізгі мүшесі бүйректің жұмысына баға береді.
Сабақтың
құндылығы
Зайырлы қоғам және жоғары руханият.
Бағалау
критерийлері:
– Зәр шығару жүйесінің мүшелерін біледі, суреттен көрсете алады.
– Зәр шығару мүшелерінің құрылысын анықтайды, әр мүшені талдайды.
– Зәрдің түзілуінің екі кезеңін сипаттап, түсіндіріп бере алады.
– Зәр түзудегі бүйректің маңызына баға береді.
Тілдік мақсат
Сабақ барысында пән мазмұнының ұғымдaрын қолдануға қажетті
айтылым-жазылымға сәйкес жұмыс тілін қалыптаcтыру (мысалы,
топтық жұмыстар, сұрақты дұрыс қоя білу, жағдайды талдау және
пікірталас жүргізу үшін қажетті тіркестер)
Негізгі сөздер мен тіркестер:
Бүйрек астаушасы, нефрон, бүйрек пирамидалары, зәр түзілу, бірінші реттік
зәр, екінші реттік зәр, реаабсорбция, фильтрация
Сыныптағы диалог/жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер:
Талқылауға арналған тармақтар:
Адамның денсаулығын тексерген кезде және көптеген ауруларды анықтау
кезінде дәрігерлер зәр тапсыруды талап етеді. Не үшін?
(Зәр тапсыруды талап ету себебі зәр құрамы денедегі зат алмасуды
көрсетеді. Егер де зәр құрамы қалыпты жағдайды көрсетпесе онда адам
ағзасында өзгерістің болғандығын көрсетеді. Қалыпты жағдайдан
ауытқуларға зәрде нәруыздың, қанттың, лейкоциттердің, эритроциттердің
кездесуі, кейбір тұздардың шектен тыс көп болуы жатады/
Сіз неліктен... екенін айта аласыз ба?
Зат алмасудың соңғы өнімдері, судың және тұздардың артық мөлшері
ағзада бүйрек, терідегі тер бездері, өкпе арқылы сыртқа шығады. Бұл
неліктен маңызды?
191
(Керексіз және зиянды заттардың сыртқа шығарылуы ағзаның ішкі
ортасының, яғни гомеостаздың тұрақтылығын сақтау үшін маңызды және
жасушаларды соңғы өнімдермен уланудан сақтайды)
Жазылым бойынша ұсыныстар:
Зәр шығару мүшелерін ретімен орналастыра жазу
Алдыңғы оқу
«Артықты алып таста» жаттығуы
1. Өкпе, кеңірдек, көмекей, өңеш, ауа тамырлары, мұрын қуысы
2. Кеуде қуысы, көкет, қабырғааралық бұлшық еттер, толарсақ
3. 3500 см
3
, 78%, 21%, 0,03%, 4%, 35%.
Жоспар
Жоспарланған
уақыт
Жоспарланған жаттығулар (төменде жоспарланған
жаттығулармен қатар, ескертпелерді жазыңыз)
Ресурстар
Басталуы
Ұйымдастыру. Психологиялық ахуал
Топқа бөлу әдісі: «Жұбыңды тап»
Әр оқушының арқасына түйрегішпен немесе скотчпен
қағаз жапсырылады. Қағазға сыңарлары бар әдеби
кейіпкерлердің, ертегі кейіпкерлерінің, дуэт әншілердің
бір есімі жазылады. Оқушылар сынып ішін аралап жүріп
өз сыңарларын табады.
Сынып осы әдіс арқылы «Ғалымдар», «Зерттеушілер»,
топтарына бөлінеді. Әр топ өздерінің атының сабаққа
байланысын болжайды.
Ынтымақтастық атмосферасын тудыру:
«Дәстүрлі емес сәлем»
Бүгінгі біздің сәлемдесуіміз дәстүрден тыс болмақ. Әдетте
адамдар бір-бірімен қалай амандасады? Қол алысып, жай
сөзбен, бір-бірінің беттерінен сүйіп және т.б. Ал біз қазір
сәлемдесудің басқа жолдарын қарастырайық. Бір-бірлеріне
иық тигізіп амандасыңдар. Маңдаймен, шынтақпен,
арқамен, аяқтың ұшымен.
Ортасы
І. Оқулықпен жұмыс.
«Ойқозғау». Төмендегі суреттерді не байланыстырады?
Топырақтың әктенуі
Шірнеліктерден шірненің бөлінуі
Теріден тердің бөлінуі
Мәтінді «Борт күнделігі» әдісімен меңгеру.
1. Оқушылар дәптерге екі бағана сызады.
Оқулық
192
Белгілі
ақпарат
Жаңа
ақпарат
Бірінші бағанаға өздері мәтіннен алған белгілі ақпаратты
жазады, екінші бағанаға мәтінді оқып жаңа ақпаратты
жазып, оны түсіндіруге тырысады.
2. Оқушылар мәтіннен алған білімді пайдаланып
органоидке төлқұжат жасайды.
1-топ: Бүйрек
2-топ: Несепағар, қуық
Мысалы:
Аты-жөні:
Құрылысы:
Құрамы:
Қызметі:
Дескрипторлар:
– Мәтінді толық меңгеріп, зәр шығару мүшелерімен және
құрылысымен танысады.
– Зәр түзілудің кезеңдерін түсіндіреді.
Сергіту сәті «Картоп егу»
Оқушылар бір-бірінің арқасына картоп егеді.
– Жер жырту
– Жерді тегістеу
– Картоп егетін шұңқыр қазу
– Картоп түйнегін егу
– Шұңқырды жабу
– Терді сүрту
Рефлексия. «Өз сөзімнің дәлелі»
1. Сабақта мен ... себебі...
2. Сабақта мен өз жұмысыммен...
3. Маған сабақ...
4. Сабақ бойы мен...
5. Менің көңіл күйім...
6. Сабақ материалдары мен үшін...
Аяқталуы
Кестені толтырыңдар
Зәр түзілу
кезеңдері
Процестер
Қайда
түзіледі?
Құрамы
І реттік зәр
түзілу
ІІ реттік зәр
түзілу
Дескрипторлар:
– Зәр түзілу кезеңдерін талдап, қорытынды жасайды.
– Зәр түзілу кезеңдерін салыстырады.
– Зәр түзілу жүретін бүйректің құрылысы туралы білімін
193
пайдалана алады.
– Зәр түзуді жүзеге асыратын бүйректің қызметіне баға
береді.
Рефлексия. «Бір сөзбен»
– Оқушылар өздеріне берілген 12 сөздің ішінен, өздерінің
бүгінгі сабақтағы жағдайын сипаттайтындай 3 сөзді таңдап
айтады.
• Төзімсіздік. Ашу. Қуаныш. Немқұрайлылық. Қанағаттану.
Шабыт. Зерігу. Алаңдау. Тыныштық. Сенімділік.
Сенімсіздік. Рақаттану.
Қосымша ақпарат. Бүйрек – зәр түзе отырып, қаннан шығатын бөлінділерді сүзетін, арқа
жотадан төмен орналасқан, асбұршаққа ұқсас жұп мүше. Оның жоғары
полюсінде эндокринбездері – қыртысты және ми қабатынан тұратын бүйрекасты бездері
орналасқан. Адам бүйрегінің массасы – 150 г. Бүйрек ұлпасы сыртқы қоңырқай түсті қыртысты
қабаттан және ішкі бозғылт түсті ми затынан тұрады. Ми затында ұштары бүйрек астауына
бағытталған пирамидалар орналасқан. Бүйректің ішіндегі қуыс бүйрек астауы деп аталады.
Бүйректе түзілген несеп жинағыш түтікшелер арқылы астауға келіп, одан зәрағар бойымен
қуыққа жиналып, зәр шығару өзегі арқылы сыртқа шығады. Бүйректің ерекшелігі қанмен
жақсы қамтамасыз етілуі: бүйрек арқылы тәулігіне 1500–1700 л қан ағады. Бұл дегеніміз –
әрбір 5 минут сайын қан тамырлары арқылы айналатын барлық қан бүйрек арқылы өтеді деген
сөз. Осы кезде ағза ұлпаларында үнемі түзілетін, тіршілік әрекетінің зиянды заттары қаннан
бөлінеді.
Саралау – Сіз
қосымша
көмек
көрсетуді
қалай
жоспарлайсыз?
Сіз қабілеті
жоғары
оқушыларға
тапсырманы
күрделендіруді
қалай
жоспарлайсыз?
Қосымша көмек керек оқушылар үшін:
Дұрыс жауапты таңда.
Бөліп шығару қызметін атқаратын мүшелер:
а. асқорыту бездері
ә. терідегі тер бездері
б. өкпе
в. тікішек
г. бауыр
ғ. бүйрек
Қабілеті жоғары оқушы:
Энергияны көп тұтынатын мүшелерге салмағы аз
болса да жүрек пен бүйрек жатады. Не себепті осы
мүшелер энергияны көп қолданады? (Энергияны
тұтыну мүшелердің қызметтеріне байланысты.
Мысалы, жүрек үнемі тамырларға қан айдайды. Ал
бүйрек метаболизм өнімдерінен ағзаны үнемі
тазартып отырады. Бұл мүшелердің жұмысы тұрақты,
сондықтан энергияны көп жұмсайды).
Пәнаралық
байланыс
Қауіпсіздік және
еңбекті қорғау
ережелері
АКТ-мен
байланыс
Құндылықтардағ
ы байланыс
Рефлексия
Сабақ / оқу
мақсаттары шынайы
ма?
Бүгін оқушылар не
білді?
Сыныптағы ахуал
қандай болды?
Мен жоспарлаған
саралау шаралары
тиімді болды ма?
Мен берілген уақыт
Рефлексия. «Бекітілді»
– Мен көп нәрсе үйрендім.
– Бұл менің өміріме керек болады.
– Сабақта ойландыратын нәрселер болды.
– Сабақта барлық сұрақтарға жауап алдым.
194
ішінде үлгердім бе?
Мен өз жоспарыма
қандай түзетулер
енгіздім және
неліктен?
Қорытынды бағамдау
Қандай екі нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1. Сабақта әртүрлі оқыту стратегиялары, түрлі әдістерді араластырып қолдану
2. Жеке, жұптық, топтық жұмыстар
Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1. Оқушылардың сабақ барысындағы жұмыстарына талдау жасау, тапсырмалардың
орындалуын жақсарту үшін не істеу керектігіне мән беру
2. Оқушылар орындай алмаған тапсырмаларды қайта қарап, өзгеріс енгізу
Сабақ барысында сынып немесе жекелеген оқушылар туралы келесі сабағымды жетілдіруге
көмектесетін не білдім?
Жекелеген оқушылардың сабақты қабылдау ерекшеліктерін, әрқайсысының
бейімділігіне қарай тапсырма дайындау қажеттігін және тапсырмаларды жас
ерекшеліктеріне қарай жасақтау
САБАҚ: § 29. Терінің
құрылысы мен қызметі, оның
маңызы
Мектеп:
Күні:
Мұғалімнің аты-жөні:
Сынып: 8
Қатысқандар саны:
Қатыспағандар
саны:
Сабаққа
негізделген оқу
мақсаттары
8.1.5.3 – терінің құрылысы мен оның бөліп шығарудағы маңызын сипаттау
Барлық оқушылар:
Мәтіннің мазмұнын толық түсінеді, адамның терісінің басқа
омыртқалыларға қарағанда ерекше екенін біледі.
Оқушылардың басым бөлігі:
Терінің құрылысын талдайды, қабаттарын айқындайды, қабаттарды
салыстырады, терінің қызметтерін рейтингілейді, терінің маңызын
талдайды.
Кейбір оқушылар:
Тері қызметтерінің ағза үшін маңызына баға береді.
Сабақтың
құндылығы
Зайырлы қоғам және жоғары руханият.
Бағалау
критерилері:
– Мәтінді түсініп, нақты ақпаратты таба алады.
– Терінің қабаттарын анықтайды, салыстырады, қабаттарды сипаттап береді.
– Терінің қызметтерін жеке-жеке талдайды, түсіндіріп береді.
– Тері қызметтерінің ағза үшін маңызын дәлелдейді, баға береді.
Тілдік мақсат
Оқушылaрдың тілдік дaғдының төртеуін де түрлі әрекeттерде
(мысалы, оқылым-тыңдалым, оқылым-жазылым, оқылым-айтылым,
тыңдалым-жазылым және т.б.) әртүрлі мaқсаттарға қол жeткізу үшін
қолдану
Достарыңызбен бөлісу: |